ब्रह्मवैवर्तपुराणम्
प्रथमं ब्रह्मखण्डम् - द्वाविंशोऽध्यायः
ब्रह्मपुत्रव्युत्पत्तिकथनम् -
सौतिरुवाच
कति कल्पान्तरेऽतीते स्रष्टुः सृष्टिविधौ पुनः ।
मरीचिमिश्रैर्मुनिभिः सार्धं कण्ठाद्बभूव सः ॥ १॥
विधेर्नरदनाम्नश्च कण्ठदेशाद्बभूव सः ।
नारदश्चेति विख्यातो मुनीन्द्रस्तेन हेतुना ॥२॥
यः पुत्रश्चेतसो धातुर्बभूव मुनिपुंगवः ।
तेन प्रचेता इति च नाम चक्रे पितामहः ॥३॥
बभूव धातुर्यः पुत्रः सहसा दक्षपार्श्वतः ।
सर्वकर्मणि दक्षश्च तेन दक्षः प्रकीर्तितः ॥४॥
वेदेषु कर्दमः शब्दश्छायायां वर्तते स्फुटः ।
बभूव कर्दमाद्बालः कर्दमस्तेन कीर्तितः ॥५॥
तेजोभेदे मरीचिश्च वेदेषु वर्तते स्फुटम् ।
जातः सद्योऽतितेजस्वी मरीचिस्तेन कीर्तितः ॥६॥
ऋतुसंघश्च बालेन कृतो जन्मान्तरेऽधुना ।
ब्रह्मपुत्रेऽपि तन्नाम क्रतुरित्यभिधीयते ॥७॥
प्रधानाङ्गं मुखं धातुस्ततो जातश्च बालकः ।
इरस्तेजस्विवचनोऽप्यङ्गिरास्तेन कीर्तितः ॥८॥
अतितेजस्विनि भृगुर्वर्तते नाम्नि शौनक ।
जातः सद्योऽतितेजस्वी भृगुस्तेन प्रकीर्तितः ॥९॥
बालोप्यरुणवर्णश्च जातः सद्योऽतितेजसा ।
प्रज्वलन्नूर्ध्वतपसा चारुणिस्तेन कीर्तितः ॥ १०॥
हंसा आत्मवशा यस्य योगेन योगिनो ध्रुवम् ।
बालः परमयोगीन्द्रस्तेन हंसी प्रकीर्तितः ॥ ११॥
वशीभूतश्च शिष्यश्च जातः सद्यो हि बालकः ।
अतिप्रियश्च- धातुश्च वशिष्ठस्तेन कीर्तितः ॥ १२॥
संततं यस्य यत्नश्च तपःसु बालकस्य च ।
प्रकीर्तितो यतिस्तेन संयतः सर्वकर्स्मसु ॥ १३॥
पुलस्तपःसु वेदेषु वर्ततेहः स्फुटेऽपि च ।
स्फुटस्तपः समूहश्च पुलहस्तेन बालकः ॥ १४॥
पुलस्तपःसमूहश्च यस्यास्ति पूर्वजन्मनाम् ।
तपःसंघस्वरूपश्च पुलस्त्यस्तेन बालकः ॥ १५॥
त्रिगुणायां प्रकृत्यां त्रिर्विष्णावश्च प्रवर्तते ।
तयोर्भक्तिः समा यस्य तेन बालोऽत्रिरुच्यते ॥ १६॥
जटावह्निशिखारूपाः पञ्च च सन्ति मस्तके ।
तपस्तेजोभवा यस्य स च पञ्चशिखः स्मृतः ॥ १७॥
अपान्तरतमे देशे तपस्तेपेऽन्यजन्मनि ।
अपान्तरतमा नाम शिशोस्तेन प्रकीर्तितम्॥ १८॥
स्वयं तपः समाप्नोति बाह्येत्प्रापयेत्परान् ।
वोढुं समर्थस्तपसि वोढुस्तेन प्रकीर्तितः ॥ १९॥
तपसस्तेजसा बालो दीप्तिमान्सततं मुने ।
तपःसु रोचते चित्तं रुचितेन प्रकीर्तितः ॥२०॥
कोपकाले बभूवुर्ये स्रष्टुरेकादश स्मृताः ।
रोदनादेव रुताश्च कोपितास्तेन हेतुना ॥२१॥
शौनक उवाच
रुद्रेष्वेकतमो वाऽन्यो महेशा इति मे भ्रमः ।
भवान्पुराणतत्त्वज्ञ संदेहं छेत्तुमर्हति ॥ २२॥
सौतिरुवाच
विष्णुः सत्त्वगुणः पाता ब्रह्मा स्रष्टा रजोगुणः ।
तमोगुणास्ते रुद्राश्च दुर्निवारा भयंकराः ॥२३॥
कालाग्निरुद्रः संहर्ता तेष्वेकः शंकरांशकः ।
शुद्धसत्त्वस्वरूपश्च शिवश्च शिवदः सताम् ॥२४॥
अन्ये कृष्णस्य च कलास्तावंशौ विष्णुशंकरौ ।
समौ सत्त्वस्वरूपौ द्वौ परिपूर्णतमस्य च ॥२५॥
उक्तं रुद्रोद्भवे काले कथं विस्मरसि द्विज ।
मायया मोहिताः सर्वे मुनीनां च मतिभ्रमः ॥२६॥
सनकश्च सनन्दश्च तृतीयश्च सनातनः ।
सनत्कुमारो भगवांश्चतुर्थो ब्रह्मणः सुतः ॥२७॥
का स्रष्टुं पूर्वपुत्रानुवाच ते न सेहिरे ।
तेन प्रकोपितो धाता रुद्राः कोपोद्भवा मुने ॥२८॥
सनकश्च सनन्दश्च तो द्वावानन्दवाचकौ ।
आनन्दितौ च बालौ द्वौ भक्तिपूर्णतमौ सदा ॥२९॥
सनातनश्च श्रीकृष्णो नित्यः पूर्णतमः स्वयम् ।
तद्भक्तस्तत्समः सत्यं तेन बालः सनातनः ॥३०॥
सनत्तु नित्यवचनः कुमारः शिशुःवाचकः ।
सनत्कुमारं तेनेममुवाच कमलोद्भवः ॥३१॥
ब्रह्मणो बालकानां च व्युत्पत्तिः कथिता मुने ।
सांप्रतं नारदाख्यानं श्रूयतां च यथाक्रमम् ॥३२॥
इति श्रीब्रह्मवैवर्ते महापुराणे सौतिशौनकसंवादे
ब्रह्मखण्डे ब्रह्मपुत्रव्युत्पत्तिकथनं नाम द्वाविंशोऽध्यायः ॥२२॥
GO TOP
| 