|
|
|
श्रीमद् भागवत महापुराण
स्कंध १० वा - अध्याय २६ वा - अन्वयार्थ
श्रीकृष्णांच्या प्रभावाविषयी गोपांचा नंदांशी वार्तालाप - कृष्णस्य एवंविधानि - श्रीकृष्णाची अशाप्रकारची - कर्माणि वीक्ष्य - कृत्ये पाहून - अतद्वीर्यविदः - त्याचा पराक्रम न जाणणारे - (अतः एव) - व म्हणूनच - सुविस्मिता ते गोपाः - अत्यंत आश्चर्यचकित झालेले ते गोप - (नंदं) समभ्येत्य प्रोचुः - नंदाजवळ जाऊन म्हणाले. ॥१॥ यत् - ज्याअर्थी - (अस्य) बालकस्य - ह्या मुलाची - एतानि वै कर्माणि - ही सर्व कर्मे खरोखर - अत्यद्‌भुतानि (सन्ति) - अत्यंत आश्चर्यकारक आहेत - ग्राम्येषु (अस्मासु) - खेडवळ अशा आम्हांमध्ये - आत्मजुगुप्सितं जन्म - स्वतःला अयोग्य अशा जन्माला - असौ कथं अर्हति - हा कसा योग्य आहे. ॥२॥ यः (केवलं) - जो केवळ - सप्तहायनः बालः (अस्ति) - सात वर्षांचा बालक आहे - गजराट् पुष्करं इव - ऐरावत जसा नीलकमळाला तसा - लीलया - सहज - एकेन करेण - एका हाताने - गिरिवरं - गोवर्धनपर्वताला - कथं बिभ्रत् - कसा धारण करितो. ॥३॥ आमीलिताक्षेण - अर्धवट मिटलेले आहेत डोळे ज्याचे - तोकेन (सता अनेन) - असा अर्भक असता याच्याकडून - कालेन तनोः वयः इव - काळाने जसे शरीराचे आयुष्य तसे - महौजसः पूतनायाः स्तनः - अत्यंत बलिष्ठ अशा पूतनेचा स्तन - प्राणैः सह पीतः - तिच्या प्राणांसह प्याला गेला. ॥४॥ (अनसः) अधः शयानस्य - गाडयाच्या खाली निजलेल्या - रुदतः - रडत असलेल्या - चरणौ उदक् हिन्वतः - पाय वर हालविणार्‍या - मास्यस्य (अस्य) - एक महिन्याच्या वयाच्या ह्या मुलाच्या - प्रपदा हतम् अनः - पायाने लाथाडलेला गाडा - विपर्यस्तं (सत्) अपतत् - उलथून पडला. ॥५॥ आसीनः (सत्) - बसलेला असता - दैत्येन विहायसा ह्रियमाणः - राक्षसाने आकाशमार्गाने नेलेला - एकहायन यः - एक वर्षाचा मुलगा असा जो - तृणावर्तम् - तृणावर्त राक्षसाला - कण्ठग्रहातुरं (कृत्वा) अहन् - गळा दाबून व्याकुळ करून मारिता झाला.॥६॥ क्वचित् - एकदा - हैय्यंगवस्तैन्ये (कृते) - लोण्याची चोरी केली असता - मात्रा उलूखले बद्धः - आईने उखळाशी बांधलेला - बाहुभ्यां - दोन्ही हातांनी - अर्जुनयोः मध्ये गच्छन् - अर्जुन वृक्षांमध्ये जाणारा - तौ अपातयत् - ते पाडता झाला. ॥७॥ बालकैः वृतः - मुलांनी वेढिलेला - सरामः (असौ) - बलरामासह असलेला हा - वने वत्सान् संचारयन् - वनांत वासरे चरवीत असता - हन्तु कामं - मारण्याची इच्छा करणार्‍या - अरिं बकम् - शत्रु अशा बकासुराला - दोर्भ्यां - दोन्ही हातांनी - मुख्यतः अपाटयत् - चोचीच्या ठिकाणी फाडता झाला. ॥८॥ जिघांसया - मारण्याच्या इच्छेने - वत्सरूपेण - वासराच्या रूपाने - वत्सेषु प्रविशन्तं - वासरांत शिरणार्‍या राक्षसाला - हत्वा - मारून - तेन च - आणि त्याच्याच योगाने - लीलया - मौजेने - कपित्थानि न्यपातयत् - कवठे पाडिता झाला. ॥