श्रीधरस्वामीकृत
पांडवप्रताप
अध्याय अठ्ठाविसावा
सत्यवान आणि सावित्री
श्रीगणेशाय नम:
लोमशऋषि परम चतुर ॥ बोलका जैसा अंगिरापुत्र ॥
याज्ञवल्क्याचें चरित्र ॥ धर्माप्रति कथियेलें ॥ १ ॥
तीर्थयात्रा पावन परम ॥ त्याहीवरी संतसमागम ॥
मार्गी जातां लोमश उत्तम ॥ इतिहास सुरस सांगत ॥ २ ॥
पुण्यश्लोकांच्या कथा पावन ॥ निर्दोश यश ऐकतां पूर्ण ॥
चरणीं चालता निर्भर मन ॥ शीण न वाटे मानसीं ॥ ३ ॥
धर्म म्हणे लोमशमुनी ॥ द्रौपदीसारिखी सद्गुणखाणी ॥
रूपवती मधुरवचनी ॥ पूर्वी कोण होती पैं ॥ ४ ॥
लोमश म्हणे सावधान ॥ ऐक इतिहास पावन ॥
स्त्रियाही ऐकतां सौभाग्यवर्धन ॥ परम कल्याण पुरुषांसी ॥ ५ ॥
मद्रदेशींचा नृपती ॥ नाम ज्याचें अश्वपती ॥
वेदविहित चाले नीतीं ॥ उदार धर्मात्मा सर्वज्ञ ॥ ६ ॥
त्यास नसे पुत्रसंतान ॥ म्हणोनि बहुत वर्षें तप करून ॥
सावित्रीचें आराधन ॥ करिता जाहला तो साक्षेपें ॥ ७ ॥
करी दहालक्ष जप पूर्ण ॥ लक्षसंख्या प्रत्यहीं हवन ॥
पलमात्र दुग्धप्राशन ॥ दहा दिवसांत एकदां करी ॥ ८ ॥
यावरी अष्टादश वर्षें भरलीं ॥ सावित्री देवी प्रसन्न जाहली ॥
अश्वपति म्हणे ते वेळीं ॥ पुत्रसंतान मज द्यावें ॥ ९ ॥
देवी म्हणे पुत्रसंतान ॥ तुझे अदृष्टीं नसे जाण ॥
परी लावण्यखाणी दिव्यरत्न ॥ कन्या एक होईल तुज ॥ १० ॥
भूमंडळी विख्यात होईल ॥ त्रिभुवनी महिमा वाढेल ॥
पतिव्रताशिरोमणि सुशील ॥ कीर्ति वर्णितील पुराणीं ॥ ११ ॥
ऐसें बोलून अर्कनंदिर्नी ॥ गुप्त जाहली तेच क्षणीं ॥
हर्ष खेद दोन्ही पावोनी ॥ राव आला स्वनगरा ॥ १२ ॥
नवमास भरतां पूर्ण ॥ पट्टराणी गुणनिधान ॥
तिचे पोटीं दिव्यरत्न ॥ कन्या सगुण जाहली ॥ १३ ॥
ते साक्षात् सूर्यपुत्री ॥ नाम ठेविलें सावित्री ॥
उमा रमा निर्जरेंद्रनारी ॥ उपमे सर्री त्यांचीच ॥ १४ ॥
तिचें स्वरूप तेजःपुंज ॥ देखोन नाचे शफरीध्वज ॥
कीं लावण्यामृताची सहज ॥ निम्नगा भरून चालिली ॥ १५ ॥
बहुत वर्णिल्या नितंबिनी ॥ मयजा सुलोचना नैषधरार्णी ॥
परी अश्वपतीची नंदिनी ॥ सावित्री श्रेष्ठ सर्वांत ॥ १६ ॥
मृगशावाक्षी सुहास्यवदनी ॥ विद्रुमाधरी द्विज हिरेखाणी ॥
पिकस्वरी ताटंककर्णी ॥ मित्रमृगांकासमान ॥ १७ ॥
हरिमध्या हंसगमनी ॥ अंगसुवास न माये सदनीं ॥
सरलघ्राणी मुक्तासुपाणी ॥ भुजंगवेणी कोमलांगी ॥ १८ ॥
चातुर्यसरोवरमराळी ॥ परम सुकुमार श्रृंगारवल्ली ॥
दिवसेंदिवस थोर जाहली ॥ ते वेल्हाळी गुणालया ॥ १९ ॥
कन्या अवतरतां परम ॥ वृद्धिंगत होत ऐश्वर्यद्रुम ॥
सावित्रीऐसें ललाम ॥ राव लाधला परम तपें ॥ २० ॥
तिजयोग्य वर न दिसे क्षितीं ॥ मग तो नृप म्हणे कन्येप्रती ॥
तूं पुरुषरत्न शोधून निश्चितीं ॥ वर वरीं मानेल तो ॥ २१ ॥
सवें दळभार घेऊनी ॥ कन्या बैसली दिव्य यानीं ॥
छप्पन्न देश स्वनयनीं ॥ पाहतसे राजबाळा ॥ २२ ॥
तो द्युमत्सेन राजेश्वर ॥ सत्यवान त्याचा कुमार ॥
तो ईश्वराचा अंश साचार ॥ तिणें वर नेमिला ॥ २३ ॥
ग्रामास आली परतोन ॥ सांगे बापास वर्तमान ॥
राव संतोषला ऐकोन ॥ तो नारदमुनि पातला ॥ २४ ॥
राये बैसवून उत्तमासनीं ॥ मुक्ताभिषेक केला ते क्षणीं ॥
पूजासंभार समर्पूनी ॥ सांगे वर्तमान कन्येचें ॥ २५ ॥
मग नारद बोले वचन ॥ सत्यवानपिता द्युमत्सेन ॥
त्याचे नयन गेले जाण ॥ दायादीं हिरोन राज्य घेतलें ॥ २६ ॥
दारिद्र्यदुःखें व्यापूनी ॥ भार्यापुत्र संगे घेऊनी ॥
द्युमत्सेन हिंडे वनीं ॥ आपदा नयनीं पहावेना ॥ २७ ॥
कंदमूलें सेवून ॥ वृक्षातळीं करिती शयन ॥
पिता म्हणे दुजा वर पाहून ॥ लावण्यगंगा हे द्यावी ॥ २८ ॥
येरी म्हणे प्राण जाओ निर्धार ॥ मनें वरिला तो न सांडीं भ्रतार ॥
प्रत्यक्ष घडतो व्यभिचार ॥ पतिव्रताधर्म बुडे ॥ २९ ॥
सत्यवानावांचून ॥ वडील समवय लहान ॥
पिता बंधु कीं नंदन ॥ पुरुषमात्र सर्व मातें ॥ ३० ॥
शुद्ध कृष्ण पक्ष निश्चित ॥ तैसें दारिद्र्य ऐश्वर्य येत जात ॥
भाग्याभ्र कालीं वितळत ॥ परि निश्चयध्रुव न ढळे पैं ॥ ३१ ॥
