ब्रह्मविष्णू ऊचतुः -
सर्गादिपञ्चकृत्यस्य लक्षणं ब्रूहि नौ प्रभो ।
शिव उवाच -
मत्कृत्यबोधनं गुह्यं कृपया प्रब्रवीमि वाम् ॥ १ ॥
सृष्टिः स्थितिश्च संहारस्तिरोभावोऽप्यनुग्रहः ।
पञ्चैव मे जगत्कृत्यं नित्यसिद्धमजाच्युतौ ॥ २ ॥
सर्गः संसारसंरम्भस्तत्प्रतिष्ठा स्थितिर्मता ।
संहारो मर्दनं तस्य तिरोभावस्तदुत्क्रमः ॥ ३ ॥
तन्मोक्षोऽनुग्रहस्तन्मे कृत्यमेवं हि पञ्चकम् ।
कृत्यमेतद्वहत्यन्यस्तूष्णीं गोपुरबिंबवत् ॥ ४ ॥
सर्गादि यच्चतुःकृत्यं संसारपरिजृम्भणम् ।
पञ्चमं मुक्तिहेतुर्वै नित्यं मयि च सुस्थिरम् ॥ ५ ॥
तदिदं पञ्चभूतेषु दृश्यते मामकैर्जनैः ।
सृष्टिर्भूमौ स्थितिस्तोये संहारः पावके तथा ॥ ६ ॥
तिरोभावोऽनिले तद्वदनुग्रह इहाम्बरे ।
सृज्यते धरया सर्वमद्‌भिः सर्वं प्रवर्धते ॥ ७ ॥
अर्द्यते तेजसा सर्वं वायुना चापनीयते ।
व्योम्नाऽनुगृह्यते सर्वं ज्ञेयमेवं हि सूरिभिः ॥ ८ ॥
पञ्चकृत्यमिदं वोढुं ममास्ति मुखपञ्चकम् ।
चतुर्दिक्षु चतुर्वक्त्रं तन्मध्ये पञ्चमं मुखम् ॥ ९ ॥
युवाभ्यां तपसा लब्धमेतत्कृत्यद्वयं सुतौ ।
सृष्टिस्थित्यभीधं भाग्यं मत्तः प्रीतादतिप्रियम् ॥ १० ॥
तथा रुद्रमहेशाभ्यामन्यत्कृत्यद्वयं परम् ।
अनुग्रहाख्यं केनापि लब्धुं नैव हि शक्यते ॥ ११ ॥
तत्सर्वं पौर्विकं कर्म युवाभ्यां कालविस्मृतम् ।
न तद्‌रुद्रमहेशाभ्यां विस्मृतं कर्म तादृशम् ॥ १२ ॥
रूपे वेशे च कृत्ये च वाहने चासने तथा ।
आयुधादौ च मत्साम्यमस्माभिस्तत्कृते कृतम् ॥ १३ ॥
मद्ध्यानविरहाद्‌वत्सौ मौढ्यं वामेवमागतम् ।
मज्ज्ञाने सति मैवं स्यान्मानं रूपं महेशवत् ॥ १४ ॥
तस्मान्मज्ज्ञानसिद्ध्यर्थं मन्त्रमोङ्‌कारनामकम् ।
इतः परं प्रजपतं मामकं मानभञ्जनम् ॥ १५ ॥
उपादिशं निजं मन्त्रमोङ्‌कारमुरुमङ्‌गलम् ।
ॐकारो मन्मुखाज्जज्ञे प्रथमं मत्प्रबोधकः ॥ १६ ॥
वाचकोऽयमहं वाच्यो मन्त्रोऽयं हि मदात्मकः ।
तदनुस्मरणं नित्यं ममानुस्मरणं भवेत् ॥ १७ ॥
अकार उत्तरात्पूर्वमुकारः पश्चिमाननात् ।
मकारो दक्षिणमुखाद्‌बिन्दुः प्राङ्मुखतस्तथा ॥ १८ ॥
नादो मध्यमुखादेवं पञ्चधाऽसौ विजृम्भितः ।
एकीभूतः पुनस्तद्वदोमित्येकाक्षरोऽभवत् ॥ १९ ॥
नामरूपात्मकं सर्वं वेदभूतकुलद्वयम् ।
व्याप्तमेतेन मन्त्रेण शिवशक्त्योश्च बोधकः ॥ २० ॥
अस्मात्पञ्चाक्षरं जज्ञे बोधकं सकलस्य तत् ।
