|
|
|
श्रीमद् भागवत महापुराण
स्कंध १० वा - अध्याय ३९ वा - अन्वयार्थ
श्रीकृष्ण-बलरामांचे मथुरागमन - पर्यङ्‌के सुखोपविष्टः - पलंगावर सुखाने बसलेला - रामकृष्णोरुमानितः - बलराम आणि श्रीकृष्ण यांनी अत्यंत गौरविलेला - सः - तो अक्रूर - पथियान् मनोरथान् चकार ह - खरोखर मार्गात जे जे मनोरथ करिता झाला - (तान्) सर्वान् - त्या सर्वांना - लेभे - मिळविता झाला. ॥१॥ राजन् - हे राजा - श्रीनिकेतने भगवति प्रसन्ने (सति) - लक्ष्मीचे निवासस्थान असा श्रीकृष्ण प्रसन्न झाला असता - अलभ्यं किम् (अस्ति) - मिळण्याजोगे असे काय आहे - तथा अपि - तरीसुद्धा - तत्पराः - त्याच्या ठिकाणी गढलेले लोक - किंचन - काही सुद्धाहि - न हि वाञ्छन्ति - इच्छीत नाहीत. ॥२॥ भगवान् देवकीपुत्रः - भगवान श्रीकृष्ण - सायंतनाशनं कृत्वा - सायंकाळचे भोजन करून - कंसस्य सुहृत्सु वृत्तं - कंसाचे मित्रांच्या ठिकाणी असणारे आचरण - अन्यत् चिकीर्षितम् - दुसरे बेत - पप्रच्छ - विचारिता झाला. ॥३॥ तात सौ‌म्य - हे शांत स्वभावाच्या अक्रूरा - स्वागतं - तुझे स्वागत असो - आगतः कच्चित् - तू आलास चांगले झाले - वः भद्रं अस्तु - तुमचे कल्याण असो - स्वज्ञातिबन्धूनां - आपल्या ज्ञातिबांधवांचे - अनमीवं अनामयं (च) - सौख्य आणि आरोग्य - अपि (अस्ति) - आहे ना. ॥४॥ अङग - हे अक्रूरा - मातुलनाम्नि - मामा असे नाव धारण करणारा - कुलामये कंसे एधमाने (सति) - कुळाचा रोगच असा कंस उत्कर्ष पावत असता - नः स्वानां - आम्हा स्वकीयांचे - च - आणि - तत्प्रजासु - त्याच्या प्रजांच्या ठिकाणी - कुशलं - कुशल - किं नु पृच्छे - मी काय विचारावे. ॥५॥ अहो - अहो - आर्ययोः पित्रोः - श्रेष्ठ अशा आईबापांना - अस्मत् - आम्हांमुळे - भूरि वृजिनं - फार दुःख - अभूत् - झाले - यद्धेतोः - ज्यांच्यामुळे - तयोः - त्या दोघांना - पुत्रमरणं (अनुभूतम्) - पुत्रांचे मरण अनुभवावे लागले - च - आणि - यद्धेतोः - ज्यांच्यामुळे - बन्धनं - अटक सोसावी लागली. ॥६॥ सौ‌म्य - हे शांत स्वभावाच्या अक्रूरा - अद्य - आज - दिष्टया - सुदैवाने - मह्यं - मला - कांक्षितं - इच्छिलेले असे - स्वानां वः - स्वकीय अशा तुमचे - दर्शनं संजातं - दर्शन झाले - तात - बा अक्रूरा - तव आगमनकारणं - तुझ्या येण्याचे कारण - वर्ण्यतां - सांगावे. ॥७॥ भगवता पृष्टः - श्रीकृष्णाकडून विचारिला गेलेला - माधवः - मधुकुलोत्पन्न - यदुषु वैरानुबन्धं - यादवांच्या ठिकाणी शत्रुत्वाचा संबंध - (तत्) सर्वं - ते सर्व - वर्णयामास - वर्णिता झाला. ॥