सत्संगधारा - आदिमायागीता

॥ अथ द्वितीयोऽध्यायः - अध्याय दुसरा ॥

सूत उवाच -
इत्याकर्ण्याथ मुनयः कूर्मरूपेण भाषितम् ।
विष्णुना पुनरेवेमं पप्रच्छुः प्रणता हरिम् ॥१॥

सूत म्हणाले, कच्छपरूपी विष्णूचे हे वचन ऐकून ऋषींनी विष्णूला नमस्कार केला आणि प्रश्न केला. (१)

ऋषय ऊचुः -
कैषा भगवती देवी शङ्‌करार्धशरीरिणी ।
शिवा सती हैमवती यथावद् ब्रूहि पृच्छताम् ॥२॥

ऋषी म्हणाले, शिवाची अर्धांगी असलेली ही पूजनीय देवी कोण ? मंगलकारक अशी ही आधी सती होती, नंतर पार्वती झाली हे कसे ते आम्हाला सविस्तर सांगा. (२)

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा मुनीनां पुरुषोत्तमः ।
प्रत्युवाच महायोगी ध्यात्वा स्वं परमं पदम् ॥३॥

ऋषींचे हे बोलणे ऐकून महायोगी विष्णू आपल्या परमपदाचे ध्यान करून पुन्हा म्हणाले. (३)

कूर्म उवाच -
पुरा पितामहेनोक्तं मेरुपृष्ठे सुशोभने ।
रहस्यमेतद्विज्ञानं गोपनीयं विशेषतः ॥४॥

कूर्म म्हणाले, पूर्वी सुंदर अशा मेरुपृष्ठावर ब्रह्मदेवाने हे गूढ आणि गोपनीय ज्ञान सांगितले. (४)

सांख्यानां परमं साङ्ख्यं ब्रह्मविज्ञानमुत्तमम् ।
संसारार्णवमग्नानां जन्तूनामेकमोचनम् ॥५॥

सांख्यांचे परमतत्त्व असे हे ब्रह्मज्ञान संसारसागरात बुडालेल्या प्राणिमात्रांना तारणारे (एकमेव) साधन आहे. (५)

या सा माहेश्वरी शक्तिर्ज्ञानरूपातिलालसा ।
व्योमसंज्ञा पराकाष्ठा सेयं हैमवती मता ॥६॥

शिवपत्नी शक्ति-ज्ञान-इच्छारूपिणी, व्योम नावाची, अमर्याद अशी पार्वती होय. (६)

शिवा सर्वगतानन्ता गुणातीतातिनिष्कला ।
एकानेकविभागस्था ज्ञानरूपातिलालसा ॥७॥

शिवपत्नी ही सर्वव्यापी, अनंत गुणातीत, अत्यंत शुद्ध, एक असून अनेक ठिकाणी असणारी, ज्ञानरूप अणि उत्कट इच्छा असणारी आहे. (७)

अनन्या निष्कले तत्त्वे संस्थिता तस्य तेजसा ।
स्वाभाविकी च तन्मूला प्रभा भानोरिवामला ॥८॥

ही एकमेवाद्वितीय, शुद्धपदी राहणारी असून त्या पदाच्या तेजामुळे तिच्या ठिकाणी सूर्याप्रमाणे निष्कलंक तेज आहे. (८)

एका माहेश्वरी शक्तिरनेकोपाधियोगतः ।
परावरेण रूपेण क्रीडते तस्य सन्निधौ ॥९॥

ही शिवपत्नी शक्ती अनेक उपाधींनी श्रेष्ठ अशा रूपांनी त्याच्याजवळ लीला करीत असते. (९)

सेयं करोति सकलं तस्याः कार्यमिदं जगत् ।
न कार्यं नापि करणमीश्वरस्येति सूरयः ॥१०॥

तीच हे सर्व करीत असते. हे सर्व जग तिचे कार्य आहे. हे ऋषींनो ! शिवाचे ना कोणते कार्य आहे, ना कोणते साधन ! (१०)

चतस्रः शक्तयो देव्याः स्वरूपत्वेन संस्थिताः ।
अधिष्ठानवशात्तस्याः शृणुध्वं मुनिपुङ्‌गवाः ॥११॥

हे मुनिवरांनो ऐका ! या देवीच्या चार शक्ती तिच्या स्वरूपात, तिच्या अधिष्ठानामुळे स्थित आहेत. (११)

शान्तिर्विद्या प्रतिष्ठा च निवृत्तिश्चेति ताः स्मृताः ।
चतुर्व्यूहस्ततो देवः प्रोच्यते परमेश्वरः ॥१२॥

त्या चार शक्ती म्हणजे शान्ती, विद्या, प्रतिष्ठा आणि निवृत्ती होत. म्हणूनच शिवास चतुर्व्यूह म्हणतात. (१२)

अनया परया देवः स्वात्मानन्दं समश्नुते ।
चतुर्ष्वपि च वेदेषु चतुर्मूर्तिर्महेश्वरः ॥१३॥

या परेमुळे देव आत्मानंदाचा भोग घेतो. चतुर्व्यूह महेश्वरच चार वेदांचा मूर्तिरूप आहे. (१३)

अस्यास्त्वनादिसंसिद्धमैश्वर्यमतुलं महत् ।
तत्सम्बन्धादनन्तैषा रुद्रेण परमात्मना ॥१४॥

याचे थोर, अतुलनीय ऐश्वर्य सनातन काळापासून सिद्ध आहे. त्या रुद्रपरमात्म्याच्या संदर्भात ही देवी अनंत आहे. (१४)

सैषा सर्वेश्वरी देवी सार्वभूतप्रवर्तिका ।
प्रोच्यते भगवान् कालो हरिः प्राणो महेश्वरः ॥१५॥

ती सर्वेश्वरी देवी सर्व प्राणिमात्रांची प्रवर्तक आहे. शिवाला भगवान्, काळ, हरी, प्राण म्हणतात. (१५)

तत्र सर्वमिदं प्रोतमोतञ्चैवाखिलं जगत् ।
स कालाग्निर्हरो देवो गीयते वेदवादिभिः ॥१६॥

त्याच्या ठिकाणी सर्व जग ओतप्रोत भरले आहे. वेदाभिमानी त्या काळाग्नीरूप शंकराची स्तुती करतात. (१६)

कालः सृजति भूतानि कालः संहरति प्रजाः ।
सर्वे कालस्य वशगा न कालः कस्यचिद्वशः ॥१७॥

काळ प्राणिमात्रांना निर्माण करतो. काळ लोकांचा संहार करतो. सर्व कालाच्या आधीन आहे. काळ कोणाच्याही आधीन नाही. (१७)

प्रधानं पुरुषस्तत्त्वं महानात्मा त्वहंकृतिः ।
कालेनान्यानि तत्त्वानि समाविष्टानि योगिना ॥१८॥

प्रधानपुरुष, अहंकारादी तत्त्वे, योगी सर्व काळाच्या आधीन आहेत. (त्याचे ठायी समाविष्ट आहेत.) (१८)

तस्य सर्वजगन्मूर्तिः शक्तिर्मायेति विश्रुता ।
तदेयं भ्रामयेदीशो मायावी पुरुषोत्तमः ॥१९॥

सर्व जगताच्या ठिकाणी असलेल्या त्याच्या शक्तीला माया म्हणतात. तिला तो (हरी) भ्रमण करावयास लावतो. (१९)

सैषा मायात्मिका शक्तिः सर्वाकारा सनातनी ।
विश्वरूपं महेश ल्य सर्वदा सम्प्रकाशयेत् ॥२०॥

ही सर्वधारक, अनादी मायारूप शक्ती महेशाची असून ब्रह्मांडास प्रकाशित करते. (२०)

अन्याश्च शक्तयो मुख्यास्तस्य देवस्य निर्मिताः ।
ज्ञानशक्तिः क्रियाशक्तिः प्राणशक्तिरिति त्रयम् ॥२१॥

त्या देवाने निर्माण केलेल्या इतर तीन मुख्य शक्ती म्हणजे ज्ञानशक्ती, क्रियाशक्ती व प्राणशक्ती होत. (२१)

सर्वासामेव शक्तीनां शक्तिमन्तो विनिर्मिताः ।
माययैवाथ विप्रेन्द्राः सा चानादिरनश्वराः ॥२२॥

त्या शक्तींना शक्तिमान् ईशाने निर्माण केले ते मायेने. ती मात्र अनादी, अनंत आहे. (२२)

सर्वशक्त्यात्मिका माया दुर्निवारा दुरत्यया ।
मायावी सर्वशक्तीशः कालः कालकरः प्रभुः ॥२३॥

माया दुर्निवार, दुरत्यय आहे; या सर्व शक्तींचा ईश्वर, कालाचा निर्माता प्रभू मायावी आहे. (२३)

करोति कालः सकल संहरेत्काल एव हि ।
कालः स्थापयत विश्वं कालाधीनमिदं जगत् ॥२४॥

काल सर्व निर्माण करतो, काल सर्वांचा नाश करतो. काल सर्वांचे नियमन करतो. हे जग काळाच्या आधीन आहे. २४)

लब्ध्वा देवाधिदेवस्य सन्निधिं परमेष्ठिनः ।
अनन्तस्याखिलेशस्य शम्भोः कालात्मनः प्रभोः॥२५॥

देवाधिदेव, अनंत, अखिलेश्वर, परमेष्ठी, कालात्मक प्रभु शिवाचे त्याला सान्निध्य प्राप्त आहे. (२५)

प्रधानं पुरुषो माया माया सैव प्रपद्यते ।
एका सर्वगतानन्ता केवला निष्कला शिवा ॥२६॥

प्रधान पुरुष ही मायाच आहे. तीच सर्वत्र आहे. सर्वांच्या ठायी असलेली अनंत निष्कलंक अशी देवी एकमेव आहे. (२६)

एका शक्तिः शिवैकोऽपि शक्तिमानुच्यते शिवः ।
शक्तयः शक्तिमन्तोऽन्ये सर्वशक्तिसमुद्‌भवाः ॥२७॥

शक्ती एकमेव पार्वतीच आहे. शिव एकमेव शक्तिमान् आहे. शक्ती, तसेच इतर शक्तिमंत, हे सर्व या शक्तीपासूनच निर्माण झाले आहेत. (२७)

शक्तिशक्तिमतोर्भेदं वदन्ति परमार्थतः ।
अभेदमानुपश्यन्ति योगिनस्तत्त्वचिन्तकाः ॥२८॥

खरे पाहता शक्ती आणि शक्तिमान् यांत भेद आहे. तत्त्वचिन्तक योगी त्यांचे ठिकाणी अभेद मानतात. २८)

शक्तयो गिरिजा देवी शक्तिमानथ शङ्‌करः ।
विशेषः कथ्यते चायं पुराणे ब्रह्मवादिभिः ॥२९॥

पार्वती देवीच शक्ती आहे. शिव हा शक्तिमान् आहे. हा विशेष ब्रह्मवाद्यांनी पुराणात सांगितला आहे. (२९)

भोग्या विश्वेश्वरी देवी महेश्वरपतिव्रता ।
प्रोच्यते भगवान्भोक्ता कपर्दी नीललोहितः ॥३०॥

महेश्वरपत्नी विश्वेश्वरी हिलाच भोग्या म्हणतात. जटाधारी नीललोहित शिवाला भोक्ता म्हणतात. (३०)

मन्ता विश्वेश्वरो देवः शङ्‌करो मन्मथान्तकः ।
प्रोच्यते मतिरीशानी मन्तव्या च विचारतः ॥३१॥

विश्वेश्वर मदनविध्वंसक शिवदेवाला मन्ता म्हणतात आणि पार्वती देवीला मन्तव्या म्हणतात. (३१)

इत्येतदखिलं विप्राः शक्तिशक्तिमदुद्‌भवम् ।
प्रोच्यते सर्ववेदेषु मुनिभिस्तत्त्वदर्शिभिः ॥३२॥

हे ब्राह्मणांनो ! हे सर्व जग शक्ती व शक्तिमान् यांचेपासून झाले आहे असे तत्त्वचिंतक ऋषींनी वेदात सांगितले आहे. (३२)

एतत्प्रदर्शितं दिव्यं देव्या माहात्म्यमुत्तमम् ।
सर्ववेदान्तवादेषु निश्चितं ब्रह्मवादिभिः ॥३३॥

सर्व वेदान्त विचारात ब्रह्मवाद्यांनी निश्चित केलेले देवीचे श्रेष्ठ माहात्म्य या प्रकारे सांगितले आहे. (३३)

एकं सर्वगतं सूक्ष्मं कूटस्थमचलं ध्रुवम् ।
योगिनस्तत्प्रपश्यन्ति महादेव्याः परं पदम् ॥३४॥

एकमेव, सर्वव्यापी, सूक्ष्म, कूटस्थ, अचल असे हे महेश्वरीचे श्रेष्ठपद योगीच पाहू शकतात. (३४)

आनन्दमक्षरं ब्रह्म केवलं निष्कलं परम् ।
योगिनस्तत्प्रपश्यन्ति महादेव्याः परं पदम् ॥३५॥

आनंदमय, अविनाशी, ब्रह्मरूप, एकमेव, निष्कलंक असे ते रूप योगीच पाहू शकतात. (३५)

परात्परतरं तत्त्वं शाश्वतं शिवमच्युतम् ।
अनन्तप्रकृतौ लीनं देव्यास्तत्परमं पदम् ॥३६॥

चिरस्थायी, मंगल, भ्रष्ट न होणारे. देवीचे ते परात्परतत्त्व श्रेष्ठपद अनंत प्रकृतीमध्ये लीन झाले आहे. (३६)

शुभं निरञ्जनं शुद्धं निर्गुणं द्वैतवर्जितम् ।
आत्मोपलब्धिविषयं देव्यास्तत्परमं पदम् ॥३७॥

देवीचे ते शुभ्र, निष्कलंक, शुद्ध, गुणातीत, अद्वैत परमपद आत्म्याने जाणण्याचा विषय आहे. (३७)

सैषा धात्री विधात्री च परमानन्दमिच्छताम् ।
संसारतापानखिलान्निहन्तीश्वरसंश्रयात् ॥३८॥

ती माता आहे. परमानंद इच्छिणाऱ्यांना ती देणारी आहे. ती महादेवाच्या सत्तेने सर्व संसारतापांचा नाश करते. (३८)

तस्माद्विमुक्तिमन्विच्छन् पार्वती परमेश्वरीम् ।
आश्रयेत्सर्वभूतानामात्मभूतां शिवात्मिकाम् ॥३९॥

म्हणून मोक्षाची इच्छा असणाऱ्याने शिवस्वरूप आणि प्राणिमात्रांचे आत्मस्वरूप असलेल्या पार्वतीस शरण जावे. (३९)

लब्ध्वा च पुत्रीं शर्वाणीं तपस्तप्त्वा सुदुश्चरन् ।
सभार्यः शरणं यातः पार्वती परमेश्वरीम् ॥४०॥

अत्यंत कठीण तप करून ज्या कन्येला प्राप्त करून घेतले आहे त्या पार्वतीस हिमालय सपत्नीक शरण गेला. (४०)

तां दृष्ट्‍वा जायमानाञ्च स्वेच्छयैव वराननाम् ।
मेना हिमवतः पत्नी प्राहेदं पर्वतेश्वरम् ॥४१॥

स्वेच्छेनेच जन्मलेल्या आपल्या सुमुखी कन्येस पाहून पतीस मेना म्हणाली (४१)

मेनोवाच -
पश्य बालामिमां राजन् राजीवसदृशाननाम् ।
हिताय सर्वभूतानां जाता च तपसावयोः ॥४२॥

