ईश्वर उवाच
वत्सकाः स्वस्ति वः कच्चिद्वर्तते मम शासनात् ।
जगच्च देवतावंशः स्वस्वकर्मणि किं न वा ॥ १ ॥
प्रागेव विदितं युद्धं ब्रह्मविष्ण्वोर्मया सुराः ।
भवतामभितापेन पौनरुक्तेन भाषितम् ॥ २ ॥
इति सस्मितया माध्व्या कुमारपरिभाषया ।
समतोषयदम्बायाः स पतिस्तत्सुरव्रजम् ॥ ३ ॥
अथ युद्धाङ्‌गणं गन्तुं हरिधात्रोरधीश्वरः ।
आज्ञापयद्‌गणेशानां शतं तत्रैव संसदि ॥ ४ ॥
ततो वाद्यं बहुविधं प्रयाणाय परेशितुः ।
गणेश्वराश्च सन्नद्धा नानावाहनभूषणाः ॥ ५ ॥
प्रणवाकारमाद्यन्तं पञ्चमण्डलमण्डितम् ।
आरुरोह रथं भद्रमम्बिकापतिरीश्वरः ।
ससूनुगणमिन्द्राद्याः सर्वेऽप्यनुययुः सुराः ॥ ६ ॥
चित्रध्वजव्यजनचामरपुष्पवर्ष-
     सङ्‌गीतनृत्यनिवहैरपि वाद्यवर्गैः ।
संमानितः पशुपतिः परया च देव्या
     साकं तयोः समरभूमिमगात्ससैन्यः ॥ ७ ॥
समीक्ष्यं तु तयोर्युद्धं निगूढोऽभ्रं समास्थितः ।
समाप्तवाद्यनिर्घोषः शान्तोरुगणनिःस्वनः ॥ ८ ॥
अथ ब्रह्माच्युतौ वीरौ हन्तुकामौ परस्परम् ।
माहेश्वरेण चाऽस्त्रेण तथा पाशुपतेन च ॥ ९ ॥
अस्त्रज्वालैरथो दग्धं ब्रह्मविष्ण्वोर्जगत्त्रयम् ।
ईशोपि तं निरीक्ष्याथ ह्यकालप्रलयं भृशम् ॥ १० ॥
महानलस्तम्भविभीषणाकृति-
     र्बभूव तन्मध्यतले स निष्कलः ॥ ११ ॥
ते अस्त्रे चापि सज्वाले लोकसंहरणक्षमे ।
निपतेतुः क्षणेनैव ह्याविर्भूते महानले ॥ १२ ॥
दृष्ट्‍वा तदद्‌भुतं चित्रमस्त्रशान्तिकरं शुभम् ।
किमेतदद्‌भुताकारमित्यूचुश्च परस्परम् ॥ १३ ॥
अतीन्द्रियमिदं स्तम्भमग्निरूपं किमुत्थितम् ।
अस्योर्ध्वमपि चाधश्च आवयोर्लक्ष्यमेव हि ॥ १४ ॥
इति व्यवस्थितौ वीरौ मिलितौ वीरमानिनौ ।
तत्परौ तत्परीक्षार्थं प्रतस्थातेऽथ सत्वरम् ॥ १५ ॥
आवयोर्मिश्रयोस्तत्र कार्यमेकं न सम्भवेत् ।
इत्युक्त्वा सूकरतनुर्विष्णुस्तस्यादिमीयिवान् ॥ १६ ॥
तथा ब्रह्माहं हंसतनुस्तदन्तं वीक्षितुं ययौ ।
भित्त्वा पातालनिलयं गत्वा दूरतरं हरिः ॥ १७ ॥
नापश्यत्तस्य संस्थानं स्तम्भस्यानलवर्चसः ।
श्रान्तः स सूकरहरिः प्राप पूर्वं रणाङ्‌गणम् ॥ १८ ॥
अथ गच्छंस्तु व्योम्ना च विधिस्तात पिता तव ।
ददर्श केतकीपुष्पं किञ्चिद्विच्युतमद्‌भुतम् ॥ १९ ॥

अतिसौरभ्यमम्लानं बहुवर्षच्युतं तथा ।
अन्वीक्ष्य च तयोः कृत्यं भगवान् परमेश्वरः ॥ २० ॥
परिहासं तु कृतवान् कम्पनाच्चलितं शिरः ।
तस्मात्तावनुगृह्णातुं च्युतं केतकमुत्तमम् ॥ २१ ॥
किं त्वं पतसि पुष्पेश पुष्पराट् केन वा धृतः ।
आदिमस्याप्रमेयस्य स्तम्भमध्याच्च्युतिश्चिरम् ॥ २२ ॥
न सम्पश्यामि तस्मात्त्वं जह्याशामन्तदर्शने ।
अस्यान्तस्य च सेवार्थं हंसमूर्तिरिहागतः ॥ २३ ॥
इतः परं सखे मेऽद्य त्वया कर्तव्यमीप्सितम् ।
मया सह त्वया वाच्यमेतद्विष्णोश्च सन्निधौ ॥ २४ ॥
स्तम्भातो वीक्षितो धात्रा तत्र साक्ष्यहमच्युत ।
इत्युक्त्वा केतकं तत्र प्रणनाम पुनः पुनः ।
असत्यमपि शस्त्रं स्यादापदीत्यनुशासनम् ॥ २५ ॥
समीक्ष्य तत्राऽच्युतमायतश्रमं
     प्रनष्टहर्षं तु ननर्त हर्षात् ।
उवाच चैनं परमार्थमच्युतं
षण्ढात्तवादः स विधिस्ततोऽच्युतम् ॥ २६ ॥
स्तम्भाग्रमेतत्समुदीक्षितं हरे
     तत्रैव साक्षी ननु केतकं त्विदम् ।
ततोऽवदत् तत्र हि केतकं मृषा
     तथेति तद्धातृवचस्तदन्तिके ।
हरिश्च तत्सत्यमितीव चिन्तयं-
     श्चकार तस्मै विधये नमः स्वयम् ॥ २७ ॥
षोढशैरुपचारैश्च पूजयामास तं विधिम् ॥ २८ ॥
विधिं प्रहर्तुं शठमग्नलिङ्‌गतः
     स ईश्वरस्तत्र बभूव साकृतिः ।
समुत्थितः स्वामि विलोकनात् पुनः
     प्रकम्पपाणिः परिगृह्य तत्पदम् ॥ २९ ॥
आद्यन्तहीनवपुषि त्वयि मोहबुद्ध्या
     भूयाद्विमर्श इह नावति कामनोत्थः ।
स त्वं प्रसीद करुणाकर कश्मलं नौ
     मृष्टं क्षमस्व विहितं भवतैव केल्या ॥ ३० ॥
ईश्वर उवाच
वत्सप्रसन्नोऽस्मि हरे यतस्त्व-
     मीशत्वमिच्छन्नपि सत्यवाक्यम् ।
ब्रूयास्ततस्ते भविता जनेषु
     साम्यं मया सत्कृतिरप्यलब्धाः ॥ ३१ ॥
इतः परं ते पृथगात्मनश्च
     क्षेत्रप्रतिष्ठोत्सवपूजनं च ॥ ३२ ॥
इति देवः पुरा प्रीतः सत्येन हरये परम् ।
ददौ स्वसाम्यमत्यर्थं देवसङ्‌घे च पश्यति ॥ ३३ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे विद्येश्वरसंहितायां
अनलस्थम्भाविष्कारवर्णनं नाम सप्तमोऽध्यायः