नारद म्हणे तुझा नेम सत्य ॥ परी तेथें आहे अनर्थ ॥
एक संवत्सर भरतां मृत्य ॥ सत्यवाना असे हो ॥ ३२ ॥
तो मरण पावलियावरी ॥ तूं काय करशील राजकुमारी ॥
येरी म्हणे निर्धारीं ॥ प्राण देईन त्यासवें ॥ ३३ ॥
सुकृत पदरीं असेल निश्चय ॥ तरी विष तेंचि अमृत होय ॥
मृत्तिका जेथें खणों जाय ॥ तेथें निधान लागेल ॥ ३४ ॥
हातीं धरितां पाषाण ॥ तो परीस होय करी सुवर्ण ॥
घरच्या दासी सिद्धी होऊन ॥ कल्पिलेंमात्र पुरविती ॥ ३५ ॥
कृपा करील कमलदलाक्ष ॥ तरी अंगणींचे तरु होतील कल्पवृक्ष ॥
शत्रु ते मित्र होती प्रत्यक्ष ॥ पूजा करून वंदिती ॥ ३६ ॥
क्षण न लागतां निर्धारे ॥ तृणगृहें होतील सुवर्णमंदिरें ॥
नृप येऊन गृहा आदरें ॥ राखतील सर्वस्वें ॥ ३७ ॥
नारद म्हणे धन्य धन्य ॥ माझें तुज आशीर्वचन ॥
तुझेही मनोरथ पूर्ण ॥ मद्वरें होतील पैं ॥ ३८ ॥
यावरी विष्णुनाभनंदन ॥ तत्काल पावला अंतर्धान ॥
अश्वपति कन्या घेऊन ॥ तया वनाप्रति पातला ॥ ३९ ॥
त्याच्या आपदा देखून डोळा ॥ अश्वपति सद्गद जाहला ॥
द्युमत्सेन म्हणे या अंधाला ॥ मावळला भाग्यसूर्य ॥ ४० ॥
आम्हांस अवदशा संपूर्ण ॥ तुझें न बैसे कदा मन ॥
हे कन्या सुलक्षण ॥ देई नेऊन आणिका वरा ॥ ४१ ॥
राव म्हणे कन्येचा निर्धार ॥ वरुणदिशेस उगवेल मित्र ॥
हेंही घडेल परी मी वर ॥ दुसरा न वरीं निर्धारे ॥ ४२ ॥
मग पाहूनियां सुदिन ॥ राये लावविले तेथें लग्न ॥
चार दिवस संपादून ॥ दिधलें आंदण बहुतचि ॥ ४३ ॥
कन्या ठेवून त्यापाशीं ॥ अश्वपति गेला स्वनगरासी ॥
सावित्री भ्रतारसेवेसी ॥ दिवसनिशीं सादर ॥ ४४ ॥
सासू सासरा भ्रतार ॥ यांचे सेवेसी परम तत्पर ॥
हेंच तप खडतर ॥ आचरे तेव्हां सावित्री ॥ ४५ ॥
स्त्रियांस साधन हेंच थोर ॥ आपुला पति तोच ईश्वर ॥
सेवा करावी सादर ॥ दुजा विचार नसावा ॥ ४६ ॥
सकळांचे अन्याय सोसून ॥ दासदासीचे राखी मन ॥
अवघीं निजल्या करी शयन ॥ सर्वांआधी जागी होय ॥ ४७ ॥
चार प्रहर रात्र स्वयें ॥ तळहातीं भ्रताराचे पाये ॥
पतीनें आग्रह करितां पाहें ॥ निद्रा करीत क्षणभरी ॥ ४८ ॥
दरिद्री हो वृद्ध भ्रतारा ॥ दीर्घरोगी दुःखें जर्जर ॥
द्रव्य न जोडी क्रूर ॥ परी न कंटाळे पतिव्रता ॥ ४९ ॥
सेवा करी घडोघडी ॥ म्हणे जितकी पडे तितकी थोडी ॥
शरीरपोषणीं आवडी ॥ सर्वही सोडी सती ते ॥ ५० ॥
पिता वृद्ध दरिद्री भ्रतार ॥ अक्षीर गाय अनाथप्रेतसंस्कार ॥
अंधपागुळ मुके बधिर ॥ यांसी पाळिता हरि तुष्टे ॥ ५१ ॥
व्यथाभूत गुरूचें सेवन ॥ दरिद्री ब्राह्मणाचें कुटुंबपालन ॥
दरिद्रियाचें करितां लग्न ॥ हरि तुष्टे त्यावरी ॥ ५२ ॥
असो ते पतिव्रता नारी ॥ भ्रताराआधीं भोजन न करी ॥
षड्रस उत्तम फळें निर्धारीं ॥ न भक्षीच पतीविणें ॥ ५३ ॥
ग्रामासी जातां भ्रतारा ॥ न सेवी उत्तम वस्त्रालंकार ॥
दर्पण न पाहे अहोरात्र ॥ चिंता मानसीं पतीची ॥ ५४ ॥
जारजारिणींचा संग न धरी ॥ परवस्त्र न नेसे निर्धारीं ॥
न्यहाळून क्षणभरी ॥ परपुरुषा न पाहे ॥ ५५ ॥
एकांत जरी निःसंग ॥ पडदणीविण न धुई अंग ॥
परम पुरुषार्थी अभंग ॥ पतीच आपुला भावित ॥ ५६ ॥
परघरीं निद्रा न करी ॥ एकली मार्ग न चाले क्षणभरी ॥
क्रीडासमयींच विनोद करी ॥ पतीचें मन पाहूनि ॥ ५७ ॥
गुणसरिता ते परम चतुर ॥ निजमनें मोहित प्राणेश्वर ॥
पतिकार्या दक्ष गुणगंभीर ॥ साध्यसाधनभाव जाणे ॥ ५८ ॥
दूर गेल्या प्राणनाथ ॥ सर्व भोगांचें घरी व्रत ॥
पांच दिवसपर्यंत ॥ रजस्वला दृष्टीं न पडे ॥ ५९ ॥
भ्रताराची प्रीति जे ठायीं ॥ तिचा स्नेह तिकडेचि पाहीं ॥
पतिद्वेषी सहसाही ॥ त्यातें प्रीति करीना ॥ ६० ॥
जारजारीण येऊं नेदी घरा ॥ आपण न जाई त्यांच्या मंदिरा ॥
संगे नसतां भ्रतारा ॥ विवाहयात्रे नवजाय ॥ ६१ ॥
पतीचे अवगुण लपवित ॥ कीर्ति सद्गुण वर्णित ॥
पतीचें आयुष्य वित्त ॥ कळों नेदी कोणातें ॥ ६२ ॥
भ्रतारास प्रिय निर्धारीं ॥ त्या त्या गोष्टींचा साक्षेप करी ॥
