श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
एकादशः स्कन्धः
सप्तमोऽध्यायः


रुद्राक्षमाहात्म्यवर्णनम्

श्रीनारायण उवाच
एवं नारद षड्वक्त्रो गिरिशेन विबोधितः ।
रुद्राक्षमहिमानं च ज्ञात्वासीत्स कृतार्थकः ॥ १ ॥
इत्थं भूतानुभावोऽयं रुद्राक्षो वर्णितो मया ।
सदाचारप्रसङ्‌गेन शृणु चान्यत्समाहितः ॥ २ ॥
यथा रुद्राक्षमहिमा वर्णितोऽनन्तपुण्यदः ।
लक्षणं मन्त्रविन्यासं तथाहं वर्णयामि ते ॥ ३ ॥
लक्षं तु दर्शनात्युण्यं कोटिस्तत्स्पर्शनाद्‍भवेत् ।
तस्य कोटिगुणं पुण्यं लभते धारणान्नरः ॥ ४ ॥
लक्षकोटिसहस्राणि लक्षकोटिशतानि च ।
तज्जपाल्लभते पुण्यं नरो रुद्राक्षधारणात् ॥ ५ ॥
रुद्राक्षाणां तु भद्राक्षधारणात्स्यान्महाफलम् ।
धात्रीफलप्रमाणं यच्छ्रेष्ठमेतदुदाहृतम् ॥ ६ ॥
बदरीफलमात्रं तु प्रोच्यते मध्यमं बुधैः ।
अधमं चणमात्रं स्यात्प्रतिज्ञैषा मयोदिता ॥ ७ ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्चेति शिवाज्ञया ।
वृक्षा जाताः पृथिव्यां तु तज्जातीयाः शुभाक्षकाः ॥ ८ ॥
श्वेतास्तु ब्राह्मणा ज्ञेयाः क्षत्रिया रक्तवर्णकाः ।
पीता वैश्यास्तु विज्ञेयाः कृष्णाः शूद्राः प्रकीर्तिताः ॥ ९ ॥
ब्राह्मणो बिभृयाच्छ्वेतान् रक्तान् राजा तु धारयेत् ।
पीतान्वैश्यस्तु बिभृयात्कृष्णान् शूद्रस्तु धारयेत् ॥ १० ॥
समाः स्निग्धा दृढास्तद्वत्कण्टकैः संयुताः शुभाः ।
कृमिदष्टाञ्छिन्नभिन्नान्कण्टकैरहितांस्तथा ॥ ११ ॥
व्रणयुक्तानावृतांश्च षड्‌रुद्राक्षांस्तु वर्जयेत् ।
स्वयमेव कृतद्वारो रुद्राक्षः स्यादिहोत्तमः ॥ १२ ॥
यत्तु पौरुषयत्‍नेन कृतं तन्मध्यमं भवेत् ।
समान्स्निग्धान्दृढान्वृत्तान्क्षौमसूत्रेण धारयेत् ॥ १३ ॥
सर्वगात्रेषु साम्येन समानातिविलक्षणा ।
निर्घर्षे हेमलेखाभा यत्र लेखा प्रदृश्यते ॥ १४ ॥
तदक्षमुत्तमं विद्यात्स धार्यः शिवपूजकैः ।
शिखायामेकरुद्राक्षं त्रिंशद्वै शिरसा वहेत् ॥ १५ ॥
षट्‌त्रिंशच्च गले धार्या बाह्वोः षोडश षोडश ।
मणिबन्धे द्वादशाक्षान्स्कन्धे पञ्चाशतं भवेत् ॥ १६ ॥
अष्टोत्तरशतैर्मालोपवीतं च प्रकल्पयेत् ।
द्विसरं त्रिसरं वापि बिभृयात्कण्ठदेशतः ॥ १७ ॥
कुण्डले मुकुटे चैव कर्णिकाहारकेषु च ।
केयूरे कटके चैव कुक्षिवंशे तथैव च ॥ १८ ॥
सुप्ते पीते सर्वकालं रुद्राक्षं धारयेन्नरः ।
त्रिशतं त्वधमं पञ्चशतं मध्यममुच्यते ॥ १९ ॥
सहस्रमुत्तमं प्रोक्तं चैवं भेदेन धारयेत् ।
शिरसीशानमन्त्रेण कर्णे तत्पुरुषेण च ॥ २० ॥
अघोरेण ललाटे तु तेनैव हृदयेऽपि च ।
