श्रीमद्‌भागवत महापुराण

श्रीकृष्णलीलानां संक्षेपतोऽवर्णनं, तन्महिषीणां तस्मिन्
अनुरागाधिक्यं यदुवंशीयानामसख्येयत्व प्रतिपादनं च -

शुक उवाच
( अनुष्टुप् )
सुखं स्वपुर्यां निवसन् द्वारकायां श्रियः पतिः ।
सर्वसंपत्समृद्धायां जुष्टायां वृष्णिपुङ्‌गवैः ॥ १ ॥
स्त्रीभिश्चोत्तमवेषाभिर्नवयौवनकान्तिभिः ।
कन्दुकादिभिर्हर्म्येषु क्रीडन्तीभिस्तडिद्द्युभिः ॥ २ ॥
नित्यं सङ्‌कुलमार्गायां मदच्युद्‌भिर्मतङ्‌गजैः ।
स्वलङ्‌कृतैर्भटैरश्वै रथैश्च कनकोज्ज्वलैः ॥ ३ ॥
उद्यानोपवनाढ्यायां पुष्पितद्रुमराजिषु ।
निर्विशद्‌भृङ्‌गविहगैर्नादितायां समन्ततः ॥ ४ ॥
रेमे षोडशसाहस्रपत्‍नीनामेकवल्लभः ।
तावद्विचित्ररूपोऽसौ तद्‌गेहेषु महर्द्धिषु ॥ ५ ॥
प्रोत्फुल्लोत्पलकह्लारकुमुदाम्भोजरेणुभिः ।
वासितामलतोयेषु कूजद्‌द्विजकुलेषु च ॥ ६ ॥
विजहार विगाह्याम्भो ह्रदिनीषु महोदयः ।
कुचकुङ्‌कुमलिप्ताङ्‌गः परिरब्धश्च योषिताम् ॥ ७ ॥
उपगीयमानो गन्धर्वैर्मृदङ्‌गपणवानकान् ।
वादयद्‌भिर्मुदा वीणां सूतमागधवन्दिभिः ॥ ८ ॥
सिच्यमानोऽच्युतस्ताभिर्हसन्तीभिः स्म रेचकैः ।
प्रतिषिञ्चन् विचिक्रीडे यक्षीभिर्यक्षराडिव ॥ ९ ॥
( वसंततिलका )
ताः क्लिन्नवस्त्रविवृतोरुकुचप्रदेशाः
     सिञ्चन्त्य उद्धृतबृहत्कबरप्रसूनाः ।
कान्तं स्म रेचकजिहीर्षययोपगुह्य
     जातस्मरोत्स्मयलसद्वदना विरेजुः ॥ १० ॥
कृष्णस्तु तत्स्तनविषज्जितकुङ्‌कुमस्रक्
     क्रीडाभिषङ्‌गधुतकुन्तलवृन्दबन्धः ।
सिञ्चन् मुन्मुहुर्युवतिभिः प्रतिषिच्यमानो
     रेमे करेणुभिरिवेभपतिः परीतः ॥ ११ ॥
( अनुष्टुप् )
नटानां नर्तकीनां च गीतवाद्योपजीविनाम् ।
क्रीडालङ्‌कारवासांसि कृष्णोऽदात्तस्य च स्त्रियः ॥ १२ ॥
कृष्णस्यैवं विहरतो गत्यालापेक्षितस्मितैः ।
नर्मक्ष्वेलिपरिष्वङ्‌गैः स्त्रीणां किल हृता धियः ॥ १३ ॥
ऊचुर्मुकुन्दैकधियोऽगिर उन्मत्तवज्जडम् ।
चिन्तयन्त्योऽरविन्दाक्षं तानि मे गदतः शृणु ॥ १४ ॥
महिष्य ऊचुः -
( मालिनी )
कुररि विलपसि त्वं वीतनिद्रा न शेषे
     स्वपिति जगति रात्र्यामीश्वरो गुप्तबोधः ।
वयमिव सखि कच्चिद्‌ गाढनिर्विद्धचेता
     नलिननयनहासोदारलीलेक्षितेन ॥ १५ ॥
( वसंततिलका )
नेत्रे निमीलयसि नक्तमदृष्टबन्धु-
     स्त्वं रोरवीषि करुणं बत चक्रवाकि ।
दास्यं गत वयमिवाच्युतपादजुष्टां
     किं वा स्रजं स्पृहयसे कबरेण वोढुम् ॥ १६ ॥
( मिश्र )
भो भोः सदा निष्टनसे उदन्व-
     नलब्धनिद्रोऽधिगतप्रजागरः ।
किं वा मुकुन्दापहृतात्मलाञ्छनः