९॥ बलान्वितः (असौ) - पराक्रमाने युक्त असा हा - रासभदैतेयं - गर्दभराक्षसाला - तद्‌बंधून् च हत्वा - व त्याच्या भाऊबंदांना मारून - परिपक्वफलान्वितं - पिकलेल्या फळांनी युक्त असे - तालवनं - झाडांचे वन - क्षेमं चके - निर्भय करिता झाला. ॥१०॥ बलशालिना बलेन - सामर्थ्याने शोभणार्‍या बळरामाकडून - उग्रं - भयंकर अशा - प्रलम्बं घातयित्वा - प्रलंबासुराला ठार करून - व्रजपशून् गोपान् च - गोकुळातील जनावरांना व गोपांना - अरण्यवह्नितः - वणव्यापासून - अमोचयत् - सोडविता झाला. ॥११॥ आशीविषतमादीन्द्रं - अत्यंत विषारी अशा कालिय सर्पाला - दमित्वा - वठणीवर आणून - विमदं (तम्) - गर्वरहित झालेल्या त्याला - प्रसह्य - बलात्काराने - ह्रदात् उद्वास्य - डोहातून घालवून देऊन - असौ - हा - यमुनां - यमुनेला - निर्विषोदकां चक्रे - विषरहित करिता झाला. ॥१२॥ नन्द - हे नंदा - अस्मिन् ते तनये - ह्या तुझ्या मुलावर - नः सर्वेषां - आम्हा सर्व - व्रजौकसाम् - गोकुळातील लोकांचे - दुस्त्यजः - टाकण्याला अत्यंत कठीण - अनुरागः (अस्ति) - असे प्रेम आहे - च - आणि - तस्य अपि - त्याचेहि - अस्मासु (सर्वेषु) - आम्हां सर्वांवर - कथं औत्पत्तिकः - कसे अगदी स्वाभाविक - (अनुरागः अस्ति) - असे प्रेम आहे. ॥१३॥ व्रजनाथ - हे गोकुलाचे संरक्षण करणार्‍या नंदा - सप्यहायनः बालः क्व - सात वर्षांचा बालक कोठे - महाद्रिविधारणं क्व - मोठा पर्वत उचलून धरणे कोठे - ततः - त्यामुळे - तव आत्मजे नः - तुझ्या मुलांविषयी आम्हांस - शङका जायते - संशय उत्पन्न होतो. ॥१४॥ गोपाः - गोप हो - एवं कुमारं उद्दिश्य - या मुलाला उद्देशून - गर्गः मे यत् उवाच - गर्गमुनी मला जे म्हणाले - (तत्) मे वचः श्रूयताम् - मे माझे भाषण तुम्ही ऐका - च - म्हणजे - वः शङका व्येतु - तुमचा संशय नाहीसा होईल. ॥१५॥ अनुयुगं - प्रत्येक युगांत - तनूः गृह्‌णतः अस्य - अवतार घेणार्‍या याचे - किल - खरोखर - शुक्लः रक्तं - पांढरा, तांबडा - तथा पीतः इति - व पिवळा असे - त्रयः वर्णाः आसन् - तीन वर्ण होऊन गेले - इदानीं (असौ) - हल्ली हा - कृष्णतां गतः - काळा या वर्णावर गेला आहे.॥१६॥ अयं तव आत्मजः - हा तुझा मुलगा - प्राक् क्वचित् - पूर्वी कुठे तरी - वसुदेवस्य जातः - वसुदेवाचा मुलगा म्हणून झाला - अभिज्ञाः - ज्ञाते लोक - श्रीमान् वासुदेवः - सर्वैश्वर्यसंपन्न वासुदेव - इति संप्रचक्षते - असे म्हणतील.॥१७॥ ते सुतस्य - तुझ्या मुलाची - गुणकर्मानुरूपाणि - गुण व कृत्ये यांना साजेशी - नामानि रूपाणि च - नावे व रूपे - बहूनि सन्ति - पुष्कळ आहेत - तानि अहं नो वेद - ती मी जाणत नाही - जनाः (अपि न विदुः) - लोकही जाणत नाहीत. ॥