अघोरबीजमन्त्रेण करयोर्धारयेत्पुनः ॥ २१ ॥
पञ्चाशदक्षग्रथितां वामदेवेन चोदरे ।
पञ्चब्रह्मभिरङ्‌गैश्चाप्येवं रुद्राक्षधारणम् ॥ २२ ॥
ग्रथितान्मूलमन्त्रेण सर्वानक्षांस्तु धारयेत् ।
एकवक्त्रस्तु रुद्राक्षः परतत्त्वप्रकाशकः ॥ २३ ॥
परतत्त्वधारणाच्च जायते तत्प्रकाशनम् ।
द्विवक्त्रस्तु मुनिश्रेष्ठ अर्धनारीश्वरो भवेत् ॥ २४ ॥
धारणादर्धनारीशः प्रीयते तस्य नित्यशः ।
त्रिवक्त्रस्त्वनलः साक्षात्स्त्रीहत्यां दहति क्षणात् ॥ २५ ॥
त्रिमुखश्चैव रुद्राक्षोऽप्यग्नित्रयस्वरूपकः ।
तद्धारणाच्च हुतभुक् तस्य तुष्यति नित्यशः ॥ २६ ॥
चतुर्मुखस्तु रुद्राक्षः पितामहस्वरूपकः ।
तद्धारणान्महाश्रीमान्महदारोग्यमुत्तमम् ॥ २७ ॥
महती ज्ञानसम्पत्तिः शुद्धये धारयेन्नरः ।
पञ्चमुखस्तु रुद्राक्षः पञ्चब्रह्मस्वरूपकः ॥ २८ ॥
तस्य धारणमात्रेण सन्तुष्यति महेश्वरः ।
षड्वक्त्रश्चैव रुद्राक्षः कार्तिकेयाधिदैवतः ॥ २९ ॥
विनायकं चापि देवं प्रवदन्ति मनीषिणः ।
सप्तवक्त्रस्तु रुद्राक्षः सप्तमात्राधिदैवतः ॥ ३० ॥
सप्ताश्वदैवतश्चैव मुनिसप्तकदैवतः ।
तद्धारणान्महाश्रीः स्यान्महदारोग्यमुत्तमम् ॥ ३१ ॥
महती ज्ञानसम्पत्तिः शुचिर्वै धारयेन्नरः ।
अष्टवक्त्रस्तु रुद्राक्षोऽप्यष्टमात्राधिदैवतः ॥ ३२ ॥
वस्वष्टकप्रीतिकरो गङ्‌गाप्रीतिकरः शुभः ।
तद्धारणादिमे प्रीता भवेयुः सत्यवादिनः ॥ ३३ ॥
नववक्त्रस्तु रुद्राक्षो यमदेव उदाहृतः ।
तद्धारणाद्यमभयं न भवत्येव सर्वथा ॥ ३४ ॥
दशवक्त्रस्तु रुद्राक्षो दशाशादैवतः स्मृतः ।
दशाशाप्रीतिजनको धारणे नात्र संशयः ॥ ३५ ॥
एकादशमुखस्त्वक्षो रुद्रैकादशदैवतः ।
तमिन्द्रदैवतं चाहुः सदा सौख्यविवर्धनम् ॥ ३६ ॥
रुद्राक्षो द्वादशमुखो महाविष्णुस्वरूपकः ।
द्वादशादित्यदैवश्च बिभर्त्येव हि तत्परः ॥ ३७ ॥
त्रयोदशमुखश्चाक्षः कामदः सिद्धिदः शुभः ।
तस्य धारणमात्रेण कामदेवः प्रसीदति ॥ ३८ ॥
चतुर्दशमुखश्चाक्षो रुद्रनेत्रसमुद्‍भवः ।
सर्वव्याधिहरश्चैव सर्वारोग्यप्रदायकः ॥ ३९ ॥
मद्यं मांसं च लशुनं पलाण्डुं शिग्रुमेव च ।
श्लेष्मातकं विड्वराहं भक्षणे वर्जयेत्ततः ॥ ४० ॥
ग्रहणे विषुवे चैव सङ्‌क्रमे त्वयने तथा ।
दर्शे च पौर्णमासे च पुण्येषु दिवसेष्वपि ।
रुद्राक्षधारणात्सद्यः सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ४१ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां
संहितायां एकादशस्कन्धे
रुद्राक्षमाहात्म्यवर्णनं नाम सप्तमोऽध्यायः ॥ ७ ॥


