( अनुष्टुप् )
श्रीशुकदेव सांगतात -
परीक्षित् मथुरेतूनी बाहेर कृष्ण पातले ।
त्या वेळी वाटले पूर्णचंद्र ते रूप देखणे ॥ १ ॥
श्रीवत्सचिन्ह वक्षासी नेसला तो पितांबर ।
कौस्तुभो चमके कंठी आजानुचर त्या भुजा ॥ २ ॥
आरक्त कोवळे नेत्र आनंदराशि त्या मुखी ।
हासरे गाल ते कैसे पाहता चित्त चोरि तो ॥ ३ ॥
कुंडले मकराकार पाहता यवनाश्व तो ।
स्मरला वासुदेवो हा नारदो वदले तसे ॥ ४ ॥
वनमाळा गळा ऐशी न कोणी दुसरा असा ।
विनाशस्त्र असा येतो त्यासी मीही लढे तसा ॥ ५ ॥
म्हणोनी धावला तैसा कृष्ण तै पाठ दावुनी ।
पळाला, धावला दैत्य धराया पाठ-पाठ की ॥ ६ ॥
रणछोड पळे कैसा यवनाश्वास वाटले ।
आत्ता मी धरितो याला पावला पावलासही ॥ ७ ॥
ओरडे यदुवंशी तू न धाव युद्ध सोडुनी ।
अज्ञानी त्याजला कैसा मिळेल भगवान् हरी ॥ ८ ॥
धावता भगवान् गुंफी पातले गिरिच्या तदा ।
यवनाश्व तिथे आला पाहतो कुणि झोपला ॥ ९ ॥
वदला एवढ्या दूर आणोनी साधु हा बने ।
झोपला म्हणुनी मारी जोराची लाथ एक त्या ॥ १० ॥
झोपला पुरुषो कैक दिनांचा उठला असे ।
उघडी नेत्र नी पाही समोर यवनाश्व तो ॥ ११ ॥
जाहला रुष्ट तो योगी पाहता यवनाश्व तो ।
पेटला अंग अंगाला क्षणात भस्म जाहला ॥ १२ ॥
राजा परीक्षिताने विचारले -
ज्याची दृष्टी पडे तेंव्हा जळाला यवनाश्व तो ।
कोण योगी कुणाचा तो तेथे का झोपला असे ॥ १३ ॥
श्रीशुकदेव सांगतात -
इक्ष्वाकुवंशिचा राजा मांधातापुत्र तो असे ।
महापुरुष तो होता द्विजभक्त नि सत्य ही ॥ १४ ॥
इंद्रादि देवता सर्व एकदा असुरी भये ।
प्रार्थिती मुचकुंदाते तोही रक्षी तयांस की ॥ १५ ॥
कितेकवर्ष ते झाले स्वामी कार्तिक लाभता ।
देवेंद्र प्रार्थिले याला तुम्ही विश्रांति घ्या अता ॥ १६ ॥
वीरशिरोमणी तुम्ही त्यागिता श्रेष्ठ राज्य ते ।
त्यागोनि भोगही सर्व आम्हाला रक्षिले असे ॥ १७ ॥
कालचक्रे धरेसी ते पुत्र राण्या नि बांधव ।
न कोणी राहिले मंत्री गेले काळमुखात ते ॥ १८ ॥
बळिचा बळि तो काळ भगवद्रूप तो असे ।
पाळिती गोप जै गाई तसा विश्वास पाळि हा ॥ १९ ॥
राजा कल्याण हो सारे, मागणे मनि काय ते ।
मोक्ष सोडोनि ते देतो विष्णुच्या हाति तो असे ॥ २० ॥
वंदिले मुचकुंदाने थकता झोप मागतो ।
म्हणोनी पातला तेथे गुंफेत झोपला असे ॥ २१ ॥
झोपेत मूढ जो कोणी तुजला उठवील तो ।
होईल पाहता भस्म देवांनी वर हा दिला ॥ २२ ॥
यवनो भस्म तो होता बुद्धिमान् मुचुकुंदला ।
भगवान् कृष्णने तेंव्हा दिधले स्वय दर्शन ॥ २३ ॥
