• मुखपृष्ठ
• षड्‍दर्शने
  • ब्रह्मसूत्रे
    • प्रस्तावना
    • मराठी अनुवाद
  • न्यायशास्त्र
  • वैशेषिक
  • सांख्यशास्त्र
  • योगशास्त्र
  • पूर्वमीमांसा
• आपले वेद
  • प्रस्तावना
  • ऋग्वेद
  • कृष्ण यजुर्वेद
  • शुक्ल यजुर्वेद
  • सामवेद
  • अथर्ववेद
• आपली उपनिषदे
  • प्रस्तावना
  • दशोपनिषदे
  • वैष्णव उपनिषदे
  • शैव उपनिषदे
  • शाक्त उपनिषदे
  • सामान्य उपनिषदे
  • संन्यास उपनिषदे
  • योगोपनिषदे
• आपली पुराणे
  • श्रीमद्‌भागवतपुराण
  • श्रीगर्गसंहिता
  • विष्णुपुराण
  • देविपुराण
  • अग्निपुराण
  • ब्रह्मवैवर्तपुराण
  • शिवमहापुराण
  • हरिवंशपुराण
• रामायण
• आपले संत
  • श्रीज्ञानेश्वर
    • श्रीज्ञानेश्वरी
    • अमृतानुभव
    • चांगदेवपासष्टी
    • सार्थ हरिपाठ
    • श्रीज्ञानेश्वर चरित्र
  • श्रीरामदासस्वामी
    • श्रीदासबोध
    • भीमरूपी स्तोत्रे
    • करुणा स्तोत्रे
    • बारा ओव्याशते
    • आत्माराम
    • आत्माराम-विवरण
    • मनाचे श्लोक
    • मनाचे श्लोक - विवरण
    • अभंग मनोबोध
  • श्रीमुकुंद महाराज
  • श्रीएकनाथ महाराज
    चतु:श्र्लोकी भागवत

    • श्रीएकनाथी भागवत
    • भावार्थ रामायण
    • एकनाथ गाथा
    • चतु:श्लोकी भागवत
    • शुष्काष्टक
    • आनंद लहरी
    • हस्तमालक
    • स्वात्मसुख
    • हरिपाठ
  • नामदेव महाराज
  • श्रीतुकाराम महाराज
  • श्रीहंसराजस्वामी
    • आगमसार
    • लघुवाक्यवृत्ति
    • सदाचार
    • वेदेश्वरी
  • श्रीधरस्वामी(नाझरे)
    • पांडवप्रताप
    • रामविजय
    • हरिविजय
    • शिवलीलामृत
  • कृष्णदयार्णव
  • श्रीमत् शंकराचार्य
    • अद्वैतानुभुति
    • दशश्लोकी
      
      
    • योगतारावली
    • सौंदर्यलहरी
    • वाक्यसुधा
    • विवेकचूडामणि
• श्रीब्रह्मचैतन्य
• स्तोत्राणि
  • प्रस्तावना
  • श्रीविष्णुसहस्रनाम
  • श्रीगणेश
  • श्रीराम
  • श्रीकृष्ण
  • श्रीशिव
  • श्रीगायत्री
  • श्रीललितात्रिपुरसुंदरी
  • श्रीलक्ष्मी
  • श्रीसरस्वती
  • श्रीदुर्गा
• सूक्तानि
  • प्रस्तावना
  • पुरुषसूक्तम्
  • श्रीसूक्तम्
  • नारायणसूक्तम्
  • विष्णुसूक्तम्
  • अग्निसूक्तम्
  • नासदीयसूक्तम्
  • नवग्रहसूक्तम्
  • नक्षत्रसूक्तम्
  • हिरण्यगर्भसूक्तम्
  • देवीसूक्तम्
  • दुर्गासूक्तम्
  • सरस्वतीसूक्तम्
  • मेधासूक्तम्
  • भूसूक्तम्
• संकीर्ण ग्रंथ
  • विविधा गीता
    • प्रस्तावना
    • भगवद्‍गीता गीता
    • आदिमाया गीता
    • अवधूत गीता
    • अष्टावक्र गीता
    • ईश्वर गीता
    • उद्धव गीता
    • गणेश गीता
    • देविगीता
    • रामगीता
    • शिवगीता
  • रुद्रार्थ
  • सनत्सुजातीय
  • पंचदशी
    • प्रस्तावना
    • १-तत्त्वविवेकः
    • २-भूतविवेकः
    • ३-पञ्चकोषविवेकः
    • ४-द्वैतविवेकः
    • ५-महावाक्यविवेकः
    • ६-चित्रदीपः
    • ७-तृप्तिदीपः
    • ८-कूटस्थ दीपः
    • ९-ध्यानदीपः
    • १०-नाटक दीपः
    • ११-ब्रह्मानन्दे योगानन्दः
    • १२-ब्रह्मानन्दे आत्मानन्दः
    • १३-ब्रह्मानन्दे अद्वैतानन्दः
    • १४-ब्रह्मानन्दे विद्यानन्दः
    • १५-ब्रह्मानन्दे विषयानन्दः
  • नारद भक्तिसूत्रे
  • शांडिल्य भक्तिसूत्रे
  • विवेकचूडामणि
• शब्दशोध
• संपर्क

