॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

ब्रह्मचैतन्य सद्‌गुरुराणा । सकलां सांगे उपासना ।
मुख्य स्मरणभक्ति जाणा । दुजी आत्मनिवेदन ॥ १ ॥
आणिक ज्या उरल्या भक्ति । त्यांकारणें मंदिराप्रति ।
पाहिजें जाणोन चितीं । करविती अनेक ॥ २ ॥
भक्तीचे नवविध प्रकार । श्रवण कीर्तन नामगजर ।
सेवा अर्चन नमस्कार । दास्य सख्य निवेदन ॥ ३ ॥
घडतां नवविधा भक्ती । सहज मिळे जीवा शांति ।
नवविध भक्ति सहज घडती । मंदिरांमाजी ॥ ४ ॥
मंदिरीं पुराणश्रवण घडे । मंदिरीं कीर्ति डोळ्यांपुढें ।
स्मरण तें मागें पुढें । सहजचि राही ॥ ५ ॥
मंदिर बांधाया काज । सद्बोाध हेंचि एक बीज ।
बोधकर्ता गुरुराज । दृष्टीसमोर उभा ठाके ॥ ६ ॥
मंदिर असावें मलरहित । मंदिर असावें शोभिवंत ।
येणें ध्यासें सेवा घडत । वंदन पहा प्रत्यक्ष ॥ ७ ॥
दर्शन घेतां मंदिरांत । तूं देव मी भक्त ।
ऐसा दास्यभाव उमटत । आपोआप ॥ ८ ॥
आमुचा देव आमुचा धर्म । आमुची याती आमुचा नेम ।
आमुचे म्हणतांच सख्य परम । अंतरीं वसे ॥ ९ ॥
मंदिरीं वसे देवमूर्ति । कैसें स्वरूप कैसी व्याप्ति ।
कैसेनि घडे भगवद्भक्ति । अनन्य जिज्ञासा होतसे ॥ १० ॥
जिज्ञासु करी श्रवण मनन । तेणें निजध्यास चाले गहन ।
निजध्यासें आत्मनिवेदन । नववी भक्ति घडतसे ॥ ११ ॥
असो ऐशा नऊही भक्ति । मंदिरीं साधका सहज घडती ।
याकारनें गुरुमूर्ति । मंदिरें स्थापिती अनेक ॥ १२ ॥
मंदिर खरी धर्म धर्मशाळा । मंदिर उपासका जिव्हाळा ।
मंदिर आनंदाचा मळा । शिणल्या भागल्या जीवासी ॥ १३ ॥
मंदिरीं अन्नदान घडतें । मंदिरीं मैत्री दुणावते ।
संत महंत भेट होते । सहज श्रीमंदिरीं ॥ १४ ॥
देशज्ञान कालज्ञान । नाना तीर्थक्षेत्रांचे ज्ञान ।
येणेंचि रीती समाधान । बहुप्रकारें ॥ १५ ॥
मंदिर बांधितां ससाहित्य । उभय कुळें उद्धरत ।
स्वयें करून करवित । उपासना बहुतांकरवीं ॥ १६ ॥
ऐसीं मंदिरें सद्‌गुरु बांधिती । परिसा जीं उभविली शिष्या हातीं ।
हर्दा येथें बांधविती । रावसाहेब यांचेकरवीं ॥ १७ ॥
महादेवभट्ट इंदुरवासी । पूजा करिती अहर्निशीं ।
शेती पूजासाहित्यासी । दिधली असे ॥ १८ ॥
बेलधडीस ब्रह्मानंद । स्थापिती रामप्रासाद ।
बिदरहळ्ळी व्यंकटापुरीं प्रसिद्ध । मंदिरें बांधिलीं तयांनी ॥ १९ ॥
आनंदसागरें जालनामठीं । स्थापिले श्रीराम जगजेठी ।
यात्रा महोत्सव दाटी । श्रीरामनवमीसी ॥ २० ॥
अंबड येथें दुसरें मंदिर । स्थापना करिती आनंदसागर ।
महोत्सव यात्रा गजर । रामसंप्रदाय वाढविला ॥ २१ ॥
प्रसिद्ध मंदिर पंढरपुरी । जी विठ्ठलाची नगरीं ।
तेथें स्थापिलें कोदंडधारी । पाहतां हारपे तहानभूक ॥ २२ ॥
आप्पासाहेब भडगांवकर । मालक धनिक द्विजवर ।
मंदिर लहान परि सुंदर । नीळकंठबुवा पुजारी ॥ २३ ॥
महाभागवतांचे येथें । शिवालय पूर्वींच होतें ।
मागें स्थापिलें रामातें । हरिहरसंगम शोभतसे ॥ २४ ॥