रुद्राक्षांच्या देवता

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

श्री नारायण मुनी म्हणाले, ''हे नारदा, रुद्राक्षाचा महिमा ऐकल्यामुळे षडानन कृतार्थ झाला. आता त्याचे मंत्र व लक्षण सांगतो. रुद्राक्षाच्या दर्शनाने लक्षपट व स्पर्शाने कोटीपट पुण्य मिळते. रुद्राक्ष धारणाचे फल अधिक आहे. आवळ्याएवढे रुद्राक्ष श्रेष्ठ असतात. बोराएवढी मध्यम व हरभर्‍याएवढा अधम रुद्राक्ष होय.

ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र हे शंकराच्या आज्ञेमुळे पृथ्वीवर वृक्ष झाले आहेत. म्हणून ज्याच्या त्याच्या जातीचा रुद्राक्ष शुभ होय, ब्राह्मणाने शुभ्रवर्णी, क्षत्रियाने लाल, वैश्याने पिवळे व शूद्राने काळे रुद्राक्ष धारण करावेत. ते सर्व तेजस्वी व काट्यांनी युक्त असावेत. ज्याला आपोआप छिद्र झाले असेल तो भूलोकी उत्तम होय. ज्याला प्रयत्नाने छिद्र पाडावे लागते तो मध्यम होय. रुद्राक्ष सारखे घेऊन रेशमी दोर्‍यात ओवावे. रुद्राक्षावर अतिशय विलक्षण सोन्याच्या रेघेसारखी रेघ ज्या ठिकाणी दिसते तो रुद्राक्ष उत्तम जाणावा. शिवभक्तांनी तो धारण करावा.

कुंडल, मुकूट, कणिका पुष्पांचा हार, कडे, बाहुबंध, यात नित्य हे रुद्राक्ष धारण करावेत. तीनशे रुद्राक्ष अधम, पाचशे मध्यम व हजार रुद्राक्ष धारण करणे हे उत्तम होय.

"ईशातः सर्वभूतानां ।" या मंत्राने मस्तकावर; "तत्पुरुषाय" या मंत्राने कानात; "अधोरेभ्यो" अशा मंत्राने ललाटावर व वक्षस्थलावर रुद्राक्ष धारण करावेत.

'वामदेवायनमो' या मंत्राने पन्नास, रुद्राक्ष माला उदरावर धारण करावी. 'सद्योजाताय' या ब्रह्ममंत्राने व अंगमंत्रांनी रुद्राक्ष धारण करावेत. एकमुखी रुद्राक्ष परमतत्त्वाचा प्रकाशक आहे.

त्यामुळे परमतत्त्वाचा साक्षात्कार होतो. द्विमुखी रुद्राक्ष अर्धनारीश्वर होय. त्या योगे अर्धनारीश्वर नित्य प्रसन्न होतो. त्रिमुखी रुद्राक्ष अग्नी पासून तो स्त्रीहत्येचे दहन करतो. चतुर्मुख रुद्राक्ष म्हणजे ब्रह्मदेव होय. पुरुष आरोग्य व धनसंपन्न होतो. तो महाज्ञानी होतो. पंचमुखी रुद्राक्ष पंचब्रह्मरूप होय. त्यामुळे महेश्वर संतुष्ट राहतो. सहामुखी रुद्राक्षाची अधिदेवता कार्तिकेय होय. काही विद्वान विनायक ही देवता मानतात. सातमुखी रुद्राक्षाची सप्तमात्रा ही देवता आहे. सूर्य व सप्तर्षी याही त्याच्या देवता आहेत. त्याच्या धारणामुळे ज्ञान व शुद्धता प्राप्त होते.

अष्टमात्रा ही अष्टमुखी रुद्राची देवता आहे. शिवाय अष्टवसूही त्याची देवता आहे. त्यायोगे गंगा संतुष्ट होते. नऊमुखांचा रुद्राक्ष हा रामदेव आहे. तो यमापासूनची भीती नष्ट करतो. एकादश रुद्र ही अकरामुखी रुद्राक्षाची देवता आहे. शिवाय सुखदायी इंद्रही त्याची देवता आहेच. बारामुखी रुद्राक्ष विष्णुस्वरूप आहे. तेरामुखी रुद्राक्ष कामदेवरूप असून कामनापूर्ती करतो. रुद्राच्या नेत्रापासून चवदामुखी रुद्राक्ष उत्पन्न झाला आहे. तो सर्व व्याधींचा नाश करतो.

मद्य, मांस, कांदे, लसूण, गौदणीची फले, ग्रामसूकर यांचे भक्षण करताना रुद्राक्ष वर्ज्य करावेत. ग्रहण, विषुव काल (तुळ व मेष संक्रांतीचा काल) संक्रांत, उदगादी अयन प्रारंभ, दर्श, पौर्णिमा, कोणताही पुण्य दिवस या वेळी रुद्राक्ष धारण केले असता प्राणी सर्व पापापासून मुक्त होतो.



अध्याय सातवा समाप्त

GO TOP