|
|
|
॥ विष्णुपुराणम् ॥ षष्ठः अंशः ॥ अष्टमोऽध्यायः ॥
श्रीपराशर उवाच
इत्येष कथितःसम्यक् तृतीयः प्रतिसञ्चरः । आत्यन्तिको विमुक्तिर्या लयो ब्रह्मणि शाश्वते ॥ १ ॥ सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशमन्वन्तराणि च । वंशानुचरितं चैव भवतो गदितं मया ॥ २ ॥ पुरामं वैष्णवं चैतत्सर्वकिल्बिषनाशनम् । विशिष्टं सर्वशास्त्रेभ्यः पुरुषार्थोपपादकम् ॥ ३ ॥ तुभ्यं यथावन्मैत्रेय प्रोक्तं शुश्रुषवेऽव्ययम् । यदन्यदपि वक्तव्यं तत्पृच्छाद्य वदामि ते ॥ ४ ॥ मैत्रेय उवाच भगवन्कथितं सर्वं यत्पृष्टोऽसि मया मुने । श्रुतं चैतन्मया भक्त्या नान्यत्प्रष्टव्यमस्ति मे ॥ ५ ॥ विच्छिन्नाःसर्वसन्देहा वैमल्यं मनसः कृतम् । त्वत्प्रसादान्मया ज्ञाता उत्पत्तिस्थितिसंक्षयाः ॥ ६ ॥ ज्ञातश्च त्रिविधो राशिः शक्तिश्च त्रिविधा गुरो । विज्ञाता सा च कार्त्स्न्येन त्रिविधा भावभावना ॥ ७ ॥ त्वत्प्रसादान्मया ज्ञातं ज्ञेयमन्यैरलं द्विज । यदेतदखिलं विष्णोर्जगन्न व्यतिरिच्यते ॥ ८ ॥ कृतार्थोऽहमसन्देहस्त्वत्प्रसादान्महामुने । वर्णधर्मादयो धर्मा विदिता यदशेषतः ॥ ९ ॥ प्रवृत्तं च निवृत्तं च ज्ञानं कर्म मयाखिलम् । प्रसीद विप्रप्रवर नान्यत्प्रष्टव्यमस्ति मे ॥ १० ॥ यदस्य कथनायासैर्योऽर्जितोऽसि मया गुरो । तत्क्षम्यतां विशेषोऽस्ति न सतां पुत्रशिष्ययोः ॥ ११ ॥ श्रीपराशर उवाच एतत्ते यन्मयाख्यातं पुराणं वेदसंमतम् । श्रुतेऽस्मिन्सर्वदोषोत्थः पापराशिः प्रणश्यति ॥ १२ ॥ सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशमन्वन्तराणि च । वंशानुचरितं कृत्स्नं मयात्र तव कीर्तितम् ॥ १३ ॥ अत्र देवास्तथा दैत्या गन्धर्वोरगराक्षसाः । यक्षविद्याधराःसिद्धाः कथ्यन्तेऽप्सरसस्तथा ॥ १४ ॥ मुनयो भावितात्मानः कथ्यन्ते तपसान्विताः । चातुर्वण्यं तथा पुंसा विशिष्टचरितानि च ॥ १५ ॥ पुण्याः प्रदेशा मेदिन्याः पुण्या नद्योऽथ सागराः । पर्वताश्च महापुण्याश्चरितानि च धीमताम् ॥ १६ ॥ वर्णधर्मादयो धर्मा वेदशास्त्राणि कृत्स्नशः । येषां संस्मरमात्सद्यः सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ १७ ॥ उत्पत्तिस्थितिनाशानां हेतुर्यो जगतोऽव्ययः । स सर्वभूतःसर्वात्मा कथ्यते भगवान्हरिः ॥ १८ ॥ अवशेनापि यन्नाम्नि कीर्तिते सर्वपातकैः । पुमान्विमनच्ये सद्यः सिंहत्रस्तैर्मृगैरिव ॥ १९ ॥ यन्नामकीर्तनं भक्त्या विलायनमनुत्तमम् । मैत्रेयाशेषपापानां धातूनामिव पावकः ॥ २० ॥ कलिकल्मषमत्युग्रं नरकार्त्तिप्रदं नृणाम् । प्रयाति विलयं सद्यः सकृद्यत्र च संस्मृते ॥ २१ ॥ हिरण्यगर्भदेवेन्द्ररुद्रादित्याश्विवायुभिः । पावकैर् वसुभिः साध्यैर्विश्वेदेवादिभिः सुरैः ॥ २२ ॥ यक्षरक्षोरगैः सिद्धैर्दैत्यगन्धर्वदानवैः । अप्सरोभिस्तथा तारानक्षत्रैः सकलैर्ग्रहैः ॥ २३ ॥ सप्तर्षिभिस्तथा धिष्ण्यैर्धिष्ण्याधिपतिभिस्तथा । ब्रह्मणाद्यैर्मनुष्यैश्च तथैव पशुभिर्मृगैः ॥ २४ ॥ सरीसृपैर् विहङ्गैश्च पलाशाद्यैर्महीरुहैः । वनाग्निसागरसरित्पातालैः सधराधिभिः ॥ २५ ॥ शब्दादिभिश्चसहितं ब्रह्माण्डमखिलं द्विज । मेरोरिवाणुर्यस्यैतद्यन्मयं च द्विजोत्तम ॥ २६ ॥ स सर्वः सर्ववित्सर्वस्वरूपो रूपवर्जितः । भगवान्कीर्तितो विष्णुरत्र पापप्रणाशनः ॥ २७ ॥ यदश्वमेधावभृथे स्नातः प्राप्नोति वै फलम् । मानवस्तदवाप्नोति श्रुत्वैतन्मुनिसत्तम ॥ २८ ॥ प्रयागे पुष्करे चैव कुरुक्षेत्रे तथार्णवे । कृतोपवासः प्राप्नोति तदस्य श्रवणान्नरः ॥ २९ ॥ यदग्निहोत्रे सुहुते वर्षेणाप्नोति मानवः । महापुण्यफलं विप्र तदस्य श्रवणात्सकृत् ॥ ३० ॥ यज्ज्येष्ठशुक्लद्वादश्यां स्नात्वा वै यमुनाजले । मथुरायां हरिं दृष्ट्वा प्राप्नोति पुरुषः फलम् ॥ ३१ ॥ तदाप्नोत्यखिलं सम्यगध्यायं यः शृणोति वै । पुराणस्यास्य विप्रर्ष केशवार्पितमानसः ॥ ३२ ॥ यमुनासलिलस्नातः पुरुषो मुनिसत्तम । ज्येष्ठामूले सिते पक्षे द्वादश्यां समुपोषितः ॥ ३३ ॥ समभ्यर्च्याच्युतं सम्यङ् मथुरायां समादितः । अश्वमेधस्य यज्ञस्य प्राप्नोत्यविकलं फलम् ॥ ३४ ॥ आलोक्यर्धिमथान्येषामुन्नीतानां स्ववंशजैः । एतत्किलोचुरन्येषां पितरः सपितामहाः ॥ ३५ ॥ कच्चिदस्मत्कुले जातः कालिन्दीसलिलाप्लुतः । अर्तयिष्यति गोविन्दं मथुरायामुपोषितः ॥ ३६ ॥ ज्येष्ठामूले सिते पक्षे केनैवं वयमप्युत । परामृद्धिमवाप्स्यामस्तारिताःस्वकुलोद्भवैः ॥ ३७ ॥ ज्येष्ठामूले सिते पक्षे समभ्यर्च्य जनार्दनम् । धन्यानां कुलजः पिण्डान्यमुनायां प्रदास्यति ॥ ३८ ॥ तस्मिन्काले समभ्यर्च्य तत्र कृष्णं समाहितः । दत्त्वा पिण्डं पितृभ्यश्च यमुनासलिलाप्लुतः ॥ ३९ ॥ यदाप्नोति नरः पुण्यं तारयन्स्वपितामहान् । श्रुत्वाध्यायं तदाप्नोति पुराणस्यास्य शक्तितः ॥ ४० ॥ एतत्संसारभीरूणां परित्राणमनुत्तमम् । श्राव्याणां परमं श्राव्यं पवित्राणामनुत्तमम् ॥ ४१ ॥ दुःस्वप्ननाशनं नॄणां सर्वदुष्टनिबर्हणम् । मङ्गलं मङ्गलानां च पुत्रसम्पत्प्रदायकम् ॥ ४२ ॥ इदमार्षं पुरा प्राह ऋभवे कमलोद्भवः । ऋभुः प्रियव्रतायाह स च भागुरयेऽब्रवीत् ॥ ४३ ॥ भागुरिः स्तम्भमित्राय दधीचाय स चोक्तवान् । सारस्वताय तेनोक्तं भृगुःसारस्वतेन च ॥ ४४ ॥ भृगुणा पुरुकुत्साय नर्मदायै स चोक्तवान् । नर्मदा धृतराष्ट्राय नागायापूरणाय च ॥ ४५ ॥ ताभ्यां च नागराजाय प्रोक्तं वासुकये द्विज । वासुकिः प्राह वत्साय वत्सश्चाश्वतराय वै ॥ ४६ ॥ कम्बलाय च तेनोक्तमेलापुत्राय तेन वै ॥ ४७ ॥ पातालं समनुप्राप्तस्ततो वेदशिरा मुनिः । प्राप्तवानेतदखिलं स च प्रमतये ददौ ॥ ४८ ॥ दत्तं प्रमतिना चैतज्जातुकर्णाय धीमते । जातुकर्णेन चैवोक्तमन्येषां पुण्यकर्मणाम् ॥ ४९ ॥ पुलस्त्यवरदानेन ममाप्येतत्स्मृतिं गतम् । मयापि तुभ्यं मैत्रेय यथावत्कथितं त्विदम् ॥ ५० ॥ त्वमप्येतच्छिनीकाय कलेरन्ते वदिष्यसि ॥ ५१ ॥ इत्येतत्परमं गुह्यं कलिकल्मषनाशनम् । यः शृणोति नरो भक्त्या सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ५२ ॥ समस्ततीर्थस्नानानि समस्तामरसंस्तुतिः । कृता तेन भवेदेतद्यः शृणोति दिने दिने ॥ ५३ ॥ कपिलादानजनितं पुण्यमत्यन्तदुर्लभम् । श्रुत्वैतस्य दशाध्यायानवाप्नोति न संशयः ॥ ५४ ॥ यस्त्वेतत्सकलं शृणोतिपुरुषः कृत्वा मनस्यच्युतं सर्वं सर्वमयं समस्तजगता- माधारमात्माश्रयम् । ज्ञानज्ञेयमनादिमन्तरहितं सर्वामराणां हितं स प्राप्नोति न संशयोऽस्त्यविकलं यद्वाजिमेधे फलम् ॥ ५५ ॥ यत्रादौ भगवांश्चराचरगुरु- र्मध्ये तथान्ते च सः ब्रह्मज्ञानमयोऽच्युतोऽखिलजग- न्मध्यान्तसर्गप्रभुः । ततसर्वं पुरुषः पवित्रममलं शृण्वन्पठन्वाचयन् प्राप्नोत्यस्ति न तत्फलं त्रिभुवने- ष्वेकान्तसिद्धिर्हरिः ॥ ५६ ॥ यस्मिन्न्यस्तमनिर्न याति नरकं स्वर्गोऽपि यच्चिन्तने विघ्नो यत्र निवेशितात्ममनसो ब्राह्मोऽपि लोकोऽल्पकः । मुक्तिं चेतसि यः स्थितो मलधियां पुंसां किं चित्रं यदघं प्रयाति विलयं तत्राच्युते कीर्तिते ॥ ५७ ॥ यज्ञैर् यज्ञविदो यजन्ति सततं यज्ञेश्वरं कर्मिणो यं वै ब्रह्ममयं परावरमयं ध्यायन्ति च ज्ञानिनः । यं सञ्चित्य न जायते न म्रियते नो वर्धते हीयते नैवासन्न च सद्भवत्यति ततः किं वा हरेः श्रूयताम् ॥ ५८ ॥ कव्यं यः पितृरूपधृग्विधिहुतं हव्यं च भुङ्क्ते विभु- र्देवत्वे भगवाननादिनिधनः स्वाहास्वधासंज्ञिते । यस्मिन्ब्रह्मणि सर्वशक्तिनिलये मानानि नो मानिनां निष्ठायै प्रभवन्ति हन्ति कलुषं श्रोत्रं स यातो हरिः ॥ ५९ ॥ नान्तोस्ति यस्य न च यस्य समुद्भवोऽस्ति वृद्धिर्न यस्य परिणामविवर्जितस्य । नापक्षयं च समुपैत्यविकारि वस्तु यस्तं नतोऽस्मि पुरुषोत्ममीशमीड्यम् ॥ ६० ॥ तस्यैव योऽनु गुणभुग्बहुधैक एव शुद्धोऽप्यशुद्ध इव भाति हि मूर्तिभेदैः । ज्ञानान्वितः सकलसत्त्वविभूतिकर्ता तस्मै नमोऽस्तु पुरुषाय सदाव्ययाय ॥ ६१ ॥ ज्ञानप्रवृत्तिनियमैक्यमयाय पुंसो भोगप्रदानपटवे त्रिगुणात्मकाय । अव्याकृताय भवभावनकारणाय वन्दे स्वरूपभवनाय सदाजराय ॥ ६२ ॥ व्योमानिलाग्निजलभूरचनामयाय शब्दादिभोग्यविषयोपनयक्षमाय । पुंसःसमस्तकरणैरुपकारकाय व्यक्ताय सूक्ष्मबृहदात्मवते नतोस्मि ॥ ६३ ॥ इति विविधमजस्य यस्य रूपं प्रकृतिपरात्ममयं सनातनस्य । प्रदिशतु भगवानशेषपुंसां हरिरपजन्मजरादिकां सिद्धिम् ॥ ६४ ॥ इति श्रीविष्णुमहापुराणे षष्ठेंऽशेऽष्टमोऽध्यायः (८) समाप्तोऽयं षष्ठांशः इति श्रीविष्णुमहापुराणं समाप्तम् |