अंतर्बाह्य अहोरात्रीं ॥ तिरस्कार नसे तीतें ॥ ६३ ॥
पतीच्या मनांतील सर्व जाणे ॥ स्वामीवर रुसों कधीं नेणे ॥
भ्रतार मारितां हंसतचि म्हणे ॥ कर तुमचे दुखती पैं ॥ ६४ ॥
न घेतां भ्रताराची आज्ञा ॥ कोणएक व्रत नेम करीना ॥
आचरे ती आयुष्यवर्धना ॥ पतीचे व्हावया निर्धारे ॥ ६५ ॥
भ्रतार दूर गेलिया जाण ॥ त्यास प्रिय तें न भक्षी आपण ॥
नाना वस्त्र भोग भूषण ॥ सतीस न गमे कदाही ॥ ६६ ॥
धनधान्य वस्त्रालंकार ॥ भ्रतारास न वंची अणुमात्र ॥
असून नाहीं म्हणणें निर्धार ॥ प्राणांतींही घडेना ॥ ६७ ॥
कांहींएक संकटव्यथा ॥ कदा न घाली प्राणनाथा ॥
पति आनंदरूप असतां ॥ आपण सुख मानितसे ॥ ६८ ॥
भ्रतारा होय व्यथा भारी ॥ अन्न न घे उपवास करी ॥
नानावस्तु निर्धारीं ॥ मन त्यांवरी नसे तिचें ॥ ६९ ॥
भ्रताराचें स्वरूप लिहून ॥ दूर गेलिया पाहे विलोकून ॥
अन्न न घे तीर्थाविण ॥ पादुकापूजन हृदयीं करी ॥ ७० ॥
ऐशी उत्तम गुणखाणी ॥ पतीचा वेध लावी मनीं ॥
जागृती सुषुप्ती स्वप्नीं ॥ न वंची कांहीं तयातें ॥ ७१ ॥
जाईल तरी जाओ प्राण ॥ परि पतीचें न बोले न्यून ॥
जन्मोजन्मीं हाच हो म्हणोन ॥ सर्व देवां नमस्कारी ॥ ७२ ॥
भ्रतारास न कळत ॥ काहीएक न ठेवी वस्त ॥
ब्रह्मा विष्णू उमाकांत ॥ स्वरूप भावी पतीचें ॥ ७३ ॥
पतीचें मन रंजे जेणें ॥ तेंच बोले कौतुकवचनें ॥
मनीं म्हणे अहेवपणें ॥ मी जाईन याआधीं ॥ ७४ ॥
पूर्वतपाच्या राशी पूर्ण ॥ तरी ऐशी पावे सुलक्षण ॥
तीस इहलोकीं मान ॥ परत्री धन्य म्हणवित ॥ ७५ ॥
स्वर्गींच्या सर्व पतिव्रता ॥ तीस सामोर्या येती तत्वतां ॥
ओवाळून आरत्या ॥ दिव्य पुष्यवृष्टि करिती ॥ ७६ ॥
या सद्गुणें मंडित पूर्ण ॥ सावित्री देवी गुणनिधान ॥
परी नारद गेला सांगोना ॥ तो दिवस जवळी आला ॥ ७७ ॥
मरणाचे दिवस चारी ॥ उरले तें कळलें सुंदरी ॥
तीन दिवस निर्धारीं ॥ सावित्री करी उपोषण ॥ ७८ ॥
न घे फल मूल जीवन ॥ अंध श्वशुर बोले वचन ॥
म्हणे मायेचे करिसी उपोषण ॥ कां निर्वाण मांडिलें ॥ ७९ ॥
पतीचा मृत्युदिवस आला जवळी ॥ कोणा न सांगे वेल्हाळी ॥
तों सत्यवान सकाळी ॥ वनाप्रति चालिला ॥ ८० ॥
सावित्रीदेवी वारित ॥ परी त्यास जवळी आला मृत्य ॥
फरशी घेऊन निघत ॥ फळें मूळें आणावया ॥ ८१ ॥
सवें निघे सुकुमार ॥ हिंडती दोघें घोरकांतार ॥
पतीचे चरण वारंवार ॥ धुऊन चुरी वृक्षातळीं ॥ ८२ ॥
पर्यटन करितां तये वेळीं ॥ अस्ताचला गेला चंडमौळीं ॥
निशा घोर प्राप्त जाहली ॥ झगमगती उडुगणें ॥ ८३ ॥
पतीस विनवी राजबाळा ॥ आश्रमाप्रति स्वामी चला ॥
तों वटवृक्षीं उभा ठेला ॥ शुष्क काष्ठें मोडित ॥ ८४ ॥
एक काष्ठ बळें मोडित ॥ तें कपाळीं आदळलें अकस्मात ॥
पाषाण जेविं वर्मीं बैसत ॥ पडिला मूर्छित सत्यवान ॥ ८५ ॥
देखोनि पतिव्रता धांवली ॥ मुखीं मस्तकीं उदक घाली ॥
मांडी आपुली उसां दिधली ॥ वारा घाली निजपल्लवें ॥ ८६ ॥
रात्र एकप्रहर पूर्ण ॥ तेव्हां गेला पतीचा प्राण ॥
लावण्यसागरींचें निधान ॥ शोकार्णवीं पडियेलें ॥ ८७ ॥
म्हणे उठा जी प्राणनाथा ॥ आश्रमीं वाट पाहती मातापिता ॥
मज सांडून तत्वतां ॥ दूरी पंथा सेविलें ॥ ८८ ॥
पिता अंध माता अशक्त ॥ प्राण देतील ऐकतां मात ॥
उठा जाहलां क्षुधाक्रांत ॥ बोला शब्द एक मजशीं ॥ ८९ ॥
माझें अन्याय बहुत ॥ समर्थें घालावे पोटांत ॥
रुसणें सांडून एक मात ॥ मजी बोला प्रियकरा ॥ ९० ॥
आपुली प्रिया सोडून ॥ उचित नव्हे करितां गमन ॥
तुम्हांस फल मूल जीवन ॥ आणून कोण देईल ॥ ९१ ॥
अहा कर्म कैसें विचित्र ॥ भंगून गेलें माझें छत्र ॥
दिसे शून्य त्रिभुवनमात्र ॥ काय करूं यावरी ॥ ९२ ॥
मज टाकून कांतारीं ॥ सांगातिया गेलां दूरी ॥
शोक करितां सुंदरी ॥ यम तेथें पातला ॥ ९३ ॥
त्याचा लिंगदेह काढून ॥ यम चालिला दक्षिणपंथें घेऊन ॥
सावित्रीनें प्रत्यक्ष देखोन ॥ पाठीं धांवे तयाचे ॥ ९४ ॥
मुखें करीत स्तवन ॥ क्षणक्षणां घाली लोटांगण ॥
