|
॥ विष्णुपुराणम् ॥ षष्ठः अंशः ॥ द्वितीयोऽध्यायः ॥
श्रीपराशर उवाच
व्यासश्चाह महाबुद्धिर्यदत्रैव हि वस्तुनि । तच्छ्रूयतां महाभागा गदतो मम तत्त्वतः ॥ १ ॥ कस्मिन्कालेऽल्पको धर्मो ददाति सुमहत्फलम् । मुनीनां पुण्यवादोऽभूत्कैश्चासौ क्रियते सुखम् ॥ २ ॥ सन्देहनिर्णयार्थाय वेदव्यासं महामुनिम् । ययुस्ते संशयं प्रष्टुं मैत्रेय मुनिपुङ्गवाः ॥ ३ ॥ दृदृशुस्ते मुनिं तत्र जाह्नवीसलिले द्विज । वेदव्यासं महाभागमर्धस्नातं सुतं मम ॥ ४ ॥ स्नानावसानं ते तस्य प्रतीक्षन्तो महर्षयः । तस्थुस्तीरे महानद्यास्तरुषण्डमुपाश्रिताः ॥ ५ ॥ मग्नोऽथ जाह्नवीतोयादुत्थायाह सुतो मम । शुद्रःसाधुः कलिःसाधुरित्येवं शृण्वतां वचः । तेषां मुनीनां भूयश्च ममज्ज स नदीजले ॥ ६ ॥ साधुसाध्विति चोत्थाय शूद्र धन्योसि चाब्रवीत् ॥ ७ ॥ निमग्नश्च समुत्थाय पुनः प्राह महामुनिः । योषितः साधु धन्यास्तास्ताभ्यो धन्यतरोऽस्ति कः ॥ ८ ॥ ततः स्नात्वा यथान्यायमायान्तं च कृतक्रियम् । उपतस्थुर्महाभागं मुनयस्ते सुतं मम ॥ ९ ॥ कृतसंवन्दनांश्चाह कृतासनपरिग्रहान् । किमर्थ मागता यूयमिति सत्यवतीसुतः ॥ १० ॥ श्रीपराशर उवाच तमूचुः संशयं प्रष्टं भवन्तं वयमागताः । अलं तेनास्तु तावन्नः कथ्यतामपरं त्वया ॥ ११ ॥ कलिःसाध्विति यत्प्रोक्तं शूद्रः साध्विति योषितः । यदाह भगवान् साधु धन्याश्चेति पुनः पुनः ॥ १२ ॥ तत् सर्वं श्रोतुमिच्छामो न चेद् गुह्यं महामुने । तत्कथ्यतां ततो हृत्स्थं पृच्छामस्त्वां प्रयोजनम् ॥ १३ ॥ श्रीपराश उवाच इत्युक्तो मुनिभिर्व्यासः प्रहस्येदमथाब्रवीत् । श्रूयतां भो मुनिश्रेष्ठा यदुक्तं साधुसाध्विति ॥ १४ ॥ व्यास उवाच यत्कृते दशभिर्वर्षैस्त्रेतायां हायनेन तत् । द्वापरे तच्च मासेन ह्यहोरात्रेण तत्कलौ ॥ १५ ॥ तपसो ब्रह्मचर्यस्य जपादेश्च फलं द्विजाः । प्राप्नोति पुरषस्तेन कलिःसाध्विति भाषितम् ॥ १६ ॥ ध्यायन्कृते यजन्यज्ञैस्त्रेतायां द्वापरेऽर्चयन् । यदाप्नोति तदाप्नोति कलौ संकीर्त्य केशवम् ॥ १७ ॥ धर्मोत्कर्षमतीवात्र प्राप्नोति पुरुषः कलौ । अल्पायासेन धर्मज्ञास्तेन तुष्टोस्म्यहं कलेः ॥ १८ ॥ व्रतचर्यापरैर्ग्राह्या वेदाः पूर्वं द्विजातिभिः । ततःस्वधर्मसम्प्राप्तैर्यष्टव्यं विधिवद्धनैः ॥ १९ ॥ वृथा कथा वृथा भोज्यं वृथेज्या च द्विजन्मनाम् । पतनाय ततो भाव्यं तैस्तु संयमिभिः सदा ॥ २० ॥ असम्यक्करणे दोषस्तेषां सर्वेषु वस्तुषु । भोज्यपेयादिकं चैषां नेच्छाप्राप्तिकरं द्विजाः ॥ २१ ॥ पारतन्त्र्यं समस्तेषु तेषां कार्येषु वै यतः । जयन्ति ते निजांल्लोकान्क्लेशेन महता द्विजाः ॥ २२ ॥ द्विजशुश्रूषयैवैष पाकयज्ञाधिकारवान् । निजाञ्जयति वै लोकाञ्छूद्रो धन्यतरस्ततः ॥ २३ ॥ भक्ष्याभक्ष्येषु नास्यास्ति पेयापेयेषु वै यतः । नियमो मुनिशार्दूलास्तेनासौ साध्वितीरितः ॥ २४ ॥ स्वधर्मस्याविरोधेन नरैर्लब्धं धनं सदा । प्रतिपादनीयं पात्रेषु यष्टव्यं च यथाविधि ॥ २५ ॥ तस्यार्जने महाक्लेशः पालने च द्विजोत्तमाः । तथासद्विनियोगेन विज्ञातं गहनं नृणाम् ॥ २६ ॥ एवमन्यैस्तथा क्लेशैः पुरुषा द्विजसत्तमाः । निजाञ्जयन्ति वै लोकान्प्राजापत्यादिकान्क्रमात् ॥ २७ ॥ योषिच्छुश्रूषणाद्भर्तुः कर्मणा मनसा गिरा । तद्धिता शुभमाप्नोति तत्सालोक्यं यतो द्विजाः ॥ २८ ॥ नातिक्लेशेन महता तानेव पुरुषो यथा । तृतीयं व्याहृतं तेन मया साध्विति योषितः ॥ २९ ॥ एतद्वः कथितं विप्रा यन्निमित्तमिहागताः । तत्पृच्छतः यथाकामं सव वक्ष्यामि वः स्फुटम् ॥ ३० ॥ ऋषयस्ते ततः प्रोचुर्यत्प्रष्टव्यं महामुने । अस्मिन्नेव च तत्प्रश्ने यथावत्कथितं त्वया ॥ ३१ ॥ श्रीपराशर उवाच ततः प्रहस्य तानाह कृष्णद्वैपायनो मुनिः । विस्मयोत्फुल्लनयनांस्तापसांस्तानुपागतान् ॥ ३२ ॥ मयैष भवतां प्रश्नो ज्ञातो दिव्येन चक्षुषा । ततोहं वः प्रसङ्गेन साधुसाध्विति भाषितम् ॥ ३३ ॥ स्वल्पेन हि प्रयत्नेन धर्मःसिध्यति वै कलौ । नरैरात्मगुणाम्भोभिः क्षालिताखिलकिल्बिषैः ॥ ३४ ॥ शुद्रैश्च द्विजशुश्रूषातत्परैर्द्विजसत्तमाः । तथा स्त्रीभिरनायासात्पतिशुश्रूषयैव हि ॥ ३५ ॥ ततस्त्रितयमप्येतन्मम धन्यतरं मतम् । धर्मसम्पादने क्लेशो द्विजातीनां कृतादिषु ॥ ३६ ॥ भवद्भिर्यदभिप्रेतं तदेतत्कथितं मया । अपृष्टेनापि धर्मज्ञाः किमन्यत्क्रियतां द्विजाः ॥ ३७ ॥ श्रीपराशर उवाच ततःसम्पूज्य ते व्यासं प्रशशंसुः पुनः पुनः । यथाऽऽगतं द्विजा जग्मुर्व्यासोक्तिकृतनिश्चयाः ॥ ३८ ॥ भवतोऽपि महाभाग रहस्यं कथितं मया । अत्यन्तदुष्टस्य कलेरयमेको महान्मुणः | कीर्तनादेव कृष्णस्य मुक्तबन्धः परं व्रजेत् ॥ ३९ ॥ यच्चाहं भवता पृष्टो जगतामुपसंहृतिम् । प्राकृतामन्तरालां च तामप्येष वदामि ते ॥ ४० ॥ इति श्रीविष्णुमाहपुराणे षष्ठेंऽशे द्वितीयोऽध्यायः (२) |