समश्लोकी श्रीमद्‌भागवत महापुराण

स्कंध १० वा - अध्याय १ ला

भगवंताकडून पृथ्वीस आश्वासन वसुदेव-देवकी विवाह,
कंसाकडून देवकीच्या सहा पुत्रांची हत्त्या -

( अनुष्टुप् )
राजा परिक्षिताने विचारले -
तुम्ही तो शशि सूर्याच्या वंशा अद्‌भुत वर्णिले ।
मुनीजी भगवत्‌प्रेमी ! कृपा करुनि ते पुढे ॥ १ ॥
ज्या वंशीपूर्ण रूपाने बळीरामा सवे हरी ।
कृष्ण तो जन्मला त्याची पवित्र कीर्ति सांगणे ॥ २ ॥
सर्वात्मा हरिश्रीकृष्ण यदुवंशात जन्मुनी ।
लीला केल्या जशा त्याने विस्तारे ऐकवा अम्हा ॥ ३ ॥
( इंद्रवज्रा )
ते संत तृप्तो तरि कीर्ति गाती
     जी रामबाणो भवरोगवल्ली ।
आनंद देते विषयी जनांना
     श्रीकृष्ण चंद्रामृत ही कथा की ।
जे आत्मघाती नि पशुघ्न त्यांच्या
     विना कुणाला नच आवडे ही ॥ ४ ॥
पितामहो ते लढता रणात
     ते इंद्रजीतो भय दाविताना ।
कृष्णाश्रयेची तरले तयात
     गोक्षूरगर्तो ज‍इ पार व्हावा ॥ ५ ॥
त्या दोन वंशा तनु माझि एक
     ब्रह्मास्त्र येता जळु लागता ती ।
माता हरीच्यापदि लागली तै
     गर्भात चक्रे मज रक्षि कृष्ण ॥ ६ ॥
आतोनि रक्षी हरि सर्व जीवा
     बाहेर रक्षी त‍इ काळ रूपे ।
मनुष्य भासे त‍इ खेळ सारे ।
     ऐश्वर्य त्याचे मधुशब्दि सांगा ॥ ७ ॥
( अनुष्टुप् )
रोहिणी तनयो राम पुन्हा हा देवकी सुतो ।
एकदा अंशरूपाने जन्मता हा दुजा कसा ॥ ८ ॥
असुरां मुक्ति देणारा भक्तांचा प्रिय हा सखा ।
वात्सल्य स्नेह सोडोनी व्रजिं कां पातला असे ।
नंदगोपादि बंधुंच्या सवे हा क्रीडला कुठे ॥ ९ ॥
शास्ता जो शिव ब्रह्मासी व्रजात क्रीडला कसा ।
कंस मामा असोनीया मारिला काय कारणे ॥ १० ॥
मनुष्याकार तो ब्रह्म द्वारकीं राहिला किती ।
यदुवंशासवे तेथे पत्‍न्या त्या प्रभुसी किती ॥ ११ ॥
मुनी मी कृष्णलीलांना पुसो वा न पुसोहि ते ।
विस्तारे सांगणे सर्व श्रद्धेने ऐकु इच्छितो ॥ १२ ॥
भुकेचे पुसणे नाही पाणी मी त्यागिले असे ।
थोडाही त्रास ना त्याचा कथा अमृत प्राशितो ॥ १३ ॥
( वसंततिलका )
सूतजी सांगतात -
सर्वज्ञशूक हरिचे प्रियभक्त तेंव्हा
     तो ऐकुनी उचित प्रश्नचि हर्षले नी ।
श्रीकृष्णकीर्ति वदण्या परिसिद्ध झाले
     जी मार्जिते कलिमला मुळ शोधुनीया ॥ १४ ॥
( अनुष्टुप् )
श्री शुकदेव म्हणतात -
कृष्णलीला रसीका रे प्रश्न हा अति छान की ।