मेना म्हणाली हे राजा, आपणा उभयतांच्या तपश्चर्येमुळे प्राप्त झालेली आणि सर्व भूतांच्या हितासाठी जन्माला आलेली ही आपली कमलमुखी कन्या पहा. (४२)

सोऽपि दृष्ट्वा ततो देवीं तरुणादित्यसन्निभाम् ।
कपर्दिनीं चतुर्वक्त्रां त्रिनेत्रामतिलालसाम् ॥४३॥

नवोदित सूर्याप्रमाणे तेज असलेल्या जटाधारिणी, चतुर्मुखी त्रिनेत्रा, उत्कटलालसा असलेल्या - (४३)

अष्टहस्तां विशालाक्षीं चन्द्रावयवभूषणाम् ।
निर्गुणां सगुणां साक्षात्सदसद्‌व्यक्तिवर्जिताम् ॥४४॥

आठहाताच्या, विशालाक्षी चंद्राप्रमाणे मृदू आणि तेजस्वी अवयव असलेल्या निर्गुण-सगुण, सत्-असत् यांच्या पलीकडे असलेल्या- (४४)

प्रणम्य शिरसा भूमौ तेजसा चातिविह्वलः ।
भीतः कृताञ्जलिस्तस्याः प्रोवाच परमेश्वरीम् ॥४५॥

त्या देवीस पाहून तिच्या समोर हिमालयाने जमिनीवर डोके ठेवले आणि तिच्या तेजाने व्याकुळ, भयभीत झालेला तो हात जोडून म्हणाला, (४५)

हिमवानुवाच -
का त्वं देवि विशालाक्षि शशाङ्‌कावयवाङ्‌किते ।
न जाने त्वामहं वत्से यथावद् ब्रूहि पृच्छते ॥४६॥

हिमालय म्हणाला, हे चंद्राप्रमाणे सुंदर अव्यव असणाऱ्या विशालाक्षी देवी, मी तुला योग्य प्रकारे जाणू शकत नाही; तू कोण आहेस हे मला सांग. (४६)

गिरीन्द्रवचनं श्रुत्वा ततः सा परमेश्वरी ।
व्याजहार महाशैलं योगिनामभयप्रदा ॥४७॥

हिमालयाचे बोलणे ऐकून योग्यांना अभय देणारी देवी त्या महापर्वताला म्हणाली. (४७)

श्रीदेव्युवाच -
मां विद्धि परमां शक्तिं महेश्वरसमाश्रयाम् ।४८॥

देवी म्हणाली, महेश्वराच्या आश्रयाने राहणारी मी परमशक्ती आहे असे तू जाण. (४८)

अनन्यामव्ययामेकां यां पश्यन्ति मुमुक्षवः ।
अहं हि सर्वभावानामात्मा सर्वात्मना शिवा ॥४९॥

मोक्षाची इच्छा असणारे मला, अविनाशी, अनन्य आणि एकमेवाद्वितीय मानतात. सर्व कल्याणरूप अशी मी सर्व भावांचा आत्मा आहे. (४९)

शाश्वतैश्वर्यविज्ञानमूर्तिः सर्वप्रवर्तिका ।
अनन्तानन्तमहिमा संसारार्णवतारिणी ॥५०॥

मी शाश्वत अशी ऐश्वर्य आणि विज्ञान यांची मूर्ती आहे, सर्व प्रवर्तक आहे, अनंत महिमा असणारी मी संसारसागरातून तारणारी आहे. (५०)

दिव्यं ददामि ते चक्षुः पश्य मे रूपमैश्वरम् ।
एतावदुक्त्वा विज्ञानं दत्वा हिमवते स्वयम् ॥५१॥

मी तुला दिव्यदृष्टी देते; त्या दिव्यदृष्टीने तू माझे महान् असे रूप पहा. अशा प्रकारे बोलून स्वतः हिमालयाला ज्ञान देऊन- (५१)

स्वं रूपं दर्शयामास दिव्यं तत्परमेश्वरम् ।
कोटिसूर्यप्रतीकाशं तेजोबिम्बं निराकुलम् ॥५२॥

व्याकुळ अशा हिमालयाला आपले कोटिसूर्याप्रमाणे तेजस्वी, दिव्यरूप तिने दाखवले. (५२)

ज्वालामालासहस्राढ्यं कालानलशतोपमम् ।
दंष्ट्राकरालं दुर्धर्षं जटामण्डलमण्डितम् ॥५३॥

हजारो अग्निशिखाप्रमाणे असलेले, शेकडो प्रलयाग्नीसमान, भयानक दाढा असलेले, ओढण्यास कठिण, जटामंडलयुक्त (असे ते रूप होते) (५३)

किरीटिनं गदाहस्तं शङ्खचक्रधरं तथा ।
त्रिशूलवरहस्तञ्च घोररूपं भयानकम् ॥५४॥

डोक्यावर किरीट, हातात गदा, शंख आणि चक्र असलेले, त्रिशूलधारी, वरदहस्त, अत्यंत घोर आणि भयानक (असे ते रूप होते) (५४)

प्रशान्तं सौम्यवदनमनन्ताश्चर्यसंयुतम् ।
चन्द्रावयवलक्ष्माणं चन्द्रकोटिसमप्रभ्रम् ॥५५॥

आणि तसेच ते) शान्त, सौम्यमुख असलेले, अनंत आश्चर्यांनी युक्त, चंद्राप्रमाणे मृदू आणि तेजस्वी अवयव असलेले (रूप होते.) (५५)

किरीटिनं गदाहस्तं नूपुरैरुपशोभितम् ।
दिव्यमालाम्बरधरं दिव्यगन्धानुलेपम् ॥५६॥

मुकुट धारण केलेले, हाती गदा, पायी पैंजण, दिव्य पुष्पहार आणि वस्त्रावृत, दिव्यगंध लावलेले (असे ते रूप होते) (५६)

शङ्खचक्रधरं काम्यं त्रिनेत्रं कृत्तिवाससम् ।
अण्डस्थं चाण्डबाह्यस्थं ब्राह्ममाभ्यन्तरं परम् ॥५७॥

हाती शंखचक्र असलेले, कमनीय, त्रिनेत्र, अजिनधारी, ब्रह्मांडाच्या आत आणि त्याच्या बाहेर आणि दोहोच्या पलीकडे असलेले (ते रूप होते) (५७)

सर्वशक्तिमयं शुभ्रं सर्वाकारं सनातनम् ।
ब्रह्मेन्द्रौपेन्द्रयोगीन्द्रैर्वन्द्यमानपदाम्बुजम् ॥५८॥

सर्वशक्ती असलेले, शुभ्र, सनातन, ब्रह्मा-विष्णु-इंद्र आणि श्रेष्ठ योगी यांनी वंदन करण्यायोग्य चरण असलेले (ते रूप होते) (५८)

सर्वतः पाणिपादान्तं सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम् ।
सर्वमावृत्य तिष्ठन्तीं ददर्श परमेश्वरीम् ॥५९॥

त्या रूपाला सगळीकडे हातपाय होते, सगळीकडे डोळे, शिरे व मुख होते. सर्वांना व्यापून स्थित अशा रूपाच्या त्या देवीस हिमालयाने पाहिले. (५९)

दृष्ट्‌वा तदीदृशं रूपं देव्या माहेश्वरं परम् ।
भयेन च समाविष्टः स राजा हृष्टमानसः ॥६०॥

त्या देवीचे हे असे शिवरूप पाहून भयाकुळ राजा (हिमालय) मनात प्रसन्न झाला. (६०)

आत्मन्याधाय चात्मानमोङ्‌कारं समनुस्मरन् ।
नाम्नामष्टसहस्रेण तुष्टाव परमेश्वरीम् ॥६१॥

आपल्या आत्म्यामध्ये स्वत:ला ठेवून ॐकाराचा जप करीत देवीचे सहस्रनाम उच्चारून त्याने त्या परमेश्वरीस संतुष्ट केले. (६१)

हिमवानुवाच -
शिवोमा परमा शक्तिरनन्ता निष्कलामला ।
शान्ता माहेश्वरी नित्या शाश्वती परमाक्षरा ॥६२॥

हिमालय म्हणाला, शिवा, उमा, परमा, शक्ती, अनन्ता, निष्कळा, अमला, शान्ता, माहेश्वरी, नित्या, परमाक्षरा, (६२)

अचिन्त्या केवलानन्त्या शिवात्मा परमात्मिका ।
अनादिरव्यया शुद्धा देवात्मा सर्वगाचला ॥६३॥

अचिन्त्या, केवला, अनन्त्या, शिवात्मा, परमात्मिका, अनादी, अव्यया, शुद्धा, देवात्मा, सर्वगा, अचला, ६३)

एकाने कविभागस्था मायातीता सुनिर्मला ।
महामाहेश्वरी सत्या महादेवी निरञ्जना ॥६४॥

एका, अनेक विभागस्था, मायातीता, निर्मळा, महामाहेश्वरी. सत्या, महादेवी, निरंजना, (६४)

काष्ठा सर्वान्तरस्था च चिच्छकिरतिलालसा ।
नन्दा सर्वामिका विद्या ज्योतीरूपामृताक्षरा ॥६५॥

काष्ठा (मर्यादा) सर्वान्तरस्था, चित्‌शक्ती, अतिलालसा, नन्दा, सर्वात्मिका, विद्या, ज्योतिरूपा, अमृता, अक्षरा, (६५)

शान्तिः प्रतिष्ठा सर्वेषां निवृत्तिरमृतप्रदा ।
व्योममूर्तिव्योमलया व्योमा धाराच्युतामरा ॥६६॥

शान्ती, प्रतिष्ठा, सर्वांची निवृत्ती, असत्‌प्रदा, व्योममूर्ती, व्योमलया, धारा, अच्युता, अभरा, (६६)

अनादिनिधनामोघा कारणात्माकुलाकुला ।
स्वेतः प्रथमजा नाभिरमृतस्यात्मसंश्रया ॥६७॥

अनादिनिधना, अमोघा, कारणात्मा, कलाकुला, प्रथमजा, अमृताची नाभी, आत्मसंश्रया, (६७)

प्राणेश्वरप्रिया माता महामहिषवासिनी ।
प्राणेश्वरी प्राणरूपा प्रधानपुरुषेश्वरी ॥६८॥

पाणेश्वरप्रिया, माता, महामहिषवासिनी, प्राणेश्वरी, प्राणरूपा, प्रधानपुरुषेश्वरी, (६८)

महामाया सुदुष्पूरा मूलप्रकृतिरीश्वरी ।
सर्वशक्तिकलाकारा ज्योत्स्ना द्यौर्महिमास्पदा ॥६९॥

महामाया, सुदुष्पूरा, मूलप्रकृती, ईश्वरी, सर्वशक्तीकलाकारा, ज्योत्स्ना, द्यौ, महिमास्पदा, (६९)

सर्वकार्यनियंत्री च सर्वभूतेश्वरेश्वरी ।
संसारयोनिः सकला सर्वशक्तिसमुद्भवा ॥७०॥

सर्वकार्यनियंत्री, सर्वभूता, ईश्वरेश्वरी, संसारयोनी, सकला, सर्वशक्तिसमुद्भवा, (७०)

संसारपोता दुर्वारा दुर्निरीक्ष्या दुरासदा ।
प्राणशक्तिः प्राणविद्या योगिनी परमा कला ॥७१॥

संसारपोता, दुर्वारा, दुर्निरीक्ष्या, दुरासदा, प्राणशक्ती , प्राणविद्या, योगिनी, परमा, कला, (७१)

महाविभूतिर्दुर्धषा मूलप्रकृतिसम्भवा ।
अनाद्यनन्तविभवा परमाद्यापकर्षिणी ॥७२॥

महाविभूती, दुर्धर्षा, मूलप्रकृतिसंभवा, अनाद्यनन्तविभवा, परमा, आद्या, अपकर्षिणी, (७२)

सर्गस्थित्यन्तकारिणी सुदुर्वाच्या दुरत्यया ।
शब्दयोनिः शब्दमयी नादाख्या नादविग्रहा ॥७३॥

सर्गस्थित्यन्तकारिणी, सुदुर्वाच्या दुरत्यया, शब्दयोनी, शब्दमयी, नादा, नादविग्रहा, (७३)

अनादिरव्यक्तगुणा महानन्दा सनातनी ।
आकाशयोनिर्योगस्था महायोगेश्वरेचरी ॥७४||

अनादी, अव्यक्तगुणा, महानन्दा, सनातनी, आकाशयोनी, योगस्था, महायोगेश्वरेश्वरी, (७४)

महामाया सुदुष्पारा मूलप्रकृतिरीश्वरी ।
प्रधानपुरुषातीता प्रधानपुरुषात्मिका ॥७५॥

महामाया, सुदुष्पारा, मूलप्रकृती, ईश्वरी, प्रधानपुरुषातीता, प्रधानपुरुषात्मिका, (७५)

पुराणी चिन्मयी पुंसामादिपुरुषरूपिणी ।
भूतान्तरस्था कूटस्था महापुरुषसंज्ञिता ॥७६॥

पुराणी, चिन्मयी, पुरुषांमध्ये आदिपुरुषरूप ल्यालेली, भूतान्तरस्था, कूटस्था, महापुरुषसंज्ञिता, (७६)

जन्ममृत्युजरातीता सर्वशक्तिसमन्विता ॥
व्यापिनी चानवच्छिन्ना प्रधानानुप्रवेशिनी ।७७॥

जन्ममृत्यु जरातीता, सर्वशक्तिसमन्विता, व्यापिनी, अनवच्छिन्ना, प्रधानानुप्रवेशिनी, (७७)

क्षेत्रज्ञशक्तिरव्यक्तलक्षणा मलवर्जिता ।
अनादिमायासम्भिन्ना त्रितत्त्वा प्रकृतिग्रहा १७८॥

क्षेत्रज्ञशक्ती, अव्यक्तलक्षणा, मल वर्जिता, अनादिमाया, असम्भिबा, त्रितत्वा, प्रकृतिग्रहा, (७८)

महामायासमुत्पन्ना तामसी पौरुषी ध्रुवा ।
व्यक्ताव्यक्तात्मिका कृष्णा रक्ता शुक्ला प्रसूतिका ॥७९॥

महामाया, असमुत्पन्ना, तामसी, पौरुषी, ध्रुवा, व्यक्ताव्यक्तात्मिका, कृष्णा, रक्ता, शुक्ला, प्रसूतिका, (७९)

अकार्या कार्यजननी नित्यं प्रसवधर्मिणी ।
सर्गप्रलयनिर्मुक्ता सृष्टिस्थित्यन्तधर्मिणी ॥८०॥

अकार्या, कार्यजननी, सदाप्रसवधर्मिणी, सर्गप्रलयनिर्मुक्ता, सृष्टिस्थित्यन्तधर्मिणी, (८०)

ब्रह्मगर्भा चतुर्विंशा पद्मनाभाच्युतात्मिका ।
वैद्युती शाश्वती योनिर्जगन्मातेश्वरप्रिया ॥८१॥

ब्रह्मगर्भा, चतुर्विंशा, पद्मनाभा, अच्युतात्मिका, वैद्युती, शाश्वती, योनी, जगन्माता, ईश्वरप्रिया, (८१)

सर्वाधारा महारूपा सर्वैश्वर्यसमन्विता ।
विश्वरूपा महागर्भा विश्वेशेच्छानुवर्तिनी ॥८२॥

