|
|
|
श्रीमद् भागवत महापुराण
स्कंध १ ला - अध्याय १२ वा - अन्वयार्थ
परीक्षिताचा जन्म - अश्वत्थाम्ना - अश्वत्थाम्याने - उपसृष्टेन - सोडिलेल्या - उरुतेजसा - अत्यंत तेजस्वी - ब्रह्मशीर्ष्णा - ब्रह्मास्त्राने - उत्तरायाः - उत्तरेचा - गर्भः - गर्भ - हतः - नष्ट झाला. - पुनः - फिरून - ईशेन - परमेश्वराने - आजीवितः - जिवंत केला. ॥१॥ महाबुद्धेः - अत्यंत बुद्धिमान - महात्मनः - व मोठया मनाच्या - तस्य - त्याचे - जन्म - जन्म - च - आणि - कर्माणि - कर्मे - च - आणि - यथा - ज्याप्रमाणे - एव - च - निधनं - मरण - आसीत् - झाला - सः - तो - प्रेत्य - मरून - यथा - जसा - गतवान् - गेला. ॥२॥ तत् - ते - इदं - हे - श्रोतुं - ऐकण्याला - इच्छामि - इच्छितो - यदि - जर - गदितुं - सांगण्याला - मन्यसे - मानतोस - श्रद्दधानानां - श्रद्धा ठेवणार्‍या - नः - आम्हाला - ब्रूहि - सांग - शुकः - शुकाचार्य - यस्य - ज्याचे - ज्ञानं - ज्ञान - अदात् - देता झाला. ॥३॥ कृष्णपादाब्जसेवया - भगवंताच्या चरणसेवेने - सर्वकामेभ्यः - सर्व विषयांपासून - निस्पृहः - निरिच्छ - पितृवत् - व बापाप्रमाणे - प्रजाः - प्रजेला - रञ्जयन् - रमविणारा - धर्मराजः - धर्मराज - अपीपलत् - पालन करिता झाला. ॥४॥ संपदः - संपत्ति - क्रतवः - यज्ञ - लोकाः - सर्व प्राणिमात्र - महिषा - पत्‍नी - भ्रातरः - भाऊ - च - आणि - मही - पृथ्वी - जम्बुद्वीपाधिपत्यं - जम्बुद्वीपाचे राज्य - च - आणि - त्रिदिवं - स्वर्गाला - गतं - गेलेले - यशः - यश.॥५॥ द्विजाः - ब्राह्मण हो ! - सुरस्पार्हाः - देवांनी सुद्धा इच्छिण्याजोगे - ते - ते - कामाः - विषय - मुकुन्दमनसः - श्रीकृष्णावर मन ठेवलेल्या - राज्ञः - धर्मराजाच्या - यथा - ज्याप्रमाणे - इतरे - दुसरे - क्षुधितस्य - भुकेलेल्याच्या - मुदं - आनंदाला - अधिजह्लुः किं - प्राप्त करून देतील काय ? ॥६॥ भृगुनन्दन - हे शौनका ! - तदा - त्यावेळी - मातुः - आईच्या - गर्भगतः - गर्भात राहणारा - अस्रतेजसा - व अस्रसामर्थ्याने - दह्यमानः - पीडिलेला - वीरः - पराक्रमी - सः - तो - कंचित् - कोणा एका - पुरुषं - पुरुषाला - ददर्श - पाहू लागला. ॥७॥ अंगुष्ठमात्रं - आंगठयाएवढया - अमलं - निर्मळ - स्फुरत्पुरटमौलिनं - चकचकीत सुवर्णमुकुट धारण करणार्‍या - अपीच्यदर्शनं - सुंदर स्वरूपाच्या - श्यामं - नीळवर्ण असणार्‍या - तडिद्वाससं - विजेप्रमाणे चकचकीत वस्त्रे नेसणार्‍या - अच्युतं - श्रीकृष्णाला. ॥८॥ श्रीमद्दीर्घचतुर्बाहुं - शोभायमान चार हात लांब असणार्‍या - तप्तकाञ्चनकुण्डलं - तापविलेल्या सुवर्णाप्रमाणे चकचकीत सोन्याची कुंडले धारण करणार्‍या - क्षतजाक्षं - लाल डोळे असणार्‍या - गदापाणिं - हातात गदा घेतलेल्या - आत्मनः - स्वतःच्या - सर्वतोदिशं - सभोवार - परिभ्रमन्तं - फिरणार्‍या - उल्काभां - अग्निज्वाळेप्रमाणे तेजस्वी - गदां - गदेला - मुहुः - वारंवार - भ्रामयन्तं - फिरविणार्‍या. ॥९॥ गोपतिः - सूर्य - नीहारं - धुक्या - इव - प्रमाणे - स्वगदया - आपल्या गदेने - अस्रतेजः - ब्रह्मास्त्राच्या तेजाला - विधमन्तं - नष्ट करणार्‍याला - सन्निकर्षे - जवळ - असौ - हा - कः - कोण - इति - याप्रमाणे - पर्यैक्षत - विचारपूर्वक पाहू लागला. ॥१०॥ अमेयात्मा - अमर्याद स्वरूप असणारा - भगवान् - षड्‌गुणैश्वर्यसंपन्न - धर्मगुप् - धर्मरक्षक - विभुः - सर्वव्यापी - हरिः - श्रीकृष्ण - तत् - त्या ब्रह्मास्त्राला - विधूय - नष्ट करून - दशमासस्य - दहा महिन्याच्या - अस्य - ह्या गर्भस्थ बालकाच्या - मिषतः - समक्ष - तत्र - तेथे - एव - च - अन्तर्दधे - गुप्त झाला. ॥११॥ ततः - नंतर - पाण्डोः - पंडुराजाच्या - वंशधरः - वंशाला धारण करणारा - ओजसा - सामर्थ्याने - भूयः - पुनः - पांडुः - पंडुराजा - इव - सारखा - सर्वगुणोदर्के - सर्व गुणांनी परिपूर्ण - सानुकुलग्रहोदधे - अनुकूल ग्रहांचा उदय होण्याच्या वेळी - जज्ञे - उत्पन्न झाला. ॥१२॥ च - आणि - प्रीतमनाः - प्रसन्नान्तःकरण असणारा - राजा - धर्मराज - धाम्यकृपादिभिः - धौ‌म्य, कृप वगैरे - विप्रैः - ब्राह्मणांकडून - तस्य - त्या बालकाचे - मङगलं - पुण्याहवाचनादि मंगल कृत्यांना - वाचयित्वा - वदवून - जातकं - जातक कर्माला - कारयामास - करविता झाला. ॥१३॥ तीर्थवित् - तीर्थादि उत्सवांना जाणणारा - सः - तो - नृपतिः - राजा - प्रजातीर्थे - पुत्रप्राप्तिरूपी उत्सवात - विप्रेभ्यः - ब्राह्मणांना - हिरण्यं - सोने - गां - गाई - महीं - पृथ्वी - ग्रामान् - गावे - वरान् - श्रेष्ठ - हस्त्यश्वान् - हत्तीघोडयांना - च - आणि - स्वन्नं - सुग्रास अन्नाला - प्रादात् - देता झाला. ॥१४॥ तुष्टाः - आनंदित झालेले - ब्राह्मणाः - ब्राह्मण - प्रश्रयान्वितं - नम्र अशा - तं - त्या - राजानं - राजाला - ऊचुः - बोलले - हि - खरोखर - पौरवर्षभ - पुरुकुलांत श्रेष्ठपणाने वागणार्‍या हे धर्मराजा ! - एषः - हा - पुरूणां - पुरुवंशाच्या - अस्मिन् - ह्या - प्रजातन्तौ - वंशांकुरामध्ये. ॥१५॥ शुक्ले - शुभ्र अर्थात निष्पाप असा पुरुवंशांकुर - अप्रतिघातेन - अकुंठित अशा - दैवेन - दैवाने - संस्थां - नाशाला म्हणजे मृत्यूला - उपेयुषि - नेला असता - प्रभविष्णुना - मोठया पराक्रमी - विष्णुना - विष्णुने - वः - तुमच्यावर - अनुग्रहार्थाय - उपकार करण्याकरिता - रातः - रक्षिला. ॥१६॥ तस्मात् - त्या कारणास्तव - विष्णुरातः - विष्णुरात - इति - अशा - नाम्ना - नावाने - लोके - जगात - बृहच्छ्रवाः - मोठा कीर्तिमान - महान् - मोठा - महाभागवतः - अत्यंत भगवद्‌भक्त म्हणजे वैष्णव - भविष्यति - होईल - सन्देहः - संशय - न - नाही. ॥१७॥ सत्तमाः - साधुश्रेष्ठ हो ! - एषः - हा - साधुदेवान - साधूंनी वर्णिलेल्या - यशसा - कीर्तीने - वंश्यान् - स्ववंशात उत्पन्न झालेल्या म्हणजे पूर्वज अशा - पुण्यश्लोकान् - पुण्यकारक कीर्ती संपादन केलेल्या - महात्मनः - थोर अंतःकरण असलेल्या - राजर्षीन् - ऋषीपणाला पोचलेल्या राजांना - अनुवर्तिता - अनुसरेल - अपिस्वित् - काय ? ॥