हृदयीं धरिता कृष्ण प्रीत त्याचीच वाढते ॥ १५ ॥
येतो प्रश्न असा तेंव्हा वक्ता श्रोता नि जो पुसे ।
तिघेही पावनो होती गंगा पावन जै करी ॥ १६ ॥
तदा लाखोहि ते दैत्य गर्विष्ठ नृप जाहले ।
आक्रंदे पृथिवी भारे ब्रह्म्या निस्त्राण ती स्तवी ॥ १७ ॥
गाय ती रूप घेवोनि दुःखे अश्रूहि पातले ।
हंबरे कृश ती खिन्न ब्रह्म्याला दुःख बोलली ॥ १८ ॥
कारुण्ये ऐकुनी ब्रह्मा सवे शंकर घेउनी ।
गाय ही घेतली आणि पातले क्षीरसागरी ॥ १९ ॥
देवाधिदेव भगवान् पुरवी भक्तकामना ।
नष्टितो सर्व ती दुःखे समर्थ एकलाचि तो ।
गाता पुरुषसूक्तारे ब्रह्म्याला ध्यान लागले ॥ २० ॥
( इंद्रवज्रा )
आकाशवाणी त‍इ ऐकि कानी
     त्या देवतांना वदला उठोनी ।
मी सांगतो ते तुम्हि सर्व ऐका ।
     विलंब यासी नच हो मुळीही ॥ २१ ॥
पूर्वीच जाणी मनि सर्व विष्णु
     देवाधिदेवो अतिदुःख भूचे ।
तो कालशक्त्ये हरि भार सर्व
     जन्मोनि जावे तुम्हि अंशि तेथे ।
यदूकुळासि तुम्हि जन्मुनिया
     सहाय्य व्हावे हरिला सदाचे ॥ २२ ॥
( अनुष्टुप् )
वसुदेवाघरी जन्मे स्वयं श्रीपुरुषोत्तम ।
देवांगनाहि जन्मा तैं श्रीराधा पद सेविण्या ॥ २३ ॥
सहस्रमुखिचा शेष स्वयं अंशोचि श्रीहरी ।
भगवत्‌कार्य साधाया होईल ज्येष्ठ बंधु तो ॥ २४ ॥
ऐश्वर्यशालिनी त्याच्या मायेने जग मोहिले ।
आज्ञा मानोनि त्याची ती जन्मेल अंशरूपिणी ॥ २५ ॥
श्रीशुकदेव सांगतात -
स्वामी प्रजापतींचा तो आज्ञापी देवतास हे ।
धरेला समजावोनी स्वधामा पातले पुन्हा ॥ २६ ॥
यदुवंशी शूरसेनो मथुरा मंडली तसे ।
शूरसेन अशा देशा शास्ता तो पूर्वकालिचा ॥ २७ ॥
समस्त यदुवंशाची मथुरा राजधानि तै ।
भगवान् श्रीहरि तेथे विराजे नित्यचि स्थळी ॥ २८ ॥
मथुरीं वसुदेवाचा विवाह जाहला तदा ।
वधू घेवोनि बैसे तो गेही जाण्यास त्या रथी ॥ २९ ॥
उग्रसेनसुतो कंस चुलत बहिणीस त्या ।
प्रसन्न करण्या घेई घोड्यांचा दोर तो करी ।
रथ हाकी स्वयें तेंभा शेकडो रथ सोबती ॥ ३० ॥
देवका सातवी पुत्री लाडकी बहु देवकी ।
निरोप तिजला देण्या रत्‍नांकितचि चारशे ॥ ३१ ॥
हत्ती नी अश्व ते तैसे सहस्र पंधरा पहा ।
आठराशे रथो तैशा दोनशे दासिही दिल्या ॥ ३२ ॥
निरोप समयी वाद्ये शंख भेर्‍या तुतारि नी ।
मृदंग भेरिनादाने मांगल्य गीत गायिले ॥ ३३ ॥
