॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

जयजय श्रीज्ञानसूर्या । सच्चिदानंदा गुरुराया ।
अवस्था भेदोनि तुर्या । सहजस्थितिनिवासा ॥ १ ॥
तुझिय कृपाप्रकाशें । वस्तुजात तितुकी दिसे ।
स्पष्टपणें उमजत असे । नित्यानित्य ॥ २ ॥
उदय होतां गभस्ती । डोळस क्रिया चालती ।
अज्ञानाची निवृत्ति । होत असे ॥ ३ ॥
तैसा सद्गुनरु दिनकर । दवडी अज्ञान अंधकार ।
भाविकांसी पैलपार । ज्ञानतेजे पाववी ॥ ४ ॥
जे अज्ञानरजनी निजेले । स्वस्वरूप विसरले ।
जन्ममरणस्वप्नीं भ्रमले । सदोदित ॥ ५ ॥
कोणी अहंकारे उन्मत्त होती । घरघरां घोरों लागती ॥
तस्कर हिरावोनि घेती । अर्थ ज्यांचे ॥ ६ ॥
कित्येक अंधारी फिरती । सर्प विंचू दंश करिती ।
दुःखें तळमळोनि पडती । अधोभागीं ॥ ७ ॥
लोभमोहाचेनि नेटें । स्वप्नवैभव खरें वाटे ।
सवेंचि जातां भ्रष्टे । वृत्ति जयांची ॥ ८ ॥
कित्येक नृप थोर थोर । स्वप्नीं भिक्षा दारोदार ।
मागोनि भरती उदर । हारपले स्वसत्ते ॥ ९ ॥
मुमुक्षु अत्यंत बिहाले । जन्ममृत्युपिशाच्च देखिलें ।
चातकापरी पाहों लागले । वाट उदयाची ॥ १० ॥
विषयपरागाचेनि संगें । कमलसुमनीं गुंतले भुंगे ।
उदय होतांचे वेगें । मुक्त होती ॥ ११ ॥
दक्षाचियें पोटीं । उद्यमाची आवडी मोठी ।
परि अंधाराची मिठी । कांही न चाले ॥ १२ ॥
तैसे बद्ध मुमुक्षु अंध । झाले असती सखेद ।
जंव ज्ञानसूर्य गुरुपद । उदय न पावे ॥ १३ ॥
तमीं दाटलें चित्त । मोहानें भ्रमोनि बरळत ।
तयां सद्गुंरु अभय देत । ज्ञानज्योती उजळोनि ॥ १४ ॥
कैसें नवल उदयाचें । नाशिले विकार त्रिगुणांचे ।
तुर्यातीत अवस्थेचें । ज्ञान होय ॥ १५ ॥
तम म्हाणजे अंधकार । दीपतेज रजोविकार ।
सत्त्व चांदणे निर्धार । लया गेलें ॥ १६ ॥
सर्वसाक्षिणी तुर्या अवस्था । येतसे साधकांचे हातां ।
भवसिंधु तरूनि जातां । सुलभ होय ॥ १७ ॥
अरुणोदयाचे संधी । अनुतापें जैं चित्तशुद्धी ।
तैं ज्ञानोदय कृपानिधी । सद्गुुरुनाथ ॥ १८ ॥
मग वासना निमाली । मना उन्मनता आली ।
ज्ञानदृष्टी पैसावली । भूतीं देखे भगवंत ॥ १९ ॥
तैसी भक्ति घर रिघे । वैराग्य रोमरंध्रीं जागे ।
ज्ञानरूप होवोनि अंगें । सहजानंदी निमग्न ॥ २० ॥
ऐसा ज्ञानसूर्य गुरुवर । मुमुक्षुचातकां आधार ।
निजसखा हाचि निर्धार । इतर सर्व मायिक ॥ २१ ॥
रविहूनि तेजाळ । परि उष्ण ना शीतळ ।
विकाररहित निर्मळ । सहज समाधी ॥ २२ ॥
उदयास्त पावे भास्कर । सद्गु रु नित्य निरंतर ।
आदिमध्यान्तविकार । नाहीं तेथें ॥ २३ ॥
उदय होतां गभस्ती । सत्यासत्य क्रिया चालती ।