१८॥ पार्थ - हे धर्मराजा - साक्षात् - प्रत्यक्ष - मानवः - स्वायंभुव मनूपासुन उत्पन्न झालेल्या - इक्ष्वाकुः - इक्ष्वाकु राजा - इव - प्रमाणे - प्रजाः - प्रजांना - अविता - रक्षील - च - आणि - यथा - जसा - दाशरथिः - दशरथपुत्र - रामः - रामचंद्र - ब्रह्मण्यः - ब्राह्मणांचे कल्याण करणारा - सत्यसन्धः - खरे बोलणारा. ॥१९॥ एषः - हा - यथा - जसा - औशीनरः - उशीनराचा मुलगा - शिबि - शिबि - दाताः - दानधर्म करणारा - च - आणि - शरण्यः - शरण आलेल्यांचे रक्षण करणारा - दौष्यन्तिः - दुष्यन्तपुत्र जो भरत - इव - त्याप्रमाणे - स्वानां - स्वकुलात जन्मलेल्या - यज्वनां - यज्ञयागादि कृत्ये करणार्‍या पूर्वजांच्या - यशः - कीर्तीला - हि - खरोखर - वितनिता - पसरवील. ॥२०॥ धन्विनां - धनुर्धारी वीरांमध्ये - अग्रणीः - श्रेष्ठ - च - आणि - द्वयोः - दोन्ही - अर्जुनयोः - अर्जुनाच्या - तुल्यः - सारखा - हुताशः - अग्नि - इव - प्रमाणे - दुर्धुर्षः - जिंकण्यास कठीण - समुद्रः - समुद्र - इव - प्रमाणे - एषः - हा - दुस्तरः - तरून जाण्यास कठीण. ॥२१॥ असौ - हा - मृगेन्द्रः - सिंह - इव - प्रमाणे - विक्रान्तः - पराक्रमी - हिमवान् - हिमालय पर्वत - इव - प्रमाणे - निषेव्य - सेवन करण्याजोगा - वसुधा - पृथ्वी - इव - प्रमाणे - तितिक्षुः - सहनशील - पितरौ - व आईबाप - इव - प्रमाणे - सहिष्णुः - सहनशील. ॥२२॥ साम्ये - समबुद्धि ठेवण्यात - पितामहसमः - ब्रह्मदेवाप्रमाणे किंवा आजोबा धर्मराजाप्रमाणे - प्रसादे - प्रसाद करण्याच्या बाबतीत - गिरिशोपमः - शंकराप्रमाणे - यथा - जसा - रमाश्रयः - लक्ष्मीला आश्रय देणारा - देवः - विष्णु - सर्वभूतानां - सर्व प्राणिमात्रांचा - आश्रयः - आश्रयरूप. ॥२३॥ एषः - हा - सर्वसद्‌गुणमाहात्म्ये - सर्व चांगल्या गुणांच्या मोठेपणाचे बाबतीत - कृष्णं - श्रीकृष्णाला - अनुव्रतः - अनुसरणारा - रन्तिदेवः - रन्तिदेव - इव - प्रमाणे - उदारः - थोर मनाचा - ययातिः - ययाति - इव - प्रमाणे - धार्मिकः - धर्मशील. ॥२४॥ एषः - हा - धृत्या - धैर्याने - बलिसमः - बलिराजासारखा - प्रह्लादः - प्रह्लाद - इव - प्रमाणे - कृष्णे - परमेश्वराविषयी - सद्‌ग्रहः - चांगला ग्रह ठेवणारा - अश्वमेधानां - अश्वमेध यज्ञांचा - आहर्ता - करणारा - वृद्धानां - वृद्धांची - पर्युपासकः - सेवा करणारा. ॥२५॥ एषः - हा - राजर्षीणां - ऋषिपणाला पोहोचलेल्या राजांचा - जनयिता - उत्पादक - च - आणि - उत्पथगामिनां - दुर्मार्गाचे सेवन करणार्‍यांचा - शास्ता - शासन करणारा - भुवः - पृथ्वीच्या - धर्मस्य - धर्मांच्या - कारणात् - करिता - कलेः - कलीचा - निग्रहीता - निग्रह करणारा. ॥२६॥ द्विजपुत्रोपसर्जितात् - ब्राह्मणाच्या मुलाने पाठविलेल्या - तक्षकात् - तक्षक नावांच्या नागापासून - आत्मनः - स्वतःच्या - मृत्यूं - मरणाला - उपश्रुत्य - ऐकून - मुक्तसंगः - सर्व विषयांबद्दलची आवड सोडलेला - हरेः - विष्णूच्या - पदं - पदाला म्हणजे मोक्षाला - प्रपत्स्यते - प्राप्त होईल. ॥