नारद उवाच
विष्णुशिष्य महाशैव सम्यगुक्तं त्वया विधे ।
चरितं परमं ह्येतच्छिवायाश्च शिवस्य च ॥ १ ॥
कस्तारकासुरो ब्रह्मन्येन देवाः प्रपीडिताः ।
कस्य पुत्रस्य वै ब्रूहि तत्कथां च शिवाश्रयाम् ॥ २ ॥
भस्मी चकार स कथं शंकरश्च स्मरं वशी ।
तदपि ब्रूहि सुप्रीत्याऽद्‌भुतं तच्चरितं विभोः ॥ ३ ॥
कथं शिवा तपोऽत्युग्रं चकार सुखहेतवे ।
कथं प्राप पतिं शम्भुमादिशक्तिर्जगत्परा ॥ ४ ॥
एतत्सर्वमशेषेण विशेषेण महाबुध ।
ब्रूहि मे श्रद्दधानाय स्वपुत्राय शिवात्मने ॥ ५ ॥
ब्रह्मोवाच -
पुत्रवर्य महाप्राज्ञ सुरर्षे शंसितव्रतः ।
वच्म्यहं शंकरं स्मृत्वा सर्वं तच्चरितं शृणु ॥ ६ ॥
प्रथमं तारकस्यैव भवं संशृणु नारद ।
यद्वधार्थं महा यत्नः कृतो दैवैः शिवाश्रयैः ॥ ७ ॥
मम पुत्रो मरीचिर्यः कश्यपस्तस्य चात्मजः ।
त्रयोदशमितास्तस्य स्त्रियो दक्षसुताश्च याः ॥ ८ ॥
दितिर्ज्येष्ठा च तत्स्त्री हि सुषुवे सा सुतद्वयम् ।
हिरण्यकशिपुर्ज्येष्ठो हिरण्याक्षोऽनुजस्ततः ॥ ९ ॥
तौ हतौ विष्णुना दैत्यौ नृसिंहक्रोडरूपतः ।
सुदुःखदौ ततो देवाः सुखमापुश्च निर्भयाः ॥ १ ० ॥
दितिश्च दुःखिताऽऽसीत्सा कश्यपं शरणं गता ।
पुनःसंसेव्य तं भक्त्या गर्भमाधत्त सुव्रता ॥ ११ ॥
तद्विज्ञाय महेन्द्रोऽपि लब्धच्छिद्रो महोद्यमी ।
तद्‌गर्भं व्यच्छिनत्तत्र प्रविश्य पविना मुहुः ॥ १२ ॥
तद्‌व्रतस्य प्रभावेण न तद्‌गर्भो ममार ह ।
स्वपन्त्या दैवयोगेन सप्त सप्ताभवन्सुताः ॥ १३ ॥
देवा आसन्सुतास्ते च नामतो मरुतोऽखिलाः ।
स्वर्गं ययुस्तदेन्द्रेण देवराजात्मसात्कृताः ॥ १४ ॥
पुनर्दितिः पतिं भेजेऽनुतप्ता निजकर्मतः ।
चकार सुप्रसन्नं तं मुनिं परमसेवया ऽ १५ ॥
कश्यप उवाच -
तपः कुरु शुचिर्भूत्वा ब्रह्मणश्चायुतं समाः ।
चेद्‌भविष्यति तत्पूर्वं भविता ते सुतस्तदा ॥ १६ ॥
तथा दित्या कृतं पूर्णं तत्तपःश्रद्धया मुने ।
ततः पत्युः प्राप्य गर्भं सुषुवे तादृशं सुतम् ॥ १७ ॥
वज्राङ्‌गनामा सोऽभूद्वै दितिपुत्रोऽमरोपमः ।
नामतुल्यतनुर्वीरः सुप्रताप्युद्‌भवाद्‌बली ॥ १८ ॥
जननीशासनात्सद्यः स सुतो निर्जराधिपम् ।
बलाद्धृत्वा ददौ दण्डं विविधं निर्जरानपि ॥ १९ ॥
दितिः सुखमतीवाप दृष्ट्‍वा शक्रादिदुर्दशाम् ।
अमरा अपि शक्राद्या जग्मुर्दुःखं स्वकर्मतः ॥ २० ॥
तदाहं कश्यपेनाशु तत्रागत्य सुसामगीः ।
देवानत्याजयंस्तस्मात्सदा देवहिते रतः ॥ २१ ॥
देवान्मुक्त्वा स वज्राङ्‌गस्ततः प्रोवाच सादरम् ।
शिवभक्तोऽतिशुद्धात्मा निर्विकारः प्रसन्नधीः ॥ २२ ॥
वज्राङ्‌ग उवाच -
इन्द्रो दुष्टः प्रजाघाती मातुर्मे स्वार्थसाधकः ।
स फलं प्राप्तवानद्य स्वराज्यं हि करोतु सः ॥ २३ ॥