८॥ वसुदेववधोद्यमं - वसुदेवाच्या वधाची खटपट - यत्सन्देशः - ज्याविषयी निरोप होता - वा - आणि - यदर्थं स्वयं दूतः संप्रेषितः - ज्यासाठी स्वतः दूत म्हणून पाठविला गेला - नारदेन - नारदाने - आनकदुन्दुभेः सकाशात् - वसुदेवाच्या जवळ - यत् अस्य जन्म उक्तं - जे त्याचेकरिता स्वतःचे जन्मवृत्त सांगितले ॥९॥ कृष्णः - श्रीकृष्ण - च - आणि - परवीरहा बलः - मोठमोठया वीरांना मारणारा असा बलराम - अक्रूरवचः श्रुत्वा - अक्रूराचे भाषण ऐकून - प्रहस्य - हसून - पितरं नन्दं - नंद पित्याला - राज्ञा आदिष्टं - राजाने आज्ञा केलेले - विजज्ञतुः - कळविते झाले. ॥१०॥ सः अपि - तो नंदहि - गोपान् - गोपांना - समादिशत् - आज्ञा करता झाला - सर्वगोरसः गृह्यतां - सर्वप्रकारचा गोरस घ्यावा - उपायनानिगृह्‌णीध्वं - भेटीचे पदार्थ तुम्ही घ्या - च - आणि - शकटानि युज्यन्तां - गाडया जोडाव्या. ॥११॥ श्वः मधुपुरी यास्यामः - उद्या आपण मथुरेस जाणार - नृपतेः रसान् दास्यामः - राजाला दूध दही देणार - (तत्र) सुमहत् पर्व किल द्रक्ष्यामः - तेथे खरोखर अत्यंत मोठा उत्सव पाहणार - जानपदाः अपि - खेडयापाडयातील लोकहि - यान्ति - जातील - एवम् - असे - नन्दगोपः - नंदगोप - स्वगोकुले - आपल्या गौळवाडयात - क्षत्त्रा - नगर रक्षक अशा कोतवालाकडून - अघोषयत् - दवंडी पिटविता झाला. ॥१२॥ तत् - तेव्हा - ताः गोप्यः - त्या गोपी - रामकृष्णौ पुरीं नेतुं - राम-कृष्णाला नगराला नेण्यासाठी - व्रजं आगतं - गोकुळास आलेल्या - अक्रूरं उपश्रुत्य - अक्रूराला ऐकून - भृशं व्यथिताः बभूवुः - अत्यंत दुःखित झाल्या. ॥१३॥ काश्चित् - कित्येक स्त्रिया - तत्कृतहृत्ताप - त्याने उत्पन्न केलेल्या हृदयसंतापामुळे उत्पन्न झालेल्या - श्वासम्लानमुखश्रियः - श्वासांनी मलिन झाली आहे मुखाची शोभा ज्यांची अशा - काश्चन् - कित्येक - स्रंसद्दुकूलवलयकेशग्रन्थ्यः - ज्यांची रेशमी वस्त्रे, कंकणे व केशपाश गळत आहेत अशा. ॥१४॥ च - तसेच - अन्याः - इतर स्त्रिया - तदनुध्यान - त्याच्या चिंतनाने - निवृत्ताशेषवृत्तयः - ज्यांच्या सर्व प्रकारच्या भावना नाहीशी झाल्या आहेत अशा - आत्मलोकं गताः इव - आत्मलोकी गेल्याप्रमाणे - इमं लोकं - ह्या लोकाला - न अभ्यजानन् - न जाणत्या झाल्या. ॥१५॥ अपराः स्त्रियः - दुसर्‍या स्त्रिया - शौरेः अनुरागस्मितेरिताः - श्रीकृष्णाने प्रेमाने व मंदहास्याने उच्चारलेल्या - चित्रपदाः - सुंदर आहेत शब्द ज्यांतील अशा - हृदिस्पृशः - हृदयाला चटका लावणार्‍या - गिरः - भाषणांना - स्मरन्त्यः - आठवीत - संमुमुहुः - मूर्च्छित झाल्या. ॥