|
|
|
श्रीमद् भागवत महापुराण
माहात्म्य (श्रीस्कान्दे) - अध्याय २ ला
यमुना आणि श्रीकृष्णपत्‍न्यांचा संवाद, किर्तनोत्सवामध्ये उद्धवांचे प्रगट होणे -
[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] ऋषींनी विचारले - सूत महोदय ! आता आम्हांला हे सांगा की, परीक्षित आणि वज्रनाभ यांना असे सांगून शांडिल्य मुनी आपल्या आश्रमाकडे परत गेले, तेव्ह या दोन्ही राजांनी कोणकोणती कासे कस-कशी केली ? (१) सूत म्हणाले -त्यानंतर परीक्षिताने इंद्रप्रस्थहून हजारो मोठमोठ्या शेठ - सावकारांना बोलावून त्यांना राहाण्यासाठी मथुरेत जागा दिली. (२) सम्राट परीक्षिताने त्यांच्याखेरीज मथुरा-मंडलातील ब्राह्मण व प्राचीन वानर आदर करण्यास योग्य आहेत, असे समजून त्यांनाही मथुरा नगरीमध्ये वसविले. परीक्षिताचे साहाय्य आणि शांडिल्यांच्या कृपेने, वज्रनाभाने सर्व स्थानांचा क्रमाने शोध घेतला, जेथे भगवान श्रीकृष्ण गोप-गोपींसह अनेक प्रकारच्या लीला करीत होते. लीला-ठिकाणांची निश्चिती झाल्यावर त्यांनी त्या त्या ठिकाणच्या लीलांच्याप्रमाणे त्या ठिकाणांना नावे दिली. भगवंतांच्या लीला-विग्रहांची स्थापना केली. त्याचप्रमाणे त्या त्या ठिकाणी अनेक गावे वसविली. ठिकठिकाणी भगवंतांच्या नावांनी तलाव आणि विहिरी खोदल्या. पुष्प-कुंज आणि बगीचे लावले. शंकर इत्यादी देवतांची स्थापना केली. गोविंददेव, हरिदेव इत्यादी नावांनी भगवद-मूर्ती स्थापन केल्या. वज्रनाभाने अशा रीतीने आपल्या राज्यामध्ये सगळीकडे फक्‍त श्रीकृष्णभक्‍तीचाच प्रचार करून तो अतिशय आनंदित झाला. त्याच्या प्रजाजनांनाही अतिशय आनंद झाला होता. भगवंतांच्या संकीर्तनामध्ये संलग्न राहून परमानंदाच्या समुद्रात डुंबत असणारी प्रजा वज्रनाभाच्या राज्याची नेहमीच प्रशंसा करीत असे. (३-७) श्रीकृष्णांच्या विरह-वेदनांनी व्याकूळ झालेल्या राण्या एके दिवशी कालिंदीला आनंदित असल्याचे पाहून मत्सर सोडून सरळ भवनेने विचारू लागल्या. (८) श्रीकृष्णांच्या राण्या म्हणाल्या- कालिंदीताई ! आम्ही जशा श्रीकृष्णांच्या धर्मपत्‍नी आहोत, तशीच तूसुद्धा आहेस. आम्ही तर त्यांच्या विरहाग्नीत होरपळून निघत आहोत. परंतु तू मात्र तशी नाहीस. याचे कारण काय ? कल्याणी ! सांग तर खरे ! (९) हा प्रश्र ऐकून या आपल्याच सवती आहेत, या विचाराने तिचे मन दयेने द्रवले, म्हणून ती हसून म्हणाली. (१०) कालिन्दी म्हणाली- आत्माराम श्रीकृष्णांची आत्मा आहे श्रीराधा. मी तिचे दास्य करीत असल्यामुळे हा विरह आम्हांला स्पर्श करू शकत नाही. (११) श्रीकृष्णांच्या सर्व