सत्संगधारा - अवधूतगीता - अध्याय ८ वा

॥ ॐ श्री परमात्मने नमः ॥

॥ अवधूतगीता ॥

॥ अथ अष्टमोऽध्यायः - अध्याय आठवा ॥

॥ स्वात्मसंवित्ति ॥

श्रीदत्त उवाच -
त्वद्यात्रया व्यापकता हता हे
ध्यानेन चेतः परता हता ते ।
स्तुत्या मया वाक्परता हता ते
क्षमस्व नित्यं त्रिविधापराधान् ॥ १ ॥

श्रीदत्त म्हणाले, यात्रेने तुझी व्यापकता नाहीशी झाली. ध्यानाच्या योगाने तुझे अंतःकरणातून असणे नष्ट झाले. माझ्या स्तुतीने वाणीहून तुझे पर असणे नष्ट केले. म्हणून हे प्रभो कायिक, वाचिक व मानसिक दोषांची क्षमा कर. (१)

कामैरहतधीर्दान्तो मृदुः शुचिरकिंचनः ।
अनीहो मितभुक् शान्तः स्थिरो मच्छरणो मुनिः ॥ २ ॥

वासनेच्या योगाने ज्याची बुद्धि नष्ट झाली नाही, ज्याने इंद्रियांचे दमन केले आहे, जो मृदु, शुद्ध, दरिद्रि, निश्चेष्ट, मित भोजन करणारा, शांत, स्थिर असा असतो तो मुनि माझा असतो. (२)

अप्रमत्तो गभीरात्मा धृतिमान् जितषड्गुणः ।
अमानी मानदः मैत्रः कारुणिकः कविः ॥ ३ ॥

जो सर्वदा सावध, उदार बुद्धिचा, धैर्यवान, सहाही गुण जिंकिले आहेत, मान सोडलेला पण दुसर्‍याला मान देणारा, सर्वत्र सारखा, मित्र कारुणिक, कवि, कृपाळू, द्रोह न करणारा, शीतोष्ण द्वंद्वे सहन न करणारा, सत्य हेच सार घेणारा, पवित्र आणि सर्वत्र सम व सर्वांवर उपकार करणारा असतो. (३)

कृपालुरकृतद्रोहस्तितिक्षुः सर्वदेहिनाम् ।
सत्यसारोऽनवद्यात्मा समः सर्वोपकारकः ॥ ४ ॥
अवधूतलक्षणं वर्णैज्ञतव्यं भगवत्तमैः ।
वेदवर्णार्थतत्त्वज्ञैर्वेदवेदान्तवादिभिः ॥ ५ ॥

अवधूताचे लक्षण वेदवर्ण व त्यांचा अर्थ यांचे तत्त्व जाणणार्‍यांनी वेद आणि वेदांत याविषयी वाद करणार्‍यांनी श्रेष्ठ भगवंतांना जाणावे. (४-५)

आशापाशविनिर्मुक्त आदिमध्यान्तनिर्मलः ।
आनन्दे वर्तते नित्यमकारं तस्य लक्षणम् ॥ ६ ॥

आशापाशातून मुक्त, आदि मध्ये आणि अंत्य या अवस्थांमध्ये निर्मल असणारा, सर्वदा आनंदामध्ये असणारा अशा गुणयुक्त अवधूतांचे अकार हे लक्षण आहे. (६)

वासनावर्जिता येन वक्तव्यं च निरामयम् ।
वर्तमानेषु वर्तेत वकारं तस्य लक्षणम् ॥ ७ ॥

सर्व वासना ज्याने सोडल्या आहेत, ज्याला निरोगी म्हणता येते, वर्तमान अवस्थेमध्ये जो असतो त्या अवधूतांचे वकार हे लक्षण आहे. (७)

धूलिधूसरगात्राणि धूतचित्तो निरामयः ।
धारणाध्याननिर्मुक्तो धूकारस्तस्य लक्षणम् ॥ ८ ॥

धुळीमुळे अवयव मलीन झालेला, चित्त अत्यंत निर्मल व आधिरहित असणारा, धारणाध्यान यापासून जो निर्मुक्त झाला आहे त्या अवधूतांचे धूकार हे लक्षण आहे. (८)

तत्त्वचिंता धृता येन चिंताचेष्टाविवर्जितः ।
तमोहंकारनिर्मुक्तस्तकारस्तस्य लक्षणम् ॥ ९ ॥

जो नित्य तत्त्वविचार करतो वे लौकिक चिंतेने घडणाच्या चेष्टांनी, अज्ञान व तत्कार्य अहंकार यांनी रहित आहे, अशा अवधूतांचे तकार हे लक्षण आहे. (९)

