समश्लोकी श्रीमद्‌भागवत महापुराण

स्कंध ३ रा - अध्याय २४ वा

श्री कपिलदेवांचा जन्म -

मैत्रेयजी सांगतात -
( अनुष्टुप्‌ )
देवहूती मनूपुत्री वैराग्य बोलली तदा ।
कर्दमा विष्णुचे शब्द स्मरता बोलले पुढे ॥ १ ॥
कर्दमजी म्हणाले -
निर्दोष राजपुत्री तू न खेद करि मानसी ।
तुझ्या गर्भातुनी विष्णु जन्मेल शीघ्रची पहा ॥ २ ॥
अनेक व्रत तू केले जेणे कल्याण होतसे ।
तप संयम नी दान करुनी भज श्रीहरी ॥ ३ ॥
या परी भजता त्यासी जन्मेल गर्भि तो तुझ्या ।
वाढेल यश ते माझे दे‌ईल ज्ञान ही तुला ।
अहंकार रुपी ग्रंथी छेदील बोधिता तुझ्या ॥ ४ ॥
मैत्रेयजी म्हणाले -
पती गौरवुनी बोले विश्वासुनि तयावरी ।
आराधिला तिने विष्णु भगवान्‌ पुरुषोत्तम ॥ ५ ॥
बहू जाता असा काळ कर्दमीवीर्य‌आश्रये ।
जन्मला तो स्वये विष्णु अग्नि काष्ठा मधून जै ॥ ६ ॥
मेघांनी गर्जुनी तेंव्हा वाद्ये वाजविली पहा ।
गंधर्वे गायिले आणि अप्सरा नाचल्या तदा ॥ ७ ॥
देवतांनी नभातून पुष्पांची वृष्टि वर्षिली ।
सृष्टिही हर्षली चित्ती जलही शुद्ध जाहले ॥ ८ ॥
मरीच्यादि ऋषि आणि ब्रह्माजी ते स्वयें तिथे ।
पातले मनि जाणोनी जन्मला विष्णु तो इथे ॥ ९ ॥
शत्रुघ्न विदुरा ऐका सांख्यशास्त्र वदावया ।
साक्षात्‌ ब्रह्मचि तो विष्णु जन्मला विधि जाणुनी ॥ १० ॥
भगवत्‌ कार्यहेतूचे केले त्यांनी समर्थन ।
आनंद व्यक्त तै केला बोलले कर्दमा असे ॥ ११ ॥
ब्रह्मदेव म्हणाले -
तुम्ही तो पाळुनी आज्ञा केला सन्मान हा असा ।
निष्कपटी अशी पूजा संपन्न जाहली पहा ॥ १२ ॥
पित्याची मागुनी आज्ञा आदरे पूर्ण जो करी ।
त्या पुत्रे सत्य ती सेवा मनाने केलि मानणे ॥ १३ ॥
पुत्रा रे सभ्य तू जाण तुझ्या सुंदर या मुली ।
विस्तार सृष्टिचा मोठा करितील परोपरी ॥ १४ ॥
मरिच्यादी मुनी यांना स्वभाव आवडी परी ।
अर्पाव्या न‌उही कन्या सुकीर्ती पसरी जगी ॥ १५ ॥
मुनी मी जाणिले सर्व जीवांचा पोषिता जगीं ।
तो श्री नारायणो विष्णु मायने अवतीर्णला ॥ १६ ॥
(पुन्हा ब्रह्मदेव देवहूतीला म्हणतात)
सोनेरी केश हे याचे विशाल कमलाक्षही ।
पायासी पद्ममुद्रा या कैटभासूर मारक ॥ १७ ॥
श्रीहरी ज्ञान विज्ञाने वासना छेदनार्थ तो ।
जन्मला हा तुझ्या गर्भी स्वच्छंदे विचरेल की ॥ १८ ॥
सिद्धांचा स्वामि हा आणि सांख्याचार्यात श्रेष्ठही ।
त्रिलोक कीर्ति विस्तारी नावाने कपिलो मुनी ॥ १९ ॥
मैत्रेयजी सांगतात -
जगत्‌ सृष्टिस निर्माता ब्रह्माजी बोलुनी असे ।
नारदा सह संतांना निघाले घेउनी पुढे ॥ २० ॥
ब्रह्मा तेथोनिया जाता कर्दमे योजिल्या परी ।
प्रजापती मरिच्यादि ऋषिंना पुत्रि अर्पिल्या ॥ २१ ॥
मरिचीस कला आणि अनसूयाहि अत्रिला ।
श्रद्धा ती अंगिरा याला पुलस्त्यास हविर्भु ती ॥ २२ ॥
पुलहा गति ही कन्या क्रीया क्रतुस देउनी ।
भृगूला ख्याति आणिक वसिष्ठासी अरुंधती ॥ २३ ॥
अथर्वा शांति देवोनि विवाह कर्दमे तदा ।
करोनी सगळ्या त्यांच्या मोठा सत्कार योजिला ॥ २४ ॥
