॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

नमो सद्‌गुरु योगेश्वरा । करुणाकरा परमोदारा ।
भवभीतासी थारा । आत्मरूपा ॥ १ ॥
बहुत जन्मीं जाहलो कष्टी । कामक्रोधें घातली मिठी ।
दुष्ट वासना पाठींपोटीं । लुबाडीतसे ॥ २ ॥
तेणें जाहलो भिकारी । चौर्यांशी लक्ष गेलों घरी ।
परि शांति नसे अणुभरी । कासावीस झालो ॥ ३ ॥
तंव अवचटें इये सदनीं । पावलो, तेथें श्रीमंत धनी ।
भेटला, करितो विनवणी । तळमळ निववा दातारा ॥ ४ ॥
वेदशास्त्रें वर्णिली कीर्ति । दया क्षमा बोध शांति ।
अनन्यभक्तीची संपत्ति । वसते येथ ॥ ५ ॥
कर्ण नाशिवंतदाता । सद्‌गुरु देई शाश्वता ।
पुनरपि मागण्याची आस्था । अल्पही उरेना ॥ ६ ॥
ऐसी कीर्ती परिसिली । तेव्हां धांव घेतली ।
परि द्वारीं आड पडलीं । थोर थोर ॥ ७ ॥
अविश्वासें ढकलोनि दिलें । देहलोभ पडळ आलें ।
अहंतेनें पांगुळें केलें । मजलागीं दयाळा ॥ ८ ॥
निद्रा आळस चंचल मन । आड कांटेरी कुंपण ।
अज्ञानतिमिर फिरफिरोन । अभक्तिकूपीं लोटतसे ॥ ९ ॥
पापपुण्यांच्या भगदाडी । मतांमतांच्या दरडी ।
ढकलोनी देवविती बुडी । स्वर्गनरकी ॥ १० ॥
बहुत केल्या येरझारा । अद्यापि न ये शिसारा ।
दयासिंधो सद्‌गुरुवरा । दीनाकडे पाहावें ॥ ११ ॥
दीपाजवळील पांखरें । तैसें मज जाहलें खरे ।
भाजते परि तें बरवें । मोहयोगें भासतसे ॥ १२ ॥
ऐसे मोहाचें पडळ । विवेक वैराग्य नसे बळ ।
तेणें जाहलो विकळ । दीर्घस्वरें बाहतो ॥ १३ ॥
तूं बा दीनांचा कनवाळू । धांव घेईं न करी वेळू ।
विझवी हा मायाजाळू । कृपामृत वर्षोनी ॥ १४ ॥
काकुळती वाट पाहे । काळ पाठीसी उभा आहे ।
क्षण न लागतां घालील घाये । उपेक्षा कासया मांडिली ॥ १५ ॥
भक्त थोर तेजोराशी । मी दीन म्हणोनि अव्हेरिसी ।
तरी दीनदास कां म्हणविसी । दीनानाथा गुरुराया ॥ १६ ॥
श्रवणीं मम स्वर न पडे । ऐसें म्हणता सर्वज्ञता मोडे ।
तुम्हांसी अज्ञेय मागें पुढें । कोठेंही असेना ॥ १७ ॥
जरी म्हणाल साधनबळें । दवडावीं सर्व किडाळें ।
तरी मायामोहें मज आंधळें । केलें असे जी दयाळा ॥ १८ ॥
आंधळ्या- पांगळ्यांचा । आधार तूं एक साचा ।
यास्तव दीनवाचा तुजसी आहीं बाहतो ॥ १९ ॥
धांव धांव गुरुराया । मायेनें आणिले आया ।
आठविलें तव पाया । आतां उपेक्षा न करावी ॥ २० ॥
स्वामी जरी उपेक्षिती । मग आधार नसे त्रिजगतीं ।
म्हणोनि येतों काकुळती । कृपादृष्टीं विलोकावें ॥ २१ ॥
जरी म्हणाल पोपट । मुमुक्षुत्व नसेल धीट ।