१६॥ मुकुन्दस्य - श्रीकृष्णाची - सुललितां गतिं - अत्यंत सुंदर अशी चालण्याची ढब - चेष्टां - हावभाव - स्निग्धहासावलोकनं - मधुर हास्याने युक्त असे पाहणे - शोकापहानि नर्माणि - खेद घालविणारे विनोद - च - आणि - प्रोद्दामचरितानि - अत्यंत अद्भुत कृत्ये. ॥१७॥ मुकुंदस्य चिन्तयन्त्यः - श्रीकृष्णाचे चिन्तन करणार्‍या - भीताः विरहकातराः - भ्यालेल्या व श्रीकृष्ण वियोगामुळे त्रस्त झालेल्या - अच्युताशयाः - श्रीकृष्णमय आहेत इच्छा ज्यांच्या अशा - सङघशः समेताः - थव्याथव्यांनी जमलेल्या - अश्रुमुख्यः - अश्रूंनी युक्त आहेत मुखे ज्यांची अशा - प्रोचुः - म्हणाल्या. ॥१८॥ अहोविधातः - अरे ब्रह्मदेवा - तव क्वचित् दया न (अस्ति) - तुला मुळीच दया नाही - देहिनः मैत्र्या प्रणयेन च संयोज्य - प्राण्यांना मैत्रीने व प्रेमाने एकत्र आणून - तान् अकृतार्थान् (एव) - त्यांना असंतुष्ट ठेवून कृतकृत्य होण्यापूर्वीच - वियुनङ्‌क्षि - वियुक्त करतोस - (अतः) - यास्तव - ते विक्रीडितं - तुझी क्रीडा - यथा अर्भकचेष्टितं (तथा) - ज्याप्रमाणे लहान मुलाची चेष्टा त्याप्रमाणे - अपार्थकं (अस्ति) - निरर्थक होय. ॥१९॥ यः त्वं - जो तू - असितकुन्तलावृतं - काळ्या केसांनी आच्छादलेले - सुकपोलं - सुंदर आहेत गाल ज्याचे असे - उन्नसं - उंच आहे नाक ज्याचे असे - शोकापनोदस्मितलेशसुन्दरं - खिन्नता घालविणार्‍या मंद हास्याच्या अल्पांशाने सुंदर झालेले - मुकुन्दवक्त्रं प्रदर्श्य - श्रीकृष्णाचे मुख दाखवून - पारोक्ष्यं करोषि - दृष्टीआड करीत आहेस - अतः - यास्तव - ते कृतं असाधु (अस्ति) - तुझे कृत्य दुष्ट आहे. ॥२०॥ क्रूरः त्वं - निष्ठुर असा तू - अक्रूरसमाख्यया - अक्रूर नावाने - नः दत्तं चक्षुः - आम्हाला दिलेली दृष्टि - अज्ञवत् बत हरसे - खरोखर मूर्खाप्रमाणे हरण करीत आहेस - येन - जिच्या योगाने - वयं - आम्ही - मधुद्विषः एकदेशे (अपि) - श्रीकृष्णाच्या एकेका अवयवाच्या ठिकाणीहि - त्वदीयं अखिलसर्गसौष्ठवं - तुझ्या अखिल सृष्टि निर्माण करण्याच्या कौशल्याला - अद्राक्ष्म - पाहतो. ॥२१॥ नवप्रियः - नवीन वस्तू आहे प्रिय ज्याला असा - क्षणभङगसौहृदः - थोडया वेळाने नष्ट झाले आहे प्रेम ज्याचे असा - नन्दसूनुः - नंदपुत्र - गेहान् स्वजनान् सुतान् पतीन् च विहाय - घरांना, स्वजनांना, पुत्रांना व पतींना सोडून - अद्धा - उघडपणे - तद्दास्यं उपगताः - त्याच्या सेवेला प्राप्त झालेल्या अशा - स्वकृतातुराः - आपल्या कृत्यांनी विव्हल झालेल्या अशा - नः - आम्हांला - न बत समीक्षते - खरोखर पहात नाही. ॥