॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

सद्गुरु बहुत म्हणविती । नाना सोंगे दाविती ।
भोळ्याभाविकां फसविती । गल्लोगल्लीं कित्येक ॥ १ ॥
शब्दज्ञानामाझारीं चतुर । वेदान्त बोलती घरोघर ।
म्हणती उपदेश ग्या माझा थोर । ब्रह्म दावितों तुम्हांसी ॥ २ ॥
सद्गुरुहून देव न श्रेष्ठ । ऐसे सद्गुरु आम्ही वरिष्ठ ।
विपरीत आधार देऊन स्पष्ट । भोळ्यभाबड्यां दगा देती ॥ ३ ॥
कपटबुद्धीनें भोंदुनी । आयाबाया तुच्छ करोनी ।
गरीब सत्पात्र स्वल्पज्ञानी । यांची करिती हेळणा ॥ ४ ॥
सत्ताधीश राजे श्रीमान । यांचे होती रजःकण ।
ऐसें जया विपरीत ज्ञान । त्यास गुरु म्हणों नये ॥ ५ ॥
जे अधर्मकर्में सांगती । मजला द्रव्य द्या म्हणती ।
तयांचा अनुग्रह कल्पांती । घेऊं नये कदा ॥ ६ ॥
द्वेष मत्सर कपट । लोभ तृष्णा वासना खट ।
भक्तीवांचूनि पोंचट । बोधिती त्यांस मानूं नये ॥ ७ ॥
ज्ञान गर्व आणि ताठा । म्हण माझा उपदेश मोठा ।
तरी तो जाण खोटा । कदापिही घेऊं नये ॥ ८ ॥
देहबुद्धि नाहीं गेली । परि ब्रह्मविद्या हातीं आली ।
म्हणती, तयांची साउली । पडों देऊ नये ॥ ८ ॥
अहं ब्रह्मास्मि निर्मळ । आम्हां नाही पापाचा मळ ।
ऐसें बोलती दुर्जन खळ । ती सत्य कलिमुर्ति ॥ १० ॥
आम्ही ब्रह्म ऐसें बोलतां । ब्रह्म न होय सर्वथा ।
सोडून द्यावी देह ममता । तरीच तो ज्ञानसिंधु ॥ ११ ॥
मार्ग चालत असतां कांही । पाहणेंचे कारण नाही ।
सहज नेत्रीं दिसून येई । जेथींचे तेथें ॥ १२ ॥
आम्हा जाणतो ब्रह्म । हाच दुजेपणाचा भ्रम ।
अहंता दिसे परम । देहबुद्धीची ॥ १३ ॥
ऐसे गुरु बहुत असती । यांचेनि नव्हे वानसानिवृत्ति ।
जेथें मिळे अखंड शांति । त्यांची लक्षणणें अवधारा ॥ १४ ॥
सद्गुरुस्वरूपाची ओळखण । त्याचें करील वर्णन ।
ऐसा कोण जगीं निर्माण । मी तों अल्पज्ञ काय बोलूं ॥ १५ ॥
परि थोडें बाह्य लक्षण । त्यचें करूं विवरण ।
जेणें घडेल समाधन । साधकांसी ॥ १६ ॥
दयाशांतीचा पुतळा । जाणे चौदा विद्या चौसष्ट कळा ।
परि आपण वेगळा । प्राकृताऐसा राहोनि ॥ १७ ॥
कामक्रोधा नसे ठाव । नव्हे देहबुद्धीची धांव ।
एक जाणे रामराव । जनप्रियत्व सर्वदा ॥ १८ ॥
जाणोनि निर्गुणाची खूण । सगुण भक्ति परिपूर्ण ।
सदा बोलेन सत्यवचन । पुण्यपावन तपोराशी ॥ १९ ॥
सकळ तीर्थें येवोनि । घालिती स्नान जयालागोनि ।
मी मोठा ऐसा मनीं । न धरी अभिमान ॥ २० ॥
जो भवसागरीं बुडत । तया हात देऊनि काढित ।
शिष्यासी पसरीना हात । कांही द्यावें म्हणोनी ॥ २१ ॥
क्वचित् शिष्य आपुला । दुसर्यासी शरण गेला ।
क्रोध न येई जयाला । तोचि एक सद्गुरु ॥ २२ ॥
जागृति स्वप्न सुषुप्तीसी । तिन्ही अवस्थां एक साक्षी ।
चौदेह वेगळे लक्षी । ऐसा पाहिजे सद्गुरु ॥ २३ ॥
तयासी जावें शरण । तोचि चुकवील जन्ममरण ।