म्हणे महाराज तूं कोण ॥ नाम खूण सांगें पां ॥ ९५ ॥
येरू म्हणे मी यम जाण ॥ तूं पतिव्रता थोर म्हणोन ॥
दूत न दिले धाडून ॥ मीच आलों न्यावयातें ॥ ९६ ॥
ऋणानुबंध सरला पूर्ण ॥ जाई भ्रताराचें करीं दहन ॥
येरी म्हणे गेलिया प्राण ॥ तुझे चरण न सोडीं मी ॥ ९७ ॥
पतिप्राणासांगातें आतां ॥ मजही नेईं त्वरें समर्था ॥
मी तुझी कन्या तत्वतां ॥ उठवीं जामाता आपुल्या ॥ ९८ ॥
तुझी कन्या वेल्हाळा ॥ तीस वैधव्यशब्द नको दयाळा ॥
यावरी प्रेतनाथ बोलिला ॥ सहसा न धडे गोष्टी हे ॥ ९९ ॥
एक पतिप्राण वेगळा करून ॥ माग तुज जाहलों प्रसन्न ॥
मागसी तें देईन ॥ बोल वचन सुकुमारे ॥ १०० ॥
येरी म्हणे द्युमत्सेन श्वशुर ॥ देईं त्यास महाराजा नेत्र ॥
यम म्हणे तुझा लागतां कर ॥ येईल दृष्टि निर्धारे ॥ १०१ ॥
यावरी माघारीं जाई आतां ॥ म्हणे सोडून तुजऐसा पिता ॥
कोणीकडे जावें ताता ॥ मज माहेरा न्यावे समागमें ॥ १०२ ॥
माझें भ्रतारचरणीं असेल मन ॥ तरी तूं होशील दयाघन ॥
संत महंत साधुजन ॥ भावें वंदिले असतील जरी ॥ १०३ ॥
मग बोले विश्वहंता ॥ पति वेगळा करून माग आतां ॥
पतिव्रता म्हणोनि तत्वतां ॥ प्रसन्न जाहलों दुसर्याने ॥ १०४ ॥
यावरी बोले सुंदरी ॥ श्वशुराचे राज्य दे झडकरी ॥
तथास्तु म्हणे भास्करी ॥ आतां माघारीं जाई कां ॥ १०५ ॥
येरी म्हणे दयाळा वैवस्वता ॥ पति समागमें मज ने आतां ॥
आम्हां चक्रवाकांस तत्त्वतां ॥ आदित्यात्मजा एक करीं ॥ १०६ ॥
व्रत तप आणि दान ॥ जरी घडलें असेल पूर्वीतून ॥
माता पिता लक्षूनि नारायण ॥ मानून पूजिलीं असतील ॥ १०७ ॥
अनाथप्रेताचें दहन ॥ केलें असेल दरिद्रियाचें लग्न ॥
सत्समागम सच्छास्त्रश्रवण ॥ सद्गुरुसेवन भावार्थें ॥ १०८ ॥
तरी तुज दया उपजेल मनीं ॥ मग तो बोले यम वाणी ॥
सत्यवान वेगळा करूनी ॥ माग साजणी अभीष्ट ॥ १०९ ॥
माझ्या पित्यास शत पुत्र ॥ देई अर्कजा तूं सत्वर ॥
धर्मराज देत उत्तर ॥ तथास्तु ऐसें त्रिवाचा ॥ ११० ॥
बाई तुझी भीड फार ॥ म्हणून दिधले इतके वर ॥
आतां जाई सत्वर ॥ अग्नि देई पतिलागीं ॥ १११ ॥
बोले पतिव्रताशिरोरत्न ॥ दुष्काळामाजी अन्नदान ॥
तृषार्तासी जलपान ॥ करविलें असेल उष्णकाळीं ॥ ११२ ॥
व्याधिग्रस्त दुर्बल क्षीण ॥ त्याचें केलें असेल रक्षण ॥
हरिस्वरूप मानून ॥ जरी ब्राह्मण पूजिले मीं ॥ ११३ ॥
हरिहरां अभेद पूर्ण ॥ मानून केलें असेल भजन ॥
हरिकथा पुराणश्रवण ॥ केलें असेल भावार्थें ॥ ११४ ॥
तरीच मज देखोन ॥ दयाळु होय भानुनंदन ॥
मग यम बोले हांसोन ॥ चतुर्थ वर मागें कां ॥ ११५ ॥
व्यर्थ शब्द तत्त्वतां ॥ मज नको दयाळा आतां ॥
शतपुत्रीं सफल ताता ॥ उदरलतिका करीं माझी ॥ ११६ ॥
पुत्रवती गुणवती ॥ जन्मसावित्री सौभाग्यवती ॥
मंगलमाहेश्वरी मज म्हणती ॥ करीं ख्याती त्रिभुवनीं ॥ ११७ ॥
फळाविण तरु जाण ॥ कीं वेदघोषाविण द्विजसदन ॥
हरिस्मरणाविण वदन ॥ व्यर्थ जैसें पशुवत ॥ ११८ ॥
तेविं कुळी नसतां पुत्र ॥ कैसा होईल वंश पवित्रा ॥
मी तुझें ताता कृपापात्र ॥ करीं माहेर कन्येसी ॥ ११९ ॥
तुजसंगें पंथ क्रमिला आतां ॥ नाहीं मजऐशी सौभाग्यसरिता ॥
मज रिकामें सर्वथा ॥ दवडूं नको या वेळीं ॥ १२० ॥
श्राद्धदेव होऊन दयाळ ॥ म्हणे कन्ये तुज दिधलें सकळ ॥
तुझे गुण देखोन निर्मळ ॥ संतुष्ट जाहलों सर्वस्वें ॥ १२१ ॥
सावित्री म्हणे सर्वज्ञमूर्ती ॥ बोलें सत्यवानास आयुष्य किती ॥
येरू म्हणे तूं मम कन्या सुमती ॥ महासती विख्यात ॥ १२२ ॥
चारशत वर्षेंपर्यंत ॥ सत्यवान आयुष्यवंत ॥
तुज होतील शंभर सुत ॥ पौत्रही बहुत देखसी ॥ १२३ ॥
वैरी नासती सर्वथा ॥ सकल राज्य येईल हाता ॥
तूं पतीपाशीं जाई आतां ॥ स्पर्शतां प्राण येईल पैं ॥ १२४ ॥
मग तो दक्षिणदिशेचा इंद्र ॥ अंतर्धान पावला सत्वर ॥
सावित्रीस आनंद थोर ॥ भ्रतारासन्निध पातली ॥ १२५ ॥
हनुवटीस लावून हात ॥ म्हणे प्राणवल्लभा उठा त्वरित ॥
तंव तो गडबडोन उठत ॥ आलिंगित प्राणप्रिये ॥ १२६ ॥