सर्वाधारा, महारूपा, सर्वैश्वर्यसमन्विता विश्वरूपा, महागर्भा , विश्वेशेच्छानुवर्तिनी, (८२)

महीयसी ब्रह्मयोनिः महालक्ष्मीसमुद्भवा ।
महाविमानमध्यस्था महानिद्रात्महेतुका ॥८३॥

महीयसी, ब्रह्मयोनी, महालक्ष्मीसमुद्भवा, महाविमानमध्यस्था, महानिद्रात्महेतुका, (८३)

सर्वसाधारणी सूक्ष्मा ह्यविद्या पारमार्थिका ।
अनन्तरूपानन्तस्था देवी पुरुषमोहिनी ॥८४॥

सर्वसाधारणी, सूक्ष्मा, अविद्या, पारमार्थिका अनन्तरूपा, अनन्तस्था, देवी, पुरुषमोहिनी, (८४)

अनेकाकारसंस्थाना कालत्रयविवर्जिता ।
ब्रह्मजन्मा हरेर्मूर्तिर्ब्रह्मविष्णुशिवात्मिका ॥८५॥

अनेकाकारसंस्थाना, कालत्रयविवर्जिता, ब्रह्मजन्मा, हरीमूर्ती, ब्रह्माविष्णुशिवात्मिका, (८५)

ब्रह्मेशविष्णुजननी ब्रह्माख्या ब्रह्मसंश्रया ।
व्यक्ता प्रथमजा ब्राह्मी महती ब्रह्मरूपिणी ॥८६॥

ब्रह्मेशविष्णुजननी, ब्रह्माख्या, ब्रह्मसंश्रया, व्यक्ता, प्रथमजा, ब्राह्मी, महती, ब्रह्मरूपिणी, (८६)

वैराग्यैश्वर्यधर्मात्मा ब्रह्ममूर्तिर्हृदिस्थिता ।
अपां योनिः स्वयम्भूतिर्मानसी तत्त्वसम्भवा ॥८७॥

वैराग्यैश्वर्य-धर्मात्मा, ब्रह्ममूर्ती, हृदिस्थिता, अपांयोनी, स्वयंभूती, मानसी, तत्त्वसंभवा, (८७)

ईश्वराणी च शर्वाणी शङ्‌करार्धशरीरिणी ।
भवानी चैव रुद्राणी महालक्ष्मीरथाम्बिका ॥८८॥

ईश्वराणी, शर्वाणी, शंकराअर्धशरीरिणी, भवानी, रुद्राणी, महालक्ष्मी, अंबिका, (८८)

महेश्वरसमुत्पन्ना भुक्तिमुक्तिफलप्रदा ।
सर्वेश्वरी सर्ववन्द्या नित्यं मुदितमानसा ॥८९॥

महेश्वरसमुत्पन्ना, भुक्तिमुक्तिलप्रदा, सर्वेश्वरी, सर्ववन्द्या, नित्यमुदितमानसा, (८९)

ब्रह्मेन्द्रोपेन्द्रनमिता शङ्‌करेच्छानुवर्तिनी ।
ईश्वरार्धासनगता महेश्वरपतिव्रता ॥९०॥

ब्रह्मेंद्रउपेन्द्रनमिता, शंकरेच्छानुवर्तिनी, ईश्वरार्धासनगता, महेश्वरपतिव्रता, (९०)

सकृद्विभाता सर्वार्तिसमुद्रपरिशोषिणी ।
पार्वती हिमवत्पुत्री परमानन्ददायिनी ॥९१॥

सकृतविभाता, सर्वार्तसमुद्रपरिशोषिणी, पार्वती, हिमवत्पुत्री, परमानन्ददायिनी, (९१)

गुणाढ्या योगजा योग्या ज्ञानमूर्तिर्विकाशिनी ।
सावित्री कमला लक्ष्मीः श्रीरनन्तोरसिस्थिता ॥९२॥

गुणाढ्या, योगजा, योग्या, ज्ञानमूर्ती, विकाशिनी, सावित्री, कमला, लक्ष्मी, श्री, अनन्तोरसिस्थिता (विष्णूच्या हृदयात राहाणारी) , (९२)

सरोजनिलया गङ्‌गा योगनिद्रा सुरार्दिनी ।
सरस्वती सर्वविद्या जगज्ज्येष्ठा सुमङ्‌गला ॥९३॥

सरोजनिलया, गंगा, योगनिद्रा, सुरार्दिनी, सरस्वती, सर्वविद्या, जगज्ज्येष्ठा, सुमंगला, (९३)

वाग्देवी वरदा वाच्या कीर्तिः सर्वार्थसाधिका ।
योगीश्वरी ब्रह्मविद्या महाविद्या सुशोभना ॥९४॥

वाग्देवी, वरदा, वाच्या, कीर्ती, सर्वार्थसाधिका, योगीश्वरी, ब्रह्मविद्या, महाविद्या, सुशोभना, (९४)

गुह्यविद्यात्मविद्या च धर्मविद्यात्मभाविता ।
स्वाहा विश्वम्भरा सिद्धिः स्वधा मेधा धृतिः श्रुतिः ॥९५॥

गुह्यविद्या, आत्मविद्या, धर्मविद्या, आत्मभाविता, स्वाहा, विश्वंभरा, सिद्धी, स्वधा, मेधा, धृती, श्रुती, (९५)

नीतिः सुनीतिः सुकृतिर्माधवी नरवाहिनी ।
पूज्या विभावती सौम्या भोगिनी भोगशायिनी ॥९६॥

नीती, सुनीती, सुकृती, माधवी, नरवाहिनी, पूज्या, विभावती, सौम्या, भोगिनी, भोगशायिनी, (९६)

शोभा च शङ्‌करी लोला मालिनी परमेष्ठिनी ।
त्रैलोक्यसुन्दरी नम्या सुन्दरी कामचारिणी ॥९७॥

शोभा, शंकरी, लोला, मालिनी, परमेष्ठिनी, त्रैलोक्यसुंदरी, नम्या, सुन्दरी, कामचारिणी, (९७)

महानुभावा सत्त्वस्था महामहिषमर्दिनी ।
पद्मनाभा पापहरा विचित्रमुकुटाङ्‌गदा ॥९८॥

महानुभावा, सत्त्वस्था, महामहिषमर्दिनी, पद्मनाभा, पापहरा, विति.मुकुटाङ्गदा, (९८)

कान्ता चित्राम्बरधरा दिव्याभरणभूषिता ।
हंसाख्या व्योमनिलया जगत्सृष्टिविवर्धिनी ॥९९॥

कान्ता, चित्रांबरधरा, दिव्याभरणभूषिता, हंसाख्या, व्योमनिलया, जगत्‌सृष्टिविवर्धिनी, (९९)

नियन्त्री यन्त्रमध्यस्था नन्दिनी भद्रकालिका ।
आदित्यवर्णा कौबेरी मयूरवरवाहना ॥१००॥

नियंत्री, यंत्रमध्यस्था, नन्दिनी, भद्रकालिका, आदित्यवर्णा, कौबेरी, मयूरवरवाहना, (१००)

वृषासनगता गौरी महाकाली सुरार्चिता ।
अदितिर्नियता रौद्रा पद्मगर्भा विवाहना ॥१०१॥

वृषासनगता, गौरी, महाकाली, सुरार्चिता, अदिती, नियता, रौद्रा, पद्मगर्भा, विवाहना, (१०१)

विरूपाक्षी लेलिहानी महासुरविनाशिनी ।
महाफलानवद्याङ्‌गी कामरूपा विभावरी ॥१०२॥

विरूपाक्षी, लेलिहानी, महासुरविनाशिनी, महाफला, अनवद्याङ्गी, कामरूपा, विभावरी, (१०२)

विचित्ररत्नमुकुटा प्रणतार्तिप्रभञ्जनी ।
कौशिकी कर्षणी रात्रिस्त्रिदशातिविनाशिनी ॥१०३॥

विचित्ररत्नमुकुटा, प्रणतार्तिप्रभंजनी, कौशिकी, कर्षणी, रात्री, त्रिदशार्तिविनाशिनी, (१०३)

बहुरूपा स्वरूपा च विरूपा रूपवर्जिता ।
भक्तार्तिशमनी भव्या भवतापविनाशिनी ॥१०४॥

बहुरूपा, स्वरूपा, विरूपा, रूपवर्जिता, भक्तार्तिशमनी, भव्या, भवतापविनाशिनी, (१०४)

निर्गुणा नित्यविभवा निःसारा निरपत्रपा ।
तपस्विनी सामगीतिर्भवाङ्‌कनिलयालया ॥१०५॥

निर्गुणा, नित्यविभवा, निःसारा, निरपत्रपा, तपस्विनी, सामगीती, भवांकनिलयालया, (१०५)

दीक्षा विद्याधरी दीप्ता महेन्द्रविनिपातिनी ।
सर्वातिशायिनी विश्वा सर्वसिद्धिप्रदायिनी ॥१०६॥

दीक्षा, विद्याधरी, दीप्ता, महेन्द्रविनिपातिनी, सर्वातिशायिनी, विश्वा, सर्वसिद्धिप्रदायिनी, (१०६)

सर्वेश्वरप्रियाभार्या समुद्रान्तरवासिनी ।
अकलङ्‌का निराधारा नित्यसिद्धा निरामया ॥१०७॥

सर्वेश्वरप्रियाभार्या, समुद्रान्तरवासिनी, अकलंका, निराधारा, नित्यसिद्धा, निरामया, १०७)

कामधेनुर्बुहद्‌गर्भा धीमती मोहनाशिनी ।
निःसङ्‌कल्पा निरातङ्‌का विनया विनयप्रिया ॥१०८॥

कामधेनू, बृहद्गर्भा, धीमती, मोहनाशिनी, नि:संकल्पा, निरातंका, विनया, विनयप्रिया (१०८)

ज्वालामालासहस्राढ्या देवदेवी मनोमयी ।
महाभगवती भर्गा वासुदेवसमुद्भवा ॥१०९॥

ज्वालामाला, सहस्राढ्या, देवदेवी, मनोमयी, महाभगवती, भर्गा, वासुदेवसमुद्भवा, (१०९)

महेन्द्रोपेन्द्रभगिनी भक्तिगम्या परावरा ।
ज्ञानज्ञेया जरातीता वेदान्तविषया गतिः ॥११०॥

महेन्द्रउपेन्द्रभगिनी, भक्तिगम्या, परावरा, ज्ञानज्ञेया, जरातीता, वेदान्तविषया, गती, (११०)

दक्षिणा दहती दीर्घा सर्वभूतनमस्कृता ।
योगमाया विभागज्ञा महामोहा गरीयसी ॥१११॥

दक्षिणा, दहती, दीर्घा, सर्वभूतनमस्कृता, योगमाया, विभागज्ञा, महामोहा, गरीयसी, (१११)

सन्ध्या सर्वसमुद्भतिर्ब्रह्मविद्याश्रयादिभिः ।
बीजाङ्‌कुरसमुद्भूतिर्महाशक्तिर्महामतिः ॥११२॥

संध्या, ब्रह्मविद्याश्रया-सर्वसमुद्भूती, बीजांकुरसमुद्भूती, महाशक्ती, महामती, (११२)

क्षान्तिः प्रज्ञा चितिः सच्चिन्महाभोगीन्द्रशायिनी ।
विकृतिः शाङ्‌करी शास्तिर्गणगन्धर्वसेविता ॥११३॥

क्षान्ती, प्रज्ञा, चिती, सत्‌चित्‌महाभोगीन्द्रशायिनी, विकृती, शांकरी, शास्ती, गणगंधर्वसेविता, (११३)

वैश्वानरी महाशाला महासेना गुहप्रिया ।
महारात्रिः शिवानन्दा शची दुःस्वप्ननाशिनी ॥११४॥

वैश्वानरी, महाशाला, महासेना, गुहप्रिया, महारात्री, शिवानन्दा, शची, दुःस्वप्ननाशिनी, (११४)

ईज्या पूज्या जगद्धात्री दुर्विनेया सुरूपिणी ।
तपस्विनी समाधिस्था त्रिनेत्रा दिविसंस्थिता ॥११५॥

ईज्या, पूज्या, जगद्धात्री, दुर्विनेया, सुरूपिणी, तपस्विनी, समाधिस्था, त्रिनेत्रा, दिविसंस्थिता, (११५)

गुहाम्बिका गुणोत्पत्तिर्महापीठा मरुत्सुता ।
हव्यवाहान्तरागादिः हव्यवाहसमुद्‌भवा ॥११६॥

गुहाम्बिका, गुणोत्पत्ती, महापीठा, मरुत्सुता, हव्यवाहा, अन्तरागादी, हव्यवाहसमुद्भवा, (११६)

जगद्योनिर्जगन्माता जन्ममृत्युजरातिगा ।
बुद्धिमहाबुद्धिमती पुरुषान्तरवासिनी ॥११७॥

जगद्‌योनी, जगन्माता, जन्ममृत्युजरातिगा, बुद्धी, महाबुद्धिमती, पुरुषान्तरवासिनी, (११७)

तपस्विनी समाधिस्था त्रिनेत्रा दिविसंस्थिता ।
सर्वेन्द्रियमनोमाता सर्वभूतहृदिस्थिता ॥११८॥

तपस्विनी, समाधिस्था, त्रिनेत्रा, दिविसंस्थिता, सर्वेन्द्रियमनो माता, सर्वभूतहृदिस्थिता, (११८)

संसारतारिणी विद्या ब्रह्मवादिमनोलया ।
ब्रह्माणी बृहती ब्राह्मी ब्रह्मभूता भवारणी ॥११९॥

संसारतारिणी, विद्या, ब्रह्मवादिमनोलया, ब्रह्माणी, बृहती, प्राज्ञी, ब्रह्मभूता, भवारणी, (११९)

हिरण्मयी महारात्रिः संसारपरिवर्तिका ।
सुमालिनी सुरूपा च भाविनी हारिणी प्रभा ॥१२०॥

हिरण्मयी, महारात्री, संसारपरिवर्त्तिका, सुमालिनी, सुरूपा, भाविनी, हारिणी, प्रभा, (१२०)

उन्मीलनी सर्वसहा सर्वप्रत्ययसाक्षिणी ।
सुसौम्या चन्द्रवदना ताण्डवासक्तमानसा ॥१२१॥

उन्मीलनी, सर्वसहा, सर्व प्रत्ययसाक्षिणी, सुसौम्या, चन्द्रवदना, ताण्डवासक्तमानसा, (१२१)

सत्वशुद्धिकरी शुद्धिर्मलत्रयविनाशिनी ।
जगत्प्रिया जगन्मूर्तिस्त्रिमूर्तिरमृताश्रया ॥१२२॥

सत्त्वशुद्धिकरी, शुद्धी, मलत्रयविनाशिनी, जगत्‌प्रिया, जगन्मूर्ती, त्रिमूर्ती, अमृताश्रया, (१२२)

निराश्रया निराहारा निरंकुशपदोद्भवा ।
चन्द्रहस्ता विचित्राङ्‌गी स्रग्विणी पद्मधारिणी ॥१२३॥

निराश्रया, निराहारा, निरंकुशपदोद्भवा, चंद्रहस्ता, विचित्रांगी, स्रग्विणी, पद्मधारिणी, (१२३)

परावरविधानज्ञा महापुरुषपूर्वजा ।
विश्वेश्वरप्रिया विद्युद्विद्युज्जिह्वा जितश्रमा ॥१२४॥

परावरविधानज्ञा, महापुरुषपूर्वजा, विश्वेश्वरप्रिया, विद्युत्, विद्युजिव्हा, जितश्रमा, (१२४)