     प्राप्तां दशां त्वं च गतो दुरत्ययाम् ॥ १७ ॥
( वसंततिलका )
त्वं यक्ष्मणा बलवतासि गृहीत इन्दो
     क्षीणस्तमो न निजदीधितिभिः क्षिणोषि ।
कच्चिन् गकुन्दगदितानि यथा वयं त्वं
     विस्मृत्य भोः स्थगितगीरुपलक्ष्यसे नः ॥ १८ ॥
( अनुष्टुप् )
किं न्वाचरितमस्माभिर्मलयानिल तेऽप्रियम् ।
गोविन्दापाङ्‌गनिर्भिन्ने हृदीरयसि नः स्मरम् ॥ १९ ॥
( मंदाक्रान्ता )
मेघ श्रीमन् त्वमसि दयितो यादवेन्द्रस्य नूनं
     श्रीवत्साङ्‌कं वयमिव भवान् ध्यायति प्रेमबद्धः ।
अत्युत्कण्ठः शबलहृदयोऽस्मद्विधो बाष्पधाराः
     स्मृत्वा स्मृत्वा विसृजसि मुहुर्दुःखदस्तत्प्रसङ्‌गः ॥ २० ॥
( वियोगिनि )
प्रियरावपदानि भाषसे मृत-
     सञ्जीविकयानया गिरा
करवाणि किमद्य ते प्रियं
     वद मे वल्गितकण्ठ कोकिल ॥ २१ ॥
( पुष्पिताग्रा )
न चलसि न वदस्युदारबुद्धे
     क्षितिधर चिन्तयसे महान्तमर्थम् ।
अपि बत वसुदेवनन्दनाङ्‌घ्रिं
     वयमिव कामयसे स्तनैर्विधर्तुम् ॥ २२ ॥
( वसंततिलका )
शुष्यद्ध्रदाः करशिता बत सिन्धुपत्‍न्यः
     सम्प्रत्यपास्तकमलश्रिय इष्टभर्तुः ।
यद्वद् वयं मधुपतेः प्रणयावलोक-
     मप्राप्य मुष्टहृदयाः पुरुकर्शिताः स्म ॥ २३ ॥
( शार्दूलविक्रिडित )
हंस स्वागतमास्यतां पिब पयो ब्रूह्यङ्‌ग शौरेः कथां
     दूतं त्वां नु विदाम कच्चिदजितः स्वस्त्यास्त उक्तं पुरा ।
किं वा नश्चलसौहृदः स्मरति तं कस्माद्‌भजामो वयं
     क्षौद्रालापय कामदं श्रियमृते सैवैकनिष्ठा स्त्रियाम् ॥ २४ ॥
शुक उवाच -
( अनुष्टुप् )
इतीदृशेन भावेन कृष्णे योगेश्वरेश्वरे ।
क्रियमाणेन माधव्यो लेभिरे परमां गतिम् ॥ २५ ॥
श्रुतमात्रोऽपि यः स्त्रीणां प्रसह्याकर्षते मनः ।
उरुगायोरुगीतो वा पश्यन्तीनां कुतः पुनः ॥ २६ ॥
याः सम्पर्यचरन् प्रेम्णा पादसंवाहनादिभिः ।
जगद्‌गुरुं भर्तृबुद्ध्या तासां किं वर्ण्यते तपः ॥ २७ ॥
एवं वेदोदितं धर्ममनुतिष्ठन् सतां गतिः ।
गृहं धर्मार्थकामानां मुहुश्चादर्शयत् पदम् ॥ २८ ॥
आस्थितस्य परं धर्मं कृष्णस्य गृहमेधिनाम् ।
आसन् षोडशसाहस्रं महिष्यश्च शताधिकम् ॥ २९ ॥
तासां स्त्रीरत्‍नभूतानामष्टौ याः प्रागुदाहृताः ।
रुक्मिणीप्रमुखा राजंस्तत्पुत्राश्चानुपूर्वशः ॥ ३० ॥
एकैकस्यां दश दश कृष्णोऽजीजनदात्मजान् ।
यावत्य आत्मनो भार्या अमोघगतिरीश्वरः ॥ ३१ ॥
तेषां उद्दामवीर्याणामष्टादश महारथाः ।
आसन्नुदारयशसस्तेषां नामानि मे शृणु ॥ ३२ ॥
प्रद्युम्नश्चानिरुद्धश्च दीप्तिमान् भानुरेव च ।
साम्बो मधुर्बृहद्‌भानुर्चित्रभानुर्वृकोऽरुणः ॥ ३३ ॥