म्हणे तूं श्रमलीस फार ॥ फळें भक्षीं न करीं निराहार ॥
येरी म्हणे सासू श्वशुर ॥ त्याविण न भक्षी सर्वथा ॥ १२७ ॥
भाग्य येई दरिद्र सरता ॥ तेविं उदय पावे यमपिता ॥
स्वर्गाहून सकल पतिव्रता ॥ सावित्रीदर्शना पातल्या ॥ १२८ ॥
कुंभिनीवरील सर्व कामिनी ॥ षोडशोपचारें पूजा घेऊनी ॥
वटवृक्षातळीं येऊनी ॥ पूजिती सावित्रीसत्यवाना ॥ १२९ ॥
सौभाग्यद्रव्यें अर्पून ॥ वटवृक्षास करिती प्रदक्षिण ॥
वटसावित्री तैंपासून ॥ अद्यापि पूजिती सर्व वनिता ॥ १३० ॥
जी न पूजितां गर्वे राहे ॥ ती जन्मोजन्मीं विधवा होये ॥
आचरती त्यांतें सौभाग्य पाहें ॥ सर्वदाही वर्धमान ॥ १३१ ॥
असो यावरी सावित्री सती ॥ भ्रतारास धरून हातीं ॥
जात आपुले स्थलाप्रती ॥ बोलें तोषवी पतीतें ॥ १३२ ॥
सिंह व्याघ्र सर्पादि येऊन ॥ सावित्रीचे वंदिती चरण ॥
माते तुझें घेतां दर्शन ॥ निष्पाप आम्ही जाहलों ॥ १३३ ॥
सावित्री म्हणे पतिलागून ॥ तुमचे निजकेशीं झाडीन चरण ॥
हळू चला कंटक पाषाण ॥ चरणीं रुतती सुकुमारा ॥ १३४ ॥
तो इकडे काय जाहलीं पुत्र सून ॥ दोघें वृद्धें करिती रोदन ॥
त्यांचा शोक ऋषि ऐकोन ॥ धांवोन समाधान करिताती ॥ १३५ ॥
तो अकस्मात येऊन ॥ उभीं ठाकलीं पुत्र सून ॥
सावित्री स्पर्शतां नयन ॥ उघडले तत्काळ तयांचे ॥ १३६ ॥
जाहला एकचि ब्रह्मानंद ॥ गगनीं पाहती निर्जरवृंद ॥
दिव्य सुमनें सुगंध ॥ वर्षती तेव्हां उल्हासें ॥ १३७ ॥
वृद्धांस फळें अर्पून तत्त्वतां ॥ देता जाहला मग समस्तां ॥
तो दळभार वाद्यांसह येतां ॥ मंत्रीं देखिले द्युमत्सेनें ॥ १३८ ॥
वैरी प्रधानें निवटोन ॥ सर्वांस चालला घेऊन ॥
रत्नजडित शिबिकेंत निधान ॥ सावित्रीदेवी बैसविली ॥ १३९ ॥
मागें पुढें दळभार घेऊन ॥ स्त्रीपुत्रांसमवेत द्युमत्सेन ॥
दिव्यवहनीं बैसोन ॥ वाद्यगजरें चालती ॥ १४० ॥
सत्यवानावरी छत्र ॥ पित्यानें धरिलें पवित्र ॥
सावित्रीस शतपुत्र ॥ पित्याशीं समान जाहले ॥ १४१ ॥
ऐकोन कन्येची कीर्ति ॥ दर्शना धांवला अश्वपति ॥
सावित्रीच्या वरे तो नृपति ॥ शतपुत्र पावला ॥ १४२ ॥
लोमश म्हणे धर्माप्रती ॥ ऐशी सावित्रीची सत्कीर्ती ॥
तेविं हे द्रौपदी सती ॥ श्रीरंगभगिनी पतिव्रता ॥ १४३ ॥
सावित्रीसत्यवानांचे परी ॥ तुम्ही स्वराज्य पावाल झडकरी ॥
हें चरित्र ऐकतो नरनारी ॥ दीर्घायुषी होतील ॥ १४४ ॥
स्त्रियांस सौभाग्य पूर्ण ॥ पुरुषांस ऐश्वर्य कल्याण ॥
महारोग होय हरण ॥ गंडांतर मृत्यू निरसे पैं ॥ १४५ ॥
धर्म मार्गें तीर्थास जातां ॥ लोमशें सांगितली जे कथा ॥
कथारूपें हे तत्वतां ॥ चंपकमाला सुवासिक ॥ १४६ ॥
मूर्ख जे मतिमंद मिलिंद ॥ त्यांस नावडे तेथींचा सुगंध ॥
पुढें चित्त द्या सज्जनवृंद ॥ कथेलागीं अत्यादरें ॥ १४७ ॥
श्रीधर म्हणे ब्रह्मानंद पिता ॥ सावित्री माता गुणसरिता ॥
त्यांस वंदिलें पुढें आतां ॥ कथा परिसा नवलाची ॥ १४८ ॥
धर्म म्हणे लोमशमुनी ॥ कथा पवित्र ऐकिली श्रवणीं ॥
तीर्थेही दाविसी मेदिनीं ॥ श्रेयस्कर परम जीं ॥ १४९ ॥
लोमश म्हणे कुरुभूषणा ॥ तिसरी आवृत्ति तीर्थाटना ॥
तुझे संगे पुण्यपरायणा ॥ सौख्य अद्भुत वाटतें ॥ १५० ॥
असो यावरी ब्रह्मांडभुवनीं ॥ सकल तीर्थांत मुकुटमणी ॥
तीर्थराज प्रयाग नयनीं ॥ धर्मरायें देखिला ॥ १५१ ॥
दृष्टीं देखतां संगमत्रिवेणी ॥ शतजन्माचीं पापें जाती जळोनी ॥
होतां स्पर्श जीवनीं ॥ त्रिशतजन्मांचे दोष जाती ॥ १५२ ॥
तेथें जे स्नान करिती ॥ त्यांचीं सहस्रजन्मांचीं दुःखें वितळती ॥
याहून तीर्थ नसे जगतीं ॥ साक्ष सरस्वती देतसे ॥ १५३ ॥
तेथें जो देह समर्पित ॥ त्यास नसे पुनर्जन्म सत्य ॥
ब्रह्मानंदसुख अद्भुत ॥ होय हस्तगत तयाचे ॥ १५४ ॥
यद्यपि प्राप्त जाहले अंग सहज ॥ तरी बैसावया होय द्विजराज ॥
भोगेंद्रतल्पकीं शेज ॥ होय सतेज अद्भुत ॥ १५५ ॥
चतुर्भुज होय तो सांग ॥ शंख पद्य गदा रथांग ॥
सच्चिदानंदतनु अभंग ॥ होय अव्यंग हरिरूप ॥ १५६ ॥