सिद्धक्षेत्र कुरवली स्थान । तेथें मंदिर बांधिले विस्तीर्ण ।
दामोदरबुवा शिष्य जाण । सुप्रसिद्ध तयांनी ॥ २५ ॥
भाऊसाहेब जवळगीकर । यांजकरवीं श्रीमंदिर ।
बांधविलें शहरीं सोलापूर । उपासना करावया ॥ २६ ॥
तैसेंच मंदिर गिरवीसी । येसूकाकांचे हस्तेंसी ।
पूजा करिती पिलंभट्ट जोशी । श्रीगुरुआज्ञेनें ॥ २७ ॥
नानासाहेब धनिक वदत । विष्णुकाका साधकसंत ।
यांजकरवीं मांडवें येथे । राममंदिर करविलें ॥ २८ ॥
सावळाराम देशपांडे । दंडाधारी नोकर गाढे ।
श्रीमान्‌ भरले द्रव्यघडे । बोधें अनुताप पावले ॥ २९ ॥
तयांकरवीं श्रीराममंदिर । गोमेवाडी येथें सुंदर ।
बांधवोनि केला परिहार । दुष्कृतांचा सत्कर्में ॥ ३० ॥
विष्णु‍अण्णा कात्रे पंत । नोकरी सोडून झाले विरक्त ।
माधुकरी निर्वाह करूनि सतत । भजन करूं लागले ॥ ३१ ॥
दत्तउरपासना तयांनी । घेतली सद्‌गुरुपासोनी ।
दत्तमंदिर आटपाडी बांधोनी । सेवा करिती गुरुआज्ञें ॥३२ ॥
तेथेंचि राममंदिर । स्थापिती बुवा यज्ञेश्वर ।
जे गुरुंचे भक्त थोर । सिद्धपुरुष ॥ ३३ ॥
धनिक साधक गुणराशी । विष्णुपंत म्हासुर्ण्यासी ।
स्थापिती सीतावल्लभासी । गुरुआज्ञा घेउनी ॥ ३४ ॥
विद्वान्‌ शंकरशास्त्री यांसी । श्रींनी नेमिलें पूजेसी ।
सेवा करिती अहर्निशीं । भक्त साधक प्रसिद्ध ॥ ३५ ॥
वामनबुवा पेंढारकर । नामें श्रीगुरुकिंकर ।
मोरगिरी येथें मंदिर । रघुनाथाचें बांधिती ॥ ३६ ॥
करावया पूजोपचार । जगन्नाथ इंदूरकर ।
मदतीस देती गुरुवर । रामसंस्था चालवाया ॥ ३७ ॥
भक्त वासुनाना देव । कृष्णातटीं कर्हााड गांव ।
तेथें पूजिती रामराव । गुरुबोध सेवोनिया ॥ ३८ ॥
मंदिरीं महंत बापू चिवटे । सेवा करिती एकनिष्ठें ।
अतिथीच्या ठायीं ममत्व मोठें । आदरें करिती अन्नदान ॥ ३९ ॥
गणूबुवा रामदासी । कागवाडीं करिती मंदिरासी ।
तेथें मारुतीस्थापनेसी । महाराज करिती आनंदें ॥ ४० ॥
गोविंदशास्त्री पुराणिक । दत्तोपासक भाविक ।
सातारीं दत्तमंदिर देख । बांधिती गुरुआज्ञेनें ॥ ४१ ॥
चिदंबर नाईक करी । हे राममंदिर हुबळी शहरी ।
बांधोन करिती चाकरी । सद्‌गतीकारणें ॥ ४२ ॥
पुणें प्रांती उक्साण । तेथें विठ्ठलमंदिर जाण ।
तैसेंचि नरगुंदीं जीर्णोद्धरण । विठ्ठलमंदिराचें करविलें ॥ ४३ ॥
खातवळीं श्रीविठ्ठलमंदिर । तैसेंचि विखळें येथें सुंदर ।
मांजरड्यास रघुवीर । स्थापिती गुरुआज्ञें ॥ ४४ ॥
संत दप्तरदार विठ्ठलपंत । रसाळ कवित्व जगविख्यात ।
रामोपासक कर्हािडक्षेत्रस्थ । हो‍उनिया गेले ॥ ४५ ॥
त्यांच्या मूर्ति होत्या जरी । पाटण ग्रामीं स्थापविती घरीं ।
बाळकृष्ण महाजन सेवाधिकारी । उपासक श्रीगुरूंचे ॥ ४६ ॥
तैसेंच कोकणप्रांतांत । खेरडी नामक ग्रामांत ।
शेंबेकर वासुदेवाप्रत । आज्ञा जाहली श्रीगुरूंची ॥ ४७ ॥
उत्तम करोनि मंदिर । तेथें स्थापिले रघुवीर ।
सेवाकरिती मनोहर । पूर्व पातकें नाशाया ॥ ४८ ॥

सातपुड्यांत राममंदिर । निर्मिलें कैसें परिसा सुंदर ।