पुष्करो वेदबाहुश्च श्रुतदेवः सुनन्दनः ।
चित्रबाहुर्विरूपश्च कविर्न्यग्रोध एव च ॥ ३४ ॥
एतेषामपि राजेन्द्र तनुजानां मधुद्विषः ।
प्रद्युम्न आसीत् प्रथमः पितृवद् रुक्मिणीसुतः ॥ ३५ ॥
स रुक्मिणो दुहितरमुपयेमे महारथः ।
तस्यां ततोऽनिरुद्धोऽभून्नागायतबलान्वितः ॥ ३६ ॥
स चापि रुक्मिणः पौत्रीं दौहित्रो जगृहे ततः ।
वज्रस्तस्याभवद् यस्तु मौषलादवशेषितः ॥ ३७ ॥
प्रतिबाहुरभूत्तस्मात् सुबाहुस्तस्य चात्मजः ।
सुबाहोः शान्तसेनोऽभूच्छतसेनस्तु तत्सुतः ॥ ३८ ॥
न ह्येतस्मिन्कुले जाता अधना अबहुप्रजाः ।
अल्पायुषोऽल्पवीर्याश्च अब्रह्मण्याश्च जज्ञिरे ॥ ३९ ॥
यदुवंशप्रसूतानां पुंसां विख्यातकर्मणाम् ।
सङ्ख्या न शक्यते कर्तुमपि वर्षायुतैर्नृप ॥ ४० ॥
तिस्रः कोट्यः सहस्राणामष्टाशीतिशतानि च ।
आसन् यदुकुलाचार्याः कुमाराणामिति श्रुतम् ॥ ४१ ॥
सङ्ख्यानं यादवानां कः करिष्यति महात्मनाम् ।
यत्रायुतानामयुतलक्षेणास्ते स आहुकः ॥ ४२ ॥
देवासुराहवहता दैतेया ये सुदारुणाः ।
ते चोत्पन्ना मनुष्येषु प्रजा दृप्ता बबाधिरे ॥ ४३ ॥
तन्निग्रहाय हरिणा प्रोक्ता देवा यदोः कुले ।
अवतीर्णाः कुलशतं तेषामेकाधिकं नृप ॥ ४४ ॥
तेषां प्रमाणं भगवान् प्रभुत्वेनाभवद्धरिः ।
ये चानुवर्तिनस्तस्य ववृधुः सर्वयादवाः ॥ ४५ ॥
शय्यासनाटनालापक्रीडास्नानादिकर्मसु ।
न विदुः सन्तमात्मानं वृष्णयः कृष्णचेतसः ॥ ४६ ॥
( स्रग्धरा )
तीर्थं चक्रे नृपोनं यदजनि यदुषु
     स्वःसरित्पादशौचं ।
विद्विट्‌स्निग्धाः स्वरूपं ययुरजितपरा
     श्रीर्यदर्थेऽन्ययत्‍नः ।
यन्नामामङ्‌गलघ्नं श्रुतमथ गदितं
     यत्कृतो गोत्रधर्मः
कृष्णस्यैतन्न चित्रं क्षितिभरहरणं
     कालचक्रायुधस्य ॥ ४७ ॥
( मालिनी )
जयति जननिवासो देवकीजन्मवादो
     यदुवरपरिषत्स्वैर्दोर्भिरस्यन्नधर्मम् ।
स्थिरचरवृजिनघ्नः सुस्मितश्रीमुखेन
     व्रजपुरवनितानां वर्धयन् कामदेवम् ॥ ४८ ॥
( वसंततिलका )
इत्थं परस्य निजवर्त्मरिरक्षयाऽऽत्त-
     लीलातनोस्तदनुरूपविडम्बनानि ।
कर्माणि कर्मकषणानि यदूत्तमस्य
     श्रूयादमुष्य पदयोरनुवृत्तिमिच्छन् ॥ ४९ ॥
मर्त्यस्तयानुसवमेधितया मुकुन्द-
     श्रीमत्कथाश्रवणकीर्तनचिन्तयैति ।
तद्धाम दुस्तरकृतान्तजवापवर्गं
     ग्रामाद् वनं क्षितिभुजोऽपि ययुर्यदर्थाः ॥ ५० ॥

इति श्रीमद्‍भागवते महापुराणे पारमहंस्यां
संहितायां दशमस्कन्धे उत्तरार्धे
श्रीकृष्णचरितानुवर्णनं नाम नवतितमोऽध्यायः ॥ ९० ॥
हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