थाटात चालता ऐसे कंसा संबोधुनी तदा ।
आकाशवाणि ती झाली मूर्खा तू रथि बैसला ।
तिचा तो आठवा पुत्र मारील तुज ठार की ॥ ३४ ॥
कंस तो थोर पापी नी न सीमा दुष्टतेस त्या ।
कलंक भोजवंशाचा ऐकता वाणि ही अशी ।
काढिले खड्ग नी वेणी धरिली मारण्या वधू ॥ ३५ ॥
क्रूर तो करिता पापे निर्लज्ज जाहला असे ।
पाहोनी क्रोध तो त्याचा बोलले वसुदेव ते ॥ ३६ ॥
वसुदेव म्हणाले -
राजपुत्रा कुळाची ती कीर्तीच नित्य वाढवी ।
प्रशंसिती तुला वीर भगिनी वधिसी कसा ॥ ३७ ॥
वीरश्रेष्ठा ठवे मृत्यू जन्मतो प्राणि तेधवा ।
आज वा शतवर्षाने मृत्यू होणार तो खरा ॥ ३८ ॥
मृत्यू येता तदा घेतो दुसरा देह साजिरा ।
सोडता पाहिला देह मोहाने घडते असे ॥ ३९ ॥
चालता ठेवणे पाय उचली तो दुजा पुन्हा ।
तसाचि ठरतो देह नवा नी त्यजिणे जुना ॥ ४० ॥
( इंद्रवज्रा )
स्वप्नात भोगी तनु इंद्रराज्य
     स्वप्नात दारिद्र्य भुलोनी जातो ।
तसेचि देहा पहिल्या त्यजीता ।
     नव्या तनूने विसरोनि जातो ॥ ४१ ॥
विकारपुंजो मन या जिवाचे ।
     संचीत कर्मे मग मोहि गुंते ।
तल्लीनतेने स्मरता स्वताला ।
     तो जन्म लाभे पुढती तयाला ॥ ४२ ॥
जळात जैसे प्रतिबिंब हाले ।
     तरंग येता गमते मनासी ।
अज्ञान योगे त‍इ क्रोध काम ।
     मानी विकारे अपुलाचि देह ॥ ४३ ॥
( अनुष्टुप् )
कल्याण इच्छितो तेणे द्रोह तो सोडणे पहा ।
कर्माच्या अधिनी जीव तेणे त्या भय राहते ॥ ४४ ॥
कंसा दीन तशी सान बहीण तुझि ही पहा ।
तुला कन्येपरी साजे आत्ताच लग्न जाहले ।
मांगल्य चिन्हही ताजे प्रेमळे वधिणे कशी ॥ ४५ ॥
श्रीशुकदेव सांगतात -
भेद साम भयो नीती बोलले वसुदेव ते ।
परी राक्षसिवृत्तीचा संकल्प कंस सोडिना ॥ ४६ ॥
विकट हट्ट पाहोनी कंसाचा वसुदेवजी ।
प्रसंग टाळण्या ऐशा निश्चयाप्रत पोचले ॥ ४७ ॥
बुद्धीनी बळ लावोनी चतुरे मृत्यु टाळणे ।
प्रयत्‍ने नटळे तेंव्हा दोष ना मानणे तदा ॥ ४८ ॥
पुत्र कंसास देण्याच्या वचने वाचवू हिला ।
पुत्र ते जन्मण्या पूर्वी कंस ही मरुही शके ॥ ४९ ॥
संभवे उलटे ऐसे पुत्र मारील याजला ।
पार न विधि संकेता टळता नटळे कधी ॥ ५० ॥
( इंद्रवज्रा )
वनात अग्नि जधि पेटतो तै
     समीप वा ते दुरचे जळावे ।
न कोणि जाणी हरिच्या विना ते
     तसेच मृत्यू अन जन्म याचे ॥ ५१ ॥
( अनुष्टुप् )
