॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

श्रीगुरु वदती शिष्यासी । धन्य धन्य तेजोराशी ।
सांग सेवा झाली तुजसी । आज्ञापितों तें ऐकावें ॥ १ ॥
कलि जाहला उन्मत्त । अधर्म माजला समस्त ।
न सुचे निताहित । जीवमात्रांसी ॥ २ ॥
खर्याच।एन खोटें भास्ते । खोटें सत्यत्वें उठतें ।
कल्पनातरंग नाना मतें । भूमंडळीं पैसावली ॥ ३ ॥
कर्माधिकारी ब्राह्मण । कर्महीन झाले दीन ।
विपरीत संगती गहन । बुद्धि विपरीत जाहली ॥ ४ ॥
आचारभ्रष्ट स्थानभ्रष्ट । अधिकारभ्रष्ट बुद्धिभ्रष्ट ।
देहसुखाची हांव नश्ट । लागली मागें ॥ ५ ॥
जितुकी देहाची हांव धरिली । तितुकी क्षीणता आली ।
शतकाची पन्नाशी झाली । वयसीमा ॥ ६ ॥
देहधर्त्यासी ओळखितां । देहाची कायसी चिंता ।
शीर सलामत आतां । पगड्या बहुत जमतील ॥ ७ ॥
एवं देहसुखावांचून कांही । सर्वथा कार्य उरले नाही ।
नाशिवंत सुखें समाधान कांही । चित्ताचें होईना ॥ ८ ॥
जैसी रोहिणीमाव । तैसी धरली हांव ।
घटोत्कच-दुकानींचा भाव । पाहून हर्ष वाटतो ॥ ९ ॥
देहसुखासी भुलले । शाश्वत टाकोनि धांवले ।
नाशिवंतानेंही पोळले । मग धांवाधांव आरंभिली ॥ १० ॥
न पाहती कुलगोत । आचार विचार वेदप्रणीत ।
वेदांसीच मूर्ख म्हणत । जुनें टाकून नवे घ्यावें ॥ ११ ॥
धर्माधर्म नीतिन्याय । उपाय करितां अपाय ।
देह हेंचि मानूनि ध्येय । आत्मज्ञान विस्रले ॥ १२ ॥
तेणें अत्यंत दीन झाले । स्वसत्तेंते मुकले ।
वंदनेअधीन झाले । ध्र्म सांडिला अनेकी ॥ १३ ॥
सुख राहिलें एकीकडे । धुंडाळिती भलतीकडे ।
मृग जैसा वावडे । कस्तुरीकारणें ॥ १४ ॥
सर्व सुखाचे आगर । सोडोनि धांवला दूर दूर ।
तेणे उपाय तें अपाय थोर । होऊं लागला ॥ १५ ॥
आत्मानुसंधानावांचोनि । नैष्कर्म्य बोधी शब्दज्ञानी ।
आचार्य समर्थांची करणी । ध्यानीं न ये ॥ १६ ॥
कालचक्राचें कौतुक । भजन वाटे निरर्थक ।
तेणें व्याकुळ होती लोक । दिवसेंदिवस ॥ १७ ॥
अहो या भजनानें काय होतें । ऐसें पुसती जाणते ।
परी चित्तशुद्धीसी भजनापुअर्तें । साधन नाहीं ॥ १८ ॥
शब्दज्ञानें वेडावलें । अनुभवाविण कुडे झाले ।
प्रवृत्तिज्ञान म्हणतीं भलें । विषयसुख वांछिती ॥ १९ ॥
नरदेहाचा मुख्य धर्म । आत्मोन्नतीचें जाणावें वर्म ।
तदनुरोधें क्रियाकर्म । करीत असावें ॥ २० ॥
ती दृष्टी विसरली । देहबुद्धि दृढ झाली ।
तेणें अधर्मी प्रवर्तली । दृष्टी सर्व ॥ २१ ॥
वेद शास्त्रें पुराणें । उपनिषदें संतवचनें ।
उपहासिती, आणि शहाणे । म्हणती आम्ही ॥ २२ ॥
पुराणांतरींच्या कथा । असत्य काल्पनिक सर्वथा ।
वाटों लागल्या चित्ता । कलिधर्में ॥ २३ ॥