एकदां एकले गुरुवर । नर्मदातटीं चालले ॥ ४९ ॥
निबिड घोर कानन । भिल्लांची वसती तेथें गहन ।
पाहतां गुरुनिधान । धांवोन आले दुष्ट ते ॥ ५० ॥
सतेज दिसे भाग्यवंत । वदती भला हा श्रीमंत ।
जवळी जावोन पहात । तंव दिसे गोसावी ॥ ५१ ॥
श्रीगुरु कफनी काढोन । देती अंगावर फेंकून ।
वदती न व्हा उदासीन । ऊर्णावस्त्र मोलाचें । ५२ ॥
क्षण एक घडतांच सत्संगति । तयांसी झाली उपरति ।
सिद्धपुरुष हा निश्चितीं । म्हणोनि चरणीं लागले ॥ ५३ ॥
आश्रम पुनीत कराया । कांही फलाहार घ्यावा ।
आम्हांसी प्रसाद द्यावा । म्हणोनियां विनविती ॥ ५४ ॥
तंव वदले श्रीगुरु । ’तुम्ही पातकी वाटमारू ।
तेथें आम्ही प्रसाद करूं । तरी दोष आम्हांसी’ ॥ ५५ ॥
परि आग्रह धरिला त्यांनी । गोठणीं जाती घेवोनी ।
’फळें देती आणोनी । अत्याग्रह मांडिला ॥ ५६ ॥
समर्थ वदती । फळें नको तुमचीं आम्हांसी ।
बहुत दिसती गाईम्हशी । पयःपान कांही करूं’ ॥ ५७ ॥
भिल्ल वदती ’दोहनवेळ । होवोन गेली जी दयाळ ।
रानटी जनावरें ओढाळ । या समयीं दूध न देती’ ॥ ५८ ॥
समर्थ वदती भिल्लांसी । ’ही लठ्ठ दांडगी महिषी ।
दोहन करूं इजसी । पात्र आणा सत्वरीं’ ॥ ५९ ॥
’छे, ही अति बुजरट । मारकी आहे बहु खट ।
तुम्ही न धरा हिची वाट । व्यंग करील देहासी’ ॥ ६० ॥
समर्थ वदती ’तुम्हांस कांहीं । याची चिंता करणें नाहीं’ ।
ऐसे बोलोन लवलाहीं । महीषीसी कुरवाळिले ॥ ६१ ॥
तेव्हां ती स्थिर राहिली । समर्थें तिजसी दोहिली ।
द्विगुणित पात्रें क्षीरें भरलीं । आश्चर्य वाटलें भिल्लांसी ॥ ६२ ॥
वारंवार वंदन करिती । आणि करिती विनंती ।
पावन करा आम्हांप्रति । दुष्टकर्मी आम्ही असों’ ॥ ६३ ॥
समर्थ वदती ’जरी तुम्ही । द्रव्य वेंचाल सत्कर्मीं ।
तरी रामभक्ति शिकवूं आम्हीं । पावन व्हाल सर्वही’ ॥ ६४ ॥
भिल्ल वदती ’सर्वस्व दिलें’ । तेव्हां मंदिर बांधविलें ।
उपासने शिकविलें । अनुग्रह दिला तयांसी ॥ ६५ ॥
असो ऐसे रानटी लोक । भजनीं लावी श्रीसद्‌गुरुनायक ।
येणें परी मंदिरें अनेक । स्थापिते झाले गुरुराव ॥ ६६ ॥
ठायीं ठायीं उपासना । ठायीं ठायीं अन्नदाना ।
तैसीच रामनामस्मरणा । सीमा नाहीं ॥ ६७ ॥
समस्त मंदिरवासी जनां । आज्ञा करी गुरुराणा ।
जेणेंकरून यमयातना । सुटतील बहुतांच्या ॥ ६८ ॥
’मंदिरवासी संतजन । ऐका एक हितवचन ।
अखंड करा नामस्मरण । आणि करवा बहुतांकरवीं ॥ ६९ ॥
अतिथि विन्मुख न दवडावा । तया रामचि मानावा ।
अन्नोदकें तृप्त करावा । यथाशक्ति ॥ ७० ॥
अतिथीचा आदर करणे । हेंचि ब्रीद राखणें ।
शक्ति नसतां मागणें । निःस्पृह भिक्षा ॥ ७१ ॥
कोणा घालों नये संकट । नम्रत्वें असावें धीट ।
रामचरणीं भाव निकट । ठेवितां उणें पडों नेदी ॥ ७२ ॥
भूतीं असावी नम्रता । परनारी तितुकी माता ।
रामनामावांचून वृथा । श्वास जावों देवों नये ॥ ७३ ॥
उषकालीं देह शुद्ध । करोनि आळवा गोविंद ।
