समश्लोकी श्रीमद्‌भागवत महापुराण
स्कंध सातवा - अध्याय ८ वा
भगवान्‌ नृसिंहाचा अवतार, हिरण्यकश्यपुचा वध व देवतांकडून भगवंताची स्तुती -
श्रीनारद सांगतात -
(अनुष्टुप्‌)
असे दैत्य सुते सर्वे मानिला बोध सर्व तो ।
दूषीत गुरूच्या बोला तयांनी ध्यान ना दिले ॥१॥
गुरूंनी पाहिले सर्व विद्दार्थी एकमात्र त्या ।
हरीचे चिंतनी झाले तेंव्हा घाबरूनी पुढे ॥
दैत्याच्यापासि येवोनी सर्व ते सांगु लागले ॥२॥
पुत्राची अनिती ऐसी ऐकता दैत्य कोपला ।
मारण्या आपुल्या हाते तयाने ठरवियले ॥३॥
इंद्रिया जिंकुनी बाळ हात जोडोनि ठाकला ।
परी क्रूर स्वभावाचा हिरण्यकशिपू जसा ॥४॥
सापासी लागता पाय तसा क्रोधेचि पेटला ।
पापाची दृष्टि टाकोनी बोलला तो दटावुनी ॥५॥
मूर्खा उदंड झाला तू मुलांना बिघडीतसे ।
धैर्याने मोडिसी आज्ञा यमाचा पाहुणाच हो ॥६॥
थोडाही कोपलो मी तो त्रिलोक्य कांपुनी उठे ।
कोणाचे बळ घोवोनी आज्ञा तू मोडिसी मम ॥७॥
प्रल्हाद म्हणाला -
(इंद्रवज्रा)
राजा नसे एकची अंकितो त्या
ब्रह्मादि सारे हरिसीच वश्य ।
तुम्हा मला केवळ शक्ति त्याची
सार्‍या जगाचे बळ तोचि आहे ॥८॥
पराक्रमी तो प्रभू काळ रूप
समस्त प्राण्या बल इंद्रियांचा ।
तो शक्तिने निर्मि नि मारतो ही
स्वामी असे तो तिन्हिही गुणांचा ॥९॥
असूरभावा कृपया त्यजावे
भवास मोही मन तेच शत्रू ।
समान ठेवा मन सर्व प्राण्या
ती श्रेष्ठ आहे हरिचीच पूजा ॥१०॥
षट्‌ शत्रुला त्या नच जिंकिता जो
सम्राट मानी मग तोच मूर्ख ।
जितेंद्रियाला समता मिळे ती
न शत्रु त्याला जगतात राही ॥११॥
हिरण्यकश्यपू म्हणाला -
(अनुष्टुप्‌)
मंदबुद्ध्या तुझी झाली सीमा ही बकवास की ।
इच्छिले मरणा तू तो तेणेचि बोलसी असा ॥१२॥
अभाग्या कोण तो स्वामी विश्वी माझ्याहुनी दुजा ।
सर्वत्र दिसतो तेंव्हा या खांबी का न तो दिसे ॥१३॥
दिसतो जर या स्तंभी टाहो का मग फोडिसी ।
कापितो तव हे डोके बघू रक्षी कसा हरी ॥१४॥
(इंद्रवज्रा)
महाबळी दैत्य दुरूक्त वाक्ये
टाकोनि बोले तयि बाळासंता ।
सिंहासनीचा उठताचि क्रोधे
खड्गासि खांबा मधि भोकसीले ॥१५॥
खांबातुनी शब्द भयान आले
ब्रह्मांड वाटे जणु फाटले हे ।
त्या लोकपाले ध्वनि ऐकिता हा
आला गमे तो प्रलयोचि त्यांना ॥१६॥
पुत्रा बघाया जरि धावला तो
अद्‌भूत ऐसा ध्वनि ऐकिला नी ।
मनात गेला मग घाबरोनी
सभेतले अन्य पळोनि गेले ॥१७॥
स्वभक्त प्रल्हाद नि ब्रह्मयाची
करावया सत्यचि वाणि तैसे ।
दावावया व्यापकता स्वताची
नृसिंह देहा धरिले प्रभूने ॥१८॥
तो दैत्य धुंडी सभिं अन्य लोका
अद्‌भूत प्राणी दिसला तदा हा ।
खांबातुनी हा प्रगटोनि आला
ना ओळखी तो नव प्राणि कोण ॥१९॥
विचार चित्ती करि दैत्य तेंव्हा
समोर त्याच्या रूपडे उभे हे ।
सुवर्ण तप्तो तयि नेत्र तप्त
आयाळ हाले बहु जांभईने ॥२०॥
विक्राळ दाढा जणु खड्‍ग जिव्हा
दारूण रूपा भुवयाहि वक्र ।
फुत्कार नाकीं अन कान स्थीर
गूहेपरी त्या मुख भीतिदायी ॥२१॥
स्वर्गासि टेके बहु थोर देह
नी मान मोठी अतिरूंद छाती ।
परी नितंबी बहुसान ऐसा
चंद्रप्रकाशापरि रोम अंगी ।
कितेक बाहू नख थोर त्यांना