श्रीमद् भागवत पुराण
दशमः स्कन्धः
एकोन्चत्वारिंशोऽध्यायः

श्रीकृष्णबलरामयोर्मथुरायां प्रति प्रस्थानं
विरहकातर गोपीनां करुणोद्‌गारः
कालिंद्यां अक्रूरकर्तृकं भगवद्‌धाम दर्शनं च -

श्रीकृष्ण-बलरामांचे मथुरागमन -

विवरण :- गोकुळात आलेल्या अक्रूराचे राम-कृष्णांनी यथोचित स्वागत केले; नंदबाबांनी भावभरल्या शब्दात खुशाली विचारली आणि नंद गेल्यानंतर रामकृष्णांनी पुन्हा अक्रूराकडे येऊन आपल्या भावना व्यक्त केल्या. 'कंस नावालाच आमचा मामा, खरे तर शत्रूपेक्षाही भयानक. आमच्यामुळे आमचे माता-पिता बंदीगृहात आहेत. आमच्या आधीची सर्व भावंडे (आमच्यामुळे) मारली गेली आणि अजूनहि त्यांचे हाल संपत नाहीत. यामुळे आम्ही अतिशय दुःखी आहोत.' राम-कृष्णांची ही भावना अगदी योग्य. कोणत्याही सुपुत्राला आपले माता-पिता सुखातच असावे असे वाटते. निदान त्यांना त्रास तरी होऊ नये, ही भावना, आणि या त्रासाला कारणीभूत जर ती मुलेच असतील तर मनाची होणारी तडफड फारच वाईट. शिवाय, एकवेळ आपल्याला त्रास झालेला परवडला; पण आपल्या प्रिय व्यक्तिचे दुःख पाहणे नको, हा मानवी स्वभाव. त्यात तो त्रास दूर करणे शक्य नसेल, तर त्यातून येणारी असहाय्यता कशी असते हे इथे दिसते. (६)

विवरण :- कृष्णास घेऊन अक्रूर मथुरेस जाणार हे ऐकून गोपी अत्यंत व्यथित झाल्या, जणू त्यांचे प्राणच तो हिरावून नेतो आहे. त्यांनी दुःखावेगाने विधात्यास बोल लावला. अक्रूराची निंदा केली. त्या म्हणाल्या, 'हा अक्रूर कसला ? पक्का क्रूरच आहे. कारण आमचा प्राणप्रिय कृष्ण तो आमच्यापासून हिरावून नेत आहे. तो कृष्णाला नाही, तर आमच्या नेत्रांनाच जणू आमच्यापासून हरण करतो आहे. आमच्या डोळ्यांना पाहण्यासारखी एकच वस्तू, ती म्हणजे कृष्ण; तीच नाहीशी झाल्यावर या चर्मचक्षूंचा उपयोगच काय ? शिवाय गोपींना असेही वाटले, कृष्ण हेच आमचे नेत्र. त्याच्याबरोबर तेही गेले. मग आता आम्ही आंधळ्याच की ! मग अशा या अंधकारमय जीवनाचा यापुढे उपयोगच काय ? (२१)