१८॥ गोपगोकुलनन्दनः एषः - गोपांना व गोकुलाला आनंद देणारा हा - वः श्रेयः आधास्यत् - तुमचे कल्याण करील - अनेन (एव) यूयं - याच्याच योगाने तुम्ही - सर्वदुर्गाणि - सर्व संकटातून - अञ्जः तरिप्यथ - अनायसे तरून जाल - व्रजपते - हे गोकुलाधिपते नंदा - पुरा अराजके (सति) - पूर्वी राजाच्या अभावी - दस्युपीडिताः - चोरांनी छळलेले - अनेन रक्ष्यमाणाः - ह्याने रक्षण केलेले - अतः एव च - आणि म्हणूनच - समेधिताः - उत्कर्ष पावलेले असे - साधवः - सज्जन लोक - दस्यून् जिग्युः - चोरांना जिंकते झाले. ॥१९-२०॥ वे महाभागाः - जे अत्यंत भाग्यशाली - मानवाः - असे मानव - एतस्मिन् - ह्याच्या ठिकाणी - प्रीतिं कुर्वन्ति - प्रेम करतील - एतान् - त्यांना - विष्णुपक्षान् - विष्णूच्या बाजूस - असुराः इव - असणार्‍यांना जसे दैत्य तसे - अरयः - शत्रु - न अभिभवन्ति - पराजित करणार नाहीत. ॥२१॥ तस्मात् - म्हणून - नन्द - हे नंदा - अयं कुमारः - हा मुलगा - गुणैः श्रिया - गुणांनी, ऐश्वर्याने, - कीर्त्या अनुभावेन (च) - कीर्तीने व पराक्रमाने - नारायणसमः (अस्ति) - नारायणासारखा आहे - तत्कर्मसु - त्याच्या कृत्यांविषयी - विस्मयः न (अस्ति) - आश्चर्य नाही. ॥२२॥ च - आणि - इति मां अद्धा समादिश्य - असे मला उघड सांगून - गर्गे - गर्ग ऋषी - स्वगृहं गते (सति) - आपल्या घरी गेल्यावर - अक्लिष्टकारिणं - सर्वांना क्लेशरहित करणार्‍या - कृष्णं - श्रीकृष्णाला - नारायणस्य - मी श्रीविष्णूचा - अंशं मन्ये - अंश असे मानू लागलो. ॥२३॥ इति गर्गगीतं - ह्याप्रमाणे गर्गाने केलेले वर्णन - नन्दवचः श्रुत्वा - नंदाच्या भाषणाच्या रूपाने ऐकून - मुदिताः व्रजौकसः - आनंदित झालेले गोकुलवासी लोक - नन्दं आनर्चुः - नंदाला पूजिते झाले - च - आणि - कृष्णं (प्रति) - कृष्णाविषयी - गतविस्मयाः (अभवन्) - आश्चर्यरहित असे झाले. ॥२४॥ यज्ञविप्लवरुषा - यज्ञाच्या विध्वंसाच्या रागाने - देवे वर्षति (सति) - इंद्र देव वर्षाव करीत असता - वज्राश्मपर्षानिलैः - वज्र, गारा आणि सोसाटयाचा वारा यांनी - सीदत्पालपशुस्त्रि गोष्ठं - पीडिले आहेत गोप, पशु व स्त्रिया ज्यांतील असे गोकुळ - आत्मशरणं दृष्टवा - आपल्याला शरण आलेले पाहून - (यः) अनुकम्पी (भूत्वा) - जो दयाळू होऊन - उत्स्मयन् - प्रौढीने हसणारा - अबलः यथा - परिश्रमावाचून सहज - लीलोच्छिलीन्ध्रं (तथा) - लीलेने उचललेल्या अळंब्याला तसे - शैलं उत्पाटय - पर्वताला उपटून - एककरेण बिभ्रत् - एका हाताने धारण करून - (गोष्ठं) अपात् - गोकुळाचे रक्षण करता झाला - (सः) महेन्द्रमदभिद् - श्रेष्ठ अशा इंद्राचा गर्व नाहीसा करणारा असा तो - गवां इन्द्रः - गाईंचा स्वामी - नः प्रीयात् - आम्हांवर प्रसन्न होवो. ॥२५॥ अध्याय सव्विसावा समाप्त |