मातुराज्ञावशाद्‌ब्रह्मन्कृतमेतन्मयाखिलम् ।
न मे भोगाभिलाषो वै कस्यचिद्‌भुवनस्य हि ॥ २४ ॥
तत्त्वसारं विधे ब्रूहि मह्यं वेदविदांवर ।
येन स्यां सुसुखी नित्यं निर्विकारः प्रसन्नधीः ॥ २५ ॥
तच्छ्रुत्वाहं मुनेऽवोचं सात्त्विको भाव उच्यते ।
तत्त्वसार इति प्रीत्या सृजाम्येकां वरां स्त्रियम् ॥ २६ ॥
वराङ्‌गीं नाम तां दत्त्वा तस्मै दितिसुताय वै ।
अयां स्वधाम सुप्रीतः कश्यपस्तत्पितापि च ॥ २७ ॥
ततो दैत्यः स वज्राङ्‌गः सात्विकं भावमाश्रितः ।
आसुरं भावमुत्सृज्य निर्वैरः सुखमाप्तवान् ॥ २८ ॥
न बभूव वराङ्‌ग्या हि हृदि भावोथ सात्विकः ।
सकामा स्वपतिं भेजे श्रद्धया विविधं सती ॥ २९ ॥
अथ तत्सेवनादाशु सन्तुष्टोऽभून्महाप्रभुः ।
स वज्राङ्‌गः पतिस्तस्या उवाच वचनं तदा ॥ ३० ॥
वज्राङ्‌ग उवाच
किमिच्छसि प्रिये ब्रूहि किं ते मनसि वर्तते ।
तच्छ्रुत्वानम्य तं प्राह सा पतिं स्वमनोरथम् ॥ ३१ ॥
वराङ्‌ग्युवाच
चेत् प्रसन्नोऽभवस्त्वं वै सुतं मे देहि सत्पते ।
महाबलं त्रिलोकस्य जेतारं हरिदुःखदम् ॥ ३२ ॥
ब्रह्मोवाच
इति श्रुत्वा प्रियावाक्यं विस्मितोऽभूत्स आकुलः ।
उवाच हृदि स ज्ञानी सात्विको वैरवर्जितः ॥ ३३ ॥
प्रियेच्छति विरोधं वै सुरैर्मे न हि रोचते ।
किं कुर्यां हि क्व गच्छेयं कथं नश्ये न मे पणः ॥ ३४ ॥
प्रियामनोरथश्चैव पूर्णः स्यात्‌त्रिजगद्‌भवेत् ।
क्लेशयुङ्नितरां भूयो देवाश्च मुनयस्तथा ॥ ३५ ॥
न पूर्णः स्यात्प्रिया कामस्तदा मे नरको भवेत् ।
द्विधापि धर्महानिर्वै भवतीत्यनुशुश्रुवान् ॥ ३६ ॥
वज्राङ्‌ग इत्थं बभ्राम स मुने धर्मसङ्‌कटे ।
बलाबलं द्वयोस्तत्र विचिचिन्त च बुद्धितः ॥ ३७ ॥
शिवेच्छया स हि मुने वाक्यं मेने स्त्रियो बुधः ।
तथास्त्विति वचः प्राह प्रियां प्रति स दैत्यराट् ॥ ३८ ॥
तदर्थमकरोत्तीव्रं तपोन्यद्दुष्करं स तु ।
मां समुद्दिश्य सुप्रीत्या बहुवर्षं जितेन्द्रियः ॥ ३९ ॥
वरं दातुमगां तस्मै दृष्ट्‍वाहं तत्तपो महत् ।
वरं ब्रूहि ह्यवोचं तं सुप्रसन्नेन चेतसा ॥ ४० ॥
वज्राङ्‌गस्तु तदा प्रीतं मां दृष्ट्‍वा खे स्थितं विभुम् ।
सुप्रणम्य बहुस्तुत्वा वरं वव्रे प्रियाहितम् ॥ ४१ ॥
वज्राङ्‌ग उवाच
सुतं देहि स्वमातुर्मे महाहितकरं प्रभो ।
महाबलं सुप्रतापं सुसमर्थं तपोनिधिम् ॥ ४२ ॥
ब्रह्मोवाच
इत्याकर्ण्य च तद्वाक्यं तथास्त्वित्यब्रवं मुने ।
अया स्वधाम तद्दत्त्वा विमनाः संस्मरच्छिवम् ॥ ४३ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां तृतीये पार्वतीखण्डे
तारकोत्पत्तौ वज्राङ्‌गोत्पत्तितपोवर्णनं नाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥ १४ ॥