तरी हा दारींचा भाट । ब्रीद राखा आपुलें ॥ २२ ॥
मायेनें त्यजिलें बाळासी । कोणी भेटेल मावशी ।
रायें त्यजितां प्रजेसी । देव साह्य करील ॥ २३ ॥
परि तुम्ही टाकिल्यावरी । थारा न मिळे अवनीवरी ।
म्हणोनि विनवणी आदरीं । मायबापा गुरुराया ॥ २४ ॥
आठवावे तुझे पाय । अन्य न जाणें उपाय ।
जाणोनि देईं सोय । चरणांवरी ॥ २५ ॥
मागील अध्यायी कथा । सद्‌गुरु निघाले सांडोनि ममता ।
दामू वामन संगती असतां । पावले करवीरनगरीं ॥ २६ ॥
अयाचित भोजन करिती । परस्परें साह्य होती ।
सतेज दिसे गणपती । मोहवी मन जनाचें ॥ २७ ॥
कोणी पक्वान्नें ओपिती । कोणी येऊन दर्शन घेती ।
कोणी पाहोन आश्चर्य करिती । तपस्तेज म्हणती हे ॥ २८ ॥
देखोनि गणपतीचे गुण । दत्तक घेऊं आपण ।
म्हणोनि गुरुजी कोणी भावसंपन्न । अत्याग्रह मांडिला ॥ २९ ॥
सद्‌गुरु सत्वर निघाले तेथुनी । इकडे जगदंबाभेट घेउनी ।
दामू आला परतोनि । गृहीं वृत्तांत निवेदिला ॥ ३० ॥
वामनबुवा म्हासुर्णेकर । पुढें कांही दिवस बरोबर ।
होते तेही माघार । घेऊन आले गृहासी ॥ ३१ ॥
इकडें काय झालें गोंदावलीं । दोन प्रहर वाट पाहिली ।
मग माउली सचिंत झाली । बाळ कोठे दिसेना ॥ ३२ ॥
रावजी झाले चिंताक्रांत । ग्राम समस्त धुंडाळित ।
नदीतीरीं जावोनि पाहात । बैसला असेल एकांतीं ॥ ३३ ॥
रानोमाळीं शोधिती । गांवोगांवी दूत प्रेषिती ।
परि कोठें न दिसे गणपती । दुःख करिती अनिवार ॥ ३४ ॥
अज्ञान सान बालक । सोडोनि गेला गृहसुख ।
कोण करील त्याचे कौतुक । खाऊं जेवूं घालील ॥ ३५ ॥
ऊन पाऊस थंडी वारा । कोण देईल निवारा ।
नयनीं लोटती अश्रुधारा । पुत्रस्नेहें ॥ ३६ ॥
कोणी नाही मारिलें । अथवा रागें भरिले ।
कोण्याकारणें रुसोनि गेलें । सोडोनि आम्हां पाडस ॥ ३७ ॥
आमुचे जीवींचे जीवन । सद्गुणी चातुर्याची खाण ।
भगवद्भजनी अनन्य । कोठें गेला कळेना ॥ ३८ ॥
देवानें दृष्टांत दिला । सिद्धपुरुष होईल भला ।
साधन साधावया गेला । गृहत्याग करूनी ॥ ३९ ॥
कांही तर्क चालेना । गुण आठविती नाना ।
कोणी शोधूनि सांगा ना । पुत्रवार्ता ॥ ४० ॥
ऐसे दुःख बहुपरी । करूं लागले ते अवसरीं ।
जमोनि बोधिती शेजारी । भेटी येईल मागुता ॥ ४१ ॥
तो सद्वर्तनी चतुर । कदा न करी अविचार ।
भेटेल तुम्हांसी सत्वर । चिंता न करावी ॥ ४२ ॥
माता पिता मित्रगण । समस्त होती उद्विग्न ।
पाडस चुकतां जैसी जाण । धेनू फोडी हंबरडा ॥ ४३ ॥
तव दामू परतोनि आला । गृहीं वृत्तांत निवेदिला ।
सद्‌गुरु शोधासी गेला । तुमचा सुत ॥ ४४ ॥

