ब्रह्मोवाच
त्वयि देवमुने याते पार्वती हृष्टमानसा ।
तपःसाध्यं हरं मेने तपोर्थं मन आदधे ॥ १ ॥
ततः सख्यौ समादाय जयां च विजयां तथा ।
मातरं पितरं चैव सखीभ्यां पर्यपृच्छत ॥ २ ॥
प्रथमं पितरं गत्वा हिमवन्तं नगेश्वरम् ।
पर्यपृच्छत्सुप्रणम्य विनयेन समन्विता ॥ ३ ॥
सख्यावूचतुः -
हिमवञ्च्छ्रूयतां पुत्री वचनं कथ्यतेऽधुना ॥
सा स्वयं चैव देहस्य रूपस्यापि तथा पुनः । ४ ॥
भवतो हि कुलस्यास्य साफल्यं कर्तुमिच्छति ।
तपसा साधनीयोऽसौ नान्यथा दृश्यतां व्रजेत् ॥ ५ ॥
तस्माच्च पर्वतश्रेष्ठ देयाऽऽज्ञां भवताधुना ।
तपः करोतु गिरिजा वनं गत्वेति सादरम् ॥ ६ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्येवं च तदा पृष्टः सखीभ्यां मुनिसत्तम ।
पार्वत्या सुविचार्याथ गिरिराजोऽब्रवीदिदम् ॥ ७ ॥
हिमालय उवाच
मह्यं च रोचतेऽत्यर्थं मेनायै रुच्यतां पुनः ।
यथेदं भवितव्यं च किमतः परमुत्तमम् ॥ ८ ॥
साफल्यं तु मदीयस्य कुलस्य च न संशयः ।
मात्रे तु रुच्यते चेद्वै ततः शुभतरं नु किम् ॥ ९ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्येवं वचनं पित्रा प्रोक्तं श्रुत्वा तु ते तदा ।
जग्मतुर्मातरं सख्यौ तदाज्ञप्ते तया सह ॥ १० ॥
गत्वा तु मातरं तस्याः पार्वत्यास्ते च नारद ।
सुप्रणम्य करो बध्वोचतुर्वचनमादरात् ॥ ११ ॥
सख्यावूचतुः -
मातस्त्वं वचनं पुत्र्याः शृणु देवि नमोऽस्तु ते ॥
सुप्रसन्नतया तद्वै श्रुत्वा कर्तुमिहार्हसि । १२ ॥
तप्तुकामा तु ते पुत्री शिवार्थं परमं तपः ।
प्राप्तानुज्ञा पितुश्चैव तुभ्यं च परिपृच्छति ॥ १३ ॥
इयं स्वरूपसाफल्यं कर्तुकामा पतिव्रते ।
त्वदाज्ञया यदि जायेत तप्यते च तथा तपः ॥ १४ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्युक्त्वा च ततःसख्यौ तूष्णीमास्तां मुनीश्वर ।
नाङ्‌गीचकार मेना सा तद्वाक्यं खिन्नमानसा ॥ १५ ॥
ततः सा पार्वती प्राह स्वयमेवाथ मातरम् ।
करौ बद्ध्वा विनीतात्मा स्मृत्वा शिवपदाम्बुजम् ॥ १६ ॥
पार्वत्युवाच
मातस्तप्तुं गमिष्यामि प्रातः प्राप्तुं महेश्वरम् ।
अनुजानीहि मां गन्तुं तपसेऽद्य तपोवनम् ॥ १७ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्याकर्ण्य वचः पुत्र्या मेना दुःखमुपागता ।
सोपाहूय तदा पुत्रीमुवाच विकला सती ॥ १८ ॥
मेनोवाच
दुःखितासि शिवे पुत्री तपस्तप्तुं पुरा यदि ।
तपश्चर गृहेऽद्य त्वं न बहिर्गच्छ पार्वति ॥ १९ ॥
कुत्र यासि तपः कर्तुं देवाः सन्ति गृहे मम ।
तीर्थानि च समस्तानि क्षेत्राणि विविधानि च ॥ २० ॥
कर्तव्यो न हठः पुत्रि गन्तव्यं न बहिः क्वचित् ।
साधितं किं त्वया पूर्वं पुनः किं साधयिष्यसि ॥ २१ ॥
शरीरं कोमलं वत्से तपस्तु कठिनं महत् ।
एवस्मात्तु त्वया कार्यं तपोऽत्र न बहिर्व्रज ॥ २२ ॥
