व्यास उवाच
इत्याकर्ण्य वचः सौतं प्रोचुस्ते परमर्षयः ।
वेदान्तसारसर्वस्वं पुराणं श्रावयाद्‌भुतम् ॥ १ ॥
इति श्रुत्वा मुनीनां स वचनं सुप्रहर्षितः ।
संस्मरञ्छङ्‌करं सूतः प्रोवाच मुनिसत्तमान् ॥ २ ॥
सूत उवाच
शृण्वन्तु ऋषयः सर्वे स्मृत्वा शिवमनामयम् ।
पुराणप्रवणं शैवं पुराणं वेदसारजम् ॥ ३ ॥
यत्र गीतं त्रिकं प्रीत्या भक्तिज्ञानविरागकम् ॥ ४ ॥
वेदान्तवेद्यं तद्वस्तु विशेषेण प्रवर्णितम् ॥ ५ ॥
शृण्वन्तु ऋषयः सर्वे पुराणं वेदसारजम् ।
पुरा कालेन महता कल्पेऽतीते पुनः पुनः ॥ ६ ॥
अस्मिन्नुपस्थिते कल्पे प्रवृत्ते सृष्टिकर्मणि ।
मुनीनां षट्कुलीनानां ब्रुवतामितरेतरम् ॥ ७ ॥
इदं परमिदं नेति विवादः सुमहानभूत् ।
तेऽभिजग्मुर्विधातारं ब्रह्माणं प्रष्टुमव्ययम् ॥ ८ ॥
वाग्भिर्विनयगर्भाभिः सर्वे प्राञ्जलयोऽब्रुवन् ।
त्वं हि सर्वजगद्धाता सर्वकारणकारणम् ॥ ९ ॥
कः पुमान् सर्वतत्त्वेभ्यः पुराणः परतः परः ।
ब्रह्मोवाच
यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह ॥ १० ॥
यस्मात्सर्वमिदं ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्रपूर्वकम् ।
सहभूतेन्द्रियैः सर्वैः प्रथमं सम्प्रसूयते ॥ ११ ॥
एष देवो महादेवः सर्वज्ञो जगदीश्वरः ।
अयं तु परया भक्त्या दृश्यते नाऽन्यथा क्वचित् ॥ १२ ॥
रुद्रो हरिर्हरश्चैव तथान्ये च सुरेश्वराः ।
भक्त्या परमया तस्य नित्यं दर्शनकाङ्‌क्षिणः ॥ १३ ॥
बहुनाऽत्र किमुक्तेन शिवे भक्त्या विमुच्यते ।
प्रसादाद्देवताभक्तिः प्रसादो भक्तिसम्भवः ।
यथेहाङ्‌कुरतो बीजं बीजतो वा यथाङ्‌कुरः ॥ १४ ॥

तस्मादीशप्रसादार्थं यूयं गत्वा भुवं द्विजाः ।
दीर्घसत्रं समाकृध्वं यूयं वर्षसहस्रकम् ॥ १५ ॥
अमुष्यैवाध्वरेतस्य शिवस्यैव प्रसादतः ।
वेदोक्तविद्यासारं तु जायते साध्यसाधनम् ॥ १६ ॥
मुनयः ऊचुः
अथ किं परमं साध्यं किंवा तत्साधनं परम् ।
साधकः कीदृशस्तत्र तदिदं ब्रूहि तत्त्वतः ॥ १७ ॥
ब्रह्मोवाच
साध्यं शिवपदप्राप्तिः साधनं तस्य सेवनम् ।
साधकस्तत्प्रसादाद्यो नित्यादिफलनिःस्पृहः ॥ १८ ॥
कर्म कृत्वा तु वेदोक्तं तदर्पितमहाफलम् ।
परमेशपदप्राप्तिः सालोक्यादिक्रमात्ततः ॥ १९ ॥
तत्तद्‌भक्त्यनुसारेण सर्वेषां परमं फलम् ।
तत्साधनं बहुविधं साक्षादीशेन बोधितम् ॥ २० ॥
सङ्‌क्षिप्य तत्र वः सारं साधनं प्रब्रवीम्यहम् ।
श्रोत्रेण श्रवणं तस्य वचसा कीर्तनं तथा ॥ २१ ॥
मनसा मननं तस्य महासाधनमुच्यते ।
श्रोतव्यः कीर्तितव्यश्च मन्तव्यश्च महेश्वरः ॥ २२ ॥
इति श्रुतिः प्रमाणं नः साधनेनामुना परम् ।
साध्यं व्रजत सर्वार्थसाधनैकपरायणाः ॥ २३ ॥
प्रत्यक्षं चक्षुषा दृष्ट्‍वा तत्र लोकः प्रवर्तते ।
अप्रत्यक्षं हि सर्वत्र ज्ञात्वा श्रोत्रेण चेष्टते ॥ २४ ॥
तस्माच्छ्रवणमेवादौ श्रुत्वा गुरुमुखाद्‌ बुधः ।
ततः संसाधयेदन्यत् कीर्तनं मननं सुधीः ॥ २५ ॥
क्रमान्मननपर्यन्ते साधनेऽस्मिन् सुसाधिते ।
शिवयोगो भवेत्तेन सालोक्यादिक्रमाच्छनैः ॥ २६ ॥
सर्वाङ्‌गव्याधयः पश्चात् सर्वानन्दश्च लीयते ।
अभ्यासात् क्लेशमेतद्वै पश्चादाद्यन्तमङ्‌गलम् ॥ २७ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे विद्येश्वरसंहितायां
साध्यसाधनखण्डे तृतीयोऽध्यायः