होता संपन्न ते लग्न आज्ञा घेवोनिया ऋषी ।
सर्वची मोद-हर्षाने गेले ते निज आश्रमी ॥ २५ ॥
देवाधिदेव जो साक्षात्‌ पुत्र तो पाहता घरी ।
एकांती नमुनी त्याला कर्दमो बोलले तया ॥ २६ ॥
अहो त्या पापकर्माने दुःखाने पीडिता जग ।
अनंतकाळ तो जाता पावती मग देवता ॥ २७ ॥
परंतु रुप जे ध्याती योगी ते दृढ साधने ।
सिद्ध समाधि द्वाराच पाहण्या यत्न साधती ॥ २८ ॥
भक्तांना रक्षिता तुम्ही प्रत्यक्ष श्रीहरी घरी ।
पातला जन्म घेवोनी ममावज्ञाहि सारुनी ॥ २९ ॥
वर्धिता मान भक्तांचा वचना सत्य दाविण्या।
सांख्ययोगप्रसारार्थ माझ्या या गृहि जन्मले ॥ ३० ॥
तुम्ही प्राकृत रुपाच्या वेगळे असुनी परी ।
चतुर्भुज रुपा घेता आवडे भक्त सज्जना ॥ ३१ ॥
( इंद्रवज्रा )
विद्वज्जनांना पदपीठ वंद्य
    ऐश्वर्य वैराग्य नि ज्ञान वीर्य ।
ती कीर्ति नी श्री परिपूर्ण साही
    ऐशा पदाला नमितो पुन्हा मी ॥ ३२ ॥
तिन्ही अहंकार नि शक्ति सर्व
    ते लोकपालादिहि सर्व लोक ।
घेसी करोनी लिन अंगि सारे
    देवा कपीला नमितो पुन्हा मी ॥ ३३ ॥
तिन्ही ऋणातूनहि मुक्त झालो
    मनोरथेही मम पूर्ण झाली ।
संन्यास घेवोनि निवांत होतो
    प्रजापती तू मज देइ आज्ञा ॥ ३४ ॥
श्री भगवान म्हणाले -
( अनुष्टुप्‌ )
प्रमाण ममची वाक्य प्रपंची कर्म वैदिकी ।
करण्या सत्य मी बोल घेतला अवतार हा ॥ ३५ ॥
लिंग या शरिरा मुक्त इच्छिती सर्व जे मुनी ।
आत्मदर्शी असे ज्ञान तत्वबोधार्थ जन्मलो ॥ ३६ ॥
सूक्ष्म हा आत्मज्ञानाचा मार्ग तो लुप्त जाहला ।
प्रवर्तीत कराया तो धारिला देह मी असा ॥ ३७ ॥
मुनी माझीच आज्ञा ही इच्छेनुसार जा तुम्ही ।
मजला अर्पुनी कर्म भजनें मोक्ष साधणे ॥ ३८ ॥
सर्वाचा अंतरात्मा मी स्वयंप्रकाशही तसा ।
साक्षात्कारचि होईल लाभेल मोक्षही पुन्हा ॥ ३९ ॥
मातेच्या मुक्तिसाठी मी आत्मज्ञानहि देइल ।
संसार भय हे सारे तिचे नष्टचि होय तै ॥ ४० ॥
मैत्रेयजी सांगतात -
भगवान्‌ कपिलो ऐसे वदता ते प्रजापती ।
परिक्रमा करोनी त्यां हर्षाने निघती वना ॥ ४१ ॥
अहिंसामय संन्यास घेवोनि ध्यानि नित्य त्या ।
श्रीकृष्णा, त्यजुनी अग्नी निःसंग फिरले पुन्हा ॥ ४२ ॥
प्रकाशक गुणां सर्व कार्य करण मुक्त जो ।
अशा त्या निर्गुणी ब्रह्मीं चित्त गुंतविले सदा ॥ ४३ ॥
संदेह सुटला सारा समदर्शिच जाहले ।
अंतर्मुख सदा शांत प्रशांत उदधी जणू ॥ ४४ ॥
सर्वज्ञ वासुदेवात लाविता सर्व चित्त ते ।
सर्व त्या बंधनातूनी सदाचे मुक्त जाहले ॥ ४५ ॥
पाहिलाचि स्व‌आत्मातो सर्वभूतात स्थीर जो ।
सर्वभूत हरीरुप पाहोनी शांत जाहले ॥ ४६ ॥
इच्छा द्वेषास सोडोनी सम्यक्‌ संपन्न जाहले ॥ ४६ ॥
कर्दमा भक्तियोगाने मिळाली श्रेष्ठ ती गती ॥ ४७ ॥

॥ इति श्रीमद्‌भागवती महापुराणी पारमहंसी संहिता ।
विष्णुदास वसिष्ठ समश्लोकी मराठी रूपांतर चोविसावा अध्याय हा ॥ ३ ॥ २४ ॥
हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥

GO TOP