२२॥ पुरयोषितां - नगरवासी स्त्रियांना - इयं रजनी - ही रात्र - सुखं प्रभाता (इति) ध्रुवं - सुखाने उजाडली हे खास - आशिषः सत्याः बभूवुः - आशीर्वाद खरे झाले - याः - ज्या स्त्रिया - संप्रविष्टस्य व्रजस्पतेः - प्रवेश केलेल्या गोकुळाधिपति कृष्णाच्या - अपाङगोत्कलितस्मितासवं मुखं - वाकडया दृष्टीने वृद्धिंगत झालेले मंद हास्यरूपी मद्य आहे ज्याच्या ठिकाणी अशा मुखाला - पास्यन्ति - पितील. ॥२३॥ अबलाः - हे स्त्रियांनो - मुकुन्दः - श्रीकृष्ण - परवान् मनस्वी (च सन्) अपि - दुसर्‍याच्या अधीन व श्रेष्ठ आहे मन ज्याचे असा असताहि - तासां मधुमञ्जुभाषितैः गृहीतचित्तः - त्यांच्या गोड व मोहक अशा भाषणांनी आकर्षिले आहे मन ज्याचे असा - च - तसेच - (तासां) सलज्जस्मितविभ्रमैः - त्यांच्या लज्जेने युक्त अशा मंद हास्यांनी व कामचेष्टांनी - भ्रमन् - गोंधळलेला असा - ग्राम्याः नः - गावंढळ अशा आम्हांकडे - पुनः कथं प्रतियास्यते - पुनः कसा परत येईल. ॥२४॥ अद्य - आज - तत्र - त्याठिकाणी - ये - जे - श्रीरमणं - लक्ष्मीचा पति अशा - गुणास्पदं - सद्‌गुणांचे स्थान अशा - देवकीसुतं - श्रीकृष्णाला - द्रक्ष्यन्ति - पाहतील - च - तसेच - अध्वनि गच्छतं (तं द्रक्ष्यन्ति) - मार्गातून जाणार्‍या त्याला पाहतील - (तेषां) दाशार्हभोजांधकवृष्णि सात्वतां - त्या दाशार्ह, भोज, अंधक, वृष्णि व सात्वत यांच्या - दृशः - डोळ्यांना - ध्रुवं - खरोखर - महोत्सवः भविष्यते - मोठा आनंद होईल. ॥२५॥ एतद्विधस्य अकरुणस्य - अशा प्रकारच्या निर्दय अशा मनुष्याचे - अक्रूरः इति - अक्रूर असे - एतत् नाम - हे नाव - मा भुत् - नसावे - यः अतीव दारुणः (अस्ति) - जो अत्यंत भयंकर असा आहे - असौ - हा - सुदुःखितः जनं अनाश्वास्य - अत्यंत दुःखित अशा लोकांना आश्वासन न देता - प्रियात् प्रियं (श्रीकृष्णं) - प्रिय वस्तूपेक्षांहि प्रिय अशा श्रीकृष्णाला - अध्वनः पारं - रस्त्याच्या पलीकडे - नेष्यति - नेणार आहे. ॥२६॥ अनार्द्रधीः एषः - ज्याच्या बुद्धीला मुळीच ओलावा नाही असा हा श्रीकृष्ण - रथं समास्थितः - रथात बसला - यं अनु - त्याच्या मागून - अमी दुर्मदाः गोपाः - हे उग्र असे गोप - अनोभिः त्वरयन्ति - गाडयांतून घाईने जात आहेत - च - आणि - स्थविरैः (तत्) उपेक्षितं - म्हातार्‍या लोकांनी त्याच्याकडे लक्ष दिले नाही - अद्य - आज - नः - आमचे - दैवं च - दैवहि - प्रतिकूलं ईहते - प्रतिकूल इच्छित आहे. ॥