२७॥ नृप - हे धर्मराजा ! - असौ - हा - व्याससुतात् - व्यासाचा पुत्र अशा - मुनेः - श्रीशुकाचार्यापासून - जिज्ञासितात्मयाथात्म्यः - आत्म्याबद्दलचे यथार्थ ज्ञान झालेला असा - गङ्गायां - गंगेत - इदं - ह्या शरीराला - हित्वा - टाकून - अद्धा - खात्रीने - अकुतोभयं - निर्भय अशा विष्णुपदाला - यास्यति - जाईल. ॥२८॥ जातककोविदाः - जातक वर्तविण्यात कुशल असे - सर्वे - सर्व - विप्राः - ब्राह्मण - इति - याप्रमाणे - राज्ञे - धर्मराजाला - उपादिश्य - सांगून - लब्धोपचितयः - ज्यांची उत्तम रीतीने पूजा केली आहे असे - स्वकान् - स्वतःच्या - गृहान् - घराला - प्रतिजग्मुः - परत गेले. ॥२९॥ यत् - ज्या कारणास्तव - प्रभुः - समर्थ - गर्भेदृष्टं - गर्भात पाहिलेल्याला - अनुध्यायन - चिंतणारा - इह - येथील - नरेषु - मनुष्यांमध्ये - परीक्षेत - पाहू लागेल - सः - तो - एषः - हा - परीक्षित - परीक्षित - इति - याप्रमाणे - लोकेविख्यातः - लोकांत प्रसिद्ध होईल. ॥३०॥ सः - तो - राजपुत्रः - राजाचा मुलगा परीक्षित - अन्वंहं - दररोज - शुक्ले - शुक्लपक्षात - काष्ठाभिः - कलांनी - उडुपः - चंद्र - इव - प्रमाणे - पितृभिः - वडील मंडळींनी - आपूर्यमाणः - पालनपोषण केलेला - सः - तो - आशु - लवकर - ववृधे - वाढला. ॥३१॥ ज्ञातिद्रोहजिहासया - भाऊबंदांशी वैर केल्यामुळे उत्पन्न झालेल्या दोषाला नाहीसे करण्याच्या इच्छेने - अश्वमेधेन - अश्वमेध यज्ञाने - यक्ष्यमाणः - यजन करणारा - अलब्धधनः - पुरेसे द्रव्य न मिळालेला - राजा - धर्मराज - करदण्डयोः - कर व दंड ह्यांच्या - अन्यत्र - शिवाय - दध्यौ - चिंतन करू लागला. ॥३२॥ तदभिप्रेतं - त्याच्या अभिप्रायाला - आलक्ष्य - जाणून - अच्युतचोदिताः - श्रीकृष्णाने आज्ञा दिलेले - भ्रातरः - भीमादि चार भाऊ - उदिच्यां - उत्तर - दिशि - दिशेत - प्रहीणं - टाकिलेल्या किंवा पुरलेल्या - भूरिशः - पुष्कळ - धनं - द्रव्याला - आहुः - आणते झाले. ॥३३॥ भीतः - भ्यालेला - धर्मपुत्रः - यमधर्माचा मुलगा - युधिष्ठिरः - धर्मराज - तेन - त्याने - संभृतसंभारः - सर्व यज्ञसामग्री सिद्ध केली आहे असा - त्रिभिः - तीन - वाजिमेधैः - अश्वमेध - यज्ञेः - यज्ञांनी - हरिम् - श्रीविष्णूला - समयजत् - पूजता झाला. ॥३४॥ राज्ञा - धर्मराजाने - आहूतः - बोलावलेला - भगवान् - श्रीकृष्ण - द्विजैः - ब्राह्मणांकडून - नृपं - धर्मराजाला - याजयित्वा - यज्ञ करण्यास लाववून - सुहृदां - मित्रांचे - प्रियकाम्यया - प्रिय करण्याच्या इच्छेने - कतिचित् - कित्येक - मासान् - महिने - उवास - राहिला. ॥३५॥ ब्रह्मन् - हे शौनका ! - ततः - नंतर - कृष्णया - द्रौपदीशी - बन्धुभिः - व भीमादि भावांशी - सह - सहवर्तमान - राज्ञा - धर्मराजाने - अभ्यनुज्ञातः - परवानगी दिलेला - यदुभिः - यादवांनी - वृतः - वेष्टिलेला - सार्जुनः - अर्जुनासह - द्वारवतीं - द्वारकेला - ययौ - गेला. ॥३६॥ अध्याय बारावा समाप्त |