शस्त्रापरी जे अतिही कठीण ॥२२॥
न कोणि जाण्या धजला समीप
चक्रादि अस्त्रा बघता पळाले ।
दैत्यादि सारे भिउनी दिशांना
मनात शोधी मग दैत्य ऐसे ।
हे सोंग सारे रचि विष्णु ऐसे
परी अशाने नच वाकडे हो ॥२३॥
दैत्ये करी घेतली ती गदा नी
मारावयासी मग धावला त्या ।
पतंग अग्नीत मिळोनि जातो
तेजीं तसा दैत्यहि लुप्त झाला ॥२४॥
समस्त शक्ती अन तेज स्त्रोता
नाही मुळी त्या नवलाव कांही ।
प्रलयांधकारा गिळले ययाने
प्रहार दैत्ये भगवंति केला ॥२५॥
क्षणात सर्पा पकडी गरूड
तसा नृसिंहे धरिलाचि दैत्य ।
तो सर्प जैसा क्रिडता गरूड
सुटे तसाची सुटलाहि दैत्य ॥२६॥
तदा ढगामाजि लपोनि देव
युद्धासि पाह्या जमले विमानीं ।
दैत्यास भीती मनि देवता तै
दैत्यासि वाटे मज शत्रु भीतो ।
ताजा पुन्हा तो मग होउनीया
खड्गासि घेता मग धाव घेई ॥२७॥
पक्ष्यावरी झेप घेई ससाना
सशस्त्र घेई तयि झेप दैत्य ।
सर्पे जसा मूषक तो धरावा
तसेचि दैत्या धरिले नृसिंहे ॥२८॥
ज्याच्या त्वचेला नच ओरखाडा
आता पळाया करि दैत्य यत्‍न ।
परी हरीने पकडोनि नेला
द्वारी नि अंकी निज घेतले त्या ।
महाविषारी जरि सर्प झाला
गरूड त्याला जयि फाडतो तै ।
दैत्यासि देवो खुपसी नखें नी
फाडीयले त्या लिलया तसेची ॥२९॥
विक्राळ नेत्रा नच पाहवे की
लपापती जीभ मिश्यास चाटी ।
आयाळ रक्ते तयि लाल झाले
गळ्यात आंत्राचिहि माळ शोभे ॥३०॥
दैत्याचिये काळिज फाडुनीया
भूमीसि त्याला मग आपटीले ।
युद्धास आले असुरो हजारो
परी नृसिंहे वधिले कराने ॥३१॥
पिंजार केसे ढग पांगले नी
त्या नेत्रज्वाळे ग्रह सूर्य मंद ।
झाले नि श्वासे भरती समुद्रा
चित्कार केला तयि दिग्गजांनी ॥३२॥
झट्‍कारता केश तदा विमाने
देवादिकांची पडली भुमिसी ।
डळाळला स्वर्ग तसे भुकंपे
ठिक्‌र्‍याचि झाले तयि पर्वतोही ।
ती धूळ दाटे जधि चौ दिशांना
दिसे न कांही मग काय कोठे ॥३३॥
न कोणि तेथे जरि तो लढाया
वाढे तरी क्रोध तसा हरीचा ।
त्या दैत्यसिंहासनि बैसले तै
सेवार्थ कोणी धजले नसेची ॥३४॥
डोकेदुखी जी जगतास सार्‍या
तो दैत्य या श्रीहरिने वधीला ।
या वर्तमाने मग स्वर्गि देवे
उल्हासुनी पुष्पवृष्टीहि केली ॥३५॥
स्वर्गी विमाने तयि दाटली त्या
नृसिंहरूपा बघण्या वरून ।
भेर्‍या नगारे बहु वाजले नी
त्या अप्सरा नाचुनि गान झाले ॥३६॥
(अनुष्टुप्‌)
राजा या समयी तेंव्हा ब्रह्मा इंद्र नि शंकर ।
अन्यही देवता सर्व ऋषी सिद्ध मनू तसे ॥३७॥
सिद्ध विद्दाधरो पित्रे महानाग प्रजापती ।
गंधर्व अप्सरा आदी किंपुरूष नि चारण ॥३८॥
वेताळ किन्नरे तैसे सुनंद कुमुदादि ते ।
पार्षदे हरिची आली जोडुनी कर तेधवा ॥
पृथक्‌सर्वांनि ती केली प्रार्थना स्तोत्र गावुनी ॥३९॥
श्री ब्रह्मदेव म्हणाले -
(इंद्रवज्रा)
प्रभो अनंता तव पार नाही
विचित्र शक्ती नि पवित्र कार्य ।
लीला करीसी परि स्पर्शि ना तू
तू निर्विकारो तुजला नमस्ते ॥४०॥
श्रीरूद्र म्हणाले -
(अनुष्टुप्‌)
युगांती क्रोधता तुम्ही दैत्यार्थ कोपले तरी ।
दैत्याचा वध तो झाला शरणी पुत्र पातला ॥
त्याची रक्षा करावी की भक्तवत्सल तू प्रभो ॥४१॥
इंद्र म्हणाला -