आकारादिक्रमेणैव नकारादि यथाक्रमम् ॥ २१ ॥

अस्मात्पञ्चाक्षराज्जाता मातृकाः पञ्चभेदतः ।
तस्माच्छिवश्चतुर्वक्त्रात्त्रिपाद्‌गायत्रिरेव हि ॥ २२ ॥
वेदः सर्वस्ततो जज्ञे ततो वै मन्त्रकोटयः ।
तत्तन्मन्त्रेण तत्सिद्धिः सर्वसिद्धिरितो भवेत् ॥ २३ ॥
अनेन मन्त्रकन्देन भोगो मोक्षश्च सिद्ध्यति ।
सकला मन्त्रराजानः साक्षाद्‌भोगप्रदाः शुभाः ॥ २४ ॥
नन्दिकेश्वर उवाच -
पुनस्तयोस्तत्र तिरः पटं गुरुः
     प्रकल्प्य मन्त्रं च समादिशत्परम् ।
निधाय तच्छीर्ष्णि कराम्बुजं शनै-
     रुदङ्मुखं संस्थितयोः सहाम्बिकः ॥ २५ ॥
त्रिरुच्चार्याग्रहीन्मन्त्रं यन्त्रतन्त्रोक्तिपूर्वकम् ।
शिष्यौ च तौ दक्षिणायामात्मानं च समर्पयत् ॥ २६ ॥
प्रबद्धहस्तौ किल तौ तदन्तिके
     तमूचतुर्देववरं जगद्‌गुरुम् ॥ २७ ॥
ब्रह्माच्युतावूचतुः -
नमो निष्कलरूपाय नमो निष्कलतेजसे ।
नमः सकलनाथाय नमस्ते सकलात्मने ॥ २८ ॥
नमः प्रणववाच्याय नमः प्रणवलिङ्‌गिने ।
नमः सृष्ट्यादिकर्त्रे च नमः पञ्चमुखाय ते ॥ २९ ॥
पञ्चब्रह्मस्वरूपाय पञ्चकृत्याय ते नमः ।
आत्मने ब्रह्मणे तुभ्यमनन्तगुणशक्तये ॥ ३० ॥
सकलाकलरूपाय शम्भवे गुरवे नमः ।
इति स्तुत्वा गुरुं पद्यैर्ब्रह्माविष्णू च नेमतुः ॥ ३१ ॥
ईश्वर उवाच -
वत्सकौ सर्वतत्त्वं च कथितं दर्शितं च वाम् ।
जपतं प्रणवं मन्त्रं दिव्यमिष्टं मदात्मकम् ॥ ३२ ॥
ज्ञानं च सुस्थिरं भाग्यं सर्वं भवति शाश्वतम् ।
आर्द्रायां च चतुर्दश्यां तज्जप्यं त्वक्षयं भवेत् ॥ ३३ ॥
सूर्यगत्या महार्द्रायामेकं कोटिगुणं भवेत् ।
मृगशीर्षान्तिमो भागः पुनर्वस्वादिमस्तथा ॥ ३४ ॥
आर्द्रासमः सदा ज्ञेयः पूजाहोमादितर्पणे ।
दर्शनं तु प्रभाते च प्रातः सङ्‌गमकालयोः ॥ ३५ ॥
चतुर्दशी तथा ग्राह्या निशीथव्यापिनी भवेत् ।
प्रदोषव्यापिनी चैव परयुक्ता प्रशस्यते ॥ ३६ ॥
लिङ्‌गवेरं च मे तुल्यं यजतां लिङ्‌गमुत्तमम् ।
तस्माल्लिङ्‌गं परं पूज्यं वेरादपि मुमुक्षुभिः ॥ ३७ ॥
लिङ्‌गमोङ्‌कारमन्त्रेण वेरं पञ्चाक्षरेण तु ।
स्वयमेव हि सद्‌‍द्रव्यैः प्रतिष्ठाप्यं परैरपि ॥ ३८ ॥
पूजयेदुपचारैश्च मत्पदं सुलभं भवेत् ।
इति शास्य तथा शिष्यौ तत्रैवान्तर्हितः शिवः ॥ ३९ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे प्रथमायां विद्येश्वरसंहितायां
ओङ्‌कारोपदेशवर्णनं नाम दशमोऽध्यायः