निश्चये वासुदेवाने बुद्धीनुसार आपुल्या ।
सन्माने पापि कंसाच्या प्रशंसा केलि ही असे ॥ ५२ ॥
परीक्षित् क्रूर निर्लज्ज कंस तो असल्यामुळे ।
त्रासले वसुदेवो ते तरी हास्यचि दाविले ॥ ५३ ॥
वसुदेव म्हणाले -
सौम्या रे ! तुजला नाही देवकीभय ते मुळी ।
भय त्या आठ पुत्रांचे तरी ते तुज देइ मी ॥ ५४ ॥
श्रीशुकदेव म्हणतात् -
कंस तो जाणिता चित्ती बोल यांचे असत्य ना ।
सुसंगतचि जाणोनी सोडिले देवकीस त्या ।
प्रसन्ने वसुदेवाने देवकी आणिली घरा ॥ ५५ ॥
देवकी सति साध्वि ती देवता अंगि सर्व त्या ।
समयी प्रतिवर्षाला आठ पुत्र नि पुत्रि ती ।
जन्मली देवकीगर्भे संतती वसुदेवची ॥ ५६ ॥
पहिला कीर्तिमान् पुत्र कंसासी दिधला असे ।
खोटे न वचनो होवो म्हणोनी कष्टले बहू ॥ ५७ ॥
साहिती कष्ट ते सत्यी ज्ञान्यांची गोष्ट वेगळी ।
नीच ते वर्तती हीन भक्त ते सर्व त्यागिती ॥ ५८ ॥
समान वसुदेवाला कंसाने पाहिले तदा ।
सत्यनिष्ठा बघोनी तो हांसोनी बोलला असे ॥ ५९ ॥
वसुदेवा तुझा बाळ नेणे हा भय ना यये ।
आकाशवाणि ती बोले आठवा शत्रु तो मला ॥ ६० ॥
ठीक हो म्हणूनी त्यांनी घरी बाळास आणिले ।
कंसाचे बदले चित्त हेही ठावूक त्यां असे ॥ ६१ ॥
इकडे नारदे कंसा सर्व वृत्तांत बोधिला ।
व्रजात राहती सर्व नंद गोप नि गोपिका ॥ ६२ ॥
तयांचे सर्व ते बंधू देवता अंशरूपची ।
तुझ्या सेवेत ते सारे अंशरूपीच दैवते ॥ ६३ ॥
दैत्यांचा भार हा वाढे तयांना वधिण्या अशी ।
तयारी चालली सर्व वदले नारदो असे ॥ ६४ ॥
देवर्षी बोलुनी ऐसे गेले ते पुढती तसे ।
कंसाने ताडिले चित्ती यदुवंशात विष्णु तो ।
मारण्या जन्म तो घेई तेंव्हा त्याने बहीण नी ॥ ६५ ॥
वसुदेव अशा दोघां बंदिशाळेत टाकिले ।
शंका येताचि चित्ती तो बाळ होता वधी पहा ॥ ६६ ॥
पृथ्वीसी दिसते ऐसे स्वार्थी-लोभी नृपो कसे ।
वधिती पुत्र माता नी पिता बंधू नि मित्रही ॥ ६७ ॥
ओळखून असे कंस आसुरीपूर्वजन्म तो ।
कालनेमी तदा होता वधिले विष्णुने तदा ।
म्हणोनी यदुवंशाला काळाच्या परि हा बघे ॥ ६८ ॥
बलवान् कंस हा होता उग्रसेन पित्यासही ।
कैदेत टाकुनी हाकी राज्य ते शूरसेनचे ॥ ६९ ॥

॥ इति श्रीमद्‌भागवती महापुराणी पारमहंसी संहिता ।
विष्णुदास वसिष्ठ समश्लोकी मराठी रूपांतर पहिला अध्याय हा ॥
हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