स्त्रीणां तपोवनगतिर्न श्रुता कामनार्थिनी ।
तस्मात्त्वं पुत्रि मा कार्षीस्तपोर्थं गमनं प्रति ॥ २३ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्येवं बहुधा पुत्री तन्मात्रा विनिवारिता ।
संवेदे न सुखं किञ्चिद्विनाराध्य महेश्वरम् ॥ २४ ॥
तपोनिषिद्धा तपसे वनं गन्तुं च मेनया ।
हेतुना तेन सोमेति नाम प्राप शिवा तदा ॥ २५ ॥
अथ तां दुखितां ज्ञात्वा मेना शैलप्रिया शिवाम् ।
निदेशं सा ददौ तस्याः पार्वत्यास्तपसे मुने ॥ २६ ॥
मातुराज्ञां च सम्प्राप्य सुव्रता मुनिसत्तम ।
ततः स्वान्ते सुखं लेभे पार्वती स्मृतशंकरा ॥ २७ ॥
मातरं पितरं साथ प्रणिपत्य मुदा शिवा ।
सखीभ्यां च शिवं स्मृत्वा तपस्तप्तुं समुद्‌गता ॥ २८ ॥
हित्वा मतान्यनेकानि वस्त्राणि विविधानि च ।
वल्कलानि धृतान्याशु मौञ्जीं बद्ध्वा तु शोभनाम् ॥ २९ ॥
हित्वा हारं तथा चर्म मृगस्य परमं धृतम् ।
जगाम तपसे तत्र गङ्‌गावतरणं प्रति ॥ ३० ॥
शम्भुना कुर्वता ध्यानं यत्र दग्धो मनोभवः ।
गङ्‌गावतरणो नाम प्रस्थो हिमवतःस च ॥ ३१ ॥
हरशून्योऽथ ददृशे स प्रस्थो हिमभूभृतः ।
काल्या तत्रेत्य भोस्तात पार्वत्या जगदम्बया ॥ ३२ ॥
यत्र स्थित्वा पुरा शम्भुस्तप्तवान्दुस्तरं तपः ।
तत्र क्षणं तु सा स्थित्वा बभूव विरहार्दिता ॥ ३३ ॥

हा हरेति शिवा तत्र रुदन्ती सा गिरेः सुता ।
विललापातिदुःखार्ता चिन्ताशोकसमन्विता ॥ ३४ ॥
ततश्चिरेण सा मोहं धैर्यात्संस्तभ्य पार्वती ।
नियमायाऽभवत्तत्र दीक्षिता हिमवत्सुता ॥ ३५ ॥
तपश्चकार सा तत्र शृङ्‌गितीर्थे महोत्तमे ।
गौरीशिखरनामासीत्तत्तपः करणाद्धि तत् ॥ ३६ ॥
सुन्दराश्च द्रुमास्तत्र पवित्राः शिवया मुने ।
आरोपिताः परीक्षार्थं तपसः फलभागिनः ॥ ३७ ॥
भूभिशुद्धिं ततः कृत्वा वेदीं निर्माय सुन्दरी ।
तथा तपःसमारब्धं मुनीनामपि दुष्करम् ॥ ३८ ॥
विगृह्य मनसा सर्वाणीन्द्रियाणि सहाशु सा ।
समुपस्थानिके तत्र चकार परमं तपः ॥ ३९ ॥
ग्रीष्मे च परितो वह्निं प्रज्वलन्तं दिवानिशम् ।
कृत्वा तस्थौ च तन्मध्ये सततं जपती मनुम ॥ ४० ॥
सततं चैव वर्षासु स्थण्डिले सुस्थिरासना ।
शिलापृष्ठे च संसिक्ता बभूव जलधारया ॥ ४१ ॥
शीते जलान्तरे शश्वत्तस्थौ सा भक्तितत्परा ।
अनाहाराऽतपत्तत्र नीहारेषु निशासु च ॥ ४२ ॥
एवं तपः प्रकुर्वाणा पञ्चाक्षरजपे रता ।
दध्यौ शिवं शिवा तत्र सर्वकामफलप्रदम् ॥ ४३ ॥
स्वारोपिताच्छुभान्वृक्षान्सखीभिः सिञ्चती मुदा ।
प्रत्यहं सावकाशे सा तत्रातिथ्यमकल्पयत् ॥ ४४ ॥
वातश्चैव तथा शीतवृष्टिश्च विविधा तथा ।
दुःसहोऽपि तथा घर्मस्तया सेहे सुचित्तया ॥ ४५ ॥
दुःखं च विविधं तत्र गणितं न तयागतम् ।
केवलं मन आधाय शिवे सासीत्स्थिता मुने ॥ ४६ ॥
प्रथमं फलभोगेन द्वितीयं पर्णभोजनैः ।