परिसोनि ऐसी वार्ता । शोधूं धावले सद्गुणी सुता ।
मार्गीं अवचित भेटतां । घेवोनि आले गृहासी ॥ ४५ ॥
कांही दिवस राहोनि । पुनरपि गेला निघोनि ।
शोक करिती जनक जननी । हातीं न लागे पुत्र हा ॥ ४६ ॥
दामू वामन शांतविती । त्यासी कोठेंही नसे कमती ।
बहुत जन दर्शन घेती । आयती पुरविती अनेक ॥ ४७ ॥
तो ज्ञानी वैराग्ययुक्त । श्रीगुरूसी शोधित ।
येईल पुरल्यावरी हेत । तुम्ही चिंता न करावी ॥ ४८ ॥
सद्‌गुरुभेटीवांचून । गणपती न ये परतोन ।
निश्चय मनीं धरून । समाधान मानिती ॥ ४९ ॥
इकडे गणपती बाळ । फिरतसे रानोमाळ ।
कोठें सद्‌गुरु दयाळ । भेटतील कीं ॥ ५० ॥
नाना तीर्थे नाना देश । गिरिगव्हरे विशेष ।
नदीतटाकीं बहुवस । शोधित फिरे ॥ ५१ ॥
शास्त्री पंडित वैदिक । अध्यात्मवादी पुराणिक ।
भजनी गोसावी भाविक । योगी आणि हठयोगी ॥ ५२ ॥
मठपती फडपती हरिदास । संन्यासी आणि परमहंस ।
गृहधर्मी परि उदास । संतचरणीं सादर जे ॥ ५३ ॥
तैसे गुरुपरंपरागत । गुरुभक्त हरिहरभक्त ।
ब्रह्मचारी कर्मठ शाक्त । शुद्ध ज्ञानी वैरागी ॥ ५४ ॥
बाह्य वेडे अंतरी शाहाणे । राजयोगी अलिप्तपणे ।
करिती जे तीर्थाटनें । सिद्धि चमत्कार दाविते ॥ ५५ ॥
ऐसियांचिया घेती भेटी । करिती तयांसवे गोष्टी ।
न्याहाळिती सूक्ष्मदृष्टी । सत्यासत्य ॥ ५६ ॥
कोणी मानाचे भुकेले । कोणा धनानें भुलविलें ।
किती स्त्रीसंगें भ्रष्टले । सोंग राहिलें केवळ ॥ ५७ ॥
कित्येक बोलती जैसे भाट । अनुभवहीन धीट पाठ ।
मधुर गायनीं लाविती चट । भाविकांसी ॥ ५८ ॥
कित्येक सिद्धि उपभोगिती । तेणेंचि समाधान मानिती ।
कित्येक धर्म उच्छेदिती । म्हणती आम्ही अद्वैती ॥ ५९ ॥
साधुत्वाचें नांवाखाली । दुष्कर्में कोणी झांकिली ।
वरी दिसलीं भलींभलीं । कवंडळासारिखी ॥ ६० ॥
योगभ्रष्ट कोणी झाले । उपासनेविण ज्ञान बोले ।
वैराग्य नाहीं देखिले । देहासक्त ॥ ६१ ॥
कांहीं ते उदरदास । म्हणती आम्ही हरिदास ।
मोलें ज्ञान विक्रयास । मांडिती बाजारीं ॥ ६२ ॥
जें मोलें विकतां न ये । कोणी कोणा देतां न ये ।
वासना जिंकोन जो जाये । तयासीच प्राप्त ॥ ६३ ॥
कित्येक वडिलोपार्जित साधु । वैराग्योपासना ना बोधु ।
अहंकारी स्वयंसिद्धु । म्हणती आम्ही ॥ ६४ ॥
गायनाचे भोक्ते कोणी । लक्ष वेधिलें सुरांनी ।
दुरी राहिला चक्रपाणी । नाठवें जया ॥ ६५ ॥
कित्येक अत्यंत कर्मठ । संशयें ग्रासिले सगट ।
दयेची झाली ताटातूट । कर्मही सांग घडेना ॥ ६६ ॥
