( अनुष्टुप् )
श्रीशुकदेव सांगतात -
क्रोधून बोलले सारे सकवच् रथि बैसले ।
सेना धनुष्य घेवोनी कृष्णाच्या पाठि धावले ॥ १ ॥
यदुसेनापती पाही शत्रुंचे दळ पातले ।
टणत्कार धनुष्याते देवोनी शत्रु रोधिला ॥ २ ॥
चतुरंग तशी सेना मर्मज्ञ युद्ध साधण्या ।
तयांनी यदुसेनेला झाकिले बाणवृष्टिने ॥ ३ ॥
सुंदरी रुक्मिणी पाही कृष्णसेना अशी तदा ।
लजायुक्त भितीने ती पाही कृष्णमुखा कडे ॥ ४ ॥
हासुनी बोलले कृष्ण सुंदरी भय ते नको ।
सेनाही आपुली आता शत्रुसेनेस मारिते ॥ ५ ॥
इकडे यदुवीरो ते गद संकर्षणादि ते ।
शत्रुकृत्य न साहोनी तोडिती गज नी रथ ॥ ६ ॥
रथ घोडे नि हत्तींच्या वरी ते शत्रु बैसले ।
तयांची कुंडले टोपां सहीत कापिली शिरे ॥ ७ ॥
सगदा धनु खड्गांचे हात पाय तुटोनिया ।
पडली रक्तबंबाळ पशु शीरे कितेक तै ॥ ८ ॥
शेवटी यदुसैन्याने मोडिले शत्रु सैन्य ते ।
जरासंधादि ते राजे पळाले पाठ दावुनी ॥ ९ ॥
भावी पत्नी अशी नेता न तेज शिशुपालला ।
राहिले, वदला त्याला जरासंध असे पहा ॥ १० ॥
अरे रे नरसिंहा रे उदासी सोड तू पहा ।
न राही स्थिति ती एक यश वा अपयेश ते ॥ ११ ॥
बाहुल्यांचा जसा खेळ तसे त्या भगवत्कृपें ।
लाभते सुख वा दुःख खेद त्याचा करू नये ॥ १२ ॥
तेविस् अक्षौहिनी सैन्य सत्रावेळाहि कृष्णने ।
मारिले परि मी अंती एकदा यश घेतले ॥ १३ ॥
न मला दुःख वा हर्ष मी ते प्रारब्ध मानितो ।
भगवान् कालशक्तीने फिरवी विश्वचक्र हे ॥ १४ ॥
प्रमूख वीर सेनेचे नच संशय आपण ।
थोड्याशा कृष्णसेनेने या वेळी हरवीयले ॥ १५ ॥
अनुकूल तया काल म्हणोनी शत्रु जिंकला ।
येताच उजवा काल जिंकू आपण तेधवा ॥ १६ ॥
चेदिराज शिशुपाल स्वदेशी पातला तदा ।
आपुल्या नगरा गेले मरता वाचले असे ॥ १७ ॥
न सहे रुक्मिवीराला एक अक्षौणि सैन्य ते ।
घेवोनी कृष्ण सेनेच्या पाठीसी धावला असे ॥ १८ ॥
क्रोधाने पेटला रुक्मी कवचो लेवुनी, करी ।
धनुष्य घेउनी बोले संकल्प त्या नृपां पुढे ॥ १९ ॥
न मारी जर मी कृष्णा न आणी बहिणीस त्या ।
तर मी नच की येई कुंडिण्यपुरि या कधी ॥ २० ॥
वदला सारथ्याला की शीघ्रातिशीघ्र चालणे ।
होईल आजची माझे कृष्णाशी घोर युद्ध ते ॥ २१ ॥
आज मी तीक्ष्ण बाणाने गोपाचा गर्व नष्टितो ।
पहा साहस ते कैसे नेतसे भगिनी बळें ॥ २२ ॥
परीक्षित् कृष्णते जाते रुक्मी तो नच जाणि की ।
गोविंदापाशि तो येता वदला थांब थांब रे ॥ २३ ॥
सोडिले तीर ते तीन बळाने धनु खेचुनी ।
वदला क्षण तू थांब यदुवंशकलंक तू ॥ २४ ॥
कावळा आहुती चोरी तसा रुक्मिणि चोरिशी ।
मायावी कपटी तू तो गर्व मी हरितो तुझा ॥ २५ ॥
मुलगी सोडुनी जा तू अन्यथा तीर सोडितो ।
सहा सोडोनिया बाण कृष्णाने धनु तोडिले ॥ २६ ॥
अश्वासी चार नी तैसे सारथ्यावीर दोन ते ।
ध्वजेला तीन नी पाच रुक्मिच्या वरि सोडिले ॥ २७ ॥
दुसरे धनु जै भंगे रुक्मी तै तिसरे हि घे ।
तरीही तिसरे तोडी अच्यूत अविनाशि तो ॥ २८ ॥
पट्टीश परिघो शूळ ढाल खड्ग नि तोमर ।
शस्त्रास्त्र करि घे रुक्मी तेंव्हाचि कृष्ण तोडी ते ॥ २९ ॥
पुन्हा घेवोनि खड्गाते माराया रुक्मी धावला ।
अग्निच्या वरि जै झेप पतंग घेतसे तसा ॥ ३० ॥
कृष्णाने बाण सोडोनी खड्ग नी ढालही तशी ।
ठिकर्या ठिकर्या केली माराया खड्ग घेतले ॥ ३१ ॥
बंधुला वधण्या कृष्ण निघता पाहि रुक्मिणी ।