याव्यतिरिक्त असतां लक्षण । शिष्यसमाधान करीना ॥ २४ ॥
कांहीच नसतां ज्ञान । कोरडा धरी अभिमान ।
हाच अधर्म सत्य जाण । तुवां तेथें नवजावें ॥ २५ ॥
गुरुओळख न सांपडे तरी । वरील लक्षणें बाह्यात्कारीं ।
असलीं तरी चरणावरी । मस्तक ठेविजे ॥ २६ ॥
दुजेपणाची मात । विसरोनि जाय तेथ ।
विनवावे सद्गुरु समर्थ । मोक्षेच्छा धरूनी ॥ २७ ॥
बहुत केल्या येरझारा । वासना घेऊं नेदी थारा ।
मी अज्ञान दुबळा दातारा । शरण आलों तुम्हांसी ॥ २८ ॥
मन वैखरी एक करी । अज्ञान दीनत्वातें धरी ।
अहंता सांडोन दुरी । विनवावें श्रीगुरूंसी ॥ २८ ॥
गुरुवचन हाचि स्वार्थ । गुरुवचन हाचि परमार्थ ।
गुरुवचनावीण व्यर्थ । सकल कांही ॥ २९ ॥
घेवोनि अनुग्रहप्रसाद । सेवावें सद्गुरुपद ।
कृपाकटाक्षें जाईल खेद्च । वासना वृत्ती ॥ ३१ ॥
सद्गुरुकृपा व्हावयासी । कारण विश्वास निश्चयेंसी ।
गुरुआज्ञा प्राणासरिसी । मानितां वृत्ति वळतसे ॥ ३२ ॥
शरण जावोनि गुरूसी । साधनीं झिजवा शरीरासी ।
साधनस्थिति आहे कैशी । सांगूं परमार्थी जनहो ॥ ३३ ॥
सुद्ध साधकाची खूण । मी आणि माझेपण ।
मिथ्या आळ हा टाकून । शुद्धज्ञानीं रहावें ॥ ३४ ॥
निरिच्छ सदा असावें । मन जाळून स्वस्थ बसावे ।
आपले स्वरूपीं मिळून जावें । कल्पनातीत ॥ ३५ ॥
वासनाबीज जाळूनि । आत्मज्ञान पाहावें झणीं ।
मग पुनर्जन्मास त्यांनी यावें न लागे।म ॥ ३६ ॥
सामर्थ्यें मिळवूनि सिद्धी । जगीं मिरविती प्रसिद्द्दि ।
उठवोनि जे प्रेतादि । दिवसां मशाली लाविती ॥ ३७ ॥
पुढें कोणी न बोलत ।समस्त राजे पादाक्रांत ।
आत्मस्तुतीं सदा डुल्लत । आनंदित होवोनि ॥ ३८ ॥
परि वासनाबीज न मोडे । आणि सिद्ध म्हणविती गाढे ।
आत्मज्ञानी म्हणती वेडे । तयांलागीं ॥ ३९ ॥
वासनाबीज गेलें मुरोन । ताच ब्रह्मज्ञानाची खूण ।
दुधासी घातलें मुरवण । तया दूध कोण म्हणे ॥ ४० ॥
वृक्ष पाहतां आहे एक । पल्लव दिसती हजारों लाख ।
तैसा विश्वीं विश्वंभर एक । भूतें पाहतां अनंतचि ॥ ४१ ॥
वासना निमालिया पाथीं । आत्मरूप एक दृष्टि ।
ना तरी भूतसृष्टि । विविध प्रकार ॥ ४२ ॥
वासना निमालिया पाहीं । देहीं असतांच विदेही ।
सुखदुःखादि सर्वहि । देहाकरितां ॥ ४३ ॥
धान्य भाजोन काढिलें । परि तें दिसेनासें नाहीं झालें ।
तैसे दृश्य जरी भासले । तरी तें निरुपद्रवी ॥ ४४ ॥
कोणासी न वाटती वांकदे । ऐसे शब्द बोलावे रोकडे ।
साधन करावें गाढें । जनांसीहि रिझवावें ॥ ४५ ॥
वृत्ती असावी कल्पनारहित । सदा रहावें ध्यानस्थ ।
देहभाव त्यजोनि सतत । मन रामीं रंगवावें ॥ ४६ ॥
नम बुद्धि दुराचरी । देहीं गुंतती बहुपरी ।
कैंचा पावेल पैलतीरीं । आत्मज्ञान शब्दमात्रें बोलतां ॥ ४७ ॥

साधनाविणें आत्मज्ञान । अंगी न बाणे म्हणोन ।
