॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

नमोप्रचंडकोदंडविहारी । जनकदुहिताचित्तहारी ।
दशमुखदर्पविदारी । अयोध्याधीशा ॥ १ ॥
भार्गवरामा लाजविले । क्षत्रियतेज ऊर्जित केले ।
दशरथात्मजा चरणयुगुले । कृपा करोनि दाखवी ॥ २ ॥
श्रीसद्गुरूंचा संसार । नित्य चाले जगदुद्धार ।
वर्णितां शिणले अपार । म्यां पामरें काय बोलावें ॥ ३ ॥
परि मनें धरिली हांव । कौतुक पुरवी गुरुराव ।
आवडीचा नसे ठाव । त्रिभुवनीं दुजा ॥ ४॥
नित्य नवी आवडी उठो । मन ये चरणी लिगटो ।
वासनासंसार फाटो । ही विनंती माझी ॥ ५ ॥
बहुतांचे संसार शिरीं । घ्यावयाची हौस भारी ।
तेवीं माझा म्हणतो तोहि करीं । धरोनि घालवी मोहातें ॥ ६ ॥
असो गुरुगृहींची स्थिति । दृढ धरा एकचित्तीं ।
जेथें नांदे रमापति । सकलां घटीं दृग्गोचर । ॥ ७ ॥
आईसाहेब सत्त्वशील । प्रसूत झाल्या तीन वेळ ।
दोन कन्या एक बाळ । यथाकाल क्रमानें ॥ ८ ॥
परि तीं नाहीं जगली । बाळपणीं स्वर्गीं गेलीं ।
शांतिनामें होती राहिली । तीन वर्षेंपर्यंत ॥ ९ ॥
सिद्धांचिया पोटी । यावया पुण्यकोटी ।
आत्मा प्रत्यक्षपणें उठी । अधिकार नव्हे सामान्य ॥ १० ॥
जे मोक्षाचे अधिकारी । परि राहिली कांही कुसरी ।
तेचि जन्मती या घरीं । प्रारब्धशेष भोगाया ॥ ११ ॥
मातुःश्रींसी लोभ फार । भक्त येती अनिवार ।
वस्त्रेंभूषणें धन अलंकार । अर्पिती गुरुमायेसी ॥ १२ ॥
त्या आदरें संरक्षिती । कधीं कोणाही न देती ।
लोभ विघातक परमार्थीं । जाणिलें गुरुदेवें ॥ १३ ॥
तेव्हां ऐसा प्रकार घडला । आईसाहेबां ज्वर भरला ।
वाढतां वाढतां वाढला । सर्व झाले भयभीत ॥ १४ ॥
सद्‌गुरु वदती ते समयीं । ’आतां तुझा नेम नाहीं ।
सर्वस्व अर्पीं द्विजपायीं । भक्तिभावें करोनिया’ ॥ १५ ॥
संकल्पें उदक सोडविलें । झांकले तें बाहेर काढले ।
द्विजस्त्रियांसी अर्पिले । स्वहस्तें श्रीगुरूंनीं ॥ १६ ॥
उंची वस्त्रें भरजरी । अलंकार रत्नें गोजिरी ।
विप्रां भासे शनि उदरीं । आजिं आला आम्हांसी ॥ १७ ॥
अंगावरील वस्त्राविण । सर्वही लुटविता जाण ।
प्रकृतीस आला गुण । अघटित करणी सद्गुरूंची ॥ १८ ॥
याउपरि कन्या एक । श्रीगुरु घेती दत्तक ।
वर पाहोन सुरेख । दान करिती सालंकृत ॥ १९ ॥
तिचें विठाबाई नांव । मार्डीकर वासुदेवराव ।
चतुर सुगुणी सवैभव । जामात केला तयासी ॥ २० ॥
लग्नसोहळा चालूं असतां । अद्भुत घडली वार्ता ।
श्रवण करितां सद्‌गुरुसत्ता । कळों येईल ॥ २१ ॥
गांवोगांवींचे पाहुणे । आले घेवोनि वाहनें ।
त्यांतील एक घोडें तरणें । बांधिले होतें मांडवीं ॥ २२ ॥
तों काय झाली मात । अश्व अकस्मात झाला मृत ।
विप्र जमोनि विचार करीत । आतां कैसें करावें ॥ २३ ॥
अंत्यज आणिला मांडवांत । शुभकार्या अशुभ होत ।
आम्हीं नेतांही अनुचित । दिसेल कीं निश्चयें ॥ २४ ॥
बहुत चिंतेमाजीं पडले । महाराजांसी श्रुत केलें ।
काय उचित ये वेळें । सांगा तुम्ही सर्वज्ञ ॥ २५ ॥
महाराज म्हणती द्विजांसी । पाहूं चला अश्वासी ।