आपले घरीं करितां स्नान ॥ करिती जे प्रयागस्मरण ॥
सकल पापें संहारून ॥ विष्णुपदाप्रति जाति ते ॥ १५७ ॥
प्रयागमाहात्म्य संपूर्ण ॥ धर्मराजें केलें श्रवण ॥
तीर्थविधि करून आनंदवन ॥ पहावया सर्व चालिले ॥ १५८ ॥
शास्त्रांमाजी वेदांतज्ञान ॥ देवांमाजी इंदिरारमण ॥
कीं शस्त्रांमाजी सुदर्शन ॥ तेवि वाराणसी क्षेत्रांत ॥ १५९ ॥
जे पाहतां वाराणसी ॥ घरोघरीं मुक्ति दासी ॥
वाहती पाणी दिवसनिशीं ॥ सिद्धि सेवेसी तिष्ठती ॥ १६० ॥
नंदीवर बैसोन कैलासनाथ ॥ क्षेत्रांमाजी सर्वदा हिंडत ॥
तारकमंत्र उपदेशित ॥ प्राणी मरण पावतां ॥ १६१ ॥
अहंकार टाकून शमदमीं ॥ नित्य स्मरे जो निजधामीं ॥
त्यास काशीवास नेहमीं ॥ प्राप्त होतो निश्चयें ॥ १६२ ॥
असो काशीमाहात्म्य ॥ श्रवण करी महाराज धर्म ॥
तीर्थविधि करून उत्तम ॥ गयादर्शन घेतलें ॥ १६३ ॥
फल्गूचे वाळवंटीं जाण ॥ तिष्ठती सर्व पितृगण ॥
कीं आम्हां येथें पिंडदान ॥ स्ववंशीं येऊन करील कोणी ॥ १६४ ॥
गदाधरपदीं पिंडदान ॥ दे जरी शमीपत्रप्रमाण ॥
तरी सप्तगोत्रें उद्धरोन ॥ हरिपदा पावे तो ॥ १६५ ॥
घर्मरायें गयावर्जन ॥ यथाविधि केलें संपूर्ण ॥
अक्षय्यवटीं विप्रभोजना ॥ पितृगण तृप्त तेणें ॥ १६६ ॥
गयावासीयांस धन ॥ अपार देत कुंतीनंदन ॥
जें लागे तें रुक्मिणीरमण ॥ द्वारकेहून पुरवित ॥ १६७ ॥
गयामाहात्म्य श्रवण करिता ॥ पुढें देखिलें अगस्त्यतीर्थ ॥
लोपामुद्रेस वंदूनि समस्त ॥ श्रवण करी महिमा तो ॥ १६८ ॥
आतापी वातापी इल्वल ॥ अगस्त्य ऋषिने मारिले सबळ ॥
केला समुद्राचा चूळ ॥ मग भरिला जाह्नवीनें ॥ १६९ ॥
कपिलाच्या शापापासून ॥ सगर उद्धरिले संपूर्ण ॥
लोमशऋषि सर्वप्रवीण ॥ आख्यानें श्रवण करवित ॥ १७० ॥
श्रृंगऋषिमहिमा विचित्र ॥ श्रवण केलें परशुरामचरित्र ॥
कार्तवीर्यमहिमा अपार ॥ स्मरणें निर्भय जयाचे ॥ १७१ ॥
कार्तवीर्याचे स्मरणें ॥ बारा वाटां पळती विघ्ने ॥
धर्मराज ऐकून श्रवणें ॥ परम सुख पावला ॥ १७२ ॥
पुढें प्रभासतीर्था आले ॥ यादव सर्व तेथें भेटलो ॥
गंधमादन पर्वताखालें ॥ वारा सुटला अद्भुत ॥ १७३ ॥
वृक्ष पडती उन्मूळन ॥ उडोन जाती जड पाषाण ॥
द्रौपदीस मूर्च्छा येऊन ॥ भ्रमित तेव्हां पडियेली ॥ १७४ ॥
सुटलासे प्रलयवात ॥ मार्ग पुढें न दिसत ॥
मग घटोत्कचाचें स्मरण करित ॥ भीमसेन तेधवां ॥ १७५ ॥
तो पावला सेनेसहित ॥ ऋषींसमवेत चार्ही पार्थ ॥
द्रौपदीसह स्कंधीं घेता ॥ मग नेत द्वीपांतरा ॥ १७६ ॥
पुढें देखिला बदरिकाश्रम ॥ अलकनंदा पावन परम ॥
नरनारायणाश्रम उत्तम ॥ दर्शन घेत चालिले ॥ १७७ ॥
तेथें सहस्रदलकमलसुवास ॥ द्रौपदीस येत आसमास ॥
जैसे संताचे गुण निर्दोष ॥ न सांगतां प्रकट होती ॥ १७८ ॥
द्रौपदी भीमाचा हात धरून ॥ सुहास्य वदनें बोले वचन ॥
म्हणे या सुवासिक कमलेकरून ॥ धर्मराया पूजावें ॥ १७९ ॥
माझे हृदयींचें आर्त ॥ तुजविण पुरवील कोण यथार्थ ॥
यावरी पृथेचा द्वितीय सुत ॥ वचनासरसा चालिला ॥ १८० ॥
ऐकतां अवनिजेचे वचन ॥ मृगवधा धांवे मित्रकुलभूषण॥
त्याच प्रकारेंकरून ॥ भीमसेन धावला ॥ १८१ ॥
नाना पर्वत घोर कांतार ॥ उल्लंघीत न्याय वृकोदर ॥
नाना श्वापदें पक्षी अपार ॥ भयंकर देखिले ॥ १८२ ॥
चंचूहस्तीं चारा धरून ॥ जे पक्षी जाती उडोन ॥
तितुक्यांचाही ग्रास करून ॥ सर्वच धांवती आणिक ॥ १८३ ॥
कर्दलीवन ओलांडिलें ॥ पुढें महापर्वत देखिले ॥
तेथें हनुमंत बैसला निजबळें ॥ आगळा श्रेष्ठ ब्रह्मांडीं ॥ १८४ ॥
जांभई देतां वाढे आवेश ॥ वाटे ग्रासील हें आकाश ॥
भुभुःकार देतां आसमास ॥ कमलभवांड गजबजे ॥ १८५ ॥
भयानक भ्रुकुटि पाहतां पूर्ण ॥ वाटे कृतांताचा जाईल प्राण ॥
ऐसा अंजनीहृदयरत्न ॥ सीतासंतापहरण देखिला ॥ १८६ ॥
शेषाकृति लांगूल पसरून ॥ बैसलासे मार्ग रोधून ॥
देखोनि भीमें केलें गर्जन ॥ खेचर भूचर हडबडिले ॥ १८७ ॥
कपींद्र म्हणे मानवा ॥ हाकेनें पळविलें सर्वजीवां ॥
हा पुरुषार्थ बरवा ॥ पाहतो न भरे मन्मानसीं ॥ १८८ ॥