होतां सद्गुभरुप्राप्ती । विमलमार्गी पवाडे ॥ २४ ॥
उदय पावले सद्गु्रु । लीला तयांची आदरूं ।
साष्टांगी वंदन करूं । प्रेमळ भावें ॥ २५ ॥
मागां श्रोतीं जे पुसिलें । गुरुलीला विशद बोलें ।
सप्रेम वंदोनि पाउलें । निरूपिजेल ॥ २६ ॥
येरवीं सांग गुरुकथा । गुरुवांचोनि दुजा न वक्ता ।
परि व्हावया समाधान चित्ता । आला प्रसाद अंगीकारूं ॥ २७ ॥
अनंतकोटि ब्रह्मांड । माजीं पृथ्वी नवखंड ।
त्यांतील जें भ्रतखंड । पुण्यभूमी ॥ २८ ॥
जें धनधान्यादिकें समृद्ध । सुवर्णभूमी नामें प्रसिद्ध ।
जेथें मूर्तिमंत वेद । नांदतसे ॥ २९ ॥
जें विद्येचे माहेत । ज्ञानाचें असे कोठार ।
सत्त्वगुणें केलें घर । पुण्यक्षेत्र म्हणोनि ॥ ३० ॥
हरिहरादिक मूर्ति । नित्य नूतन अवतार घेती ।
दुष्टां छेदोनि सुखी करिती । सर्व जन ॥ ३१ ॥
कृषीवल नांगरी शेत । हरळी कुंदा काढीत ।
उत्तम पिकें होय युक्त । भूमिका जेवीं ॥ ३२ ॥
तैसीं हरिहरादिक भले । वेळोवेळां काढिती किडाळें ।
श्रेष्ठ पुरुष सत्त्वागळे । प्राप्त होती ॥ ३३ ॥
भगीरथें गंगा आणिली । सदाशिवें वसति केली ।
पुंडलिकें विटे माउली । भक्तजनां आधार ॥ ३४ ॥
कोणी सूर्यातें झांकिती । देवशत्रु विदारिती ।
कोणी समुद्र प्राशिती । तपोबळें ॥ ३५ ॥
कित्येक देवांशीं झुंजती । त्रिलोकीं सत्ता स्थापिती ।
कोणी धैर्याची मेरुमूर्ति । होऊनि गेले ॥ ३६ ॥
विश्ववायु निरोधी कोणी । प्रतिसृष्टि निर्मिती ज्ञानी ।
कित्येक स्वस्वरूपा पावोनि । निश्चल झाले ॥ ३७ ॥
कोणी निर्जीवा चालवी । पशुमुखें वेद बोलवी ।
स्वर्गींचे पितर जेववी । प्रत्यक्ष येथें ॥ ३८ ॥
देहाच्या करी पुष्पें तुलसी । देहासहित वैकुंठवासी ।
पाषाणमुखीं ग्रासासी । घाली कोणी ॥ ३९ ॥
ऐसा जो कां पुण्यदेश । भक्तिभावें पावन विशेष ।
नाना तीर्थांचे प्रदेश । जया ठायीं ॥ ४० ॥
तयाचे दक्षिणदिग्भागीं । कृष्णा गोदा चालिल्या वेगीं ।
पावन करित भेटीलागीं । सरित्पतीच्या ॥ ४१ ॥
महाराष्ट्र नामें देश । दोन्ही नद्या मध्यप्रदेश ।
माणगंगातटाक विशेष । माण नामें प्रसिद्ध ॥ ४२ ॥
ऐशिया माणदेशीं । गोंदावलें नाम ग्रामासी ।
बुद्रुक संज्ञा जयासी । तें सद्गुरूंचें जन्मस्थान ॥ ४३ ॥
पूर्वदिशे पंढरपूर । सहा योजनें असे दूर ।
मार्गीं जो कां सिद्धेश्वर । म्हसवडीं नांदे प्रसिद्ध ॥ ४४ ॥
दक्षिणेसी शुकस्थान । दुजें कुरोली सिद्ध जाण ।
सिंहनाद होतो गहन । परम पावन क्षेत्र जें ॥ ४५ ॥
पश्चिमे वेरळातीरासी । नागनाथ क्षेत्र परियेसीं ।
उत्तरे शिखर शिंगणापुरासी । कैलासपती नांदतसे ॥ ४६ ॥