सडे रांगोळ्या भूमि शुद्ध । मंदिर सोज्ज्वळ असावें ॥ ७४ ॥
तदनंतर कांकडआरती । भावें ओंवाळा रघुपती ।
समस्तांही द्या जागृती । भूपाळ्या दीर्घस्वरें ॥ ७५ ॥
गणेश शारदा सद्‌गुरु । रामकृष्ण हरिहरु ।
तीर्थें परम योगेश्वरु । करुणस्वरें आळवावें ॥ ७६ ॥
सुगंधी सुमनें आणोनी । हार गुंफा निर्मळ मनीं ।
तुळसीदळें आदिकरूनि । शक्य तितुकें मेळवावें ॥ ७७ ॥
स्नानसंध्या आन्हिक कर्म । करावे आपुले आश्रमधर्म ।
वेदप्रणीत मार्ग दुर्गम । शक्य तितुके साधावे ॥ ७८ ॥
तीर्थोदक पंचामृत । न्हाऊं घाला भगवंत ।
वस्त्रें उपवस्त्रें समस्त । सर्वेश्वर पूजावा ॥ ७९ ॥
धूप दीप निरंजन । नैवेद्य दाखवा षड्रसान्न ।
तांबूल दक्षिणा देवोन । धूपारती करावी ॥ ८० ॥
करावें दासबोधपठण । नित्यनेम समास दोन ।
मनोबोध श्लोक गहन । दीर्घस्वरें म्हणावे ॥ ८१ ॥
इच्छित संख्या नामजप । करावा यथासंकल्प ।
सर्वकाल अजपाजप । करणेंचा अभ्यास असावा ॥ ८२ ॥
रामहृदय नित्यपाठ । सहस्र नामाचा घडघडाट ।
पूजासमयीं वेदपाठ । मंत्रोच्चार करावा ॥ ८३ ॥
पवमान आणि पुरुषसूक्त । पठणें संतोषें रघुनाथ ।
रुद्राभिषेकें वायुसुत । भक्तिभावें पूजावा’ ॥ ८४ ॥
उपासनेचे बहु प्रकार । लिहितां होय विस्तार ।
’साधितां प्रपंचव्यवहार । अध्यात्मविवरण करावें ॥ ८५ ॥
मंदिर म्हणजे सद्धर्मशाळा । बहुत जीवां लावा चाळा ।
दावोन उपासनासोहळा । दुर्बुद्ध सुबुद्ध करावे ॥ ८६ ॥
सायंकाळी करावें भजन । टाळ-वीणा मृदंगवादन ।
लहानथोर मिळवोन । रामभजनीं लावावे ॥ ८७ ॥
अष्टकें सवाया धांवे । धूप दीप नैवेद्य बरवे ।
आरती मंत्रपुष्प अर्पावें । रामरायासी ॥ ८८ ॥
कापूरआरती शेजारती । नित्य करावी रघुपती ।
तैसाचि नमावा मारुती । मंदिरवासी जनांनी’ ॥ ८९ ॥
असो ऐसीं मंदिरें बहुत । बांधविती श्रीगुरुनाथ ।
उपासना वाढविती बहुत । वर्णितां वानी खुंटली ॥ ९० ॥
असो मानसपूजा बहुतांशी । प्रिय असे श्रीगुरूंसी ।
प्रत्यक्षपूजेहूनि मानसपूजेसीं । चित्त होय एकाग्र ॥ ९१ ॥
बहुतांसी साक्षात्कार होती । कांहीं चुकतां खूण देती ।
पुष्पें घालितां परिमळ सुटती । ज्या-त्यापरी प्रत्यक्ष ॥ ९२ ॥
प्रत्यक्ष भेटी झाली । त्याहीपेक्षां मानसपूजेंत भली ।
मानसपूजा न घडतां गुरुमाउली । अंतरसाक्षीची खूण देतसे ॥ ९३ ॥
हा बहुतांसी अनुभव । मानसपूजा शुद्ध भाव ।
नामस्मरणीं गुरुदेव । पावतसे तत्काळ ॥ ९४ ॥
पुढील अध्यायी निरूपण । सद्‌गुरु करिती कथन ।
भक्तिमार्गीं अज्ञजन । कैसे कैसे लाविले ॥ ९५ ॥
इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।
पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ ९६ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते नवमाध्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥
॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥ ॥ इति नवमोऽध्यायः समाप्तः ॥