सर्वांभूतीं राम व्यापक ॥ त्यावरी दया असावी सम्यक ॥
पुढें तूं नको जाऊं एकाएक ॥ महा अनर्थ दिसतसे ॥ १८९ ॥
भीम म्हणे पुच्छ काढीं त्वरा ॥ आंजनेय म्हणे मी म्हातारा ॥
मज उचलेना चतुरा ॥ वृकोदरा काढी तूं ॥ १९० ॥
मग भीम रगडूनि अधर ॥ मदोन्मत्त इभ नवसहस्त्र ॥
त्याचें बळ समग्र ॥ पंडुपुत्र वेंची तेव्हां ॥ १९१ ॥
धापें दाटला अद्भुत ॥ न चाले कांहीं पुरुषार्थ ॥
म्हणे सांग तूं कोण यथार्थ ॥ विधि रमावर कीं उमावर ॥ १९२ ॥
मग बोले वानरेश ॥ दशकंठहरणाचां मी दास ॥
तूं श्रीकृष्णभक्त महापुरूष ॥ गर्वरहित वर्तें सदा ॥ १९३ ॥
मग लोकप्राणेशसुत ॥ घटोत्कचजनकातें आलिंगन देत ॥
भीमसेन स्तवन करित ॥ मी भावंड धाकुटें तुझें ॥ १९४ ॥
षोडशसहस्त्र योजन ॥ येतां जातां मार्ग क्रमून ॥
तुवां आणिला गिरि द्रोण ॥ लक्ष्मणा प्राणदान दिधलें ॥ १९५ ॥
तो नव्हेचि गिरि द्रोण ॥ तो साक्षात लक्ष्मणाचा प्राण ॥
जो जात होता रुसोन ॥ तो समजावून आणिला ॥ १९६ ॥
कीं द्रोणाचल दीप जाण ॥ महावल्ली वाती उजळोन ॥
ओवाळिला जनकजाप्राणजीवन ॥ प्रेमेंकरूनि कपिराया ॥ १९७ ॥
कीं जय घेऊन गेला दशकंधर ॥ कपिसेनेंत पडला अंधार ॥
तूं नगरूप आणोनि भास्कर ॥ जय समग्र ओढिला ॥ १९८ ॥
माझी आळी पुरवीं ये वेळे ॥ तुवां लंकादहनीं रूप धरिलें ॥
तें मज दाखवावें दयाळे ॥ कृपा करोनि क्षणभरी ॥ १९९ ॥
बोले राघवचरणारविंदमिलिंद ॥ तें भयानक रूप अगाध ॥
अपरप्रतिमा कृतांत विशद ॥ दृष्टीं पाहूं शकेना ॥ २०० ॥
तूं पाहतां पडशील मूर्च्छित ॥ जीवां प्रलय होईल अत्यंत ॥
ब्रह्मकटाह समस्त ॥ डळमळेल एकदांचि ॥ २०१ ॥
त्या रूपाचे सहस्त्रांशेंकरून ॥ रूप धरितों आतां लहान ॥
मग भीमाचे उभय नयन ॥ निजकरें कपीनें स्पर्शिले ॥ २०२ ॥
म्हणे भीमा पाहें सावधान ॥ तो आकाशा दिलें टेंकण ॥
तैसा कपि भयानक दारुण ॥ काळासही न देखवे ॥ २०३ ॥
ब्रह्मांड रगडील दाढेखालें ॥ ऐसें विशाळ मुख पसरिलें ॥
सूर्यबिंब वाटे हारपलें ॥ नेत्रप्रकाशें त्याचिया ॥ २०४ ॥
भीम भयभीत नुघडी डोळे ॥ म्हणे झांकीं रूप ये वेळे ॥
ऐकतां लघु स्वरूप प्रकटविलें ॥ सावध केलें वृकोदरा ॥ २०५ ॥
प्रसन्न होऊन मारुती ॥ म्हणे मी साह्य होईन किरीटीप्रती ॥
कौरव दैत्य पापमती ॥ संहारीन वृकोदरा ॥ २०६ ॥
ऐसें बोलून त्वरितगतीं ॥ गुप जाहला तेथें मारुती ॥
पुढें निःशंक होऊन पंथीं ॥ भीम जात पवनवेगे ॥ २०७ ॥
उल्लंघीत नानावनें गहन ॥ बहु तरु न कळे नामाभिधान ॥
नवलक्ष योनींत पक्षी निर्माण ॥ नाना वर्ण भिन्न ध्वनि ॥ २०८ ॥
सुवर्णभूमि रत्नमय पाषाण ॥ सरोवरे देखिली विशाल गहन ॥
दशदिशा कोंदल्या सुवासेंकरून ॥ कमळे पाहिलीं सहस्रदलें ॥ २०९ ॥
भीमे घेतलीं बहुत कमळे ॥ युद्धा निघाले राक्षसपाळे ॥
ते कुबेरदूत वहिले ॥ रक्षक होते कमळांसी ॥ २१० ॥
मांडिलें युद्ध परम दुर्धर ॥ भीमे संहारिले बहुत असुर ॥
धनेशा जाणविती समाचार ॥ पुरुष भयानक एक आला ॥ २११ ॥
कुबेर म्हणे तो कृष्णभक्त ॥ कमळे नेऊ द्या त्यास बहुत ॥
मग यातुधान जाहले शांत ॥ भीम त्वरें परतला ॥ २१२ ॥
प्रभंजन सुटला अद्भुत ॥ उडोन जाती थोर पर्वत ॥
तैसाच भीम गडगडत ॥ धर्मदर्शना जात त्वरें ॥ २१३ ॥
चिंता करीत युधिष्ठिर ॥ कमळे आणू गेला वृकोदर ॥
केव्हां पाहीन सहोदर ॥ त्याविण दीन सर्व आम्ही ॥ २१४ ॥
तो अकस्मात कमळें घेऊन ॥ उभा ठाकला भीमसेन ॥
वंदिले धर्माचे चरण ॥ वर्तमान सांगितलें ॥ २१५ ॥
ऐकोनि संतोषला धर्म ॥ मग कल्हारें आणिलीं जी उत्तम ॥
त्यांहीं पूजिले द्विजोत्तम ॥ लोमशधौम्यादि सर्वही ॥ २१६ ॥
गुंफून कमळांच्या माळा ॥ द्रौपदी घाली धर्माचे गळां ॥
भीम नकुल सहदेव पूजिला ॥ अत्यादरेंकरूनियां ॥ २१७ ॥
यावरी गंधमादनीं परतोन ॥ येते जाहले कुंतीनंदन ॥
तो तेथें ब्राह्मणवेष धरून ॥ जटासुर पातला ॥ २१८ ॥
नित्य सेवेसी तिष्ठत ॥ धर्मपंक्तीस भोजन करित ॥
जेविं मैंद यात्रेस येत ॥ वेष धरून साधूचा ॥ २१९ ॥