निजले असेल समयासी । तुम्हां वाटे मृत झालें ॥ २६ ॥
अश्वासमीप जावोनि । कृपादृष्टीं पाहती झणीं ।
वरदहस्तें कुरवाळोनि । म्हणती चैतन्य संचरले ॥ २७ ॥
तंव काय नवल झालें । घोडें झडकरी उठलें ।
चारा खावों लागलें । देखत देखतां ॥ २८ ॥
आश्चर्य वाटलें सकळांसी । अघटित घटना केली कैसी ।
साक्षात् ईश्वर निश्चयेंसी । लोकोद्धारा अवतरले ॥ २९ ॥
नयनीं आनंदाश्रु आले । सर्वांगी रोम थरारले ।
क्षणक्षणा नमवूं लागले । चरणांवरी मस्तक ॥ ३० ॥
असो विवाह सांग झाला । सकलां आनंद वाटला ।
संतति संपत्तिनें भरला । संसार विठाईचा ॥ ३१ ॥
यापरी आणिक किती । गरिबांचे विवाह करिती ।
जांवयांस नाहीं मिती । त्यांत मुख्य सप्तक ॥ ३२ ॥
सुखवस्तु श्रीमान । सात साहेब मुख्य जाण ।
संगतीसखा लागोन । नित्यवास गुरुगृहीं ॥ ३३ ॥
बहुत सिद्ध होवोनि गेले । त्यांत चौदा मुख्य गणिले ।
साधनीं अनंत लागले । सीमा नाहीं ॥ ३४ ॥
कोणी बद्धचि राहिले । कोणी मुमुक्षु झाले ।
कनिष्ठ उत्तम भले । शिष्य झाले अपार ॥ ३५ ॥
मायबाप सासू श्वशूर । कांता पति कन्या कुमर ।
इष्टमित्रांहून गुरुवर । प्रिय वाटती सकळांसी ॥ ३६ ॥
हितगुज गोष्टी सांगती । युक्ति प्रयुक्ति बोध घेती ।
जेणें होय दुःखमुक्ती । विनविती ते गुरुराया ॥ ३७ ॥
कोणा साधन नामस्मरण । कोणाकरवीं अनुष्ठान ।
करवोन दुःखें हरण । करिती ते सकळांचीं ॥ ३८ ॥
शिष्यसमुदाय रामभक्त । त्यां देवाहून प्रिय संत ।
परि श्री वदती हें उचित । नोहे बापा ॥ ३९ ॥
आधीं देवा नमावें । मग गुरूंसी वंदावें ।
परि ते कोणी आयकावें । बोलका देव आमुचा ॥ ४० ॥
जनीं जनार्दन ओळखिला । तो स्वयेंचि देव झाला ।
प्रत्यक्ष सांडोन प्रतिमेला । पुसे कोण ॥ ४१ ॥
अनंत अन्याय क्षमा करिती । परि अहंकार नावडे गुरुमूर्ती ।
साक्षात्कारें छेदन करिती । क्षण एक न लागतां ॥ ४२ ॥
जाणोन परांचे अंतर । नेमकें देती प्रत्युत्तर ।
ऐसा घडतां साक्षात्कार । समाधान पावती ॥ ४३ ॥
कोणी कांही करिती प्रश्न । तात्काळ बोलती जें वचन ।
तेंचि सत्य होय जाण । कालत्रयीं पालटेना ॥ ४४ ॥
आशा धरोनि पुनरावृत्ति । पुन्हां मांडितां प्रश्नोक्ति ।
मनाजोगें बोलोन शांतविती । परि पहिलें तें ढळेना ॥ ४५ ॥
दक्ष तो लक्ष देई । इतरां न कळे कांही ।
आशेनें आंधळें लवलाहीं । करोनि सोडिलें ॥ ४६ ॥
प्रकृति तितुक्या विकृति । अनेक जातींचे जन येती ।
चहाडखोर व्यसनी अतिथी । कर्मठ आणि तामसी ॥ ४७ ॥
अंतरी ओळखुनी अवगुण । तयांसी करिती सावधान ।
न दुखवितां अंतःकरण । बोध करिती ॥ ४८ ॥
जरी कोणाची वस्तु गेली । महाराजां श्रुत झाली ।
सर्वज्ञ म्हणोनि ओळखिली । दुर्बुद्धि कोणाची ॥ ४९ ॥
एकांतीं जावोनि भेट घेती । वस्तु काढोनि आणिती ।
म्हणती सांपडली आम्हांप्रति । मार्गावरी ॥ ५० ॥
दुर्बुद्धी मनीं खोंचले । म्हणती येथें कांही न चले ।
सद्‌गुरुबोधें त्यागिले । दुर्गुण कित्येकीं ॥ ५१ ॥

श्रीगुरुतपस्तेजाखालीं । दुर्गुणांची होळी झाली ।