विवरण :- गोपी कृष्णाच्या सर्वश्रेष्ठ भक्त निश्चितच होत्या; पण स्त्रीसुलभ मत्सरभावनेनेही युक्त होत्या. कृष्णाला गोकुळ सोडून मथुरेला जाताना पाहून त्यांचा मत्सर जागा झाला. त्यांना वाटले, आम्ही व्रजवासिनी गोपी म्हणजे खेडवळ, अडाणी, कुरूप बायका. मथुरावासी नागर स्त्रियांसारख्या सुंदर, कलानिपुण, रसिक थोडयाच आहोत ? आणि आमचा कृष्ण म्हणजे सौंदर्याचा भोक्ता, रसिक. आता तो आमच्याकडे थोडेच पहाणार ? निश्चितच त्यांच्याकडे आकृष्ट होणार, त्यांच्याशी रममाण होणार, तिथेच रहाणार. आता तो इकडे येईलच कसा ? यानंतर गोकुळाला त्याचे येणे नाही. त्याचे दर्शन आता होणे नाही, हे निश्चित. मत्सरग्रस्त स्त्रीची विवेकबुद्धी कशी नाहीशी होते, याचे हे उत्तम उदाहरण ! (२३-२४)

विवरण :- राम-कृष्णांसह रथातून मथुरेकडे जात असता अक्रूराने यमुनातीरी रथ थांबविला. राम-कृष्ण यमुनेच्या प्रवाहात उतरून जलप्राशन, आचमन इ. करून पुन्हा रथात येऊन बसल्यावर अक्रूराने यमुनेत स्नान केले. आणि बुडी मारून तो मंत्र-जप करू लागला तेव्हा पुन्हा तेच दोघे (प्रतिबिंबरूपात) त्यास जलात दिसू लागले. पाण्याबाहेर पाहिल्यानंतर ते पूर्वीप्रमाणेच रथात बसलेले दिसले. पाण्यामध्ये ते शेषशायी भगवान, ज्यांची स्तुति सिद्ध-योगी करीत आहेत अशा स्वरूपात होते. अक्रूर गोंधळला. हे काय ? मात्र ती होती भगवंताची लीला, काही क्षणापूर्वी अक्रूराच्या मनात काहीशी दुविधा निर्माण झाली होती. या सुकुमार कोवळ्या तरुणांना कंसाच्या ताब्यात देऊन आपण त्यांच्यावर अन्याय तर नाही ना करत ? जरी त्यांच्या देवत्वाबद्दल त्याला खात्री होती, तरी 'अतिस्नेहः पापशङकी' हेही आहेच ना ! म्हणून आपल्या ईश्वरत्वाबद्दलची त्याची खात्री पक्की करण्य़ास, त्याला संशयरहित करण्यास भगवंतानी त्याला आपले हे छोटेसे 'विश्वरूप' दाखविले असावे. खरा भक्त संशयरहित, संशयातीत हवा. त्याच्या हृदयात केवळ आणि केवळ परमेश्वरमूर्ती हवी, तिथे इतरांना थारा नाही. भक्ताचे मन शांत, आश्वस्त आणि निर्द्वन्द्व हवे. (अक्रूराच्या मनात राम-कृष्णांच्या सुरक्षेबद्दलहि काळजी होतीच. त्यामुळे तो चिंतित होताच.) या सर्व कारणामुळे अक्रूराला निःशंक करून परमानंद देण्यास परमेश्वराने ही लीला केली. शेवटचे श्लोक-संदर्भ - १. सनक - ब्रह्मदेवाच्या चार मानसपुत्रापैकी एक, सनत्कुमार, सनंदन, सनत्सुजात. २. वसु - देवतांचा एक वर्ग, एकूण ८, आप, ध्रुव, सोम, धर, अनिल, अनल, प्रत्यूष, प्रभास. ३. मरीची - प्रजापती, मनूने निर्माण केलेल्या पहिल्या दहा (कुटुंबचालक) प्रजापतीपैकी एक, किंवा ब्रह्माच्या दहा मानसपुत्रापैकी एक, कश्यपाचा पिता. ४. परशुराम - ब्राह्मणयोद्धा, जमदग्नीचा मुलगा, सहावा विष्णूचा अवतार, रेणुकामातेचे शिर वडिलांच्या आज्ञेने तोडले. कार्तवीर्याच्या मुलांनी जमदग्नीला ठार केले. त्यामुळे सर्व क्षत्रियांना नष्ट करण्याची प्रतिज्ञा, एकवीस वेळा पृथ्वी निःक्षत्रिय केली. रामाने परशुरामाचा पराभव केला, सात चिरंजीवांपैकी एक मानला जातो. (अजूनहि महेंद्र पर्वतावर तप करतो ही कल्पना) ५. कार्तवीर्य - यदुवंशीय, कृतवीर्याचा मुलगा, दत्ताची आराधना करून एक हजार हात मिळविले, सहस्रार्जुन असेही नाव. (४१)

अध्याय एकोणचाळिसावा समाप्त

GO TOP