आत्मानं चामृतं हित्वा अभिन्नं मोक्षमव्ययम् ।
गतो हि कुत्सितः काको वर्तते नरकं प्रति ॥ १० ॥

अभिन्न, अक्षय व मोक्षरूप अमृत जो आत्मा त्याचा अव्हेर करून हा मनुष्यरूपी दुष्ट काक कुठून गेला व आता नरकामध्ये स्वस्थ रहात आहे. (१०)

मनसा कर्मणा वाचा त्यज्यतां मृगलोचने ।
न ते स्वर्गोऽपवर्गो वा सानन्दं हृदयं यदि ॥ ११ ॥

मनाने, कर्माने व वाणीने सुंदर स्त्रीचा अव्हेर करावा, कारण तिच्यापासून हृदय आनंदित झाले, तरी स्वर्ग व मोक्ष हे। तुला प्राप्त होणार नाहीत. (११)

न जानामि कथं तेन निर्मिता मृगलोचना ।
विश्वासघातकीं विद्धि स्वर्गमोक्षसुखार्गलाम् ॥ १२ ॥

त्या विश्वकर्याने ही स्त्री कशी उत्पन्न केली कोण जाणे ? ही स्वर्ग व मोक्ष यांपासून होणार्‍या सुखाची विघातक व विश्वासघातकी आहे असे जाण. (१२)

मूत्रशोणितदुर्गन्धे ह्यमेध्यद्वारदूषिते ।
चर्मकुण्डे ये रमन्ति ते लिप्यन्ते न संशयः ॥ १३ ॥

मूत्र व शोणित यांनी दुर्गंधीयुक्त असलेल्या अत्यंत अपवित्र दाराने. दषित झालेल्या अशा चर्मकंडामध्ये जे रममाण होतात, ते दोषाने लिप्त होतात यांत काही संशय नाही. (१३)

कौटिल्यदम्भसंयुक्ता सत्यशौचविवर्जिता ।
केनापि निर्मिता नारी बन्धनं सर्वदेहिनाम् ॥ १४ ॥

सर्व प्राण्यांना बद्ध करणारी कुटिलता व दंभ यांनी युक्त, सत्य व निर्मलता यांनी रहित अशी ही स्त्री कोणी बरे निर्माण केली ? (१४)

त्रैलोक्यजननी धात्री सा भगी नरको ध्रुवम् ।
तस्यां जातो रतस्तत्र हा हा संसारसंस्थितिः ॥ १५ ॥

त्रैलोक्याला उत्पन्न करणारी, त्याचे पालन करणारी छिद्रयुक्त स्त्री म्हणजे शुद्ध नरकच आहे, तिच्या ठिकाणीच उत्पन्न होऊन पुनः तिच्या ठिकाणीच पुरुष रममाण होतो, हरहर ! काय ही संसार स्थिती ? (१५)

जानामि नरकं नारी ध्रुवं जानामि बन्धनम् ।
यस्यां जातो रतस्तत्र पुनस्तत्रैव धावति ॥ १६ ॥

स्त्री हा नरक आहे हे मी जाणतो. तसेच निश्चयाने तो बंध हे मी जाणतो. ज्या ठिकाणी उत्पन्न होतो त्याच ठिकाणी रतही होतो आणि पुनः जन्म घेण्याकरिता तेथेच धाव घेतो. (१६)

भगादिकुचपर्यन्तं संविद्धि नरकार्णवम् ।
ये रमन्ति पुनस्तत्र तरन्ति नरक कथम् ॥ १७ ॥

योनिछिद्रापासून स्तनापर्यंत स्त्रीचा भाग म्हणजे नरकच आहे असे समज. असे असून जे त्या नरकात निमग्न होतात, ते नरकापासून कसे तरणार ? (१७)

विष्ठादिनरकं घोरं भगं च परिनिर्मितम् ।
किमु पश्यसि रे चित्त कथं तत्रैव धावसि ॥ १८ ॥

विष्ठादिघोर नरक आणि भग ही स्त्रीच्या ठिकाणी निर्माण केली आहेत, असे असता हे चित्ता त्याजकडे काय पहातोस ? आणि पुनः तिकडेच धावतोस ? (१८)

भगेन चर्मकुण्डेन दुर्गन्धेन व्रणेन च ।
खण्डितं हि जगत्सर्वं सदेवासुरमानुषम् ॥ १९ ॥

छिद्रयुक्त चर्मकुंडाने व दुर्गंधयुक्त व्रणाने, देव, राक्षस व मनुष्य यासहवर्तमान सर्वज जग नाहीसे करून टाकले आहे. (१९)

देहार्णवे महाघोरे पूरितं चैव शोणितम् ।
केनापि निर्मिता नारी भगं चैव अधोमुखम् ॥ २० ॥