नरनारी एकत्र नांदलीं । चोर आणि धनिक ॥ ५२ ॥
कित्येकांसी साधनबळें । दुर्गुण त्यजाया लाविले ।
स्वर्गाहून अधिक शोभलें । सद्‌गुरुधाम ॥ ५३ ॥
स्वर्गीं कामक्रोधांच्या राशी । ईषणा मत्सर भूतांसी ।
क्षय होय सुकृतासी । नित्यकाळीं ॥ ५४ ॥
तैसें नव्हे गुरुधाम । सकाम होती निष्काम ।
जोडती सुकृतें अनुपम । देवादिकां दुर्लभ ॥ ५५ ॥
कित्येक ते आपत्काळीं । धांवती सद्‌गुरुपदकमळीं ।
विनविती जीं तापली । दारिद्र्यदुःखें ॥ ५६ ॥
तयांसी साह्य करिती । व्रतबंधां नाहीं मिति ।
विवाह करूनिया देती । गरिबागुरिबांचे ॥ ५७ ॥
नामस्मरण अन्नदान । यांची गणती करील कोण ।
दुष्काळीं करिती अन्नदान । कित्येकांलागून साह्य केलें ॥ ५८ ॥
जेथें नांदे लक्ष्मिपति । तेथें सहजचि लक्ष्मीची वसति ।
दानधर्मासी नाहीं मिति । सद्‌गुरुघरीं ॥ ५९ ॥
चिंतुबुवा कुलगुरूंसी । आणविलें गोंदावलीसी ।
क्षेत्र देऊनि तयांसी । राहविलें तेथेंचि ॥ ६० ॥
घरची शेती वाढविली । विहीर जमीन सोज्ज्वळ केली ।
रामसंस्थानाकडे दिली । नूतनही मोलें घेऊनी ॥ ६१ ॥
रुद्रस्वाहाकार केला । तैसेंचि गायत्री पुरश्चरणाला ।
द्रव्य देवोनि तृप्त केला । अनेक वेळां विप्रगण ॥ ६२ ॥
दुष्काळीं आटपाडीसी । दारिद्र्यें पीडित विप्रांसी ।
बैसविलें नामजपासी । अन्नवस्त्र देउनी ॥ ६३ ॥
अठरा कारखाने चालती । प्रतिवर्षें नूतन इमारती ।
करोनि बहु शोभविती । गोंदावलीसी ॥ ६४ ॥
पहिले मंदिर लहान होतें । यास्तव दुजें बांधिलें तेथें ।
दिवसेंदिवस दाटी होते । ऐसें मनीं आणोनी ॥ ६५ ॥
धर्मशाळा बांधिली मोठी । दत्तमंदिर ज्ञानवापीतटी ।
भजनशाळा बांधली गोमटी । तैसेंचि मंदिर शनीचें ॥ ६६ ॥
भक्तजन उतरायासी । जागा होईना पुरेसी ।
जाणोनि नूतन गृहांसी । बांधविती ॥ ६७ ॥
गोठणीं केली गोशाळा । ओढ्यासी घाट बांधिला ।
दुरुस्त झाली पाकशाळा । पार आणि वृंदावनें ॥ ६८ ॥
भाऊसाहेब केतकर । सद्भक्त चतुर कामगार ।
तयांकरवीं गुरुवर । देखरेख ठेविती ॥ ६९ ॥
उभय मंदिरापाशीं । शिवालयें बांधिलीं खाशीं ।
ऐक्य दाखविलें हरिहरांसी । येणें प्रकारें ॥ ७० ॥
श्रीगुरूंची सेवा करोनि । देह झिजविला जयांनी ।
त्यांची नांवे श्रोतेजनीं । अल्पस्वल्प परिसावीं ॥ ७१ ॥
महाभागवत कुर्तकोटीकर । छत्र धरिती गुरूंवर ।
पादुका वागविती निरंतर । समागमें राहोनी ॥ ७२ ॥
भागवतां निरोप झाला तेव्हां । तदनंतर गोविंदबुवा ।
तैसीच करिती भावें सेवा । मानवां जी दुर्लभ ॥ ७३ ॥
पंतोजी कोल्हापुरकर । गोरक्षणीं दक्ष फार ।
वस्त्रें धुताती सुंदर । वामनराव ज्ञानेश्वरी ॥ ७४ ॥
दाढे जे अंताजीपंत । दामोदर दुजे भक्त ।
श्रीधरभट्ट स्वदेह झिजवित । खजिनदार गुरुघरचे ॥ ७५ ॥
द्रोण पत्रावळी लक्ष्मण । पुरवी एकनिष्ठें करून ।
भवानराव निळकंठबुवा जाण । इंधनासी पुरविती ॥ ७६ ॥
हरभट चिंचणीकर जोशी । प्रेमें भजन करिती हर्षीं ।
मर्ढेकरशास्त्री पुराणासी । नित्य वाचिती मंदिरीं ॥ ७७ ॥