हा फिरला काळ । तेणें संतांचा पडला दुष्काळ ।
नास्तिकां झाला सुकाळ । अवनीवरी ॥ २४ ॥
तयांमाजी जे भाविक । त्यांसी नसे मार्गदर्शक ।
तेणें सत्यास्त्यविवेक । न सुचे अल्पही ॥ २५ ॥
तयां तुवां बोधावे । नास्तिकां सुपंथा लाववें ।
रामनाम वाढवावें । भूमंडळीं ॥ २६ ॥
कामिकांचे पुरवोनि काम । त्यांसी लावावें भजनी प्रेम ।
कालानुरूप साधन सुगम । उरलें नाहीं आणिक ॥ २७ ॥
आतां जगदुद्धाराकारणें । तुवां जनीं कार्य करणें ।
हे गुरुआज्ञा मानणें वाढवीं भक्ति ॥ २८ ॥
आज्ञा वंदिली मस्तकी । मूर्ति ठेविलीं हृदयमंचकीं ।
गुरुशिष्यां झाली एकी । विरला द्वतभाव ॥ २९ ॥
वंदोनि श्रीगुरूचीं पाउलें । ब्रह्मचैतन्य सद्‍गुरु निघाले ।
प्रथम नैमिष्यारण्यीं गेले । एकांतवास कराया ॥ ३० ॥
वेदधर्म हातीं आलें । अज्ञेय कांही न उरलें ।
योगाभ्यासें दंडण केलें । सगुणदेहाचें ॥ ३१ ॥
देह अत्यंत हलका झाला । आणि तेजें ओथंबला ।
वाटे दुजा कपि आला । उड्डाण करी वृक्षाग्री ॥ ३२ ॥
गुरुसेवा झाली नवमास । पुढें गेले कांही दिवस ।
तोंवरी नऊ संवत्सरास । गृहत्यागासी जाहले ॥ ३३ ॥
गीता रावजी वृद्ध झाले । शोधशोधूनि थकले ।
साधुबैरागी जे भेतले । पुसती त्यांसी पुत्रवार्ता ॥ ३४ ॥
चातक करी मेधआशा । तैसी झाली त्यांची दशा ।
करुणा भाकिती जगदीशा । पुत्र भेटवीं आम्हांते ॥ ३५ ॥
स्नेही सोप्बती विसरोनि जाती । परि मायबाप सर्वदा चिंतिती ।
भार्या पतिव्रता स्ती । तीही सदा ध्यातसे ॥ ३६ ॥
ऐसी आतां इकडील स्थिति । तिकडे सद्‍गुरु मनीं ध्याती ।
आतां जावें गृहाप्रति । मायदर्शनाकारणें ॥ ३७ ॥
गुरुप्राप्तीकारणें जन्मदात्या दुःख देणें ।
घडलें या मायागुणें । निरुपाय तेथे ॥ ३८ ॥
गृही जाण्याचा धरला हेत । श्रीगुरु वैरागीवेष घेत ।
जटा वळल्या समस्त । अंगी विभूती चर्चिली ॥ ३९ ॥
कटीं बांधिला कसोटा । हातें घेती चिलीम चिमटा ।
बैरागी शोभला गोमटा । तेजःपुंज ॥ ४० ॥
तीर्थें क्षेत्रें करीत । स्वामी निघाले गृहाप्रत ।
मार्गीं घेतले सांगात । वैरागी चार ॥ ४१ ॥
पाहतां गुरूंचे मुखाकडे । तत्काळ लीनता जोडे ।
दिस्ती हे साधु गाढे । पोटभरू नव्हेती ॥ ४२ ॥
मार्गीं अनंत शरण येती । शिचा सामग्री अर्पिती ।
मुक्काम करीत गुरुमूर्ति । गोंदावलेस पावली ॥ ४३ ॥
कोणा न देती ओळख । दुरून पाहती कौतुक ।
टकमका पाहती लोक । वैराग्यासी ॥ ४४ ॥
मारुतीचे मंदिरांत । ठाण मांडिती गुरुनाथ ।
समीप अगटी धगधगीत । केली असे ॥ ४५ ॥
दुरोनि देखती मायचरण । आणि पाहती पितृवदन ।
मनींच करोनि वंदन ।देवालयीं बैसले ॥ ४६ ॥

दर्शन घेतां प्रेम उठे । परि ओळख कोणा न पटे ।