विद्यामयी सहस्राक्षी सहस्रवदनात्मजा ।
सहस्ररश्मिः सत्त्वस्था महेश्वरपदाश्रया ॥१२५॥

विद्यामयी, सहस्राक्षी, सहस्रवदनात्मजा, सहस्ररश्मी, सत्त्वस्था, महेश्वरपदाश्रया, (१२५)

क्षालिनी मृण्मयी व्याप्ता तैजसी पद्मबोधिका ।
महामायाश्रया मान्या महादेवमनोरमा ॥१२६॥

क्षालिनी, मृण्मयी, व्याप्ता, तैजसी पद्मबोधिका, महामाया, आश्रया, मान्या, महादेवमनोरमा, (१२६)

व्योमलक्ष्मीः सिंहरथा चेकितानामितप्रभा ।
वीरेश्वरी विमानस्था विशोका शोकनाशिनी ॥१२७॥

व्योमलक्ष्मी, सिंहरथा, चेकिताना, अमितप्रभा, वीरेश्वरी, विमानस्था, विशोका, शोकनाशिनी, (१२७)

अनाहता कुण्डलिनी नलिनी पद्मभासिनी ।
सदानन्दा सदाकीर्तिः सर्वभूताश्रयस्थिता ॥१२८॥

अनाहता, कुंडलिनी, नलिनी, पद्मभासिनी, सदानन्दा, सदाकीर्ती, सर्वभूताश्रयस्थिता. (१२८)

वाग्देवता ब्रह्मकला कलातीता कलारणी ।
ब्रह्मश्रीब्रह्महृदया ब्रह्मविष्णुशिवप्रिया ॥१२९॥

वाग्देवता, ब्रह्मकला, कलातीता, कलारणी, ब्रह्मश्री, ब्रह्महृदया, ब्रह्मविष्णुशिवप्रिया. (१२९)

व्योमशक्तिः क्रियाशक्तिर्ज्ञानशक्तिः परा गतिः ।
क्षोभिका बन्धिका भेद्या भेदाभेदविवर्जिता ॥१३०॥

व्योमशक्ती, क्रियाशक्ती, ज्ञानशक्ती, परागती, क्षोभिका, बन्धिका, भेद्या, भेदाभेदविवर्जिता, (१३०)

अभिन्ना भिन्नसंस्थाना वशिनी वंशहारिणी ।
गुह्यशक्तिर्गुणातीता सर्वदा सर्वतोमुखी ॥१३१॥

अभिन्ना, भिन्नसंस्थाना, वशिनी, वंशहारिणी, गुह्यशक्ती, गुणातीता, सर्वदा, सर्वतोमुखी, (१३१)

भगिनी भगवत्पत्नी सकला कालहारिणी ।
सर्ववित् सर्वतोभद्रा गुह्यातीता गुहावलिः ॥१३२॥

भगिनी, भगवत्पत्नी, सकला, कालहारिणी, सर्वविद्, सर्वतोभद्रा, गुह्यातीता, गुहावली, (१३२)

प्रक्रिया योगमाता च गङ्‌गा विश्वेश्वरेश्वरी ।
कलिला कपिला कान्ता कमलाभा कलान्तरा ॥१३३॥

प्रक्रिया, योगमाता, गंगा, विश्वेश्वरा, ईश्वरी, कलिला, कपिला, कान्ता, कमलाभा, कलान्तरा, (१३३)

पुण्या पुष्करिणी भोक्त्री पुरन्दरपुरस्सरा ।
पोषिणी परमैश्वर्यभूतिदा भूतिभूषणा ॥१३४॥

पुण्या, पुष्करिणी, भोक्ती, पुरन्दरपुरस्सरा, पोषिणी, परमा, ऐश्वर्यभूतिदा, भूतिभूषणा, (१३४)

पञ्चब्रह्मसमुत्पत्तिः परमार्थार्थविग्रहा ।
धर्मोदया भानुमती योगिज्ञेया मनोजवा ॥१३५॥

पंचब्रह्मसमुत्पत्ती, परमार्था, अर्थविग्रहा, धर्मोदया, भानुमती, योगिज्ञेया, मनोजवा, (१३५)

मनोरमा मनोरस्का तापसी वेदरूपिणी ।
वेदशक्तिर्वेदमाता वेदविद्याप्रकाशिनी ॥१३६॥

मनोरमा, मनोरस्का, तापसी, वेदरूपिणी, वेदशक्ती, वेदमाता, वेदविद्याप्रकाशिनी, (१३६)

योगेश्वरेश्वरी माता महाशक्तिर्मनोमयी ।
विश्वावस्था वियन्मूर्तिर्विद्युन्माला विहायसी ॥१३७॥

योगेश्वरेश्वरी, माता, महाशक्ती, मनोमयी, विश्वावस्था, वियत्‌मूर्ती, विद्युन्माला, विहायसी, (१३७)

किन्नरी सुरभी विद्या नन्दिनी नन्दिवल्लभा ।
भारती परमानन्दा परापरविभेदिका ॥१३८॥

किन्नरी, सुरभी, विद्या, नन्दिनी, नन्दिवल्लभा, भारती, परमानन्दा, परापरविभेदिका, (१३८)

सर्वप्रहरणोपेता काम्या कामेश्वरेश्वरी ।
अचिन्त्यानन्तविभवा भूलेखा कनकप्रभा ॥१३९॥

सर्वप्रहरणोपेता, काम्या, कामेश्वरेश्वरी, अचिन्त्या, अनन्तविभवा, भूलेखा, कनकप्रभा, (१३९)

कूष्माण्डी धनरत्नाढ्या सुगन्धा गन्धदायिनी ।
त्रिविक्रमपदोद्भूता धनुष्पाणिः शिवोदया ॥१४०॥

कूष्माण्डी, धनरत्नाढ्या, सुगंधा, गंधदायिनी, त्रिविक्रमपदोद्भूता, धनुष्पाणी, शिवोदया, (१४०)

सुदुर्लभा धनाध्यक्षा धन्या पिङ्‌गललोचना ।
शान्तिः प्रभावती दीप्तिः पङ्‌कजायतलोचना ॥१४१॥

सुदुर्लभा, धनाध्यक्षा, धन्या, पिंगललोचना, शान्ती, प्रभावती, दीप्ती, पंकजायतलोचना, (१४१)

आद्या भूः कमलोद्भूता गवां माता रणप्रिया ।
सत्क्रिया गिरिशा शुद्धिनित्यपुष्टी निरन्तरा ॥१४२॥

आद्या, भू, कमलोद्भूता, गाईंची माता, रणप्रिया, सत्क्रिया, गिरिशा, शुद्धी, नित्यपुष्टी, निरंतरा, (१४२)

दुर्गा कात्यायनी चण्डीचर्चिताङ्‌गा सुविग्रहा ।
हिरण्यवर्णा जगती जगद्यन्त्रप्रवर्तिका ॥१४३॥

दुर्गा, कात्यायनी, चण्डी, चर्चिताङ्गा, सुविग्रहा, हिरण्यवर्णा, जगती, जगद्‌यन्त्रप्रवर्तिका, (१४३)

मन्दराद्रिनिवासा च गरहा स्वर्णमालिनी ।
रत्नमाला रत्नगर्भा पुष्टिर्विश्वप्रमाथिनी ॥१४४॥

मन्दराद्रिनिवासा, गरहा, स्वर्णमालिनी, रत्नमाला, रत्नगर्भा, पुष्टी, विश्वप्रमाथिनी, (१४४)

पद्मनाभा पद्मनिभा नित्यरुष्टामृतोद्भवा ।
धुन्वती दुष्प्रकम्पा च सूर्यमाता दृषद्वती ॥१४५॥

पद्मनाभा, पद्मनिभा, नित्यरुष्टा, अमृतोद्भवा, धुन्वती, दुष्प्रकम्पा, सूर्यमाता, दृषद्वती, (१४५)

महेन्द्रभगिनी सौम्या वरेण्या वरदायिका ।
कल्याणी कमलावासा पञ्चचूडा वरप्रदा ॥१४६॥

महेन्द्रभगिनी, सौम्या, वरेण्या, वरदायिका, कल्याणी, कमलावासा, पञ्चचूडा, वरप्रदा, (१४६)

वाच्यामरेश्वरी विद्या दुर्जया दुरतिक्रमा ।
कालरात्रिर्महावेगा वीरभद्रप्रिया हिता ॥१४७॥

वाच्या, अमरेश्वरी, विद्या, दुर्जया, दुरतिक्रमा, कालरात्री, महावेगा, वीरभद्रप्रिया, हिता, (१४७)

भद्रकाली जगन्माता भक्तानां भद्रदायिनी ।
कराला पिङ्‌गलाकारा कामभेदा महास्वना ॥१४८॥

भद्रकाली, जगन्माता, भक्त-भद्रदायिनी, कराला, पिङ्गलाकारा, कामभेदा, महास्वना, (१४८)

यशस्विनी यशोदा च षडध्वपरिवर्तिका ।
शङ्खिनी पद्मिनी सांख्या सांख्ययोगप्रवर्तिका ॥१४९॥

यशस्विनी, यशोदा, षडध्वप्रवर्तिका, शङ्खिनी, पद्मिनी, सांख्या, सांख्ययोगप्रवर्तिका, (१४९)

चैत्रा संवत्सरारूढा जगत्सम्पूरणी ध्वजा ।
शुम्भारिः खेचरी स्वस्था कम्बुग्रीवा कलिप्रिया ॥१५०॥

चैत्रा, संवत्सरारूढा, जगत्संपूरणी, ध्वजा, शुम्भारी, खेचरी, कम्बुग्रीवा, कलिप्रिया, (१५०)

खगध्वजा खगारूढा वाराही पूगमालिनी ।
ऐश्वर्यपद्मनिलया विरक्ता गरुडासना ॥१५१॥

खगध्वजा, खगारूढा, वाराही, पूगमालिनी, ऐश्वर्यपद्मनिलया, विरक्ता, गरुडासना, (१५१)

जयन्ती हृद्‌गुहागम्या गह्वरेष्ठा गणाग्रणीः ।
सङ्‌कल्पसिद्धा सामस्था सर्वविज्ञानदायिनी ॥१५२॥

जयन्ती, हृद्गुहागम्या, गह्वरेष्ठा, गणाग्रणी, संकल्पसिद्धा, सामस्था, सर्वविज्ञानदायिनी, (१५२)

कलिः कल्कविहन्त्री च गुह्योपनिषदुत्तमा ।
निष्ठा दृष्टिः स्मृतिर्व्याप्तिः पुष्टिस्तुष्टिः क्रियावती ॥१५३॥

कली, कल्कविहन्त्री, गुह्या, उपनिषदुत्तमा, निष्ठा, दृष्टी, स्मृती, व्याप्ती, पुष्टी, तुष्टी, क्रियावती, (१५३)

विश्वामरेश्वरेशाना भुक्तिर्मुक्तिः शिवामृता ।
लोहिता सर्पमाला च भीषणी वनमालिनी ॥१५४॥

विश्वा, अमरेश्वरा, ईशाना, भुक्ती , मुक्ती, शिवामृता, लोहिता, सर्पमाला, भीषणी, वनमालिनी, (१५४)

अनन्तशयनानन्ता नरनारायणोद्भवा ।
नृसिंही दैत्यमथनी शङ्‌कचक्रगदाधरा ॥१५५॥

अनन्तशयना, अनन्ता, नरनारायणोद्भवा, नृसिंही, दैत्यमथनी, शङ्खचक्रगदाधरा, (१५५)

सङ्‌कर्षणी समुत्पत्तिरम्बिका पादसंश्रया ।
महाज्वाला महाभूतिः सुमूर्तिः सर्वकामधुक् ॥१५६॥

सङ्कर्षणी, समुत्पत्ती, अंबिका, पादसंश्रया, महाज्वाला, महाभूती, सुमूर्ती, सर्वकामधुक्, (१५६)

शुभ्रा च सुस्तना सौरी धर्मकामार्थमोक्षदा ।
भ्रूमध्यनिलया पूर्वा पुराणपुरुषारणिः ॥१५७॥

शुभ्रा, सुस्तना, सौरी, धर्मकामार्थमोक्षदा, भ्रूमध्यनिलया, पूर्वा, पुराणपुरुषारणी, (१५७)

महाविभूतिदा मध्या सरोजनयना समा ।
अष्टादशभुजानाद्या नीलोत्पलदलप्रभा ॥१५८॥

महाविभूतिदा, मध्या, सरोजनयना, समा, अष्टादशभुजा, अनाद्या, नीलोत्पलदलप्रभा, (१५८)

सर्वशक्त्यासनारूढा धर्माधर्मविवर्जिता ।
वैराग्यज्ञाननिरता निरालोका निरिन्द्रिया ॥१५९॥

सर्वशक्त्यासनारूढा, धर्माधर्मविवर्जिता, वैराग्यज्ञाननिरता, निरालोका, निरिन्द्रिया, (१५९)

विचित्रगहनाधारा शाश्वतस्थानवासिनी ।
स्थानेश्वरी निरानन्दा त्रिशूलवरधारिणी ॥१६०॥

विचित्रगहनाधारा, शाश्वतस्थानवासिनी, स्थानेश्वरी, निरानन्दा, त्रिशूलवरधारिणी, (१६०)

अशेषदेवतामूर्तिर्देवता वरदेवता ।
गणाम्बिका गिरेः पुत्री निशुम्भविनिपातिनी ॥१६१॥

अशेषदेवता, मूर्तिदेवता, वरदेवता, गणाम्बिका, गिरिपुत्री, निशुम्भविनिपातिनी, (१६१)

अवर्णा वर्णरहिता त्रिवर्णा जीवसम्भवा ।
अनन्तवर्णानन्यस्था शङ्‌करी शान्तमानसा ॥१६२॥

अवर्णा, वर्णरहिता, त्रिवर्णा, जीवसम्भवा, अनन्तवर्णा, अनन्यस्था, शंकरी, शान्तमानसा, (१६२)

अगोत्री गोमती गोप्त्री गुह्यरूपा गुणोत्तरा ।
गौर्गीर्गव्यप्रिया गौणी गणेश्वरनमस्कृता ॥१६३॥

अगोत्रा, गोमती, गोप्त्री, गुह्यरूपा, गुणोत्तरा, गौ-गी-गव्यप्रिया, गौणी, गणेश्वरनमस्कृता, (१६३)

सत्यभामा सत्यसन्धा त्रिसन्ध्या सन्धिवर्जिता ।
सर्ववादाश्रया सङ्‌ख्या साङ्ख्ययोगसमुद्भवा ॥१६४॥

सत्यभामा, सत्यसन्धा, त्रिसन्ध्या, सन्धिवर्जिता, सर्ववादाश्रया, संख्या, सांख्ययोगसमुद्भवा, (१६४)

असंख्येयाप्रमेयाख्या शून्या शुद्धकुलोद्भवा ।
बिन्दुनादसमुत्पत्तिः शम्भुवामा शशिप्रभा ॥१६५॥

असंख्येया, अप्रमेयाख्या, शून्या, शुद्धकुलोद्भवा, बिन्दुनादसमुत्पत्ती, शंभुवामा, शशिप्रभा, (१६५)

पिशङ्‌गा भेदरहिता मनोज्ञा मधुसूदनी ।
महाश्रीः श्रीसमुत्पत्तिस्तमःपारे प्रतिष्ठिता ॥१६६॥

पिशङ्गाा, भेदरहिता, मनोज्ञा, मधुसूदनी, महाश्री, श्रीसमुत्पत्ती, तमपारप्रतिष्ठिता, (१६६)