कोणी संपत्तिचे बळें । साधुत्वाचे करिती चाळे ।
अंतरीं भाव ते वेगळे । बाजारी दिसती ॥ ६७ ॥
असो ऐसे बहुत प्रकार सांगतां न ये अनिवार ।
भोळ्या भाबड्यां चमत्कार । दावोनि नादीं लाविती ॥ ६८ ॥
बाह्य सोंग संपादिती । अंतरें मलिन राखिती ।
पुढें आतां ऐसीचि स्थिती । होणार आहे ॥ ६९ ॥
क्वचित् स्थळी भगवद्भक्त । हरि जयांचा अंकित ।
भक्तिज्ञानवैराग्ययुक्त । त्यांचीं लक्षणें अवधारा ॥ ७० ॥
नित्य तृप्त ज्यांचे चित्त । जे पूर्ण ज्ञानी विरक्त ।
निःसंदेही गुणातीत । ब्रह्मानंदीं अनन्य ॥ ७१ ॥
आशासूत्र जळोनि गेले । चित्त चैतन्यचि झालें ।
लोकेषणेसी न वंचले । निरहंकृती ॥ ७२ ॥
देही असोनी विदेही । द्वेष मत्सर मुळीं नाहीं ।
भूतीं भगवद्रूप पाही । सहज समाधी भोगिती ॥ ७३ ॥
जाणोनि निर्गुणाची खूण । सगुणभक्ति करी गहन ।
निरालस्य निर्विकार मन । स्थिरबुद्धी जयाची ॥ ७४ ॥
दया-शांतीचा पुतळा । चौदा विद्या चौसष्ट कळा ।
जाणोनि राहे वेगळा । प्राकृताऐसा ॥ ७५ ॥
चौंदेहाचा केला अंत । प्रारब्धें देह वर्तत ।
ऊर्मि निमाल्या समस्त । हर्ष ना विषाद ॥ ७६ ॥
ताप न होई इतरांसी । इतरांपासोन जयासी ।
शांति नांदे अहर्निशी । अंतर्बाह्य ॥ ७७ ॥
ऐसेही भेटती कोणी । तेथें तेथें जावोनि ।
हस्तद्वय जोडोनि । म्हणे विवेकी बाळ । ७९ ॥
प्रश्न पाहोनि चकित होती । कांही वर्म जाणती ।
कांही उगेच उपहासिती । बालबुद्धि म्हणोनी ॥ ८० ॥
जे कां ज्ञानी भगवद्भक्त । ते म्हणती सद्‌गुरुपदांकित ।
होतां येतील समस्त । विद्या तुज ॥ ८१ ॥
पहा हो याची विरक्ती । शमदमादि संपत्ती ।
ज्ञान पाहतां वेडावती । थोर थोर ॥ ८२ ॥
कामक्रोधादि जिंकिले । गृहपाशही तोडिले ।
देहदंडण बहु केलें । अल्पवयीं ॥ ८३ ॥
दिसती तरी वज्रदेही । उन्मत्तपणा मुळीं नाही ।
बाल फिरे सकल मही । सद्‌गुरुपद शोधित ॥ ८४ ॥
काशीपासोन रामेश्वर । बहुत केली येरझार ।
तीर्थें क्षेत्रें समग्र । शोधिलीं गुरुकारणें ॥ ८५ ॥
रामेश्वरा अर्पिली गंगा । सेतु नेला प्रयागा ।
सप्तपुर्या ज्योतिर्लिंगा । चहूं धाम शोधिले ॥ ८६ ॥
मार्गीं फलाहार करावा । सिद्ध साधक धुंडावा ।
मुखीं रघुवीर गावा । ऐसा क्रम चालिला ॥ ८७ ॥
मार्गीं भेटले बहुत । मुमुक्षु साधक संत ।
कांहीं भेटींचे वर्णन येथ । करूं विशद ॥ ८८ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते चतुर्थाध्यायांतर्गतः प्रथमः समासः ॥
॥ श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