सूत उवाच
एतस्मिन्समये विप्रा नारदो मुनिसत्तमः ।
ब्रह्मपुत्रो विनीतात्मा तपोऽर्थं मन आदधे ॥ १ ॥
हिमशैलगुहा काचिदेका परमशोभना ।
यत्समीपे सुरनदी सदा वहति वेगतः ॥ २ ॥
तत्राश्रमो महादिव्यो नानाशोभासमन्वितः ।
तपोर्थं स ययौ तत्र नारदो दिव्यदर्शनः ॥ ३ ॥
तां दृष्ट्‍वा मुनिशार्दूलस्तेपे स सुचिरं तपः ।
बध्वासनं दृढं मौनी प्राणानायम्य शुद्धधीः ॥ ४ ॥
चक्रे मुनिः समाधिं तमहम्ब्रह्मेति यत्र ह ।
विज्ञानं भवति ब्रह्मसाक्षात्कारकरं द्विजाः ॥ ५ ॥
इत्थं तपति तस्मिन्वै नारदे मुनिसत्तमे ।
चकम्पेऽथ शुनासीरो मनः सन्तापविह्वलः ॥ ६ ॥
मनसीति विचिन्त्यासौ मुनिर्मे राज्यमिच्छति ।
तद्विघ्नकरणार्थं हि हरिर्यत्नमियेष सः ॥ ७ ॥
सस्मार स स्मरं शक्रश्चेतसा देवनायकः ।
आजगाम द्रुतं कामः समधीर्महिषीसुतः ॥ ८ ॥
अथागतं स्मरं दृष्ट्‍वा सम्बोध्य सुरराट् प्रभुः ।
उवाच तं प्रपश्याशु स्वार्थे कुटिलशेमुषिः ॥ ९ ॥
इन्द्र उवाच
मित्रवर्य्य महावीर सर्वदा हितकारक ।
शृणु प्रीत्या वचो मे त्वं कुरु साहाय्यमात्मना ॥ १० ॥
त्वद्‌बलान्मे बहूनाञ्च तपोगर्वो विनाशितः ।
मद्‌राज्यस्थिरता मित्र त्वदनुग्रहतः सदा ॥ ११ ॥
हिमशैलगुहायां हि मुनिस्तपति नारदः ।
मनसोद्दिश्य विश्वेशं महासंयमवान्दृढः ॥ १२ ॥
याचेन्न विधितो राज्यं स ममेति विशङ्‌कितः ।
अद्यैव गच्छ तत्र त्वं तत्तपोविघ्नमाचर ॥ १३ ॥
इत्याज्ञप्तो महेन्द्रेण स कामः समधुप्रियः ।
जगाम तत्स्थलं गर्वादुपायं स्वञ्चकार ह ॥ १४ ॥
रचयामास तत्राशु स्वकलाः सकला अपि ।
वसन्तोपि स्वप्रभावं चकार विविधं मदात् ॥ १५ ॥
न बभूव मुनेश्चेतो विकृतं मुनिसत्तमाः ।
भ्रष्टो बभूव तद्‌गर्वो महेशानुग्रहेण ह ॥ १६ ॥
शृणुतादरतस्तत्र कारणं शौनकादयः ।
ईश्वरानुग्रहेणात्र न प्रभावः स्मरस्य हि ॥ १७ ॥
अत्रैव शम्भुनाऽकारि सुतपश्च स्मरारिणा ।
अत्रैव दग्धस्तेनाशु कामो मुनितपोपहः ॥ १८ ॥
कामजीवनहेतोर्हि रत्या सम्प्रार्थितैः सुरैः ।
सम्प्रार्थित उवाचेदं शङ्‌करो लोकशङ्‌करः ॥ १९ ॥
कञ्चित्समयमासाद्य जीविष्यति सुराः स्मरः ।
परं त्विह स्मरोपायश्चरिष्यति न कश्चन ॥ २० ॥
इह यावद्दृष्यते भूर्जनैः स्थित्वाऽमराः सदा ।
कामबाणप्रभावोत्र न चलिष्यत्यसंशयम् ॥ २१ ॥
इति शम्भूक्तितः कामो मिथ्यात्मगतिकस्तदा ।
नारदे स जगामाशु दिवमिन्द्रसमीपतः ॥ २२ ॥
आचख्यौ सर्ववृत्तान्तं प्रभावं च मुनेः स्मरः ।
तदाज्ञया ययौ स्थानं स्वकीयं स मधुप्रियः ॥ २३ ॥
विस्मितोभूत्सुराधीशः प्रशशंसाद्य नारदम् ।
तद्वृत्तान्तानभिज्ञो हि मोहितः शिवमायया ॥ २४ ॥
दुर्ज्ञेया शाम्भवी माया सर्वेषां प्राणिनामिह ।
भक्तं विनार्पितात्मानं तया संमोह्यते जगत् ॥ २५ ॥
नारदोऽपि चिरं तस्थौ तत्रेशानुग्रहेण ह ।
पूर्णं मत्वा तपस्तत्स्वं विरराम ततो मुनिः ॥ २६ ॥
कामाज्जयं निजं मत्वा गर्वितोऽभून्मुनीश्वरः ।
वृथैव विगतज्ञानः शिवमायाविमोहितः ॥ २७ ॥
धन्या धन्या महामाया शाम्भवी मुनिसत्तमाः ।
तद्‌गतिं न हि पश्यन्ति विष्णुब्रह्मादयोपि हि ॥ २८ ॥
तया संमोहितोतीव नारदो मुनिसत्तमः ।
कैलासं प्रययौ शीघ्रं स्ववृत्तं गदितुं मदी ॥ २९ ॥