त्रितत्त्वमाता त्रिविधा सुसूक्ष्मपदसंश्रया ।
शान्ता भीता मलातीता निर्विकारा शिवाश्रया ॥१६७॥

त्रितत्त्वमाता, त्रिविधा, सुसूक्ष्मपदसंश्रया, शान्ता, भीता, मलातीता, निर्विकारा, शिवाश्रया, (१६७)

शिवाख्या चित्तनिलया शिवज्ञानस्वरूपिणी ।
दैत्यदानवनिर्माथी काश्यपी कालकर्णिका ॥१६८॥

शिवाख्या, चित्तनिलया, शिवज्ञानस्वरूपिणी, दैत्यदानवनिर्माथी, काश्यपी, कालकर्णिका, (१६८)

शास्त्रयोनिः क्रियामूर्तिश्चतुर्वर्गप्रदर्शिका ।
नारायणी नरोत्पत्तिः कौमुदी लिङ्‌गधारिणी ॥१६९॥

शास्त्रयोनी, क्रियामूर्ती, चतुर्वर्गप्रदर्शिका, नारायणी, नरोत्पत्ती, कौमुदी, लिङ्गधारिणी, (१६९)

कामुकी कलिताभावा परावरविभूतिदा ।
पराङ्‌गजातमहिमा वडवा वामलोचना ॥१७०॥

कामुकी, कलिताभावा, परावरविभूतिदा, पराङ्गजातमहिमा, वडवा, वामलोचना, (१७०)

सुभद्रा देवकी सीता वेदवेदाङ्‌गपारगा ।
मनस्विनी मन्युमाता महामन्युसमुद्भवा ॥१७१॥

सुभद्रा, देवकी, सीता, वेदवेदाङ्गपारगा, मनस्विनी, मन्युमाता, महामन्युसमुद्भवा, (१७१)

अमन्युरमृतास्वादा पुरुहूता पुरुष्टुता ।
अशोच्या भिन्नविषया हिरण्यरजतप्रिया ॥१७२॥

अमन्यु, अमृतास्वादा, पुरुहूता, पुरुष्टुता, अशोच्या, भिन्नविषया, हिरण्यरजतप्रिया, (१७२)

हिरण्यरजनी हैमा हेमाभरणभूषिता ।
विभ्राजमाना दुर्ज्ञेया ज्योतिष्टोमफलप्रदा ॥१७३॥

हिरण्यरजनी, हैमा, हेमाभरणभूषिता, विभ्राजमाना, दुर्ज्ञेया, ज्योतिष्टोमफलप्रदा, (१७३)

महानिद्रासमुद्भूतिरनिद्रा सत्यदेवता ।
दीर्घा ककुद्मिनी हृद्या शान्तिदा शान्तिवर्धिनी ॥१७४॥

महानिद्रासमुद्भूती, अनिद्रा, सत्यदेवता, दीर्घा, ककुद्मिनी, हृद्या, शान्तिदा, शान्तिवर्धिनी, (१७४)

लक्ष्म्यादिशक्तिजननी शक्तिचक्रप्रवर्तिका ।
त्रिशक्तिजननी जन्या षडूर्मिपरिवर्जिता ॥१७५॥

लक्ष्म्यादिशक्तिजननी, शक्तिचक्रप्रवर्तिका, त्रिशक्तिजननी, जन्या, षडूमिपरिवर्जिता, (१७५)

सुधौता कर्मकरणी युगान्तदहनात्मिका ।
संकर्षणी जगद्धात्री कामयोनिः किरीटिनी ॥१७६॥

सुधौता, कर्मकरणी, युगान्तदहनात्मिका, संकर्षणी, जगद्धात्री, कामयोनी, किरीटिनी, (१७६)

ऐन्द्री त्रैलोक्यनमिता वैष्णवी परमेश्वरी ।
प्रद्युम्नदयिता दात्री युग्मदृष्टिस्त्रिलोचना ॥१७७॥

ऐन्द्री, त्रैलोक्यनमिता, वैष्णवी, परमेश्वरी, प्रद्युम्नदयिता, दात्री, युग्मदृष्टी, त्रिलोचना, (१७७)

मदोत्कटा हंसगतिः प्रचण्डा चण्डविक्रमा ।
वृषावेशा वियन्माता विन्ध्यपर्वतवासिनी ॥१७८॥

मदोत्कटा, हंसगती, प्रचण्डा, चण्डविक्रमा, वृषावेशा, वियन्माता, विन्ध्यपर्वतवासिनी, (१७८)

हिमवन्मेरुनिलया कैलासगिरिवासिनी ।
चाणूरहन्तृतनया नीतिज्ञा कामरूपिणी ॥१७९॥

हिमवन्मेरुनिलया, कैलासगिरिवासिनी, चाणूरहन्तृतनया, (कृष्ण) नीतिज्ञा, कामरूपिणी, (१७९)

वेदविद्याव्रतस्नाता ब्रह्मशैलनिवासिनी ।
वीरभद्रप्रजा वीरा महाकामसमुद्भवा ॥१८०॥

वेदविद्याव्रतस्नाता, ब्रह्मशैलनिवासिनी, वीरभद्रप्रजा, वीरा, महाकामसमुद्भवा, (१८०)

विद्याधरप्रिया सिद्धा विद्याधरनिराकृतिः ।
आप्यायनी हरन्ती च पावनी पोषणी कला ॥१८१॥

विद्याधरप्रिया, सिद्धा, विद्याधरनिराकृती, आप्यायनी, हरन्ती, पावनी, पोषणी, कला, (१८१)

मातृका मन्मथोद्भूता वारिजा वाहनप्रिया ।
करीषिणी सुधावाणी वीणावादनतत्परा ॥१८२॥

मातृका, मन्मथोद्भूता, वारिजा, वाहनप्रिया, करीषिणी, सुधावाणी, वीणावादनतत्परा, (१८२)

सेविता सेविका सेव्या सिनीवाली गरुत्मती ।
अरुन्धती हिरण्याक्षी मृगाङ्‌का मानदायिनी ॥१८३॥

सेविता, सेविका, सेव्या, सिनीवाली, गरुत्मती, अरुंधती, हिरण्याक्षी, मृगांका, मानदायिनी, (१८३)

वसुप्रदा वसुमती वसोर्धारा वसुन्धरा ।
धाराधरा वरारोहा परावाससहस्रदा ॥१८४॥

वसुप्रदा, वसुमती, वसोर्धारा, वसुंधरा, धाराधरा, वरारोहा, परावाससहस्रदा, (१८४)

श्रीफला श्रीमती श्रीशा श्रीनिवासा शिवप्रिया ।
श्रीधरा श्रीकरी कल्पा श्रीधरार्धशरीरिणी ॥१८५॥

श्रीफला, श्रीमती, श्रीशा, श्रीनिवासा, शिवप्रिया, श्रीधरा, श्रीकरी, कल्पा, श्रीधरार्धशरीरिणी, (१८५)

अनन्तदृष्टिरक्षुद्रा धात्रीशा धनदप्रिया ।
निहन्त्री दैत्यसङ्‌घानां सिंहिका सिंहवाहना ॥१८६॥

अनन्तदृष्टी, अक्षुद्रा, धात्रीशा, धनदप्रिया, दैत्यसंघानां निहन्त्री, (देत्यगणांना ठार करणारी) सिंहिका, सिंहवाहना, (१८६)

सुवर्चला च सुश्रोणी सुकीर्तिश्छिन्नसंशया ।
रसज्ञा रसदा रामा लेलिहानामृतस्रवा ॥१८७॥

सुवर्चला, सुश्रोणी, सुकीर्ती, छिन्नसंशया, रसज्ञा, रसदा, रामा, लेलिहाना, अमृतस्रवा, (१८७)

नित्योदिता स्वयंज्योतिरुत्सुका मृतजीवना ।
वज्रदण्डा वज्रजिह्वा वैदेही वज्रविग्रहा ॥१८८॥

नित्योदिता, स्वयंज्योती, उत्सुका, मृतजीवना, वज्रदंडा, वज्रजिह्वा, वैदेही, वज्रविग्रहा, (१८८)

माङ्‌गल्या मङ्‌गला माला निर्मला मलहारिणी ।
गान्धर्वी करुका चान्द्री कम्बलाश्वतरप्रिया ॥१८९॥

मांगल्या, मंगला, माला, निर्मला, मलहारिणी, गांधर्वी, करुका, चांद्री, कंबला, अश्वतरप्रिया, (१८९)

सौदामिनी जनानन्दा भ्रुकुटीकुटिलानना ।
कर्णिकारकरा कक्षा कंसप्राणापहारिणी ॥१९०॥

सौदामिनी, जनानन्दा, भृकुटिकुटिलालना, कर्णिकारकरा, कक्षा, कंसप्राणापहारिणी, (१९०)

युगन्धरा युगावर्ता त्रिसन्ध्या हर्षवर्धनी ।
प्रत्यक्षदेवता दिव्या दिव्यगन्धा दिवः परा ॥१९१॥

युगंधरा, युगावर्ता, त्रिसंध्या, हर्षवर्धनी, प्रत्यक्षदेवता, दिव्या, दिव्यगंधा, दिव:परा, (१९१)

शक्रासनगता शाक्री साध्या चारुशरासना ।
इष्टा विशिष्टा शिष्टेष्टा शिष्टाशिष्टप्रपूजिता ॥१९२॥

शक्रासनगता, शाक्री, साध्या, चारुशरासना, इष्टा, विशिष्टा, शिष्टेष्टा, शिष्टाशिष्टप्रपूजिता, (१९२)

शतरूपा शतावर्ता विनता सुरभिः सुरा ।
सुरेन्द्रमाता सुद्युम्ना सुषुम्ना सूर्यसंस्थिता ॥१९३॥

शतरूपा, शतावर्ता, विनता, सुरभी, सुरा, सुरेन्द्रमाता, सुद्युम्ना, सुषुम्ना, सूर्यसंस्थिता, (१९३)

समीक्ष्या सत्प्रतिष्ठा च निवृत्तिर्ज्ञानपारगा ।
धर्मशास्त्रार्थकुशला धर्मज्ञा धर्मवाहना ॥१९४॥

समीक्षा, सत्प्रतिष्ठा, निवृत्ती, ज्ञानपारगा, धर्मशास्त्रार्थकुशला, धर्मज्ञा, धर्मवाहना, (१९४)

धर्माधर्मविनिर्मात्री धार्मिकाणां शिवप्रदा ।
धर्मशक्तिर्धर्ममयी विधर्मा विश्वधर्मिणी ॥१९५॥

धर्माधर्मविनिर्मात्री, धार्मिकाणांशिवप्रदा, धर्मशक्ती, धर्ममयी, विधर्मा, विश्वधर्मिणी, (१९५)

धर्मान्तरा धर्ममयी धर्मपूर्वा धनावहा ।
धर्मोपदेष्ट्री धर्मात्मा धर्मगम्या धराधरा ॥१९६॥

धर्मांतरा, धर्ममयी, धर्मपूर्वा, धनावहा, धर्मोपदेष्ट्री, धर्मात्मा, धर्मगम्या, धराधरा, (१९६)

कापाली शकलामूर्तिः कलाकलितविग्रहा ।
सर्वशक्तिविनिर्मुक्ता सर्वशक्त्याश्रयाश्रया ॥१९७॥

कापाली, शकला, अमूर्ती, कलाकलितविग्रहा, सर्वशक्ति विनिर्मुक्ता, सर्वशक्त्याश्रया, आश्रया, (१९७)

सर्वा सर्वेश्वरी सूक्ष्मा सूक्ष्मज्ञानस्वरूपिणी ।
प्रधानपुरुषेशेषा महादेवैकसाक्षिणी ॥१९८॥

सर्वा, सर्वेश्वरी, सूक्ष्मा, सूक्ष्मज्ञानस्वरूपिणी, प्रधानपुरुषा, ईशेषा, महादेवैकसाक्षिणी, (१९८)

सदाशिवा वियन्मूर्तिर्वेदमूर्तिरमूर्तिका ।
एवं नाम्नां सहस्रेण अस्तुत्वासौ हिमवान्गिरिः ॥१९९॥

सदाशिवा, वियन्मूर्ती, वेदमूर्ती, अमूर्तिका अशा सहस्रनावांनी हिमालयाने तिची प्रशंसा (स्तुती) केली. (१९९)

भूयः प्रणम्य भीतात्मा प्रोवाचेदं कृताञ्जलिः ।
यदेतदैश्वरं रूपं घोरन्ते परमेश्वरि ॥२००॥

तिच्या या रूपाने भ्यालेला हिमालय हात जोडून म्हणाला, 'देवी तुझे हे रूप फार भयानक आहे'. (२००)

भीतोऽस्मि साम्प्रतं दृष्ट्‍वा रूपमन्यत्प्रदर्शय ।
एवमुक्ताथ सा देवी तेन शैलेन पार्वती ॥२०१॥

या रूपाने मी फार भ्यालो आहे तरी तुझे दुसरे सौम्य रूप दाखव. त्याने असे म्हटल्यावर देवी पार्वतीने (२०१)

संहृत्य दर्शयामास स्वरूपमपरम्पुनः ।
नीलोत्पलदलप्रख्यं नीलोत्पलसुगन्धि च ॥२०२॥

आपले घोर रूप लुप्त करून दुसरे रूप दाखविले. ते रूप नीलकमलाच्या पानाप्रमाणे (मृदु) आणि तसेच सुगंधित (२०२)

द्विनेत्रं द्विभुजं सौम्यं नीलालकविभूषितम् ।
रक्तपादाम्बुजतलं सुरक्तकरपल्लवम् ॥२०३॥

दोन डोळे, दोन हात, सौम्य, काळे केस असलेले, लाल कमळाप्रमाणे हात व पाय असलेले, (२०३)

श्रीमद्विलाससद्वृत्तं ललाटतिलकोज्वलम् ।
भूषितं चारुसर्वाङ्‌गं भूषणैरतिकोमलम् ॥२०४॥

सुंदर, खेळकर, कपाळावरील तिलकाने सुशोभित, अलंकारयुक्त, सर्व अवयव सुंदर, अत्यन्त मृदू, (२०४)

दधानमुरसा मालां विशालां हेमनिर्मिताम् ।
ईषत्स्मितं सुबिम्बोष्ठं नूपुरारवसंयुतम् ॥२०५॥

वक्षावर सुवर्णाचा मोठा हार धारण केला आहे, किंचित् स्मितयुक्त, सुंदर ओठ असलेले, नूपुरांचा ध्वनी करणारे, (२०५)

प्रसन्नवदनं दिव्यमनन्तमहिमास्पदम् ।
तदीदृशं समालोक्य स्वरूपं शैलसत्तमः ॥२०६॥

प्रसन्नमुख, दिव्य, अनन्तमहिमा असलेले ते रूप हिमालयाने पाहिले. (२०६)

भीतिं सन्त्यज्य हृष्टात्मा बभाषे परमेश्वरीम् ।
हिमवानुवाच -
अद्य मे सफलं जन्म अद्य मे सफलं तपः ॥२०७॥

हिमवान् भीती दूर करून हर्षितमनाने तो परमेश्वरीस म्हणाला, 'आज माझा जन्म सफल झाला, माझे तप सफल झाले'. (२०७)

यन्मे साक्षात्त्वमव्यक्ता प्रपन्ना दृष्टिगोचरम् ।
त्वया सृष्टं जगत्सर्वं प्रधानाद्यं त्वयि स्थितम् ॥२०८॥