माणगंगातीरासी । ज्ञानवापी संगमासी ।
पुण्यक्षेत्रीं गोंदावलीशीं । भीमाशंकर स्थान असे ॥ ४७ ॥
असो ऐशिया क्षेत्रांत । विप्रकुटुंब नांदत ।
'घुगरदरे' उपनाम विख्यात । पूर्वीं होतें प्रसिद्ध ॥ ४८ ॥
अंगिकारिली जैं वृत्ती । कुलकर्णी ऐसें बाहती ।
इनाम मिळविली शेती । इनामदार कोणी म्हणे ॥ ४९ ॥
देशस्थ यजुर्वेदी बाह्मण । शाखा असे माध्यंदिन ।
वसिष्ठ गोत्र असे जाण । सुप्रसिद्ध तें ॥ ५० ॥
उदरनिर्वाहापुरती । लेखनवृत्ती आदरिती ।
गृहस्थाश्रमीं वर्तती । नीतिन्यायें ॥ ५१ ॥
जयांचे कुळीं दैवत । मुख्यत्वें असे पंढरीनाथ ।
शुद्ध एकादशी नेमस्त । वारी जयांची ॥ ५२ ॥
नित्य होत हरिभजन । आवडी नामसंकीर्तन ।
मुद्रा माळा हें भूषण । असे जयांचें ॥ ५३ ॥
वंशवृक्ष विस्तारला । फलपुष्पभारें शोभला ।
लिंगोपंत नामें भला । पुरुष झाला विख्यात ॥ ५४ ॥
संपत्ति जयाची आगळी । उत्तरोत्तर वाढली ।
धान्यादिकें समृद्धी झाली । बहुप्रकारें ॥ ५५ ॥
सुंदर गाई वांसरें । महिषी वृषभ जनावरें ।
शेळ्या आणि कोंकरें । कितीएक ॥ ५६ ॥
दासदासी कुलवाडे । शेती चालली धडाडे ।
धनधान्याचा ढीग पडे । भाग्यवंत ॥ ५७ ॥
ग्रामाधिकार यथान्याय । चालवी, न करी अन्याय ।
अधिकारीवर्ग गुण गाय । बहुप्रकारें ॥ ५८ ॥
संपत्ति घरीं पाणी भरी । आणि परमार्थी आवडी भारी ।
दोन्ही नांदती एकसरी । ऐसें स्थळ दुर्मिळ ॥ ५९ ॥
लक्षीमदें नर धुंद होती । लक्ष्मीनायका विसरती ।
न कळे धर्माधर्म नीति । विषयभोगीं अतृप्त ॥ ६० ॥
स्वेच्छाचारे वर्तती । सुज्ञासी धर्मवेडा म्हणती ।
आयुष्य जाईल विलयाप्रती । ऐसें स्वप्नीं न ये कदा ॥ ६१ ॥
जेथें श्री आणि श्रीधर । उभय कार्य चाललें थोर ।
तो भगवदंश निर्धार । सत्य सत्य जाणावा ॥ ६२ ॥
लिंगोपंत अत्यंत सात्त्विक । गृहधर्म पाळी अशेख ।
अतिथिसेवा निःशंक । अत्यादरें करितसे ॥ ६३ ॥
पंढरीकुलधर्म घरीं । नित्य नेमें वारी करी ।
भजन कळाकुसरीं । टाळ वीणा मृदंग ॥ ६४ ॥
प्रातःकाळी करूनि स्नान । ब्रह्मकर्म देवतार्चन ।
भगवद्गीता करी पठण । अतिप्रीतीं ॥ ६५ ॥
नित्य हरिपाथ वाची । आल्या अतिथा अन्न वेचीं ।
आवडी अध्यात्मश्रवणाची । जयालागीं ॥ ६६ ॥
रात्रौ हरिभजनीं सादर । वाणी जयाची मधुर ।
प्रेमें वाहे नयनीं नीर । नाचतसे प्रेमभरें ॥ ६७ ॥
भगवच्चरणी अढळ लक्ष । प्रपंची उद्यमी अति दक्ष ।
दीनाचा घेऊनी पक्ष । युक्तिप्रयुक्तीं सांभाळी ॥ ६८ ॥
भार्या राधा पतिव्रता । पतिवांचूनि देवता ।
न मानी जी तत्त्वतां । एकनिष्ठ सेवा करी ॥ ६९ ॥