वृथा बोलूंच नये जाण । अंतरीं मात्र विवरावें ॥ ४८ ॥
स्वप्नीं बैसला नृपासनीं । जागृतीं भिक्षा दुजे दिनीं ।
कां नाट्यसदनीं राजपत्नी । झालिया काय प्राप्त ॥ ४९ ॥
पाळण्या बाशिंग भांधलें । वरात मिरवोनि घरीं आले ।
तत्क्षणीं तया मूल झालें ऐसी वार्ता न घडेचि ॥ ५० ॥
तदुपरि साधनाविण । बोलूं नये आत्मज्ञान ।
साधनीं असावें परिपूर्ण । परि सिद्ध म्हणवूं नये ॥ ५१ ॥
शंकर करीतसे साधन । जोगी वैराग्यशील जाण ।
ऐसा दुजा आहे कोण । त्रैलोक्य धुंडितां ॥ ५२ ॥
शतकोटीचें काधोनि सार । उमेसह स्मरे शंकर ।
तेथें मानव बापुडे किंकर । पाड काय तयाचा ॥ ५३ ॥
पाकनिष्पत्ति न होतां । क्षुधा न निवारे सर्वथा ।
तेवीं साधनाविणें ज्ञान हातां । येईना निश्चयें ॥ ५४ ॥
स्वस्वरूपीं व्हावें लीन । ऐसें करावें साधन ।
परि वृत्ती सांवरोन । साधन दृढ धर्तावें ॥ ५५ ॥
साधकस्थिति बाणोनि गेली । ज्ञानदशा प्राप्त झाली ।
परि वृत्ति पाहिजे सांभाळिली । वाटमारू जाणोनि ॥ ५६ ॥
जाणावें सर्व वेदसार । सकळ तीर्थांचे माहेर ।
साधकांचे निजघर । परि नेणतेंसें वागावें ॥ ५७ ॥
अर्ध हळकुंडे पिवळे झाले । ऐसे बहुत बुडाले ।
यास्तव साधकें वायचाळे । करूं नये सर्वथा ॥ ५८ ॥
आणिक एक साधकखूण । मुमुक्षु असावें पूर्ण ।
तरीच साधनीं गहन । विस्वास राही ॥ ५९ ॥
मुमुक्षु नसतां चावटी । साधनीं कपाळीं आंठी ।
त्रासेल अपुले पोटी । त्याचें काम नव्हे हें ॥ ६० ॥
कसाबास नाही गाईची दया । जारिणीस नव्हे बालकाची माया ।
तैसें मुमुक्षु नसतां वांया । तो कुतर्की होय बाधक ॥ ६१ ॥
आतां ऐका श्रोतेजन । गुरुपुत्राचें कक्षण ।
कोठें चुकलों असेन मी दीन । तरी मज सावध करावें ॥ ६२ ॥
नव्हे हें माझ्या पदरींचे । जाणा स्वयें गुरुगृहींचे ।
लक्षण कथिलें निर्गुणाचें । खूण समजा गुरुघरची ॥ ६३ ॥
निर्गुणाची जाणून खूण । सगुणाचें करावें ध्यान ।
नित्य नेम जप अनुष्थान । मानसपूजा करावी ॥ ६४ ॥
आधीं करून अध्यात्मश्रवण । विवरविवरों निरूपण ।
तीर्थ व्रत होम दान । साधुब्राह्माणीं आदर ॥ ६५ ॥
प्रेमें करावें भजन पुराण । वेदशास्त्रीं आस्था पूर्ण ।
भूतदया समसमान । शांति अतिगहन असावी ॥ ६६ ॥
लीन असावे प्राणीमात्रासी । मत्सर नसावा मानसीं ।
ऐसें जाणोन राहसी । तरी श्लाघ्यवाणें । ॥ ६७ ॥
रामचिंतन करीत जावें । वैखरी क्षणही न विसंबावे ॥
कामक्रोधाचे प्राण घ्यावे । विवेकें सतत ॥ ६८ ॥
जें वाल्मीकीचें सार । प्रल्हादाचा भाव थोर ।
मारुति जपे निरंतर । शिव ध्यायी सर्वदा ॥ ६९ ॥
पार्वती जी विश्वजननी । नित्यनिम जपे स्मरणी ।
तेंच रामनाम ध्यानीं । आणि मुखींहि असावें ॥ ७० ॥
अओस्जा नेमाच्या हातवटी । प्राणी कधी न होय कष्टी ।
भवबंधन आटाआटी । विरोन होय समाधान ॥ ७१ ॥
अभ्यास लावितां मना । अंतकाळीं दुजी निठे वासना ।