ज्या महाघोर देह समुद्रामध्ये सर्वत्र रक्त भरून ठेविले आहे व जी अधोमुख छिद्रानी युक्त अशी ही स्त्री कोणी उत्पन्न केली ? (२०)

अन्तरे नरकं विद्धि कौटिल्यं ब्राह्ममण्डितम् ।
ललितामिह पश्यन्ति महामन्त्रविरोधिनीम् ॥ २१ ॥

स्त्रीच्या आंत नरक भरलेला आहे व बाहेर ती कुटिलतेने भूषित झाली आहे असे जाण. ज्ञानी पुरुष स्त्री ही महामंत्राला विरोध करणारी आहे असे जाणतात ? (२१)

अज्ञात्वा जीवितं लब्धं भवस्तत्रैव देहिनाम् ।
अहो जातो रतस्तत्र अहो भवविडम्बना ॥ २२ ॥

जीवित कोठून प्राप्त झाले हे न जाणता त्याच ठिकाणी प्राणी संसार करतात. अहो जेथून उत्पन्न होतो, तेथेच पुनः प्राणी रममाण होतो. कोण ही जन्माची विटंबना ? (२२)

तत्र मुग्धा रमन्ते च सदेवासुरमानवाः ।
ते यान्ति नरकं घोरं सत्यमेव न संशयः ॥ २३ ॥

देव, असुर व मनुष्य या सहवर्तमान जे मूर्ख प्राणी तेथे रममाण होतात, ते घोर नरकात पडतील यात काही संशय नाही. (२३)

अग्निकुण्डसमा नारी घृतकुम्भसमो नरः ।
संसर्गेण विलीयेत तस्मात्ता परिवर्जयेत् ॥ २४ ॥

स्त्री ही अग्निकुंडासारखी आहे. घृताच्या कलशाप्रमाणे पुरुष आहे. या दोहोंचा संसर्ग झाला असता घृत वितळणारच त्याअर्थी अग्निकुंडरुपी स्त्रीचा सर्वथैव त्याग करावा. (२४)

गौडी माध्वी तथा पैष्टी विज्ञेया त्रिविधा सुरा ।
चतुर्थी स्त्री सुरा ज्ञेया ययेदं मोहितं जगत् ॥ २५ ॥

गौडी, माध्वी आणि पैष्टि अशा तीन प्रकारचा सुरा आहेत. पण स्त्रीही एक चौथी सुरा आहे असे समज. कारण तिने हे सर्व जग मोहून टाकले आहे. (२५)

मद्यपानं महापापं नारीसंगस्तथैव च ।
तस्माद्वयं परित्यज्य तत्त्वनिष्ठो भवेन्मुनिः ॥ २६ ॥

मद्यपान जसे महापाप आहे त्याचप्रमाणे स्त्रीसंगही महापातक आहे. म्हणून या दोन्ही महा व्यवसनांचा त्याग करून पुरुषाने तत्त्वनिष्ठ मुनी व्हावे. (२६)

चिन्ताक्रांतं धातुबद्धं शरीरं
नष्टे चित्ते धातवो यान्ति नाशम् ।
तस्माच्चित्तं सर्वतो रक्षणीयं
स्वस्थे चित्ते बुद्धयः संभवन्ति ॥ २७ ॥

शरीर रस, रक्त, व मांस यांनी दृढ झालेले, चित्ताच्या स्वाधीन असते. पण चित्त नष्ट झाले असता सातही धातु नष्ट होतात. त्या अर्थी पुरुषाने सर्व प्रकारचे चित्ताचे रक्षण करावे कारण चित्त स्वस्थ झाले असता शुद्ध विचार उत्पन्न होतात. (२७)

दत्तात्रेयावधूतेन निर्मितानन्दरूपिणी ।
ये पठन्ति च शृण्वन्ति तेषां नैव पुनर्भवः ॥ २८ ॥

आनंदरूप दत्तात्रेय अवधूतानी केलेल्या गीतेचे जे पठन करतात किंवा श्रवण करतात, त्यांना पुनर्जन्म घ्यावा लागत नाही. (२८)

इति श्रीदत्तात्रेयकृतायामवधूतगीतायां स्वामिकार्तिकसंवादे
स्वात्मसंवित्त्युपदेशेऽष्टमोध्यायः ॥ ८ ॥
इति अवधूतगीता समाप्त ॥

इति श्री दत्तात्रेयकृत अवधूत गीतेतील स्वामी कार्तिकाशी झालेल्या संवादातील स्वात्मसंवित्ति उपदेशातील आठवा अध्याय समाप्त झाला.

GO TOP