राण्या श्रीराधाराणींच्या अंशाचा विस्तार आहे. भगवान श्रीकृष्ण आणि राधा सदैव एकमेकांच्या समोर आहेत. त्यांचा परस्पर नित्य संयोग आहे. म्हणून राधेच्या स्वरूपातच अंशतः विद्यमान असणार्‍या श्रीकृष्णांच्या ज्या अन्य राण्या आहेत, त्यांनासुद्धा भगवंतांचा नित्य सहवास प्राप्त झालेला आहे. श्रीकृष्णच राधा आहेत आणि राधाच श्रीकृष्ण आहेत. त्या दोघांचे प्रेम हीच बासरी आहे. त्याचप्रमाणे राधाराणींची प्रिय सखी चंद्रावली हीसुद्धा श्रीकृष्णचरणांच्या नखरूपी चंद्रम्याच्या सेवेमध्येच आसक्‍त असल्यामुळे "चंद्रावली" नावाने ओळखली जाते, श्रीराधा आणि श्रीकृष्णांच्या सेवेची तिला अतिशय आवड आहे. म्हणून ती दुसरे कोणतेच रूप धारण करीत नाही. याच श्रीराधेमध्ये मी, रुक्मिणी इत्यादींचा समावेश असल्याचे पाहिले आहे. तुम्हा सर्वांचासुद्धा सर्वांशाने श्रीकृष्णांशी वियोग झालेला नाही. परंतु तुम्हांला हे रहस्य माहीत नसल्याने तुम्ही इतक्या व्याकूळ होत आहात. पूर्वी अशाच प्रकारे अक्रूरसुद्धा श्रीकृष्णांना नंदगावाहून जेव्हा मथुरेला घेऊन आला होता, त्यावेळी गोपींना श्रीकृष्ण-विरचाहा जो अनुभव आला होता, तोसुद्धा विरहाचा फक्‍त आभास होता. हे रहस्य जोपर्यंत त्यांना माहीत नव्हते, तोपर्यंत त्या अत्यंत दुःखी होत्या. नंतर उद्धवाने येऊन जेव्हा त्यांचे समाधान केले, तेव्हा त्यांना ही गोष्ट समजली, जर तुम्हांलासुद्धा उद्धवाचा सहवास लाभला, तर तुम्ही सुद्धा आपल्या पतीबरोबर नित्य विहार करीत असल्याचे सुख प्राप्त करू शकाल. (१२-१७) सूत म्हणतात- असे सांगितल्यावर प्रसन्न असणार्‍या यमुनारणीला श्रीकृष्णपत्‍न्या पुन्हा म्हणाल्या. त्यावेळी त्यांच्या मनात उद्धवाला भेटून त्याच्याकडून प्रियतमाचा नित्य सहवास कसा घडेल, हे जाणून घेण्याची इच्छा होती. (१८) श्रीकृष्णपत्‍न्या म्हणाल्या- हे सखी ! तू धन्य आहेस. कारण तुझा कधीही पतीशी वियोग नाही. जिच्या कृपेने तुझे इच्छित तुला प्राप्त झाले, तिच्या आता आम्हीसुद्धा दासी होऊ. परंतु तू म्हणालीस की, उद्धवाशी भेट झाल्यावरच आमचे सर्व मनोरथ पूर्ण होतील. म्हणून, हे कालिंदी ! त्याची भेट कशी होईल, ते सांग. (१९-२०) सूत म्हणतात- त्यांनी असे विचारले, तेव्हा श्रीकृष्ण-चंद्रांच्या सोळा कलांचे स्मरण करीत कालिंदा सांगू लागली. कालिन्दी म्हणाली- भगवान श्रीकृष्ण जेव्हा परमधामाकडे जाण्यास निघाले, तेव्हा ते आपला मंत्री असलेल्या उद्धवाला म्हणाले. ’हे उद्धवा ! साधना करण्याचे ठिकाण म्हणजे बदरिकाश्रम. तू तेथे जा.’ भगवंतांच्या या आज्ञेनुसार सध्या उद्धव प्रत्यक्ष रूपात बदरिकाश्रमामध्ये आहे आणि तेथे जाणार्‍या जिज्ञासूंना, भगवंतांनी सांगितलेल्या ज्ञानाचा तो प्रत्यक्ष उपदेश करीत असतो. साधनेचे फळ देणारी भूमी म्हणजे व्रजभूमी. हे रहस्यसुद्धा भगवंतांनी उद्धवाला सांगून पूर्वीच ही भूमीसुद्धा त्याला दिली. परंतु भगवान येथून अंतर्धान पावल्यानंतर ही फलभूमी अदृश्य रूपात आहे. म्हणून उद्धवही आता येथे दृष्टीस पडत नाही. उद्धवाचे दर्शन होऊ शकेल असे आणखी एक ठिकाण आहे. गोवर्धन पर्वताजवळ भगवंतांच्या लीलासहचारिणी असणार्‍या गोपींचे विहारस्थळ आहे. त्यांची चरणधूळ अंगावर पडावी म्हणुन तेथे अंकुर किंवा वेलींच्या रूपात निश्चितच उद्धव तेथे असणार. शिवाय भगवंतांनी त्याला आपले नित्य उत्सवस्वरूप दिले आहे. म्हणून तुम्ही सर्वजणी आता वज्रनाहाबरोबर कुसुम सरोवराजवळ जा. तेथे भगवभ्दक्‍तांना एकत्र आणून वीना, बासरी, मृदंग इत्यादी वाद्यांसह भगवंतांचे नाम आणि लीलांचे कीर्तन असलेल्या सरस संगीताने उत्सव सुरू करा. जेव्हा अशा प्रकारे तेथे मोठा किर्तनमहोत्सव चालू होईल, तेव्हा निश्चितच तेथे उद्धवाचे दर्शन होईल. तो तुम्हा सर्वांचे मनोरथ अतिशय चांगल्या रीतीने पूर्ण करील. (२१-२७) सूत म्हणतात- हे ऐकून प्रसन्न झालेल्या त्यांनी यमुनादेवीला नमस्कार केला आणि तेथून परत येऊन वज्रनाभ आणि परीक्षित यांना सर्व वृत्तांत सांगितला. ते ऐकल्यावर परीक्षिताला अतिशय आनंद झाला आणि तो त्याचवेळी त्यांना बरोबर घेऊन त्याच ठिकाणी आला व त्याने ताबडतोब सर्व कामांना सुरुवात केली. (२८-२९) गोवर्धन पर्वताच्याजवळ वृंदावनात कुसुमसरोवरावर जे श्रीकृष्णसख्यांचे विहारस्थळ होते, तेथेच श्रीकृष्णकीर्तनाचा उत्सव सुरू झाला. कीर्तनमहोत्सवाने श्रीराधाकृष्णांची लीलाभूमी जेव्हा साक्षात साकारली, तेव्हा तेथे आलेले सर्व भक्‍तजन एकाग्रचीत्त झाले. तेव्हा सर्वांच्या देखतच, तेथे वाढलेल्या गवत आणि वेलींच्या झुडपांतून प्रगट होऊन उद्धव सर्वांच्या समोर आला. त्याचे शरीर श्यामवर्णाचे होते. त्यावर पीतांबर शोभून दिसत होता. त्याने गळ्यात वनमाळा आणि गुंजांची माळ घातली होती. मुखाने तो सदैव गोपीवल्लभांच्या मधुर लीलांचे गायन करीत होता. उद्धवाच्या येण्याने त्या संकीर्तनाची शोभा अनेक पटींनी वाढली. स्फटिकाने मढलेल्या गच्चीवर चांदणे पडल्यावर जशी शोभा वाढते तशी. त्यावेळी आनंदसमुद्रात डुंबणारे सर्वजण इतर सर्व विसरून गेले. थोड्या वेळाने जेव्हा ते शुद्धीवर आले, तेव्हा मनोरथ पूर्ण झाल्याने त्यांनी उद्धवाची पूजा केली. (३०-३५) अध्याय दुसरा समाप्त |