रुद्रं नत्वाब्रवीत्सर्वं स्ववृत्तङ्‌गर्ववान्मुनिः ।
मत्वात्मानं महात्मानं स्वप्रभुञ्च स्मरञ्जयम् ॥ ३० ॥
तच्छ्रुत्वा शङ्‌करः प्राह नारदं भक्तवत्सलः ।
स्वमायामोहितं हेत्वनभिज्ञं भ्रष्टचेतसम् ॥ ३१ ॥
रुद्र उवाच
हे तात नारद प्राज्ञ धन्यस्त्वं शृणु मद्वचः ।
वाच्यमेवं न कुत्रापि हरेरग्रे विशेषतः ॥ ३२ ॥
पृच्छमानोऽपि न ब्रूयाः स्ववृत्तं मे यदुक्तवान् ।
गोप्यं गोप्यं सर्वथा हि नैव वाच्यं कदाचन ॥ ३३ ॥
शास्म्यहं त्वां विशेषेण मम प्रियतमो भवान् ।
विष्णुभक्तो यतस्त्वं हि तद्‌भक्तोतीव मेऽनुगः ॥ ३४ ॥
शास्ति स्मेत्थञ्च बहुशो रुद्रः सूतिकरः प्रभुः ।
नारदो न हितं मेने शिवमायाविमोहितः । ३५ ॥
प्रबला भाविनी कर्म गतिर्ज्ञेया विचक्षणैः ।
न निवार्या जनैः कैश्चिदपीच्छा सैव शाङ्‌करी ॥ ३६ ॥
ततः स मुनिवर्यो हि ब्रह्मलोकं जगाम ह ।
विधिं नत्वाऽब्रवीत्कामजयं स्वस्य तपोबलात् ॥ ३७ ॥
तदाकर्ण्य विधिः सोथ स्मृत्वा शम्भुपदाम्बुजम् ।
विज्ञाय कारणं सर्वं निषिषेध सुतं तदा ॥ ३८ ॥
मेने हितं न विध्युक्तं नारदो ज्ञानिसत्तमः ।
शिवमायामोहितश्च रूढचित्तमदाङ्‌कुरः ॥ ३९ ॥
शिवेच्छा यादृशी लोके भवत्येव हि सा तदा ।
तदधीनं जगत्सर्वं वचस्यस्ति स्थितं यतः ॥ ४० ॥
नारदोऽथ ययौ शीघ्रं विष्णुलोकं विनष्टधीः ।
मदाङ्‌कुरमना वृत्तं गदितुं स्वं तदग्रतः ॥ ४१ ॥
आगच्छन्तं मुनिं दृष्ट्‍वा नारदं विष्णुरादरात् ।
उत्थित्वाग्रे गतोऽरं तं शिश्लेष ज्ञातहेतुकः ॥ ४२ ॥
स्वासने समुपावेश्य स्मृत्वा शिवपदाम्बुजम् ।
हरिः प्राह वचस्तथ्यं नारदं मदनाशनम् ॥ ४३ ॥
विष्णुरुवाच
कुत आगम्यते तात किमर्थमिह चागतः ।
धन्यस्त्वं मुनिशार्दूल तीर्थोऽहं तु तवागमात् ॥ ४४ ॥
विष्णुवाक्यमिति श्रुत्वा नारदो गर्वितो मुनिः ।
स्ववृत्तं सर्वमाचष्ट समदं मदमोहितः ॥ ४५ ॥
श्रुत्वा मुनिवचो विष्णुः समदं कारणं ततः ।
ज्ञातवानखिलं स्मृत्वा शिवपादाम्बुजं हृदि ॥ ४६ ॥
तुष्टाव गिरिशं भक्त्या शिवात्मा शैवराड् हरिः ।
साञ्जलिर्विसुधीर्नम्रमस्तकः परमेश्वरम् ॥ ४७ ॥
विष्णुरुवाच
देवदेव महादेव प्रसीद परमेश्वर ।
धन्यस्त्वं शिव धन्या ते माया सर्व विमोहिनी ॥ ४८ ॥
इत्यादि स स्तुतिं कृत्वा शिवस्य परमात्मनः ।
निमील्य नयने ध्यात्वा विरराम पदाम्बुजम् ॥ ४९ ॥
यत्कर्तव्यं शङ्‌करस्य स ज्ञात्वा विश्वपालकः ।
शिवशासनतः प्राह हृदाऽथ मुनिसत्तमम् ॥ ५० ॥
विष्णुरुवाच
धन्यस्त्वं मुनिशार्दूल तपोनिधिरुदारधीः ।
भक्तित्रिकं न यस्यास्ति काममोहादयो मुने ॥ ५१ ॥
विकारास्तस्य सद्यो वै भवन्त्यखिलदुःखदाः ।
नैष्ठिको ब्रह्मचारी त्वं ज्ञानवैराग्यवान्सदा ॥ ५२ ॥
कथं कामविकारी स्याज्जन्मनाविकृतः सुधीः ।
इत्याद्युक्तं वचो भूरि श्रुत्वा स मुनिसत्तमः ॥ ५३ ॥
विजहास हृदा नत्वा प्रत्युवाच वचो हरिम् ।
नारद उवाच
किं प्रभावः स्मरः स्वामिन् कृपा यद्यस्ति ते मयि ॥ ५४ ॥
इत्युक्त्वा हरिमानम्य ययौ यादृच्छिको मुनिः ॥ ५५ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां प्रथमखण्डे
सृष्ट्युपाख्याने नारदतपोवर्णनं नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