कारण तू अव्यक्त असूनही मला दृष्टिगोचर झालीस, तू सर्व जग निर्मिलेस, प्रधान इ. तुझ्यात स्थित आहेत. (२०८)

त्वय्येव लीयते देवी त्वमेव परमा गतिः ।
वदन्ति केचित्त्वामेव प्रकृतिं प्रकृतेः परम् ॥२०९॥

तुझ्यातच हे लीन होतात, तूच परम गती आहेस, तुला कोणी प्रकृतीपलीकडची प्रकृती मानतात, (२०९)

अपरे परमार्थज्ञाः शिवेति शिवसंश्रयात् ।
त्वयि प्रधानः पुरुषो महाब्रह्मा तथेश्वरः ॥२१०॥

दुसरे सत्यार्थ जाणणारे तुला शिवाच्या आश्रयाने राहणारी शिवा म्हणतात. तुझ्यातच प्रधान, पुरुष, महान् ब्रह्मा आणि ईश्वर.... (२१०)

अविद्या नियतिर्माया कलाद्याः शततोऽभवन् ।
त्वं हि सा परमा शक्तिरनन्ता परमेष्ठिनी ॥२११॥

अविद्या, नियती, माया, शतश: कला तुझ्यात आहेत. तूच परमशक्ती, अनन्त परमेष्ठिनी आहेस. (२११)

सर्वभेदविनिर्मुक्ता सर्वभेदाश्रयाश्रया ।
त्वामिधिष्ठाय योगेशि महादेवो महेश्वरः ॥२१२॥

सर्वभेदांपासून मुक्त, सर्वभेदांच्या आश्रयांचा आश्रय आहेस, हे योगिनी महादेव तुझ्या अधिष्ठानाने (२१२)

प्रधानाद्यं जगत्सर्वं करोति विकरोति च ।
त्वयैव सङ्‌गतो देवः स्वात्मानन्दं समश्नुते ॥२१३॥

प्रधानादी सर्व जगत् निर्माण करतो आणि नष्ट करतो. तुझ्या सहवासांत तो देव आत्मानंदाचा भोग घेतो. (२१३)

त्वमेव परमानन्दस्त्वमेवानन्ददायिनी ।
त्वमक्षरं परं व्योम महज्ज्योतिर्निरञ्जनम् ॥२१४॥

तू परमानंद आहेस, परमानंद देणारी आहेस, तू अक्षर, पराकाश, महान् ज्योती आणि निरंजन आहेस. (२१४)

शिवं सर्वगतं सूक्ष्म परं ब्रह्म सनातनम् ।
त्वं शक्रः सर्वदेवानां ब्रह्मा ब्रह्मविदामसि ॥२१५॥

शिव, सर्वांच्याठायी असलेले सूक्ष्म असे तुझे रूप असून तू सनातन परब्रह्म आहेस, सर्व देवांमध्ये इंद्र आहेस, ब्रह्म जाणणाऱ्यांत तू ब्रह्म आहेस. (२१५)

वायुर्बलवतां देवि योगिनां त्वं कुमारकः ।
ऋषीणाञ्च वसिष्ठस्त्वं व्यासो वेदविदामसि ॥२१६॥

हे देवी, बलवानात तू वायू , तर योग्यांमध्ये कुमार (स्कंद) आहेस, ऋषींमध्ये वसिष्ठ, तर वेदज्ञांमध्ये व्यास आहेस. (२१६)

सांख्यानां कपिलो देवो रुद्राणाञ्चापि शङ्‌करः ।
आदित्यानामुपेंद्रस्त्वं वसूनाञ्चैव पावकः ॥२१७॥

सांख्यांत कपिल, रुद्रांमध्ये शंकर, आदित्यांमध्ये उपेन्द्र, वसूंमध्ये पावक आहेस. (२१७)

वेदानां सामवेदस्त्वं गायत्री छन्दसामसि ।
अध्यात्मविद्या विद्यानां गतीनां परमा गतिः ॥२१८॥

वेदांत तू सामवेद आणि छंदात गायत्री आहेस, विद्यांमध्ये अध्यात्मविद्या, गतींमध्ये श्रेष्ठ गती आहेस. (२१८)

माया त्वं सर्वशक्तीनां कालः कलयतामसि ।
ओङ्‌कारः सर्वगुह्यानां वर्णानाञ्च द्विजोत्तमः ॥२१९॥

सर्वशक्तींमध्ये माया, मोजणाऱ्यांमध्ये काल, सर्व रहस्यांमध्ये ओंकार आणि सर्व वर्णांत उत्तम ब्राह्मण आहेस. (२१९)

आश्रमाणां गृहस्थस्त्वमीश्वराणां महेश्वरः ।
पुंसां त्वमेकः पुरुषः सर्वभूतहृदि स्थितः ॥२२०॥

आश्रमांमध्ये गृहस्थाश्रम, ईश्वरांमध्ये महेश्वर, पुरुषांत तू एकमात्र पुरुष असून सर्व प्राण्यांच्या हृदयात आहेस. (२२०)

सर्वोपनिषदां देवि गुह्योपनिषदुच्यसे ।
ईशानश्चापि कल्पानां युगानां कृतमेव च ॥२२१॥

सर्व उपनिषदांमध्ये तू गुह्योपनिषद् म्हटली जातेस, कल्पांमध्ये ईशान आणि युगांमध्ये कृत-युग म्हटली जातेस. (२२१)

आदित्यः सर्वमार्गाणां वाचां देवी सरस्वती ।
त्वं लक्ष्मीश्चारुरूपाणां विष्णुर्मायाविनामसि ॥२२२॥

(तू) सर्व मार्गांमध्ये आदित्य, वाणींमध्ये सरस्वती, सुंदररूपांमध्ये लक्ष्मी, मायावींच्यामध्ये विष्णू आहेस, (२२२)

अरुन्धती सतीनां त्वं सुपर्णः पततामसि ।
सूक्तानां पौरुष सूक्तं सामज्येष्ठं च सामसु ॥२२३॥

सतींमध्ये अरुन्धती, पक्ष्यांमध्ये गरुड, सूक्तांमध्ये पुरुषसूक्त, सामांमध्ये ज्येष्ठ साम आहेस. (२२३)

सावित्री चापि जाप्यानां यजुषां शतरुद्रियम् ।
पर्वतानां महामेरुरनन्तो भोगिनामपि ॥२२४॥

जप करण्यायोग्य अशांत तू सावित्री, यजुंमध्ये शतरुद्रीय, पर्वतांत महामेरू, नागांमध्ये अनन्त आहेस. (२२४)

सर्वेषां त्वं परं ब्रह्म त्वन्मयं सर्वमेव हि ॥२२५॥

सर्वांमध्ये तू परमब्रह्म आहेस, सर्व त्वन्मय आहे. (२२५)

रूपं तवाशेषविकारहीन-
मगोचरं निर्मलमेकरूपम् ।
अनादिमध्यान्तमनन्तमाद्यं
नमामि सत्यं तमसः परस्तात् ॥२२६॥

तुझे रूप सर्व विकारापासून मुक्त, अगोचर, निर्मल आणि एक आहे. आदि, मध्य अंत नसलेले, सत्य, अंधकाराच्या पलीकडचे असे आहे. त्याला मी नमस्कार करतो. (२२६)

यदेव पश्यन्ति जगत्प्रसूतिं
वेदान्तविज्ञानविनिश्चितार्थाः ।
आनन्दमात्रं प्रणवाभिधानं
तदेव रूपं शरणं प्रपद्ये ॥२२७॥

वेदान्ताचा अर्थ ज्यांनी निश्चित केला आहे, जाणला आहे, ते जिला ब्रह्मांडाचे उत्पत्तिस्थान मानतात. जी आनंदमात्र, ओंकार संज्ञा असलेली आहे. तिला मी शरण जातो. (२२७)

अशेषभूतान्तरसन्निविष्टं
प्रधानपुंयोगवियोगहेतुम् ।
तेजोमयं जन्मविनाशहीनं
प्राणाभिधानं प्रणतोऽस्मि रूपम् ॥२२८॥

सर्वभूतमात्रांत समाविष्ट असलेल्या, प्रधान पुरुषाच्या संयोग वियोगाचे कारण अशा, तेजोमय, जन्म आणि नाश नसलेल्या, प्राण हे नांव असलेल्या या रूपाला मी नमितो. (२२८)

आद्यन्तहीनं जगदात्मरूपं
विभिन्नसंस्थं प्रकृतेः परस्तात् ।
कूटस्थमव्यक्तवपुस्तथैव
नमामि रूपं पुरुषाभिधानम् ॥२२९॥

आदी आणि अन्त नसलेल्या, जगताचे आत्मरूप अशा, अनेक ठिकाणी वास करणाऱ्या प्रकृतीच्या पलीकडील, कूटस्थ आणि अव्यक्त शरीराच्या, पुरुष संज्ञा असलेल्या रूपास मी नमस्कार करतो. (२२९)

सर्वाश्रयं सर्वजगद्विधानं
सर्वत्रगं जन्मविनाशहीनम् ।
सूक्ष्मं विचित्रं त्रिगुणं प्रधानं
नतोऽस्मि ते रूपमरूपभेदम् ॥२३०॥

सर्वांना आश्रय असलेले जगत् निर्माण करणारे, सर्वगामी, जन्मनाशहीन, सूक्ष्म, विचित्र त्रिगुणात्मक, प्रधान, भेद आणि रूप नसलेले असे जे तुझे रूप, त्याला मी नमितो. (२३०)

आद्यं महान्तं पुरुषाभिधानं
प्रकृत्यवस्थं त्रिगुणात्मबीजम् ।
ऐश्वर्यविज्ञानविरोधधर्मैः
समन्वितं देवि नतोऽस्मि रूपम् ॥२३१॥

आद्य, महान्, पुरुष नाम असलेले, प्रकृतिस्वरूप, त्रिगुणांचे बीज, ऐश्वर्य, विज्ञान आणि विरोधी धर्मांनी युक्त तुझे रूप असून त्याला माझा नमस्कार आहे. (२३१)

द्विसप्तलोकात्मकमम्बुसंस्थं
विचित्रभेदं पुरुषैकनाथम् ।
अनेकभेदैरधिवासितं ते
नतोऽस्मि रूपं जगदण्डसंज्ञम् ।२३२॥

चौदा भुवने असलेल्या, पाण्यात स्थित, अनेक भेद असलेल्या, पुरुषाला एक मात्र नाथ मानणाऱ्या, ब्रह्मांड संज्ञा असलेल्या तुझ्या रूपाला मी वंदन करतो. (२३२)

अशेषवेदात्मकमेकमाद्यं
त्वत्तेजसा पूरितलोक भेदम् ।
त्रिकालहेतुं परमेष्ठिसंज्ञं
नमामि रूपं रविमण्डलस्थम् ।२३३॥

संपूर्ण वेदात्मक, एकमेव, आद्य, तेजाने भेद नष्ट करणारे, भूत-वर्तमान-भविष्याचा हेतु असणारे, सूर्यमंडलात असलेले परमेष्ठी नाम असलेले तुझे रूप मी वन्दितो. (२३३)

सहस्रमूर्धानमनन्तशक्तिं
सहस्रबाहुं पुरुषं पुराणम् ।
शयनमन्तःसलिले तवैव
नारायणाख्यं प्रणतोऽस्मि रूपम् ॥२३४॥

सहस्रशीर्ष, अनन्तशक्ती, सहस्रबाहू, पुराणपुरुष, जलाशयात पहुडलेले असे तुझे जे नारायण रूप त्याला मी नमस्कार करतो. (२३४)

दंष्ट्राकरालं त्रिदशाभिवन्द्यं
युगान्तकालानलकर्तृरूपम् ।
अशेषभूताण्डविनाशहेतुं
नमामि रूपं तव कालसंज्ञम् ॥२३५॥

भयानक दाढा असलेले, देवांना वंद्य, प्रलयाग्नीला कर्तृरूप देणारे, संपूर्ण भूतांचा नाश करणारे काल नावाचे तुझे रूप मला वंद्य आहे. (२३५)

फणासहस्रेण विराजमानं
भोगीन्द्रमुख्यैरपि पूज्यमानम् ।
जनार्दनारूढतनुं प्रसुप्तं
नतोऽस्मि रूपं तव शेषसंज्ञम् ॥२३६॥

सहस्रफणा असलेले, नागश्रेष्ठांनी पूजिले जाणारे, विष्णूला वेढणारे असे जे तुझे शेष स्वरूप आहे त्याला मी वंदन करतो. (२३६)

अव्याहतैश्वर्यमयुग्मनेत्रं
ब्रह्मामृतानन्दरसज्ञमेकम् ।
युगान्तशेष दिवि नृत्यमानं
नतोस्मि रूपं तव रुद्रसंज्ञम् ॥२३७॥

अखंड ऐश्वर्ययुक्त, दोन डोळ्यांचे, ब्रह्मामृतानंदाच्या रसाला जाणणारे, युगान्तानंतरही शेष, स्वर्गात नर्तन करणारे तुझे रुद्र नामक जे रूप आहे त्याला मी नमस्कार करतो. (२३७)

प्रहीणशोकं प्रविहीनरूपं
सुरासुरैरर्चितपादपद्मम् ।
सुकोमलं देवि विभासि शुभ्रं
नमामि ते रूपमिदं भवानि ॥२३८॥

शोकरहित, रूपहीन, देवासुर ज्या चरणकमलाचे वंदन करतात, ते तुझे अत्यंत विमल स्वच्छ भासणारे रूप, हे भवानी मला वंद्य आहे. (२३८)

ॐ नमस्तेऽस्तु महादेवि नमस्ते परमेश्वरि ।
नमो भगवतीशानि शिवायै ते नमोनमः ॥२३९॥

महादेवी तुला नमन असो, परमेश्वरी तुला नमस्कार असो, हे भगवती, ईशानी, शिवा, तुला पुन: पुन्हा नमन असो. (२३९)

त्वन्मयोऽहं त्वदाधारस्त्वमेव च गतिर्मम ।
त्वामेव शरणं यास्ये प्रसीद परमेश्वरि ॥२४०॥

तू मला व्यापले आहेस, तूच माझा आधार, माझी गती आहेस, मी तुलाच शरण आहे, परमेश्वरी, मजवर कृपा कर. (२४०)

मया नास्ति समो लोके देवो वा दानवोऽपि वा ।
जगन्मातैव मत्पुत्री सम्भूता तपसा यतः ॥२४१॥

जगन्माता अशी तू माझ्या तपाने माझी कन्या झालीस म्हणून देव वा दानव लोकांतही माझ्यासारखा कोण आहे ? (२४१)

एषा तवाम्बिके देवि किलाभूत्पितृकन्यका ।
मेनाशेषजगन्मातुरहो मे पुण्यगौरवम् ॥२४२॥

तू जगन्माता असून मला व मेनेला पिता माता कल्पून तू कन्यारूपाने आलीस हे माझे श्रेष्ठ पुण्यच आहे. (२४२)

पाहि माममरेशानि मेनया सह सर्वदा ।
नमामि तव पादाब्जं व्रजामि शरणं शिवम् ॥२४३॥

मेनेसह माझे रक्षण कर, मी तुझ्या चरणांना वंदन करतो, शिवाला शरण जातो. (२४३)

अहो मे सुमहद्‌भाग्यं महादेवीसमागमात् ।
आज्ञापय महादेवि किं करिष्यामि शंकरि ॥२४४॥

महादेवीची प्राप्ती हे माझे अहोभाग्य. हे महादेवी, मी काय करावे ते सांग. (२४४)