भयाने धरुनी पाय कृष्णाला विनवीतसे ॥ ३२ ॥
कृष्णा योगेश्वरो तुम्ही देवदेवो जगत्पती ।
न मारी बंधु हा माझा बली कल्याणरूप तू ॥ ३३ ॥
( इंद्रवज्रा )
श्रीशुकदेवजी सांगतात -
थरारली रुक्मिणि अंगअंगी
सुके मुखो नी भरलाहि कंठ ।
धरी हरीचे पद रुक्मिणी तै
रुक्मास सोडी नच कृष्ण मारी ॥ ३४ ॥
तरीहि धावे वधण्यास रुक्मी
बांधी हरी तै मग मूछ कापी ।
अद्भूत सेना यदूची अशी की
विध्वंसिले ते अरिसैन्य सारे ॥ ३५ ॥
( अनुष्टुप् )
बलरामहि ते येता अर्धमेला नि बद्ध या ।
रुक्मीस पाहता सोडी, कृष्णाला वदले तदा ॥ ३६ ॥
न योग्य जाहले कृष्णा मुंडनो मृत्युची असे ।
निंदनीय असे कार्य आपणा नच शोभते ॥ ३७ ॥
रुक्मिणीसी वदे तैसा आम्हा दुष्ट न मानणे ।
जीवनी सुख दुःखाला कर्माने जीव भोगतो ॥ ३८ ॥
कृष्णासी वदले तैसे संबंधी वधपात्र ही ।
असता त्याजला नोव्हे उचीत मारणे कधी ॥ ३९ ॥
वदले रुक्मिणीलाही क्षात्रधर्मचि हा असा ।
युद्धात मारती बंधू क्षात्रधर्मचि घोर हा ॥ ४० ॥
पुन्हा ते वदले कृष्णा ! धने जे अंध जाहले ।
ते राज्य धन स्त्री मान कारणे बंधु द्वेषिती ॥ ४१ ॥
साध्वी गे ! तुमचा बंधू प्राणिया द्वेषितो सदा ।
म्हणोनि दंडिले त्यासी भेद ना मानणे मुळी ॥ ४२ ॥
देवी जे मोह मायेने आत्मा देहास मानिती ।
तयांना वाटती शत्रू मित्रही ते उदास की ॥ ४३ ॥
आत्मा सर्वात तो एक माया त्याला न स्पर्शिते ।
जळींच्या प्रतिबिंबाला सूर्य ना मानणे कधी ॥ ४४ ॥
शरीरा आदि नी अंत तन्मात्र गुण या रुपी ।
अहंकार म्हणोनी त्यां भवात सापडे असा॥ ४५ ॥
नेत्ररूप असे दोन्ही सूर्याने दिसती पहा ।
सूर्याचा नच सम्बंध आत्मा तैसाचि दूर तो ॥ ४६ ॥
जन्मणे राहणे वृद्धी बदलो क्षय मृत्यु हे ।
आत्म्याला नसते कांही चंद्राला क्षय जै नसे ॥ ४७ ॥
वास्तवीं नसता वस्तू स्वप्नात जीव भोगितो ।
अज्ञानी जीव तै सारे संसारा सत्य मानिती ॥ ४८ ॥
म्हणोनी त्यजिणे शोक अज्ञानवश तो असे ।
सोडोनी आत्मरूपात स्थिर हो साध्वि तू अता ॥ ४९ ॥
श्रीशुकदेव सांगतात -
बलाने बोधिता ऐसे मनाचा मळ सर्व तो ।
रुक्मिणी धूतसे सर्व विवेके शांत जाहली ॥ ५० ॥
रुक्मीचे तेज नी सेना नष्टली वाचला जिवे ।
नच तो विसरे कांही विरूप नि मनोरथ ॥ ५१ ॥
भोजकटपुरा त्याने राहण्या निर्मिले असे ।
प्रतिज्ञा करण्या पूर्ण तेथ तो राहु लागला ॥ ५२ ॥
या परी भगवान् कृष्णे जिंकिले सर्व भूपती ।
रुक्मिणी द्वारकीं नेली विधीने ती स्विकारिली ॥ ५३ ॥
उत्सवो मानिला सर्वे द्वारकेच्या घरोघरी ।
अनन्य प्रेम हो त्यांचे भगवान् कृष्णच्या प्रती ॥ ५४ ॥
सजले नर नारी तै दिव्यकुंडल लेवुनी ।
नवरा - नवरी यांना अर्पिती भेटि कैक ते ॥ ५५ ॥
( इंद्रवज्रा )
अपूर्व शोभा गमली पुराशी
माला नि झेंडे मणि तोरणे ती ।
दुधा खिरीचे घटही जळाचे
धूपो नि दीपावलि लावलेली ॥ ५६ ॥
( अनुष्टुप् )
आमंत्रिले नृपो मित्र पथीं गजमदो गळे ।
सुपारी केळि खांबांनी मार्ग शोभित जाहले ॥ ५७ ॥
उत्सवीं जाहली गर्दी कुरु संजय कैकय ।
विदर्भ यदुनी कुंतीवंशे आनंद मानिला ॥ ५८ ॥
रुक्मिणीहरणाची ती कीर्ती लोकेहि गायिली ।
ऐकता राजकन्या त्या विस्मीत जाहल्या बहू ॥ ५९ ॥
रुक्मिणी लक्षुमी साक्षात् पाहिली द्वारका जने ।
आनंद जाहला सर्वा सकृष्ण पाहता नृपा ॥ ६० ॥