२७॥ माधवं समुपेत्य निवारयामः - श्रीकृष्णाला भेटून आपण अडवू या - कुलवृद्धबान्धवाः - कुळातले वृद्ध असे बांधव - दैवेन निमिषार्धदुस्त्यजात् - दुर्दैवाने अगदी थोडया वेळात सोडण्यास कठीण - मुकुन्दसङगात् - अशा श्रीकृष्णाच्या सहवासापासून - विध्वंसितदीनचेतसां नः - अंतःकरणे दीन व उद्‌ध्वस्त केलेली आहेत अशा आमचे - किं अकरिष्यन् - काय करणार. ॥२८॥ गोप्यः - हे गोपींनो - नः - आमच्या - यस्य - ज्याने - अनुरागललितस्मितवल्गुमंत्रलीलावलोक - प्रेम, सुंदर हास्य, मधुर गोष्टी, लीलेने पाहणे - परिरम्भणरासगोष्ठयां - व आलिंगन यांनी युक्त अशा रासक्रीडेच्या समारंभात - क्षणदाः - अनेक रात्री - क्षणं इव नीताः - क्षणासारख्या घालविल्या - तं विना - त्या श्रीकृष्णावाचून - दुरन्तं तमः - वाईट आहे शेवट ज्याचा अशा संसाराला - कथं नु - कसे बरे - अतितरेम - ओलांडावे. ॥२९॥ अह्नः क्षये - दिवस संपण्याच्या वेळी - अनंतसखः - राम आहे भाऊ ज्याचा असा - गोपैः परीतः - गोपांनी वेष्टिलेला असा - खुररजच्छुरितालकस्रक् - खुरांच्या धुळीने मळली आहेत केस व माळ ज्याची असा - वेणुं क्वणन् - मुरली वाजवीत - व्रजं विशन् - गोकुळात शिरणारा असा - यः - जो श्रीकृष्ण - स्मितकटाक्षनिरीक्षणेन - मंद हास्याने युक्त अशा वाकडया नजरेने निरखून पाहण्याने - नः चित्तं क्षिणोति - आमचे मन हरण करतो - अमुं ऋते - त्याच्यावाचून - कथं नु भवेम - आम्ही कसे बरे जिवंत राहावे. ॥३०॥ कृष्णविषक्तमानसाः - श्रीकृष्णाच्या अंतःकरणे आसक्त झालेल्या अशा - एवं ब्रुवाणाः - असे बोलणार्‍या - भृशं विरहातुराः - वियोगाने फार दुःखी झालेल्या - व्रजस्त्रियः - गोपी - लज्जां विसृज्य - लाज सोडून - गोविन्द दामोदर माधव इति - हे गोविंदा, हे दामोदरा, हे माधवा अशा हाका मारीत - सुस्वरं - गोड स्वराने - रुरुदुः स्म - रडल्या ॥३१॥ अथ - नंतर - सवितरि उदिते - सूर्य उदय पावला असता - कृतमैत्रादिकः अक्रूरः - केली आहेत सूर्योपासनादि कृत्ये ज्याने असा अक्रूर - स्त्रीनां एवं रुदन्तीनां - सर्व स्त्रिया याप्रमाणे विलाप करीत असता - रथं चोदयामास - रथ हाकता झाला ॥३२॥ ततः - त्याच्या मागून - नन्दाद्याः गोपाः - नंद आदिकरून गोप - भूरि उपायनं - पुष्कळसे भेटीचे पदार्थ - गोरससंभृतान् कुम्भान् - गोरसांनी भरलेली भांडी - उपादाय - घेऊन - शकटैः - गाड्यातून - तं अन्वसज्जन्त - त्याला मागून गाठिते झाले ॥