एतावदुक्त्वा वचनं तदा हिमगिरीश्वरः ।
संप्रेक्षमाणो गिरिजां प्राञ्जलिः पार्श्वगोऽभवत् ॥२४५॥

असे बोलून, हात जोडून, गिरिजेकडे पाहात, हिमालय बाजूला उभा राहिला. (२४५)

अथ सा तस्य वचनं निशम्य जगतोऽरणिः ।
सस्मितं प्राह पितरं स्मृत्वा पशुपतिं पतिम् ॥२४६॥

हिमालयाचे वचन ऐकून जगत्‌निर्माण करणारी पार्वती शिवाचे स्मरण करून स्मितपूर्वक म्हणाली, (२४६)

श्रीदेव्युवाच -
शृणुष्व चैतत्प्रथमं गुह्यमीश्वरगोचरम् ।
उपदेशं गिरिश्रेष्ठ सेवितं ब्रह्मवादिभिः ॥२४७॥

हा गुह्य, ईश्वरालाच गोचर, मूळ उपदेश ऐक, हे गिरिश्रेष्ठा, त्याची ब्रह्मवादी लोक देखील सेवा करतात. (२४७)

यन्मे साक्षात्परं रूपमैश्वरं दृष्टमद्भुतम् ।
सर्वशक्तिसमायुक्तमनन्तं प्रेरकं परम् ॥२४८॥

माझे परमऐश्वर्ययुक्त अद्भुत रूप तू प्रत्यक्ष पाहिले आहेस, हे रूप सर्व शक्तियुक्त, अनंत आणि प्रेरक आहे. (२४८)

शान्तः समाहितमना मानाहंकारवर्जितः ।
तनिष्ठस्तत्परो भूत्वा तदेव शरणं व्रज ॥२४९॥

शान्त आणि स्थिरमनाने, मान अहंकार सोडून, तत्परायण होऊन, त्यावर निष्ठा ठेवून, त्या रूपालाच शरण जा. (२४९)

भक्त्या त्वनन्यया तात मद्भावं परमाश्रितः ।
सर्वयज्ञतपोदानैस्तदेवार्चय सर्वदा ॥२५०॥

माझ्या ठिकाणी भाव ठेऊन, भक्तिपूर्वक, यज्ञ तपश्चर्या दान आदिसह त्या रूपाची पूजा कर. (२५०)

तदेव मनसा पश्य तद्ध्यायस्व यजस्व तत् ।
ममोपदेशात्संसारं नाशयामि तवानध ॥२५१॥

त्यालाच मनाने पहा, त्याचे ध्यान कर, त्याचे पूजन कर; माझ्या उपदेशाने मी तुझे संसारचक्र नष्ट करीन. (२५१)

अहं त्वां परया भक्त्या ऐश्वरं योगमास्थितम् ।
संसारसागरादस्मादु‌द्धराम्यचिरेण तु ॥२५२॥

अत्यंत भक्तीने ईश्वराच्या ठायी मन जडलेल्या तुला त्वरित भवसागराच्या पार नेईन. (२५२)

ध्यानेन कर्मयोगेन भक्त्या ज्ञानेन चैव हि ।
प्राप्याहन्ते गिरिश्रेष्ठ नान्यथा कर्मकोटिभिः ॥२५३॥

ज्ञान, कर्मयोग, भक्ती आणि ज्ञान या योगे मी तुला प्राप्त होईन, अन्य कुठच्याही अगणित कर्मांनी नाही. (२५३)

श्रुतिस्मृत्युदितं सम्यक्‌कर्म वर्णाश्रमात्मकम् ।
अध्यात्मज्ञानसहितं मुक्तये सततं कुरु ॥२५४॥

श्रुतिस्मृति यात कथिलेले वर्णाश्रमयुक्त योग्य कर्म, अध्यात्मज्ञानासहित सतत कर म्हणजे मुक्त होशील. (२५४)

धर्मात्संजायते भक्तिभक्त्या संप्राप्यते परम् ।
श्रुतिस्मृतिभ्यामुदितो धर्मो यज्ञादिको मतः ॥२५५॥

धर्मापासून भक्ती, भक्तीमुळे परमतत्त्व मिळते. हा यज्ञादी धर्म श्रुतीस्मृतीमुळे उत्पन्न होतो असे मानतात. (२५५)

नान्यतो जायते धर्मो वेदाद्धर्मो हि निर्बभौ ।
तस्मान्मुमुक्षुधर्मार्थी मद्‌रूपं वेदमाश्रयेत् ॥२५६॥

वेदांपासून धर्म झाला आहे, अन्य कुठूनही नाही म्हणून धर्माची इच्छा करणारे आणि मुमुक्षू यांनी माझे रूप असलेल्या वेदांचा आश्रय घ्यावा. . (२५६)

ममैवैषा परा शक्तिर्वेदसंज्ञा पुरातनी ।
ऋग्यजुःसामरूपेण सर्गादौ संप्रवर्तते ॥२५७॥

वेदसंज्ञक, सनातन अशी ही माझीच श्रेष्ठ शक्ती सृष्टीच्या आरंभी ऋक्, साम, यजुस् या वेदरूपाने प्रवर्तित झाले. (२५७)

तेषामेव च गुप्त्यर्थं वेदानां भगवानजः ।
ब्राह्मणादीन्ससर्जाथ स्वे स्वे कर्मण्ययोजयत् ॥२५८॥

त्याच वेदांच्या रक्षणासाठी ब्रह्मदेवाने ब्राह्मणादींना निर्माण केले आणि आपापल्या कर्मांमध्ये नेमले. (२५८)

येन कुर्वन्ति मद्धर्मन्तदर्थं ब्रह्मनिर्मिताः ।
तेषामधस्तान्नरकांस्तमिस्रादीनकल्पयत् ॥२५९॥

धर्म करावा म्हणून ब्रह्मदेवाने माझ्यासह ऊर्ध्वलोक निर्माण केले आणि त्यांच्या खाली तामिस्रादि नरक निर्माण केले. (२५९)

न च वेदादृते किञ्चिच्छास्त्रं धर्माभिधायकम् ।
योऽन्यत्र रमते सोऽसौ न सम्भाष्यो द्विजातिभिः ॥२६०॥

धर्म सांगणारे, वेदाशिवाय दुसरे कुठलेही शास्त्र नाही. जो अन्यत्र धर्म पाहतो त्याशी ब्राह्मणांनी बोलू नये. (२६०)

यानि शास्त्राणि दृश्यन्ते लोकेऽस्मिन्विविधानि तु ।
श्रुतिस्मृतिविरुद्धानि निष्ठा तेषां हि तामसी ॥२६१॥

श्रुतिस्मृतीविरुद्ध अशा शास्त्रांमध्ये ज्यांना रुची असते त्यांची निष्ठा तामसी समजावी (२६१)

कापालं भैरवञ्चैव यामलं वाममार्हंतम् ।
एवंविधानि चान्यानि मोहनार्थानि तानि तु ॥२६२॥

ती भुरळ पाडणारी शास्त्रे म्हणजे कापाल, भैरव, यामल, वाम आणि जैन ही होत. (२६२)

ये कुशास्त्राभियोगेन मोहयन्तीह मानवान् ।
मया सृष्टानि शास्त्राणि मोहायैषां भवान्तरे ॥२६३॥

जे कुशास्त्रांनी लोकांना चकवितात, त्यांना पुढच्या जन्मी मी सृष्ट केलेली शास्त्रे वश करतात. (२६३)

वेदार्थवित्तमैः कार्यं यत्स्मृतं कर्म वैदिकम् ।
तत्प्रयलोन कुर्वन्ति मत्प्रियास्ते हि ये नराः ॥२६४॥

वेदज्ञांनी जे वैदिक कर्म सांगितले आहे ते प्रयत्नपूर्वक करणारे लोक मला आवडतात. (२६४)

वर्णानामनुकम्पार्थमन्नियोगाद्विराट् स्वयम् ।
स्वायम्भुवो मनुर्धर्मान्मुनीनां पूर्वमुक्तवान् ॥२६५॥

माझ्या आज्ञेने स्वयंभू विराट मनूने हा धर्म पूर्वी ऋषींना सांगितला, कारण सर्व वर्णाबद्दल त्याला अनुकंपा होती. (२६५)

श्रुत्वा चान्येऽपि मुनयस्तन्मुखाद्धर्ममुत्तमम् ।
चक्रुर्धर्मप्रतिष्ठार्थं धर्मशास्त्राणि चैव हि ॥२६६॥

मनूद्वारा उत्तम धर्म ऐकून अन्य ऋषींनी आपापली धर्मशास्त्रे निर्माण केली. (२६६)

तेषु चान्तर्हितेष्वेवं युगान्तेषु महर्षयः ।
ब्रह्मणो वचनात्तानि करिष्यन्ति युगे युगे ॥२६७॥

युगान्त होतांना ते महर्षी लोप पावतील तेव्हा ब्रह्मदेवाच्या आज्ञेने इतर ऋषी प्रत्येक युगामध्ये स्मृती करतील. (२६७)

अष्टादश पुराणानि व्यासाद्यैः कथितानि तु ।
नियोगाद्‌ब्रह्मणो राजंस्तेषु धर्मः प्रतिष्ठितः ॥२६८॥

ब्रह्मदेवाच्या आज्ञेने व्यासादींनी जी अठरा पुराणे सांगितली त्यात धर्म प्रतिष्ठित आहे. (२६८)

अन्यान्युपपुराणानि तच्छिष्यैः कथितानि तु ।
युगे युगेऽत्र सर्वेषां कर्ता वै धर्मशास्त्रवित् ॥२६९॥

त्यांच्या शिष्यांनी अनेक उपपुराणे कथिली आणि धर्मशास्त्र जाणणारा प्रत्येक युगात या सर्वांची पुनः सृष्टी करतो. (२६९)

शिक्षा कल्पो व्याकरणं निरुक्तं छन्द एव च ।
ज्योतिःशास्त्रं न्यायविद्या सर्वेषामुपबृंहणम् ॥२७०॥

शिक्षा, कला, व्याकरण, निरुक्त, छंद, ज्योतिष, न्याय या विद्यांचे लेखन या ऋषींनी केले. (२७०)

एवं चतुर्दशैतानि तथा हि द्विजसत्तमाः ।
चतुर्वेदैः सहोक्तानि धर्मो नान्यत्र विद्यते ॥२७१॥

चार वेदांसहित या चौदा विद्या श्रेष्ठ ब्राह्मणांनी सांगितल्या, त्याशिवाय वेगळा असा धर्म नाही. (२७१)

एवं पैतामहं धर्मं मन्युव्यासादयः परम् ।
स्थापयन्ति ममादेशाद्यावदाभूतसंप्लवम् ॥२७२॥

ब्रह्मदेवापासून प्राप्त या धर्माची स्थापना मनू, व्यास आदि माझ्या आज्ञेने युगान्तापर्यन्त करतात. (२७२)

ब्रह्मणा सह ते सर्वे संप्राप्ते प्रतिसञ्चरे ।
परस्यान्ते कृतात्मानः प्रविशन्ति परम्पदम् ॥२३॥

प्रतिसंचर प्राप्त झाला असता ब्रह्मदेवांसह सर्व कृतकृत्य होऊन परमपदाला प्राप्त होतात. (२७३)

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन धर्मार्थं वेदमाश्रयेत् ।
धर्मेण सहितं ज्ञानं परं ब्रह्म प्रकाशयेत् ॥२७४॥

या साठी सर्वप्रकारे प्रयत्न करून धर्मार्थाच्या प्राप्तीसाठी वेदांचा आश्रय करावा, धर्मासहित ज्ञान आणि परब्रह्म यांना प्रकाशित करावे. (२७४)

ये तु सङ्‌गान् परित्यज्य मामेव शरणं गताः ।
उपासते सदा भक्त्या योगमैश्वरमास्थिताः ॥२७५॥

जे सर्वसंग त्यागून मला शरण येतात, भक्तिपूर्वक योगाची उपासना करतात. (२७५)

सर्वभूतदयावन्तः शान्ता दान्ता विमत्सराः ।
अमानिनो बुद्धिमन्तस्तापसाः शंसितव्रताः ॥२७६॥

प्राणिमात्रावर दया करतात, शांत, संयमी, मत्सरहीत असतात, अमानी बुद्धिमान, तापसी, व्रताचरणी असतात. (२७६)

मच्चिता मगतप्राणा मज्ज्ञानकथने रताः ।
संन्यासिनो गृहस्थाश्च वनस्था ब्रह्मचारिणः ॥२७७॥

जे माझ्यात मन ठेवतात, मलाच प्राण समर्पित करतात, मी दिलेल्या ज्ञानाचा प्रसार करण्यात मग्न असतात असे गृहस्थ, संन्यासी, वानप्रस्थ, ब्रह्मचारी (२७७)

तेषां नित्याभियुक्तानां मायातत्त्वं समुत्थितम् ।
नाशयामि तमः कृत्स्नं ज्ञानदीपेन् नो चिरात् ॥२७८॥

असे जे निरंतर माझ्यात स्थित असतात त्यांचे मायातत्त्व (मायाशरीर) , तो अंधकार ज्ञानदीपाने मी त्वरित नष्ट करते. (२७८)

ते सुनिर्धूततमसो ज्ञानेनैकेन मन्मयाः ।
सदानन्दास्तु संसारे न जायन्ते पुनःपुनः ॥२७९॥

अज्ञानांधकाराचा नाश झालेले ते एकनिष्ठ ज्ञानाने माझ्यात लीन झालेले, अत्यंत आनंद प्राप्त करतात आणि संसाराच्या चक्रातून सुटतात. (२७९)

तस्मात्सर्वप्रकारेण मद्भक्तो मत्परायणः ।
मामेवार्चय सर्वत्र मनसा शरणं गतः ॥२८०॥

म्हणून सर्व प्रकारे माझा भक्त हो, माझीच पूजा कर, मनाने मलाच शरण जा (ये) (२८०)

अशक्तो यदि मे ध्यातुमैश्वरं रूपमव्ययम् ।
ततो मे परमं रूपं कालाधं शरणं व्रज ॥२८१॥

माझ्या या अव्ययरूपाचे ध्यान करण्यास जर तू समर्थ नसशील तर माझ्या कालाद्य रूपाला शरण जा. (२८१)

तद्यत्स्वरूपं मे तात मनतो गोचरं तव ।
तनिष्ठस्तत्परो भूत्वा तदर्चनपरो भव ॥२८२॥

माझे जे रूप तुला मनोगम्य वाटेल त्यावर निष्ठा ठेव आणि त्याचीच पूजा कर. (२८२)

यत्तु मे निष्कलं रूपं चिन्मात्रं केवलं शिवम् ।
सर्वोपाधिविनिर्मुक्तमनन्तममृतं परम् ॥२८३॥

माझे हे रूप निष्कलंक, चिन्मात्र आणि शिवरूप सर्व उपाधीरहित, अनन्त, अमृत आणि श्रेष्ठ आहे. (२८३)

ज्ञानेनैकेन तल्लभ्यं क्लेशेन परमं पदम् ।
ज्ञानमेव प्रपश्यन्तो मामेव प्रविशन्ति ते ॥२८४॥

अत्यंत कष्टपूर्वक प्राप्त ज्ञानानेच ते प्राप्त होऊ शकते. ते ज्ञानच मला पाहू शकते आणि असे लोक माझ्यात प्रविष्ट होतात. (२८४)

तद्बुद्धयस्तदात्मानस्तन्निष्ठास्तत्परायणाः ।
गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः ॥२८५॥

