|
|
|
श्रीमद् भागवत महापुराण
स्कंध १ ला - अध्याय १ ला - अन्वयार्थ
शौनक आदि ऋषींचा सूतांना प्रश्न - वयं - आम्ही - परं - परमेश्वराचे - धीमहि - ध्यान करतो. - कथंभूतं परं - तो परमेश्वर कसा आहे ? - सत्यं - सत्यस्वरूप असा - कुतः ? - त्याचे सत्यस्वरूप कोठे दृष्टीस पडते ? - यत्र - ज्याच्या - त्रिसर्गः - तीन अवस्था - अमृषा - खोटया म्हणता येत नाहीत - अत्र दृष्टांतः - ह्याला उदाहरण - यथा - जसे - तेजोवारिमृदां - प्रकाश, उदक आणि मृत्तिका ह्यांची - विनिमयः - रूपांतरे - पुनः कीदृशम् - आणखी कसा ? - स्वेन - स्वतःच्या - धाम्ना - प्रकाशानेच - सदा - नेहमी - निरस्तकुहकम् - त्यांच्या भ्रमाचा निरास करतो - ती सत्यस्वरूपाने दिसू लागतात - पुनः कीदृशम् - आणखी परमेश्वर कसा ? - यतः - ज्याच्यापासून - अस्य - ह्या जगाच्या - जन्मादि - उत्पत्ति, स्थिती, लय आदिकरून - अर्थेषु - कार्यामध्ये - अन्वयात् - सत्ता दृष्टिगोचर होते. - इतरतः च - आणि याशिवाय इतरही भिन्न भिन्न कार्यात त्याची सत्ता दिसून येते - पुनः कीदृशम् - आणखी तो परमेश्वर कसा आहे ? तर - अभिज्ञः - ज्ञानसंपन्नसर्वज्ञ - स्वराट् - स्वयंप्रकाश - यः - ज्याने - यत् - ज्यांना - सूरयः - मोठे मोठे विद्वान व ज्ञातेही - मुह्यंति - भुलून पडतात. - तत् - ते - ब्रम्ह - वेद - आदिकवये - आद्य वेदोनारायण जो ब्रम्हदेव त्याला - हृदा - मनानेच - तेने - शिकवले. त्याच्या अंतःकरणात प्रेरणा केली; स्फूर्ति दिली. ॥१॥ अत्र - ह्यामध्ये - महामुनिकृते - महामुनींनी - व्यासोनारायणांनी केलेल्या - श्रीमद्‌भागवते - श्रीमद्‌भागवतामध्ये - निर्मत्सराणां - मत्सररहित अशा - सतां - साधूंचा - परमः - उत्तम - धर्मः - धर्म कोणता ते - निरूप्यते - सांगितले आहे. - कथंभूतः धर्मः ? - तो धर्म कसा ? - प्रोज्झितकैतवः - ज्यांत यत्किंचितही कपट नाही असा निष्काम - अत्र - ह्यापासून - वास्तवं - सत्य अशा - वस्तु - वस्तूचे - वेद्यं - ज्ञान होते - कथंभूतं वस्तु - ती वस्तु कसली ? तर - शिवदं - कल्याणप्रद - तापत्रयोन्मूलनम् - तापत्रयांना नष्ट करणारी अशी - परैः - इतर शास्त्रांनी - साधनांनी - ईश्वरः - परमेश्वर हा - हृदि - अंतःकरणामध्ये - सद्यः - तत्काल - अवरुध्यते - आकलन - किं वा - होईल काय ? नाही. कधीच होत नाही. पण - अत्र - ह्या भागवतधर्मामध्ये - शुश्रूषुभिः - तो श्रवण करू इच्छिणार्‍या - कृतिभिः - पुण्यवान पुरुषांनी - तत्क्षणात् - तो तात्काल स्थिर - आपलासा केला आहे. ॥२॥ अहो भावुकाः - अहो ! भाविक लोक हो ! - रसिकाः - अहो रसिक जन हो ! - निगमकल्पतरोः फलं - वेदरूप कल्पवृक्षाचेच फळ असे जे - भागवतं - श्रीमद्भागवत - आलयं - ते अंतकालपर्यंत - मुहुः - वारंवार - पिबत - प्राशन करा. - कथंभूतं फलं ? - ते फल कसे ? तर - शुकमुखात् - शुकाच्या - पोपटाच्या पक्षी शुकाचार्याच्या मुखातून - भुवि - भूमीवर, म्रुत्युलोकावर - गलितं - गळून पडले आहे असे. - पुनः कथंभूतम् ? - आणखी कसे ? तर - अमृतद्रवसंयुतं - अमृतरसाने युक्त; - पुनः कीदृशम् - आणखी कसे ? तर - रस - रसाळ - रसाने डबडबलेले. ॥३॥ अनिमिषक्षेत्रे - श्रीविष्णूचेच प्रत्यक्ष स्थान जे श्रीक्षेत्र - नैमिषे - नैमिषारण्य, त्यात - शौनकादयः - शौनक आदिकरून - ऋषयः - सारे ऋषी - स्वर्गायलोकाय (स्वः गीयेत स्वर्गायः विष्णुः तस्य लोकाय) - स्वर्गात राहणारा जो विष्णु त्याचा लोक प्राप्त व्हावा म्हणून - सहस्रसमं - हजार वर्षेपर्यंत - सत्रं - यज्ञ - आसत - चालू केला होता, त्याची सांगता करण्यासाठीच ते सर्व तेथे राहिले होते. ॥४॥ ते - ते ऋषी - प्रातर्हुतहुताग्नयः - सकाळीच होमद्रव्याने अग्नीत हवन करून - मनुयः तु - सारे ऋषी - एकदा - एके वेळी - आसीनं - बसलेल्या - सूतं - सूताचा - सत्कृतं - सत्कार करून - आदरात् - मोठया उत्सुकतेने - इदं - ह्याप्रमाणे - पप्रछुः - विचारते झाले. ॥५॥ हे अनघ ! - हे पुण्यपुरुषा ! - त्वया - तू - खलु - निश्चयेकरून - सेतिहासानि - इतिहासासहवर्तमान - पुराणानि - पुराणे - उत - आणि - यानि - जी - धर्मशास्त्राणि - धर्म आणि शास्त्रे - तानि - ती - अधीतानि - अध्ययन केलेली - आख्यातानि च - व दुसर्‍यांस पढविलेली - अपि - सुद्धा. ॥६॥ हे सूत ! - हे सूता ! - विदां - विद्वानांमध्ये - श्रेष्ठः - अग्रगण्य - भगवान् - भाग्यसंपन्न असे - बादरायणः - व्यास महर्षी - यानि - जी जी - वेद - जाणतात - परावरविदः - भगवंताची सगुण व निर्गुण स्वरूपे जाणणारे - अन्ये - दुसरे - मुनयः च - ऋषीही - यानि - जी - विदुः - जाणतात ती. ॥७॥ हे सौ‌म्य - हे शांतस्वरूप मुने ! - उत - आणखी - त्वं - आपण - तत् - ते - सर्वं - सारे - तत्त्वतः - रहस्यासहवर्तमान - तदनुग्रहात् - त्यांच्या - व्यासमुनींच्याच कृपेने - वेत्थ - जाणत आहा. - स्निग्धस्य - प्रेमळ - शिष्यस्य - शिष्याला - गुरवो - सद्‌गुरू असतात ते - गुह्यं - आपले अत्यंत गूढ असलेले रहस्य - अपि - सुद्धा - ब्रूयुः - सांगतात. ॥८॥ हे आयुष्मन् ! - हे आयुष्यमंता ! - भवता - आपण - तत्रतत्र - त्या त्या ग्रंथामध्ये - अंजसा - साक्षात् - पुंसां - पुरुषांना - एकांततः - वास्तविक - श्रेयः - कल्याणकारक - यत् - जे काय - विनिश्चितं - निश्चयाने ठरविलेले असेल - तत् - ते - नः - आम्हाला - शंसितुं - सांगावयाला - अर्हसि - योग्य आहात. ॥९॥ हे सभ्य ! - हे साधो ! - हि - खरोखर - अस्मिन् - ह्या - कलौ - कलीच्या - युगे - युगामध्ये - जनाः - लोक - प्रायेण - बहुतेक - अल्पायुषः - अल्पायुषी - मंदाः - आळशी - सुमंदमतयः - फार मंदबुद्धीचे - मंदभाग्याः - फार हतभागी - दरिद्री - उपद्रुताः - आणि रोगग्रस्त असे झालेले आहेत. ॥१०॥ श्रोतव्यानि - श्रवण करण्यासारखे - विभागशः - लहान लहान भाग करून - भूरीणि - पुष्कळ - भूरिकर्माणि - पुष्कळ कर्मानुष्ठान ज्यामध्ये आहे अशी - अतः - ह्याकरिता - हे साधो ! - हे साधो ! - अत्र - यात - यत् - जे - सारं - सार असेल - तत् - ते - मनीषया - आपल्या बुद्धीने - समुध्दृत्य - काढून - श्रद्दधानानां - भक्ति ठेवणार्‍या - नः - आम्हाला - ब्रूहि - सांगावे. असे की - येन - ज्याच्या योगाने - आत्मा - आमचा आत्मा - संप्रसीदति - फार सुप्रसन्न होईल. ॥११॥ हे सूत ! - हे सूता ! - जानासि - जाणतोस - ते - तुझे - भद्रं - कल्याण असो. - सात्वतां - भक्तांचा - पतिः - पालक - वसुदेवस्य - वसुदेवाच्या - देवक्यां - देवकीच्या उदरी - भगवान् - भगवान - यस्य - जे - चिकीर्षया - करण्याच्या इच्छेने - जातः - जन्मास आला - अवतार घेता झाला. ॥१२॥ हे अंग ! - हे सूता ! - शुश्रूषमाणानां - श्रवण करण्यास उत्सुक अशा - नः - आम्हाला - तत् - ते - अनुवर्णितुं - सांगण्यास - अर्हसि - आपणच योग्य आहात - यस्य - ज्याचा - अवतारः - जन्म - भूतानां - प्राणिमात्रांच्या - क्षेमाय - कल्याणाकरिता - च - आणि - भवाय - समृद्धीकरिताच - अस्ति - असतो. ॥१३॥ घोरां - भयंकर अशा - संसृतिं - संसारात - आपन्नः - गुरफटलेला - विवशः - केवळ पराधीन - यन्नाम - ज्याचे नाव - गृणन् - उच्चार करतो तो - सद्यः - तत्काल - ततः - त्या संसारापासून - विमुच्येत - मुक्त होतो - स्वयं - स्वतः - भयं यत् - भय असते तेच ज्याला - विभेति - भिते. ॥१४॥ हे सूत ! - हे सूता ! - यत्पादसंश्रयाः - ज्याच्या चरणांचा आश्रय करणारे - प्रशमायनाः - शांति हेच ज्यांचे निवासस्थान आहे असे म्ह. शांत - मुनयः - ऋषी - उपस्पृष्टाः - स्पर्श करताच - सद्यः - तत्काल - पुनंति - पावन होतात - स्वर्धुन्यापः - गंगोदक - तु - तर - अनुसेवया - पुनःपुनः सेवन करावे लागते. ॥१५॥ शुद्धिकामः - पापापासून मुक्त होऊ इच्छिणारा - कः - कोण ? - वा - अथवा - पुरुषः - इतर पुरुष तरी - तस्य - त्याचे - परमेश्वराचे - पुण्यश्लोकेडयकर्मणः - सत्कीर्तिमान पुरुषांनी ज्याच्या पराक्रमाची प्रशंसा केली आहे अशा - भगवतः - भगवंताच्या - कलिमलापहं - कलियुगातील पातक नाश करणार्‍या - यशः - कीर्तीला - न श्रृणुयात् - श्रवण करणार नाही ? ॥१६॥ लीलया - लीलेने - कलाः - रूपांना - दधतः - धारण करणार्‍या - तस्य - त्याची - सूरिभिः - साधूंनी - परिगीतानि - गायन केलेली - उदाराणि - उत्तमोत्तम - कर्माणि - चरित्रे - श्रद्दधानानां - भक्ति धरून असणार्‍या - नः - आम्हाला - ब्रूहि - सांग. ॥१७॥ हे धीमन् ! - हे बुद्धिमान पुरुषा ! - अथ - आणखी - आत्ममायया - आपल्या मायेने - स्वैरं - यथेच्छ - लीला - क्रीडा - विदधतः - करणार्‍या - ईश्वरस्य - ईश्वररुपी - हरेः - श्रीकृष्णाच्या - शुभाः - मंगलदायक - अवतारकथाः - जीवनचरित्रे - आख्याहि - सांग. ॥१८॥ उत्तमश्लोकविक्रमे - सत्कीर्तिमान परमेश्वराच्या गुणांनी - वयं - आमची - तु - तर - न वितृप्यामः - कधीच तृप्ती होत नाही - यच्छृण्वतां - ते परमेश्वराचे चरित्र श्रवण करताना - रसज्ञानां - रसिकांची - पदेपदे - क्षणोक्षणी - स्वादुस्वादु - अधिक अधिक गोडी वाढतच जाते. ॥१९॥ गूढः - गुप्त - कपटमानुषः - मायावी मनुष्यरूप धारण करणारा - भगवान् - परमात्मा - केशवः - श्रीकृष्ण - रामेण सह - बलरामासहवर्तमान - अतिमर्त्यानि - अमानुष - वीर्याणि - पराक्रम - कृतवान् - करता झाला - किल - हे निःसंशय आहे. ॥२०॥ वयं - आम्ही - कलिं - कलियुग - आगतं - प्राप्त झाले आहे हे - आज्ञाय - जाणून - अस्मिन् - ह्या - वैष्णवे - विष्णूच्या - क्षेत्रे - क्षेत्रात - दीर्घसत्रेण - पुष्कळ दिवस यज्ञ् चालू ठेवण्याच्या उद्देशाने - आसीनाः - बसलेले आहोत - अतः - म्हणून - हरेः - श्रीकृष्णाच्या - कथायां - कथा ऐकावयाला - सक्षणाः - वेळ आहे असे - स्म - आहोत. ॥२१॥ धात्रा - परमेश्वराने - पुंसां - पुरुषांचे - सत्त्वहरं - सर्वस्व हरण करणार्‍या - अर्णवं - सागरा - इव - प्रमाणे - दुस्तरं - तरून जाण्यास कठीण अशा - कलिं - कलीला - निस्तितीर्षताम् - तरून जाण्यास इच्छिणार्‍या - नः - आम्हाला - कर्णधारः - नावाड्या - इव - सारखा - त्वं - तू - संदर्शितः - दिसतोस. ॥२२॥ योगेश्वरे - योगीश्रेष्ठ - धर्मवर्मणि - धर्मसंरक्षक - ब्रह्मण्ये - परम सत्य - कृष्णे - श्रीकृष्ण - अधुना - सांप्रत - स्वां - निज - काष्ठां - धामाला - उपेते सति - गेला असता - धर्मः - धर्म हा - कं - कोणाला ? - शरणं - शरण- गतः - गेला- ब्रूहि - तेही सांगा. ॥२३॥ अध्याय पहिला समाप्त |