मेघाच्या परि तो श्याम रेशमी वस्त्र नेसला ।
श्रीवत्सचिन्ह वक्षास कौस्तुभो शोभला गळा ॥ २४ ॥
चतुर्भुज असे रूप वैजयंतीहि शोभली ।
मुखी सुंदर ते हास्य मकराकार कुंडले ॥ २५ ॥
दृष्टीने वर्षतो प्रेम कुमार सिंहचाल ती ।
धर्यवान् जरि तो राजा तरी आश्चर्य दाटले ॥ २६ ॥
स्वताचे हारपे तेज कल्पनातीत तेज ते ।
शंकीत जाहला थोडा पाहता वदला असा ॥ २७ ॥
राजा मुचकुंद म्हणाला -
तुम्ही कोण कसे आले कोवळे पाय घेउनी ।
काटेरी वन हे ऐसे येण्याचा हेतु काय तो ॥ २८ ॥
अग्निदेव तुम्ही का ते तेजाचे तेजमूर्ति तो ।
देवेंद्र चंद्र का भानू लोकपाल तुम्ही असा ॥ २९ ॥
मला तो वाटते चित्ती तुम्ही नारायणो स्वये ।
तेजाने तुमच्या सारा येथला तम संपला ॥ ३० ॥
रुचले जर ते सांगा जन्म कार्य नि गोत्रही ।
मी तो सत्य मनाने ते इच्छूक ऐकण्या असे ॥ ३१ ॥
इक्ष्वाकु वंशिचा मी हो मांधातापुत्र क्षत्रिय ।
मुचकुंद असे नाम माझे हो पुरुषोत्तमा ॥ ३२ ॥
जागोनी थकलो ऐसा निद्रेने शक्ति हारिली ।
म्हणोनी झोपलो होतो कुणी आत्ताच जागवी ॥ ३३ ॥
अवश्य पूर्ण पापाने भस्म तो जाहला असे ।
शत्रुजित् तुमचे झाले पुन्हा दर्शन हे असे ॥ ३४ ॥
वंदनीय तुम्ही जीवा तुमचे दिव्य तेज हे ।
पाहता शक्ति ती गेली तुम्हा पाहूहि ना शके ॥ ३५ ॥
मुचकुंद नृपे ऐसे वदता भाग्यवान् हरी ।
हासोनी मेघ वाणीने गंभीर शब्द बोलला ॥ ३६ ॥
भगवान् श्रीकृष्ण म्हणाले -
हजारो जन्म नी कर्म तेवढे मम नाम ते ।
अनंत सर्व ते तैसे मोजणे शक्य ते नसे ॥ ३७ ॥
पृथ्वीचे कणही कोणी मोजही शकतो कधी ।
न परी गुण कर्मा नी माझ्या जन्मा न मोजणे ॥ ३८ ॥
त्रिकालज्ञ असे सिद्ध सनकादिक संत जे ।
कर्म ते वर्णिती माझे परी ना थांग तो तया ॥ ३९ ॥
असेल जरि हे ऐसे तरी ते वर्तमानची ।
वर्णितो नाम नी कर्म ब्रह्म्याने प्रार्थिले मला ।
असुरा मारण्या तैसे धर्म रक्षावया इथे ॥ ४० ॥
तयांनी प्रार्थिता ऐसे यदुवंशात जन्मलो ।
वासुदेव असे नाम पुत्र मी वसुदेवचा ॥ ४१ ॥
आता पर्यंत कंसादी कैक मी दुष्ट मारिले ।
मीच तो प्रेरिता दैत्य तुझ्या दृष्टीत भस्मला ॥ ४२ ॥
कृपा ही करण्या आलो तुजला गुंफी मी असा ।
मला तू पूजिले खूप भक्तवत्सल मी असे ॥ ४३ ॥
राजर्षी म्हणूनी माग लालसा पूर्ण मी करी ।
शरणी येइ जो त्याला मुळीच शोक तो नुरे ॥ ४४ ॥
श्रीशुकदेव सांगतात -
वदता कृष्ण हे ऐसे मुचकुंद स्मरे मनीं ।
भविष्य गर्गवाणी ती कृष्णा वंदोनि प्रार्थि तो ॥ ४५ ॥
( इंद्रवज्रा )
मुचकुंद म्हणाला -
मायेत सारे जग जोपले हे