(मंदाक्रांता)
केली रक्षा अमुचि हरि तू आम्हि जे भाग देतो ।
तेही सारे तवचि असती दैत्य हे मीष झाले ॥
नी तू केले मुदित हृदया हे तुझेची निवास ।
स्वर्गादी हे परत मिळले त्यांहि तो काळ ग्रासी ॥
स्वामी जे जे करिति भजनो ते न इच्छा करीती ।
मोक्षाचीही मुळि न धरिती कामना ते मनात ॥४२॥
ऋषि म्हणाले -
(वसंततिलका)
केले तपेचि जग तू पुरूषोत्तमारे
आम्हासि तेज तप हे तुचि बोधियेले ।
दैत्ये तपेचि असला अतिरेक केला
रक्षार्थ ते तप असा अवतारलासी ॥४३॥
पितरे म्हणाली -
पिंडास देत सुत ते हिसकीच दैत्य
तीलांजलीहि पियि तो शुभवेळ तीर्थी ।
फाडोनि पोट दिधली तुम्हि ती अम्हाला
तू धर्मरक्षक असा तुजला नमस्ते ॥४४॥
सिद्ध म्हणाले -
(इंद्रवज्रा)
नृसिंह देवा ! तप योग तेणे
सिद्धी अमूच्या हरिल्या तयाने ।
युद्धात तुम्ही पशुच्या परी तो
दिला बळी हो नमितो अम्हीही ॥४५॥
विद्दाधर म्हणाले -
गर्वीष्ठ होता बहु मूर्ख दैत्य
समस्त विद्दा तयि नष्ट केल्या ।
फाडोनि पोटा हरिला तयाचा
तो गर्व तुम्ही नमितो अम्हीही ॥४६॥
नाग म्हणाले -
(अनुष्टुप्‌)
पाप्याने ते मणी आणि सुंदर्‍या पळवीयल्या ।
वधाने हर्षल्या पत्‍न्या तुजला प्रणिपात हा ॥४७॥
मनू म्हणाले -
(उद्गता)
मनु आम्हि तो तवचि अंकितो असो
दिति पुत्रने त्याजियली सीमा विधी ।
वधुनि तयास बहुही उपकृतिले
करणे कसेचि तव सेवनार्थ तो ॥४८॥
प्रजापती म्हणाले -
(भुजंगप्रयात)
प्रजेचे पती आसुनी या प्रजेला
तयाच्याचि धाके न केली हि रक्षा ।
नी झोपल्याच्या परि हा वधीला
जगाचेहि कल्याण तुझ्याऽवतारी ॥४९॥
गंधर्व म्हणाले -
(इंद्रवज्रा)
गावोनि नाचोनि अभीनयाने
सेवा तुझी आम्हि करोत भक्त ।
धाकेचि केले परि दास दैत्ये
त्याची दशा ही बरि योग्य केली ।
चाले कुमार्गी मग त्यास कैसे
कल्याण लाभे जगतात कोठे ॥५०॥
चारण म्हणाले -
(अनुष्टुप्‌)
सज्जना पीडिले ऐशा दुष्टां तू ठार मारिले ।
तुझ्या या चरणी आलो लाभ तो मोक्ष ज्या मुळे ॥५१॥
यक्ष म्हणाले -
(मालिनी)
करितसु तव सेवा श्रेष्ठ ऐशाचि कर्मे
परि बघ दिति सूते पालखीं जुपियेले ।
हरि तुचि असशी या सृष्टिलागी नियंता
निजजनकनवाळू, मारिसी दैत्य कष्टे ॥५२॥
किंपुरूष म्हणाले -
(अनुष्टुप्‌)
किंपुरूष परी आम्ही महापुरूष तू असा ।
दैत्ये धिक्कारिले संता म्हणोनि वधिलेस त्या ॥५३॥
वेताळिया म्हणाल्या -
(इंद्रवज्रा)
मोठ्या सभे माजि नि ज्ञान यज्ञीं
गाता तुला लाभलि ही प्रतिष्ठा ।
आजीविका तो हिसकावि दैत्य
रोगापरी तू तयि नष्ट केला ॥५४॥
किन्नर म्हणाले -
(उद्गता)
भजको तुझेचि असुनी तरीहि दैत्ये
करण्यासि काम बळ दाउनीच नेले ।
अजि तूं वधुनि तयि तू कृपाचि केली
हरि रे ! अशीच करि तू अम्हा कृपा ॥५५॥
(प्रहर्षिणी)
नृसिंहा तव रूप हे जगासि शांती
देणारे बघितलिये अजी तुझे रे ।
ते दैत्यो तव पदा सेवकोचि होते
तारावया करूनि कृपा वधोनि नेले ॥५६॥
॥ इति श्रीमद्‌भागवती महापुराणी पारमहंसी संहिता ।
विष्णुदास वसिष्ठ समश्लोकी मराठी रूपांतर आठवा अध्याय हा ॥ ५ ॥ ८ ॥
हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
GO TOP
| 