भीम नसतां अकस्मात ॥ द्रौपदीस न्यावया तो जपत ॥
जेविं दुर्जन उणें पाहत ॥ सज्जनांचें सर्वदा ॥ २२० ॥
घटोत्कचासह भीमसेन ॥ गेला वना मृगयेलागून ॥
धौम्य लोमश अनुष्ठान ॥ स्वर्धुनीतीरा करूं गेले ॥ २२१ ॥
तिघां बंधूसह द्रौपदी ॥ असुरे उचलोनि घेतली स्कंधीं ॥
अंतरिक्ष उडाला कुबुद्धी ॥ अंडजाऐसा त्वरेनें ॥ २२२ ॥
तिघांचीं शस्त्रें घेतलीं हिरोन ॥ मागुती न देच परतोन ॥
धर्मराज बोले वचन ॥ जटासुराप्रति तेधवां ॥ २२३ ॥
शस्त्रें आमुची दे झडकरी ॥ समरांगणीं धर्मयुद्ध करीं ॥
तंव तो म्हणे गिरिकंदरीं ॥ तुम्हां तिघांस मारीन ॥ २२४ ॥
भीमासही वधीन शोधून ॥ द्रौपदीस माझी स्त्री करीन ॥
धर्म दशदिशा विलोकून ॥ वाट पाहे बंधूची ॥ २२५ ॥
तो ईश्वरगति विचित्र ॥ त्याच मार्गे आला वृकोदर ॥
तो चौघांस घेऊन असुर ॥ पळतो देखिला ते वेळीं ॥ २२६ ॥
गर्जना करी भीमसेन ॥ म्हणे आमुचें अन्न भक्षून ॥
बरा जाहलासी उत्तीर्ण ॥ महापतिता राक्षसा ॥ २२७ ॥
दैत्य चौघांसी उतरोन ॥ युद्धा प्रवर्तला दुर्जन ॥
दहा घटिका संपूर्ण ॥ युद्ध जाहले सबळ तेथें ॥ २२८ ॥
वाली सुग्रीव जेविं भिडती ॥ सुंदोपसुंद जेविं युद्ध करिती ॥
हिडिंबाऐसा पापमती ॥ जटासुर प्रबल तो ॥ २२९ ॥
बकासुर आणि किर्मीर ॥ तेविं भीमाशीं झगडत असुर ॥
मग त्यास भोवंडून सत्वर ॥ वृकोदरें आपटिला ॥ २३० ॥
तेव्हां त्याचें शिर मोडूनी ॥ महीवरून भिरकाविलें गगनीं ॥
शशी आणि तरणी दोन्ही ॥ देखोनि कंपित जाहले ॥ २३१ ॥
शिर पडलें भूमंडळीं ॥ आनंदे सर्व ऋषिमंडळी ॥
सुमनवर्षाव ते काळीं ॥ सुरवरीं केला प्रीतीनें ॥ २३२ ॥
मग आश्रमास आले परतोन ॥ चालिले ऋषिमंडळ घेऊन ॥
घेती महापुरूषांचे दर्शन ॥ गिरी उपगिरी ओलांडिती ॥ २३३ ॥
यम नियम प्राणायाम प्रत्याहार ॥ ध्यान धारणादि प्रकार ॥
समाधिलक्षण साचार ॥ जाणते पुरुष देखिले ॥ २३४ ॥
एक शमदमसाधनीं प्रवर्तले ॥ एकीं मनोजय वासनाक्षय केले ॥
ते महाराज धर्में वंदिले ॥ पूजाप्रकार समर्पूनि ॥ २३५ ॥
अगस्त्याच्या आश्रमीं अपार ॥ सुख पावला युधिष्ठिर ॥
पुढें माल्यवंत धराधर ॥ सरळ विशाळ उंच तो ॥ २३६ ॥
त्या पर्वतावर चढोन ॥ कुबेरनगर पाहती देदीप्यमान ॥
तेथें कलधौतभूमिका समान ॥ सर्व पाषाण रत्नमय ॥ २३७ ॥
त्या नगराची पाहतो रचना ॥ धणी न पुरे सर्वांच्या मना ॥
परकीय देखतां नयना ॥ मणिमंत पुत्र धांवला ॥ २३८ ॥
यक्ष धांवले अपार ॥ युद्ध जाहले घोरांदर ॥
भीमे दळ संहारिलें समग्र ॥ मग धनेश्वर धांवला ॥ २३९ ॥
तेणें ओळखिले पंडुनंदन ॥ वैश्रवणे दिलें आलिंगन ॥
घटोद्भवाचे शापवचन ॥ येथें सत्य जाहलें ॥ २४० ॥
मानवहस्तें दळ ॥ संहारेल तुझें सकळ ॥
असो कुबेर म्हणे स्थल निर्मळ ॥ येथें सुखी राहा तुम्ही ॥ २४१ ॥
वांछित असेल जें मन ॥ तें कार्य सांगा मजलागून ॥
धर्म म्हणे जाहले तव दर्शन ॥ इतुकेन कृतकृत्य जाहलों ॥ २४२ ॥
तो तेथें कलशोद्भव येऊन ॥ निजकरें शिंपूनि जीवन ॥
कुबेरपृतना उठवून ॥ सजीव केली मागुती ॥ २४३ ॥
अगस्त्याचे चरणीं ॥ पांडव लागती तये क्षणीं ॥
तीर्थें पाहत मेदिनीं ॥ तेथून पुढें चालिले ॥ २४४ ॥
पांडवप्रताप मित्र केवळ ॥ उदय पावला तेजाळ ॥
संशयभगणें सकळ ॥ लया पावतील एकदांचि ॥ २४५ ॥
पंडित भक्त श्रवणसत्कर्म ॥ करूं लागले होऊन सप्रेम ॥
फिटोन गेला तेव्हां भ्रम ॥ वस्तु संपूर्ण विलोकिती ॥ २४६ ॥
परी दिवाभीत दुर्जन ॥ न येती समोर घेऊनि वदन ॥
असो जे सुरस ज्ञानसंपन्न ॥ आनंदघन देखतां ॥ २४७ ॥
श्रीमद्भीमातटविहारा ॥ ब्रह्मानंदा दिगंबरा ॥
श्रीधरवरदा निर्विकारा ॥ अक्षया अभंगा निरुपाधिका ॥ ४८ ॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ वनपर्व व्यासभारत ॥
त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ अठ्ठाविसाव्यांत कथियेला ॥ २४९ ॥
इति श्रीधरकृतपांडवप्रतापे वनपर्वणि अष्टाविंशतितमोऽध्याय: ॥ २८ ॥
अध्याय अठ्ठाविसावा समाप्त
GO TOP
| 