भवभ्रमाने भजती न पापी ।
सुखास इच्छोनि दुःखात जाती
फसोनि जाती ललना पुरूष ॥ ४६ ॥
संसार पापो तुजला शिवेना
हा देह पूर्णो भजनास चांग ।
संसारि सारे विषयात गुंग
ना जो भजे तो तृणकूपि जातो ॥ ४७ ॥
मी मत्त होतो धनवंत राजा
मी मर्त्य देहा समजेचि आत्मा ।
लोभात होई मज सर्व चिंता
असेचि गेले वय सर्व व्यर्थ ॥ ४८ ॥
हा देह जैसा घट मृत्तिकेचा
मी तो स्वताला नरदेव मानी ।
मदांध ऐसा नच आत्मज्ञानी
सेनेसवे या फिरलो जगात ॥ ४९ ॥
सोडी धरी कर्म अशाच चिंतीं
प्रमत्त होता तुज ना स्मरे जो ।
त्यां काळ येतो हळुची लपोनी
उंदीर खाया जइ सर्प येतो ॥ ५० ॥
गजावरी वा रथि बैसल्याने
वदोत तेंव्हा नृपती कुणी ते ।
जाता मरोनी मग घाण राही
जाळोनि देता मग राख राही ॥ ५१ ॥
सिंहासनासी बसता नरेश
ते वीर मोठे नमिती तयाला ।
भोगावया जाय स्त्रियेस तेंव्हा
वागे जणू तो पशु पाळलेला ॥ ५२ ॥
कोणी त्यजोनी विषयी सुखाला
पुनश्च राज्यादिक इच्छितात ।
पुनश्च जन्मे बहु पुण्य इच्छी
ना हो सुखी तो दृढ भोग होती ॥ ५३ ॥
संसारचक्री जिव हा फिरे की
मुक्त्यर्थ होतो मग संतसंग ।
संताश्रयो तू जगि एकटा नी
क्षणात लाभे तइ ध्यान चित्ता ॥ ५४ ॥
अनायसे राज्यहि सर्व गेले
तेणेचि झाले तव दर्शनो हे ।
साधुस्वभावी नृपती त्यजोनी
राज्यादिकाते, तुज ते पुजीती ॥ ५५ ॥
हे अंतरातात्मा तुज काय बोलू
सेवेविना ना मुळि कांहि इच्छी ।
निस्पृह तेची भजती तुला नी
त्यजोनि भोगा मग कोण मागे ॥ ५६ ॥
म्हणोनि देवा गुण तोडुनीया
मायाविना हे मन शुद्ध राहो ।
निरंजना निर्गुण तू पवित्र
मी या रुपाच्या शरणार्थ आलो ॥ ५७ ॥
( मालिनी )
बहुत दिन फळाते भोगितो आर्त होता
कधि अरि-विषयो ते शांत ना हो पहा की ।
शरण चरणि आलो जेथ ना मृत्यु भेय
मज हरि करि कृपा रक्षि स्वामी भवात ॥ ५८ ॥
( अनुष्टुप् )
भगवान् श्रीकृष्ण सांगतात -
सार्वभौम महाराजा तुमची उच्च ती मती ।
प्रलोभन तुम्हा देता न त्यात गुंतले तुम्ही ॥ ५९ ॥
परीक्षा घेतली तैशी अनन्य भक्त जाहला ।
भक्तांची बुद्धि ती कोठे अन्यत्र भटकेच ना ॥ ६० ॥
भक्त जे नसती त्यांचे प्राणायाम करोनिया ।
न राही रोधिल्या चित्त विषयी गुंतते पुन्हा ॥ ६१ ॥
अर्पावे मजला चित्त फिरावे पृथिवीवरी ।
वासना शून्य नी शुद्ध मिळेल मम भक्ति ती ॥ ६२ ॥
क्षत्रिय असता केली शिकार वधिले पशू ।
करावे ध्यान ते माझे पापां धूउनि काढणे ॥ ६३ ॥
राजे हो पुढल्या जन्मी होताल द्विज उत्तम ।
हितैषी सर्व जीवांचे सुहृद् माझेचि व्हाल तै ॥ ६४ ॥