सद्‍गुरु जाणती गोमटे । समस्तांसी ॥ ४७ ॥
असो जेव्हां झाली निशा । ग्रामीं होता तमाशा ।
जो प्रत्यक्ष यमफांसा । पडला सर्वांवरी ॥ ४८ ॥
जमले सकळ गांववेडे । खदखदा वासती दंताडें ।
श्वान जैसा चघळी हाडें । गोडी ना रस ॥ ४९ ॥
दाजी पाटील गांवकर । आणि अण्णा वारसवडेकर ।
उभयतां देखोनि गुरुवर । म्हणती कोठील बैरागी ॥ ५० ॥
हिरवा तमाखू मुळेल । म्हणोनि गेले ते जवळ ।
गोष्टी करिती प्रांजळ । कोण कोठील म्हणोनि ॥ ५१ ॥
बोलतां उभयतां संबंध आला । गणूबुवा खचित गमला ।
खूण पाहती कान जो तुटला । बाळपणीं ॥ ५२ ॥
परि ओळख न देती । मनीं हर्ष मानिती ।
रजनी सरलिया प्रभातीं । म्हणती समस्तां । कळवूं हे ॥ ५३ ॥
त्यांई ऐसा बेत केला । श्रींनी अंतर्ज्ञानें जाणला ।
उठोन पहांटसमयाला । गेले निघोनि श्वशुरग्रामीं ॥ ५४ ॥
तेथेंही हनुमान मंदिरांत बुवा जाणोनि तळ देत ।
दर्शना अनेक जन येत । सिद्ध पुरुष जाणोनी ॥ ५५ ॥
पाहूनिया तेज शांति । पूज्यभाव उपजें चित्तीं ।
संसारी अनेक प्रश्न करिती । कायाव्याधी पीडितसे ॥ ५६ ॥
कोणा सांगती रामनाम । कोणा प्रदक्षिणेचा नियम ।
कोणा औषधी सुगम । सांगते झाले तेधवां ॥ ५७ ॥
खातवळीं पसरली मात । मारुतीचे मंदिरांत ।
कोणी आले महंत । त्रिकालज्ञानी ॥ ५८ ॥
श्रीगुरूंचे श्वशुरगृहीं । चिंता करतीं प्रत्यही ।
कधीं येईल जांवई । परतोनि गृहातें ॥ ५९ ॥
सासूसी कानगी कळली । कन्येसह दर्शना गेली ।
गर्दी जाईतों उभी ठेली । मग करी वंदन ॥ ६० ॥
स्वामीं एक विनवणी ।कन्येचा गेला घरधनी ।
कोठें गृह त्यागोनि । मागुता केव्हां येईल ॥ ६१ ॥
रात्र।ंदिन वाटे चिंता । कन्या प्रौढ झाली आतां ।
पति केव्हां येईल मागुता । सांगा स्वामी ॥ ६२ ॥
श्रीगुरु बोलती वचन । अखंड केलिया नामस्मरण ।
त्वरित येईल परतोन । चित्तीं चिंता न करावी ॥ ६३ ॥
बोलोनि ऐसीं उत्तरें । किरीक्षिती ते अंतरें ।
आचारनीति शोधिती सारें । ओळख न देती आपुली ॥ ६४ ॥
पाहिली गोंदावलीची स्थिति । तैसीच येथीलही पाहती ।
पुढें गेले डांबेवाडिप्रति। चुलत भगिनीसी भेटाया ॥ ६५ ॥
दारी जाऊनि 'रघुवीर' । ऐसा केला उच्च गजर ।
'भीमाताई भिक्षा सत्वर । आणुनिया घालावी' ॥ ६६ ॥
ऐसा शब्द पडतां कानीं । भीमा दचकली मनीं ।
गोसावी कोण मजलागोनि । नामें हांका मारित ॥ ६७ ॥
बाहेर येवोनि पाहात । ओळखी कांही न लागत ।
परि आनंदलें चित्त । उगाच पाहे मुखाकडे ॥ ६८ ॥
दिव्य रूप भव्य मूर्ति । मस्तकीं जटा शोभती ।
कौपीनधारी आणि विभूति । सर्वांगासी चर्चिलीसे ॥ ६९ ॥
सद्‍गुरु वदती 'भीमाताई । सासरी तल्लीन झालीस बाई ।
ओळखी सांडिली सर्वही । माहेरघरची' ॥ ७० ॥