मग जीव भवबंधना- । पासोनि सोडवितसे ॥ ७२ ॥
नित्य नेम दृढ करीं । नेम दृढ झालियावरी ।
देहात्मबुद्धि सत्वरीं । लया जाय ॥ ७३ ॥
ऐसें हें न होय जरी । दुःख भोगावें लागे जन्मवरी ।
यमयातना क्लेश भारी । न चुकेचि निर्धार हा ॥ ७४ ॥
क्लेशें फिरावें देह नाना । चारी खाणीं ध्यानीं आणा ।
यांत संदेह नसे जाणा । दुःख शोक अनिवार ॥ ७५ ॥
हे मागील होतसे उगवण । आतां राखावें सावधपण ।
स्वाधीन करावें आपुलें मन । भलते भ्रांतीं पडूं नये ॥ ७६ ॥
देह जातां कष्ट भारी । जरी मनाचे पडशील भरीं ।
तरी सत्यज्ञान न ये पदरीं । उन्मत्तपणाचेनि गुणें ॥ ७७ ॥
ब्रह्मज्ञान फार कथिण । राघवाचे भक्तीविण, ।
म्हणे मज झाले आत्मज्ञान । तो दैवहीन पापी जाणावा ॥ ७८ ॥
एकवीस सहस्र सहाशें जप । हें असे शिवाचें माप ।
यासीच म्हणती अजपाजप । शिव योगी जपतसे ॥ ७९ ॥
सर्व देवांमाजी शिरोमणि । अयोनिसंभव लावण्यखाणी ।
पूर्णब्रह्म जो निर्गुणी । त्या शिवें सृष्टीकारणें देह धरिला ॥ ८० ॥
ब्रह्मरंध्री कुंडलिनी लाहे । तयानें विषबाधा न जाये ।
जोंवरी सगुण देह आहे । तोंवरी भजन सोडावें ना ॥ ८१ ॥
समाधी लावोन बैसती देख । न तुटती देहाचे कलंक ।
देहसंबंधी विष निःशंक । नामावांचोन शमेना ॥ ८२ ॥
देहस्मरण राहे कुडीं । तोंवरी रामनाम न सोडीं ।
शिव चाखित निगोडी । मानवाचा पाद काय ॥ ८३ ॥
म्हणोन सांगितलें साधन । अंतर्निष्ठेची ही खूण ।
सोडून षड्रिपूंचे बंधन । अखंड चिंतन असावें ॥ ८४ ॥
रामरूप होऊन चिंतन करावें । देहाहून वेगळें वागावे ।
अंतरी जग पाहावें । कसें आहे ॥ ८५ ॥
एका देहाचेचि अवयव । नामकरणीं भिन्न भाव ।
चैतन्य भरलें स्वयमेव । दृश्यीं राहोन जाणिजे ॥ ८६ ॥
आपण एक स्मरण एक । हा जाणावा हीन विवेक ।
चित्त देवोनि थोडे ऐक । आपुलें आपण स्मरण करीं ॥ ८७ ॥
कागद शाई भिन्न असतां । एक करी लेखक मिळतां ।
सुवर्णरज आणि सरी पाहतां । एकचि करणी ॥ ८८ ॥
तैसें अभ्यासावें साधन । मग प्रकृति पुरुष एक जाण ।
निष्काम करूनियां मन । रामरूप पाहावें ॥ ८९ ॥
परेपासोन वैखरीपर्यंत । रामनाम घ्यावें सतत ।
हेच सार साधका सत्य । मुख्यत्वें जाणावें ॥ ९० ॥
वैखरीस रामनाम । न पडावें कधीं खंडण ।
कोठेंही न फिरावें मन । तेंचि अधिष्ठान परेचें ॥ ९१ ॥
वासनाक्षय साधनसार । राम राम दों अक्षर ।
गुरुमुखीं ओळख सत्वर । कृपेंकरोनि घ्यावी ॥ ९२ ॥
आतां याहून आणिक । संशय घेसी तरी देख ।
न दावी आपुलें मुख । आम्हांप्रती ॥ ९३ ॥
ऐसा हा अमृतघुटका । सेवितां दवडील धोका ।
साधकहो नित्य घोका । मननक्रियेसहित ॥ ९४ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते सप्तमाध्यायांतर्गतः द्वितीयः समासः ॥
श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