भाऊसाहेब वनाधिकारी । वाईकर रामशास्त्री ।
हेही वाचिती मंदिरीं । धर्मग्रंथ ॥ ७८ ॥
विश्वनाथ अश्व पाळी । मुक्ताबाई पाकशाळीं ।
आणिकही भक्त मंडळी । देह झिजविती गुरुगृहीं ॥ ७९ ॥
ज्यांची भाग्यें उदया येती । तेचि गुरुगृहीं राबती ।
अभागी आम्ही मंदमति । चरणधूळ वंदूं तयांची ॥ ८० ॥
कोणी रांगोळ्या घालिती । गुरुचरण प्रक्षाळिती ।
उष्टावळी कोणी काढिती । दळण दळती गुरुभगिनी ॥ ८१ ॥
दामूबुवा कुरवलीकर । सेवें झिजविलें शरीर ।
सिद्धपणें महीवर । विचरती आतां ॥ ८२ ॥
गुरुगृहीं काढून केर । नाशिला सर्व संसार ।
ऐसे असती अनेक नर । वंदूं तयां साष्टांगे ॥ ८३ ॥
ही गोंदावलीची स्थिति । इतरत्रही बहु असती ।
ग्रंथ वाढेल या भितीं । स्वल्प संकेत दाखविला ॥ ८४ ॥
असो ऐसा संसार । कुटुंबी जन अपार ।
अखंड चाले कारभार । उसंत नाहीं ॥ ८५ ॥
इतुकीही करूनि व्याप्ति । तेथें सदैव नांदे शांती ।
वृत्तिशून्य योगेश्वर असती । अनुभवा येई प्रत्यक्ष ॥ ८६ ॥
ज्ञानी स्वप्नींचे वैभव । खोटें पाहे सावयव ।
असत्य जाणूनि लाघव । सत्यपणें पाहे जैसा ॥ ८७ ॥
नित्य जलामाजीं वसती । परि जलबिंदूही न धरिती ।
कमलपणें जैशा रीती । तैसे वागती गुरुराव ॥ ८८ ॥
अथवा आकाश जगव्यापक । माजीं कार्यें होतीं अनेक ।
चहूंभूतांचे कौतुक । किती म्हणोनि सांगावें ॥ ८९ ॥
सों सों वारा वाही । धुरळा उठवीं ठायीं ठायीं ।
वाटे आकाश भेदोनि जाई । दिव्यलोकीं ॥ ९० ॥
धूमाचे चालिले लोट । विजांचा उठे कडकडाट ।
मेघ फिरती घनदाट । ठायीं ठायीं अंबरीं ॥ ९१ ॥
परि तें कांही मळेना । भिजेना हलेना उडेना ।
व्यापकता शांति सोडेना । जैसें तैसें ॥ ९२ ॥
अखंड व्यपार होती जाती । वरिवरी विकारले दिसती ।
परि डळमळेना शांति । अलिप्त स्वरूपानुसंधानें ॥ ९३ ॥
जनकराजा कलियुगींचा । वाटे सद्‌गुरु आमुचा ।
करोनि व्यापक प्रपंचा । विदेहता नित्य भोगी ॥ ९४ ॥
असो जनसमुदाय वाढला । वेळोवेळीं बोध केला ।
जिहीं भावें हृदयीं धरिला । भोगिती ते जीवन्मुक्ति ॥ ९५ ॥
त्यांतील कांहींसा भाग । त्यांचेचि शब्दें बोलूं मग ।
श्रवणें निवेल तगमग । मनन क्रिया केलिया ॥ ९६ ॥
पुढील अध्यायीं निरूपण । सद्‌गुरुवचनें होईल पूर्ण ।
चित्तीं धरितां अनुसंधान । समाधान पावेल ॥ ९७ ॥
प्रपंच आणि परमार्थ । तरोनि साधेल स्वार्थ ।
सद्‌गुरुवचन सिद्धांत । येईल हाता ॥ ९८ ॥
सप्तमाध्याय महौषधि । सेवितां शमे भवव्याधि ।
स्थिर करोनियां बुद्धि । श्रवण मनन करावें ॥ ९९ ॥
कामधेनू गृहीं आली । पूजनें अर्चनें तोषविली ।
सहज होईल पान्हावली । मनोप्सित पुरवील ॥ १०० ॥
इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।
पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ १०१ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुगुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः षष्ठः समासः ॥
॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥ ॥ इति षष्ठोऽध्यायः समाप्तः ॥