तपः प्रकुर्वती देवी क्रमान्निन्येऽमिताः समाः ॥ ४७ ॥
ततः पर्णान्यपि शिवा निरस्य हिमवत्सुता ।
निराहाराभवद्देवी तपश्चरणसंरता ॥ ४८ ॥
आहारे त्यक्तपर्णाभूद्यस्माद्धिमवतः सुतः ।
तेन देवैरपर्णेति कथिता नामतः शिवा ॥ ४९ ॥
एकपादस्थिता सासीच्छिवं संस्मृत्य पार्वती ।
पञ्चाक्षरं जपन्ती च मनुं तेपे तपो महत् ॥ ५० ॥
चीरवल्कलसंवीता जटासङ्‌घातधारिणी ।
शिवचिन्तनसंसक्ता जिगाय तपसा मुनीम् ॥ ५१ ॥
एवं तस्यास्तपस्यन्त्या चिन्तयन्त्या महेश्वरम् ।
त्रीणि वर्षसहस्राणि जग्मुः काल्यास्तपोवने ॥ ५२ ॥
षष्टिवर्षसहस्राणि यत्र तेपे तपो हरः ।
तत्र क्षणमथोषित्वा चिन्तयामास सा शिवा ॥ ५३ ॥
नियमस्थां महादेव किं मां जानासि नाधुना ।
येनाहं सुचिरं तेन नानुयाता तपोरता ॥ ५४ ॥
लोके वेदे च गिरिशो मुनिभिर्गीयते सदा ।
शंकरस्य हि सर्वज्ञः सर्वात्मा सर्वदर्शनः ॥ ५५ ॥
सर्वभूतिप्रदो देवःसर्वभावानुभावनः ।
भक्ताभीष्टप्रदो नित्यं सर्वक्लेशनिवारणः ॥ ५६ ॥
सर्वकामान्परित्यज्य यदि चाहं वृषध्वजे ।
अनुरक्ता तदा सोऽत्र सम्प्रसीदतु शंकरः ॥ ५७ ॥
यदि नारद तंत्रोक्तमन्त्रो जप्तः शराक्षरः ।
सुभक्त्या विधिना नित्यं सम्प्रसीदतु शंकरः ॥ ५८ ॥
यदि भक्त्या शिवस्याहं निर्विकारा यथोदितम् ।
सर्वेश्वरस्य चात्यन्तं सम्प्रसीदतु शंकरः ॥ ५९ ॥
एवं चिन्तयती नित्यं तेपे सा सुचिरं तपः ।
अधोमुखी निर्विकारा जटावल्कलधारिणी ॥ ६० ॥
तथा तया तपस्तप्तं मुनीनामपि दुष्करम् ।
स्मृत्वा च पुरुषास्तत्र परमं विस्मयं गताः ॥ ६१ ॥
तत्तपोदर्शनार्थं हि समाजग्मुश्च तेऽखिलाः ।
धन्यान्निजान्मन्यमाना जगदुश्चेति सम्मताः ॥ ६२ ॥
महतां धर्मवृद्धेषु गमनं श्रेय उच्यते ।
प्रमाणं तपसो नास्ति मान्यो धर्मःसदा बुधैः ॥ ६३ ॥
श्रुत्वा दृष्ट्‍वा तपोऽस्यास्तु किमन्यैः क्रियते तपः ।
अस्मात्तपोऽधिकं लोके न भूतं न भविष्यति ॥ ६४ ॥
जल्पन्त इति ते सर्वे सुप्रशस्य शिवातपः ।
जग्मुः स्वं धाम मुदिताः कठिनाङ्‌गाश्च ये ह्यपि ॥ ६५ ॥
अन्यच्छृणु महर्षे त्वं प्रभावं तपसोऽधुना ।
पार्वत्या जगदम्बायाः पराश्चर्यकरं महत् ॥ ६६ ॥
तदाश्रमगता ये च स्वभावेन विरोधिनः ।
तेऽप्यासँस्तत्प्रभावेण विरोधरहितास्तदा ॥ ६७ ॥
सिंहा गावश्च सततं रागादिदोषसंयुताः ।
तन्महिम्ना च ते तत्र नाबाधन्त परस्परम् ॥ ६८ ॥
अथान्ये च मुनिश्रेष्ठ मार्ज्जारा मूषकादयः ।
निसर्गाद्वैरिणो यत्र विक्रियन्ते स्म न क्वचित् ॥ ६९ ॥
वृक्षाश्च सफलास्तत्र तृणानि विविधानि च ।
पुष्पाणि च विचित्राणि तत्रासन्मुनिसत्तम ॥ ७० ॥
तद्वनं च तदा सर्वं कैलासेनोपमान्वितम् ।
जातं च तपसः तस्याः सिद्धिरूपमभूत्तदा ॥ ७१ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां तृतीये
पार्वतीखण्डे पार्वतीतपोवर्णनं नाम द्वाविंशोऽध्यायः ॥ २२ ॥