ज्ञानाने ज्यांचे पाप धुतले गेले आहे असे, आपली बुद्धी, आत्मा, निष्ठा त्या परमपदाचे ठिकाणी ठेवतात आणि पुनर्जन्माच्या फेऱ्यातून वाचतात. (२८५)

मामनाश्रित्य परमं निर्वाणममलं पदम् ।
प्राप्यते न हि राजेन्द्र ततो मां शरणं व्रज ॥२८॥

मला शरण आल्याशिवाय हे शुद्ध निर्वाणपद प्राप्त होत नाही म्हणून हे राजा मलाच शरण ये. (२८६)

एकत्वेन पृथक्त्वेन तथा चोभयतोऽपि वा ।
मामुपास्य महीपाल ततो यास्यसि तत्पदम् ॥२८७॥

एकरूपाने किंवा अनेकरूपाने किंवा दोन्ही प्रकारे माझी उपासना कर म्हणजे परमपदाला जाशील. (२८७)

मामनाश्रित्य तत्तत्त्वं स्वभावविमलं शिवम् ।
ज्ञायते न हि राजेन्द्र ततो मां शरणं व्रज ॥२८८॥

स्वभावशुद्ध असे ते शिवपद माझा आश्रय घेतल्याविना प्राप्त होत नाही म्हणून तू मला शरण ये. (२८८)

तस्मात्त्वमक्षरं रूपं नित्यं वा रूपमैश्वरम् ।
आराधय प्रयत्नेन ततोऽन्धत्वं प्रहास्यसि ॥२८९॥

म्हणून अविनाशी, सनातन असे जे रूपऐश्वर्य त्याचीच प्रयत्नपूर्वक आराधना कर म्हणजे तुझे अज्ञानान्धत्व नष्ट होईल. तू मला शरण ये. (२८९)

कर्मणा मनसा वाचा शिवं सर्वत्र सर्वदा ।
समाराधय भावेन ततो यास्यसि तत्पदम् ॥२९०॥

मनसा, वाचा, कर्मणा सदा शिवाची मनापासून आराधना कर म्हणजे ते पद प्राप्त करशील. (२९०)

न वै यास्यन्ति तं देवं मोहिता मम मायया ।
अनाद्यनन्तं परमं महेश्वरमजं शिवम् ॥२९१॥

माझ्या मायेने मोह पावलेले, त्या अनाद्यनन्त, अजन्मा अशा महेश्वर शिवाला प्राप्त करू शकत नाहीत. (२९१)

सर्वभूतात्मभूतस्थं सर्वाधार निरञ्जनम् ।
नित्यानन्दं निराभासं निर्गुणं तमसः परम् ॥२९२॥

सर्व प्राणिमात्राच्या आत्म्याच्या ठिकाणी असलेले, (तत्त्व) सर्वांचा आधार, निष्कलंक, सदानन्दरूप, आभासरहित, गुणातीत, अंधकाराच्या पलीकडचे आहे. (२९२)

अद्वैतमचलं ब्रह्म निष्कलं निष्प्रपञ्चकम् ।
स्वसंवेद्यमवेद्यं तत्परे व्योम्नि व्यवस्थितम् ॥२९३॥

अद्वैत, स्थिर, कलाहीन, विस्तार नसलेले, आत्म्यास कळणारे, (बाह्य साधनांनी) मुळीच न कळणारे, त्याच्या पलीकडचे ते तत्त्व आहे. (२९३)

सूक्ष्मेण तमसा नित्यं वेष्टिता मम मायया ।
संसारसागरे घोरे जायन्ते च पुनःपुनः ॥२९४॥

माझ्या सूक्ष्म अशा मायारूपी अंधकाराने वेष्टित जीव भयानक संसारसागरात पुन:पुन्हा जन्म घेतात. (२९४)

भक्त्या त्वनन्यया राजन् सम्यग्ज्ञानेन चैव हि ।
अन्वेष्टव्यं हि तद्‌ब्रह्म जन्मबन्धनिवृत्तये ॥२९५॥

हे पर्वतश्रेष्ठा, अनन्य भक्तीने, सम्यग्‌ज्ञानाने, जन्मबंधननाशासाठी त्या ब्रह्माचा शोध घ्यावा. (२९५)

अहंकारञ्च मात्सर्यं कामं क्रोधपरिग्रहम् ।
अधर्माभिनिवेशञ्च त्यक्त्वा वैराग्यमास्थितः ॥२९६॥

गर्व, मत्सर, काम, क्रोध, परिग्रह, अधर्माची ओढ यांचा त्याग करून आसक्ती सोडून वैराग्य धारण करून (२९६)

सर्वभूतेषु चात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि ।
अवेक्ष्य चात्मनात्मानं ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥२९७॥

सर्व प्राणिमात्रांत स्वत:ला आणि स्वत:मध्ये सर्व भूतांना पाहून आणि आपणाला आत्म्याने पाहून जो वागतो तो ब्रह्मपदाला प्राप्त होतो. (२९७)

ब्रह्मभूतः प्रसन्नात्मा सर्वभूताभयप्रदः ।
ऐश्वर्यं परमां भक्तिं विन्देतानन्यभाविनीम् ॥२९८॥

ब्रह्मांत लीन होऊन, संतुष्ट मनाचा, प्राणिमात्रांना अभय देणारा अनन्य भक्ती प्राप्त करतो. (२९८)

वीक्ष्यते तत्परं तत्त्वमैश्वरं ब्रह्म निष्कलम् ।
सर्वसंसारनिर्मुक्तो ब्रह्मण्येवावतिष्ठते ॥२९९॥

त्या नंतर निष्कल असे ईश्वराचे ब्रह्मतत्त्व त्याला दिसते. सर्व संसारातून मुक्त होत्साता तो ब्रह्मामध्ये राहातो. (२९९)

ब्रह्मणोऽयं प्रतिष्ठानं परस्य परमः शिवः ।
अनन्यश्चाव्ययश्चैकश्चात्माधारो महेश्वरः ॥३००॥

शिवच ब्रह्माची प्रतिष्ठा आहे; त्याचा एकमात्र स्थिर आधार महेश्वरच आहे. ते अनन्य, अव्यय, एकच आत्म्याचा आधार आहे. (३००)

ज्ञानेन कर्मयोगेन भक्त्या योगेन वा नृप ।
सर्वसंसारमुक्त्यर्थमीश्वरं शरणं व्रज ॥३०१॥

ज्ञानयोगाने, कर्मयोगाने किंवा भक्तियोगाने त्या शिवाला शरण जा; ज्यामुळे संसारातून मुक्त होशील (संसारातून मुक्तीसाठी त्याला शरण जा) (३०१)

एष गुह्योपदेशस्ते मया दत्तो गिरीश्वर ।
अन्वीक्ष्य चैतदखिलं यथेष्टं कर्तुमर्हसि ॥३०२॥

हे पर्वतश्रेष्ठा, हा रहस्यमय उपदेश मी तुला दिला आहे, यावर नीट विचार करून तुला जसे वाटेल तसे कर. (३०२)

अहं वै याचिता देवैः सञ्जाता परमेश्वरात् ।
विनिन्द्य दक्षं पितरं महेश्वरविनिन्दकम् ॥३०३॥

शिवाचा निन्दक जो दक्षप्रजापती, त्याची निंदा करून देवांनी प्रार्थना केली तेव्हां मी परमेश्वरापासून उत्पन्न झाले. (३०३)

धर्मसंस्थापनार्थाय तवाराधनकारणात् ।
मेनादेहसमुत्पन्ना त्वामेव पितरं श्रिता ॥३०४॥

तुझ्या उपासनेमुळे, धर्मसंस्थापनेसाठी, मेनेच्या पोटी जन्म घेऊन पिता म्हणून तुझा आधार घेतला. (३०४)

स त्वं नियोगाद्देवस्य ब्रह्मणः परमात्मनः ।
प्रदास्यसे मां रुद्राय स्वयंवरसमागमे ॥३०५॥

ब्रह्मदेवाच्या आज्ञेने आता तू स्वयंवर प्रसंगी मला रुद्राला अर्पण कर. (३०५)

तत्सम्बन्धान्तरे राजन् सर्वे देवाः सवासवाः ।
त्वां नमस्यन्ति वै तात प्रसीदति च शंकरः ॥३०६॥

त्याच्याशी (विवाह) संबंध आल्यावर इंद्रादि देव तुला नमस्कार करतील आणि शिवही संतुष्ट होईल. (३०६)

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन मां विद्धीश्वरगोचराम् ।
संपूज्य देवमीशानं शरण्यं शरणं व्रज ॥३०७॥

म्हणून प्रयत्नपूर्वक पहा की मी शिवाला प्राप्त होईन. पूजनीय, आश्रयदाता असा जो शिव, त्याला शरण जा. (३०७)

स एवमुक्तो हिमवान् देवदेव्या गिरीश्वरः ।
प्रणम्य शिरसा देवीं प्रांजलिः पुनरब्रवीत् ॥३०८॥

पार्वतीने असे म्हटल्यावर हिमालय हात जोडून आणि मस्तक विनम्र करून तिला म्हणाला, (३०८)

विस्तरेण महेशानि योगं माहेश्वरं परम् ।
ज्ञानं वै चात्मनो योगं साधनानि प्रचक्ष्व मे ॥३०९॥

हे देवी, शैवयोग, आत्मयोग यांचे ज्ञान व त्याची साधने मला सांग. (३०९)

तस्यैतत्परमं ज्ञानमात्मनो योगमुत्तमम् ।
यथावद्‌व्याजहारेशा साधनानि च विस्तरात् ॥३१०॥

तेव्हा देवीने हे परमज्ञान, आत्मयोग आणि त्याची साधने व्यवस्थितपणे त्याला सांगितली. (३१०)

निशम्य वदनाम्भोजाद्‌गिरीन्द्रो लोकपूजितः ।
लोकमातुः परं ज्ञानं योगसक्तोऽभवत्पुनः ॥३११॥

लोकमाता पार्वतीच्या मुखकमलातून निघालेले परमज्ञान ऐकून लोकपूजित पर्वतराज पुन: योगासक्त झाला. (३११)

प्रददौ च महेशाय पार्वती भाग्यगौरवात् ।
नियोगाद्‌ब्राह्मणः साध्वीं देवानाञ्चैव सन्निधौ ॥३१२॥

देवांच्या साक्षीने, ब्रह्मदेवाच्या आज्ञेने, श्रेष्ठ भाग्याने त्याने पार्वतीस शंकराला अर्पण केले. (३१२)

य इमं पठतेऽध्यायं देव्या माहात्म्यकीर्तनम् ।
शिवस्य सन्निधौ भक्त्या शुचिस्तद्भावभावितः ॥३१३॥

देवीमहात्म्याचे वर्णन करणारा हा अध्याय जो पठण करील तो भक्तीने पवित्र होऊन शिवाच्या जवळ जाईल. (३१३)

सर्वपापविनिर्मुक्तो दिव्ययोगसमन्वितः ।
उल्लंघ्य ब्रह्मणो लोकं देव्याः स्थानमवाप्नुयात् ॥३१४॥

सर्वपापापासून मुक्त होऊन, दिव्ययोगयुक्त, ब्रह्मलोक पार करून देवीच्या स्थानास जाईल. (३१४)

यश्चैतत्पठति स्तोत्रं ब्राह्मणानां समीपतः ।
समाहितमनाः सोऽपि सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥३१५॥

ब्राह्मणाच्या निकट जो या स्तोत्राचे पठण करील तो ही संतुष्ट होऊन सर्व पापांपासून मुक्त होईल. (३१५)

नाम्नामष्टसहस्रन्तु देव्या यत्समुदीरितम् ।
ज्ञात्वार्कमण्डलगतामावाह्य परमेश्वरीम् ॥३१६॥

देवीची जी हजार नांवे सांगितली ती देवी सूर्यमंडळाचे ठायी आहे असे जाणून तिचे आवाहन करावे. (३१६)

अभ्यर्च्य गन्धपुष्पाद्यैर्भक्तियोगसमन्वितः ।
संस्मरन्परमं भावं देव्या माहेश्वरं परम् ॥३१७॥

गंध (चंदन), फुलांनी पूजा करून, देवीचे जे शैवपद, त्याचे भक्तियोगपूर्वक स्मरण करावे. (३१७)

अनन्यमानसो नित्यं जपेदामरणाद्‌द्विजः ।
सोऽन्तकाले स्मृतिं लब्ध्वा परं ब्रह्माधिगच्छति ॥३१८॥

ब्राह्मणाने मृत्यूपर्यंत तिच्या नावाचा जप करावा म्हणजे अन्तकाळी नामस्मरण होऊन तो ब्रह्मपद पावतो. (३१८)

अथवा जायते विप्रो ब्राह्मण्यस्य शुचौ कुले ।
पूर्वसंस्कारमाहात्म्याद् ब्रह्मविद्यामवाप्नुयात् ॥३१९॥

किंवा ब्राह्मणाच्या पवित्र कुळात त्याचा जन्म होईल. पूर्वसंस्काराच्या माहात्म्यामुळे तो ब्रह्मविद्या प्राप्त करील. (३१९)

सम्प्राप्य योगं परमं दिव्यं तत्पारमेश्वरम् ।
शान्तः सुसंयतो भूत्वा शिवसायुज्यमाप्नुयात् ॥३२०॥

परमदिव्य अशा त्या शैवयोगास प्राप्त व्हावे, शांत संयमी होऊन त्याशी एक व्हावे (असे वाटत असल्यास) (३२०)

प्रत्येकञ्चाथ नामानि जुहुयात्सवनत्रयम् ।
महामारिकृतैर्दोषैर्ग्रहदोषैश्च मुच्यते ॥३२१॥

प्रत्येक नामाचे वेळी तीन आहुती द्याव्या म्हणजे महामारी, वाईटग्रह यांच्या दोषापासून तो मुक्त होईल. (३२१)

जपेद्वाहरहर्नित्यं संवत्सरमतन्द्रितः ।
श्रीकामः पार्वती देवीं पूजयित्वा विधानतः ॥३२२॥

किंवा वर्षभर रात्रंदिवस याचा जप करावा. वैभवाची इच्छा असणाऱ्याने अशा प्रकारे पार्वतीची विधानोक्त पूजा करावी. (३२२)

सम्पूज्य पार्श्वतः शम्भुन्त्रिनेत्रं भक्तिसंयुतः ।
लभते महतीं लक्ष्मी महादेवप्रसादतः ॥३२३॥

(पार्वतीसह) त्रिनेत्र शिवाची भक्तियुक्त पूजा केल्यास त्याच्या प्रसादाने लक्ष्मी प्राप्त होते. (३२३)

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन जप्तव्यं हि द्विजातिभिः ।
सर्वपापापनोदार्थं देव्या नामसहस्रकम् ॥३२४॥

सर्व पातके दूर करण्यासाठी त्रैवर्णिकांनी प्रयत्नपूर्वक देवीच्या सहस्रनामाचा जप करावा. (३२४)

सूत उवाच -
प्रसङ्‌गात्कथितं विप्रा देव्या माहात्म्यमुत्तमम् ।
अतःपरं प्रजासर्गं भृग्वादीनां निबोधत ॥३२५॥

सूत म्हणाले, हे विप्रांनो ! कथेच्या ओघात देवीचे हे माहात्म्य मी सांगितले. आता भृगु आदि लोकसृष्टीचे बाबत सांगतो. (३२५)

इति आदिमायागीतायां द्वितीयोऽध्यायः ॥२॥
॥ आदिमायागीता समाप्ता ॥

आदिमायागीतेचा दुसरा अध्याय समाप्त.