३३॥ गोप्यः च - गोपीहि - दयितं कृष्णं अनुव्रज्य अनुरञ्जिताः - प्रिय अशा श्रीकृष्णाच्या मागून जाऊन संतुष्ट झालेल्या - च - आणि - भगवतः प्रत्यादेशं काङ्क्षन्त्यः - श्रीकृष्णाकडून परत जाण्याची आज्ञा इच्छिणार्‍या - अवतस्थिरे - उभ्या राहिल्या ॥३४॥ यदूत्तमः - यदुश्रेष्ठ श्रीकृष्ण - स्वप्रस्थाने तथा तप्यतीः ताः वीक्ष्य - आपल्या निघण्याच्या वेळी तशाप्रकारे दुःखित झालेल्या गोपींना पाहून - ‘आयास्ये’ इति सप्रेमैः दौत्यकैः - ‘येईन’ अशा प्रेमयुक्त निरोपांनी - (ताः) सान्त्वयामास - त्यांचे सांत्वन करता झाला ॥३५॥ यावत् - जोपर्यंत - रथस्य केतुः - रथाचा ध्वज - च - आणि - यावत् रेणुः - जोपर्यंत धूळ - आलक्ष्यते - दिसत होती - अनुप्रस्थापितात्मानः (गोप्यः) - मागून पाठविली आहेत मने ज्यांनी अशा गोपी - विशोकाः - नाहीसा झाला आहे शोक ज्यांचा अशा - लेख्यानि इव उपलक्षिताः - चित्रांप्रमाणे दिसल्या. ॥३६॥ गोविन्दविनिविर्तने निराशाः - श्रीकृष्णाच्या परत येण्याविषयी निराश झालेल्या - ताः निववृतुः - त्या गोपी परतल्या - प्रियचेष्टितं गायन्त्यः - आवडत्या श्रीकृष्णाच्या लीला गात - अहनि निन्युः - दिवस घालवित्या झाल्या. ॥३७॥ नृप - हे राजा - रामाक्रूरयुतः भगवान् अपि - बलराम व अक्रूर यांसह श्रीकृष्णहि - वायुवेगेन रथेन - वार्‍यासारखा आहे वेग ज्याचा अशा रथाने - अघनाशिनीं कालिंदीं संप्राप्तः - पापांचा नाश करणार्‍या यमुना नदीजवळ आला. ॥३८॥ तत्र - तेथे - सरामः (सः) - बलरामासह तो श्रीकृष्ण - मणिप्रभं मृष्टं पानीयं उपस्पृश्य - स्फटिकासारखे आहे तेज ज्याचे अशा निर्मळ पांण्याने आचमन करून - पीत्वा - पिऊन - च - आणि - वृक्षखण्डं उपव्रज्य - झाडाच्या राईत हिंडून - रथं आविशत् - रथात बसला. ॥३९॥ अक्रूरः - अक्रूर - तौ उपामन्त्र्यं - त्यांना बोलावून - रथोपरि निवेश्य - रथावर बसून - च - आणि - कालिन्द्याः ह्लदं आगत्य - यमुनेच्या डोहावर येऊन - विधिवत् स्नानं आचरत् - यथाशास्त्र स्नान करता झाला. ॥४०॥ तस्मिन् सलिले निमज्य - त्या पाण्यात बुडी मारून - सनातनं ब्रह्म जपन् अक्रूरः - सनातन ब्रह्माचा जप करणारा अक्रूर - समन्वितौ - एकत्र बसलेल्या - तौ रामकृष्णौ एव - त्या दोघां राम-कृष्णांनाच - ददृशे - पाहता झाला. ॥४१॥ सः - तो अक्रूर - रथस्थौ तौ आनकदुन्दुभेः सुतौ - रथात बसलेले असे ते वसुदेवाचे दोन पुत्र - इह कथं - येथे कसे - तर्हि - तर मग - स्यन्दने न स्तः स्वित् - रथात ते दोघे नाहीत की काय - इति (मत्वा) - असे वाटून - उन्मज्य व्यचष्ट - पाण्यातून वर निघून नीट पाहता झाला. ॥४२॥ तत्र अपि - तेथेहि - यथापूर्वं आसीनौ (दृष्ट्वा) - पूर्वीप्रमाणे बसलेले पाहून - सलिले मे तयोः यत् दर्शनं (जातं) - पाण्यांत मला त्या दोघांचे जे दर्शन झाले - (तत्) मृषा किं - ते खोटे की काय - इति - असे वाटून - सः - तो अक्रूर - पुनः अपि - पुनः देखील - न्यमज्जत् - बुडी मारता झाला. ॥४३॥ सः - तो अक्रूर - भूयः तत्र अपि - पुनः तेथेहि - नतकन्धरैः सिद्धचारणगन्धर्वैः - नम्र आहेत माना ज्यांच्या अशा सिद्ध, चारण व गंधर्व यांनी - च - आणि - असुरैः - दैत्यांनी - स्तूयमानम् - स्तविल्या जाणार्‍या - देवं अहीश्वरं अद्राक्षीत् - देव अशा शेषाला पाहता झाला. ॥४४॥ सहस्रशिरसं - ज्याला हजार मस्तके आहेत - सहस्रफणिमौलिनं - ज्याच्या हजार फणांवर किरीट आहेत - नीलाम्बरं - ज्याचे वस्त्र निळे आहे - बिसश्वेतं - ज्याचा शुभ्रवर्ण कमळाच्या तंतूप्रमाणे आहे - शृङगैः स्थितं श्वेतं इव (अद्राक्षीत्)- शिखरांसह असलेल्या शुभ्र श्वेतपर्वताप्रमाणे असलेल्या अशा (शेषाला पाहिले) ॥४५॥ तस्य उत्सङगे - त्याच्या पृष्ठभागावर - घनश्यामं - मेघाप्रमाणे सावळा आहे वर्ण ज्याचा अशा - पीतकौशेयवाससं - पिवळे रेशमी आहे वस्त्र ज्याचे अशा - चतुर्भुजं - चार आहेत हात ज्याला अशा - शान्तं पुरुषं - शांत पुरुष अशा - पद्मपत्रारुणेक्षणं - कमळाच्या पाकळ्यांप्रमाणे तांबूस आहेत डोळे ज्याचे अशा. ॥४६॥ चारुप्रसन्नवदनं - सुंदर व प्रसन्न आहे मुख ज्याचे अशा - चारुहासनिरीक्षणं - सुंदर आहे हसणे व निरखून पाहणे ज्याचे अशा - सुभ्रून्नसं - सुंदर भुवया व उंच नाक ज्यास आहे अशा - चारुकर्णं - सुंदर आहेत कान ज्याला अशा - सुकपोलारुणाधरं - सुंदर गाल व तांबूस ओठ आहेत ज्याला अशा. ॥४७॥ प्रलंबपीवरभुजं - लांब व पुष्ट आहेत हात ज्याला अशा - तुङ्गांसोरःस्थलश्रियं - विशाल खांद्यांनी व छातीने शोभा आली आहे ज्याला अशा - कम्बुकण्ठं - शंखासारखा आहे कंठ ज्याचा अशा - निम्ननाभिं - खोल आहे नाभि ज्याची अशा - वलिमत्पल्लवोदरं - वळ्यांनी युक्त असे कोवळ्या पानासारखे आहे पोट ज्याचे अशा. ॥४८॥ बृहत्कटितटश्रोणिकरभोरुद्वयान्वितम् - विशाल कंबर, ढुंगण व हत्तीचे पायांसारख्या मांडयांनी युक्त अशा - चारुजानुयुगं - सुंदर आहेत गुडघे ज्याचे अशा - चारुजङघायुगलसंयुतं - सुंदर अशा दोन पोटर्‍यांनी युक्त अशा. ॥४९॥ तुङगगुल्फारुणनखव्रातदीधितिभिः वृतं - उंच घोटयांनी व तांबूस नखसमूहाच्या किरणांनी युक्त अशा - नवाङ्‌गुल्यङ्‌गुष्ठदलैः - ज्याचे पाय कोमल अंगुल्यांनी - विलसत्पादापङकजं - व पाकळ्यासारख्या अंगठयांनी शोभत आहेत अशा. ॥५०॥ सुमहार्हमणिव्रातकिरीटकटकाङगदैः - मूल्यवान रत्नसमूह, किरीट, कडी व बाहुभूषणे यांनी - कटिसृत्रब्रह्मसूत्रहांरनुपूरकुण्डलैः - कडदोरा, यज्ञोपवीत, हार, पैंजण व कुंडले यांनी.॥५१॥ भ्राजमानं - शोभणार्‍या - पद्मकरं - कमळ आहे हातात ज्याच्या अशा - शङखचक्रगदाधरं - शंख, चक्र व गदा ही धारण करणार्‍या - श्रीवत्सवक्षसं - श्रीवत्स नामक चिन्ह आहे छातीवर ज्याच्या अशा - भ्राजत्कौस्तुभं - शोभत आहे कौस्तुभ रत्न ज्याच्या कंठात अशा - वनमालिनं - पायांपर्यंत लोंबणारी रानफुलांची माळा धारण करणार्‍या. ॥५२॥ सुनंदनन्दप्रमुखैः - सुनंद व नंद हे ज्यामध्ये प्रमुख आहेत - सनकादिभिः पार्षदैः - अशा सनकादिक सेवकांनी - ब्रह्मरुद्राद्यैः सुरेशैः - ब्रह्मदेव, शंकर इत्यादि देवांच्या अधिपतींनी - नवभिः द्विजोत्तमैः - नऊ ब्राह्मणश्रेष्ठांनी. ॥५३॥ च - आणि - प्रह्लादनारदवसुप्रमुखैः - प्रह्लाद, नारद, वसु हे ज्यामध्ये प्रमुख आहेत - अमलात्मभिः भागवतोत्तमैः - अशा निर्मलान्तःकरणाच्या श्रेष्ठ भक्तांनी - पृथग्भावैः वचोभिः - निरनिराळे आहेत अभिप्राय ज्यांचे अशा भाषणांनी - स्तूयमानं - स्तविल्या जाणार्‍या. ५४॥ श्रिया - सौंदर्याने - पुष्टया - लठठपणाने - गिरा - भाषणाने - कान्त्या - कांतीने - कीर्त्या - यशाने - तुष्टया - संतोषाने - इलया - वाणीने - ऊर्जया - शक्तीने - विद्यया - ज्ञानाने - अविद्यया - अज्ञानाने - शक्त्या - सामर्थ्याने - च - आणि - मायया - मायेने - निषेवितं - सेविलेल्या अशा ॥५५॥ (तं) विलोक्य - त्या श्रीकृष्णाला पाहून - सुभृशं प्रीतः - अत्यंत संतुष्ट झालेला असा - परमया भक्त्या युतः - श्रेष्ठ अशा भक्तीने युक्त झालेला - हृष्यत्तनूरुहः - आनंदित झाले आहे रोमांच ज्याचे अशा - भावपरिक्लिन्नात्मलोचनः - प्रेमामुळे ओले झाले आहे मन ज्याचे व अश्रूपूर्ण झाले आहेत डोळे ज्याचे असा. ॥५५-५६॥ सात्वतः (सः) - भक्त असा तो अक्रूर - मूर्ध्ना प्रणम्य अवहितः - मस्तकाने प्रणाम करून लक्ष देऊन बसला - कृताञ्जलिपुटः - केलेली आहे ओंजळ ज्याने असा - सत्त्वं आलम्ब्य - धैर्य धरून - गद्‌गदया गिरा - गहिवरलेल्या वाणीने - शनैः अस्तौषीत् - हळू हळू स्तविता झाला. ॥५७॥ अध्याय एकोणचाळिसावा समाप्त |