गृहीं गृहिणी शोभली । बाह्य कीर्ति पैसावली ।
तया भाग्याची साउली । इच्छिती जन ॥ ७० ॥
संसार थोर चालला । संतती-संपत्तीनें भरला ।
रावजी नामें पुत्र झाला । स्थिरबुद्धी ॥ ७१ ॥
विद्या वृत्ति-व्यवहार । शिकवोनि केला थोर ।
मग विवाहाचा विचार । करों लागले ॥ ७२ ॥
वर पहावया अनेक । गांवोगांवचे येती लोक ।
विद्या वैभव वागणूक । वररूप पाहती ॥ ७३ ॥
कोणी वैभव वांछिती । कोणी वयसीमा पाहती ।
कोणी शरीरसंपत्ति । आणि स्वरूप ॥ ७४ ॥
कोणी म्हणती पाहिजे वर केवळ । नको सासूसासर्यांचा छळ ।
नणंदा-जावांचा जोंजाळ । असूंच नये ॥ ७५ ॥
म्हणती वर विद्वान् असावा । कोणी म्हणे उद्यमी असावा ।
धारिष्टें असावा बरवा । सकलां ठायीं ॥ ७६ ॥
कोणी म्हणे भलतें झालिया । स्थावर असावें खाया ।
हिस्सेरशीनें जांवया । काय येईल ॥ ७७ ॥
कित्येक जे बिडालबुद्धी । विक्रये खाती द्रव्यनिधी ।
असेल जें जें प्रारब्धीं । तैसें कन्येचें होईल ॥ ७८ ॥
न पाहती वयसीमा । कुल विद्या आणि आरामा ।
कन्याविक्रयी अधमाधमा । अधोगती होतसे ॥ ७९ ॥
कित्येक धनानें भुलले । अधर्माचे पाये घातले ।
कुलवंत सात्त्विक भले । विरळा शोधी ॥ ८० ॥
असो ऐसी लोकस्थिती । नोवर्या सांगोन येती ।
लिंगोपंत विचारी चित्तीं । वधू कैसी योजावी ॥ ८१ ॥
मातुलगृहींचे आचार । संतती करिते अंगीकार ।
जाणोनि हा आधार । सूक्ष्मदृष्टीं न्याहाळी ॥ ८२ ॥
कुलवंत बुद्धिवंत । आचारशील दयावंत ।
विवेकी आणि भगवद्भक्त । असतां भली ॥ ८३ ॥
अधर्में धन मेळविती । धार्मिकाचा आव आणिती ।
धना पाहुनी भुलती । कितीएक ॥ ८४ ॥
अथवा धनाचे मदभारें । वागती नाना कुविचारें ।
म्हणोनि सूक्ष्मविचारें । निरीक्षण करी ॥ ८५ ॥
दैवयोगें दारिद्र्य आले । नीतीनें पाहिजे भोगिलें ।
कुनीतीकरितां गेलें । श्रेष्ठत्व कुळाचें ॥ ८६ ॥
पूर्वजांची महाव्याधी । क्वचित् संततीसी बाधी ।
यास्तव तो सूक्ष्मबुद्धी । शोधीतसे ॥ ८७ ॥
वाघमारे कलढोणकर । सात्विक सज्जन इनामदार ।
नारायणकन्या उपवर । निश्चित केली ॥ ८८ ॥
विवाहसमारंभ केला । वधूप्रवेश गृहीं झाला ।
गीतानामें पाचारिती जिला । उभयकुलोद्धारक ती ॥ ८९ ॥
लिंगोपंत वृद्ध झाले । प्रपंच करोनि थकले ।
रावजीहातीं काज दिलें । नीतिन्यायें सांभाळीं ॥ ९० ॥
मज आले वृद्धपण । हरिचिंतनावांचूनि जाण ।
आतां काज नसे अन्य । उचित बापा ॥ ९१ ॥
इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते द्वितीयाध्यायांतर्गतः प्रथमः समासः ॥
श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