इतुकें परिसतां सत्वरी । गणू म्हणूनि हांक मारी ।
आनंदे नयनीं नीर धरी । गुण आठवी बाळपणींचे ॥ ७१ ॥
'कासया झालासि निष्ठूर । सोडून गेलास घरदार ।
दुखविलें सर्वांचे अंतर । काय साधिलें सांग बा; ॥ ७२ ॥
येरु वदे साधिले नाहीं । ऐसी वस्तूच नसे कांही ।
असो, आज्ञा देई लवलाहीं । मज जाणें असे बहु दूर ॥ ७३ ॥
कोणा सांगू नये वार्ता । गणपति येथें आला होता ।
सत्वरे।एन येईल मागुता । सत्य सत्य जाणावें ॥ ७४ ॥
ऐसें बोलोनि सत्वर । निघाला तो योगेश्वर ।
भगिनी हांक मारी करुणास्वर । 'सत्वर येईं परतोनि' ॥ ७५ ॥
श्रीगुरु निघाले तेथून । तीर्थें क्षेत्रें करिती भ्रमण ।
सूक्ष्मपणें अवलोकून । जनस्थिति जाणति ॥ ७६ ॥
बहुतेक असती कामासक्त । आश्रमधर्मासि विरक्त ।
धनें विंधिलें चित्त । सर्वत्रांचे सारिखें ॥ ७७ ॥
वेद अतिथि साधुसंत । असत्य मानिती पौराणमत ।
हिंसाकर्मीं प्रवर्तत । वाग्जल्प वाढला ॥ ७८ ॥
राजसत्ता विधर्मी झाली । धर्मश्रद्धा उडाली ।
समाधानापासोनि ढळली । जनता सर्व ॥ ७९ ॥
नाना प्रापंचिक आपत्ती । अपार विघ्नें आदळती ।
बुद्धि आयुष्य शरीरसंपत्ती । विलया जात चालली ॥ ८० ॥
जितुक्या सुखसोई केल्या ।तितुक्या गरजा वाढल्या ।
देह पराधीन झाला । व्यसनीं अत्यंत नागवले ॥ ८१ ॥
जगच्चालक आत्माराम । विसरतां वृथाचि श्रम ।
कोठें न मिळे आराम , त्रिखंदही शोधिल्यां । ८२ ॥
काम्यकर्में कांही राहिली । नैष्कर्म्यभाव्ना उडाली ।
पातकांची सीमा झाली । व्यभिचारकर्म वाढलें ॥ ८३ ॥
सकळांसी भ्रष्टता आली । दैवी शक्ती अदृष्य झाली ।
तेणें श्रद्धा उडोनि गेली । देववेदसंतांवरची ॥ ८४ ॥
नास्तिक बनोनि सकळ । अनुभवहीन वाग्जाळ ।
घरोघरीं ब्रहसुकाळ । वैखरीवरी राहिला ॥ ८५ ॥
अनुभवाविण निर्गुण । श्रद्धेविना सगुण भजन ।
करितां नव्हे समाधान । कोणाएकाचें ॥ ८६ ॥
सगुणीं सायुज्यता घडे । तरीच निर्गुणज्ञान जोडे ।
श्रद्धा सगुणीं पवाडे । नवविधा भक्तिमार्गें ॥ ८७ ॥
कुलशील चित्तशुद्धि । परंपरागत धर्मबुद्धि ।
लया जातां वेदविधि । यथासांग घडेना ॥ ८८ ॥
दुर्धर कलि माजला । अधर्म बहु पैसावला ।
तरुणोपाव न उरला । प्राणियांसी ॥ ८९ ॥
यास्तव सुलभ रामभजनीं । लावावें श्रीगुरुवचनीं ।
ऐसें आणोनि ध्यानीं । विचरती महीवरी ॥ ९० ॥
इथि श्रीसद्‍गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।
पुरुविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ ९१ ॥
॥ इति श्रीसद्‍गुरुलीलामृते पंचमाध्यायांतर्वतः तृतीयः समासः ॥
॥ श्रीसद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥ ॥ इति पञ्चमोऽध्यायः समाप्तः ॥