श्रीनारायण उवाच
वर्णानां शक्तयः काश्च ताः शृणुष्व महामुने ।
वामदेवी प्रिया सत्या विश्वा भद्रविलासिनी ॥ १ ॥
प्रभावती जया शान्ता कान्ता दुर्गा सरस्वती ।
विद्रुमा च विशालेशा व्यापिनी विमला तथा ॥ २ ॥
तमोऽपहारिणी सूक्ष्मा विश्वयोनिर्जया वशा ।
पद्मालया परा शोभा भद्रा च त्रिपदा स्मृता ॥ ३ ॥
चतुर्विंशतिवर्णानां शक्तयः समुदाहृताः ।
अतः परं वर्णवर्णान्व्याहरामि यथातथम् ॥ ४ ॥
चम्पका अतसीपुष्पसन्निभं विद्रुमं तथा ।
स्फटिकाकारकं चैव पद्मपुष्पसमप्रभम् ॥ ५ ॥
तरुणादित्यसङ्काशं शङ्खकुन्देन्दुसन्निभम् ।
प्रवालपद्यपत्राभं पद्मरागसमप्रभम् ॥ ६ ॥
इन्द्रनीलमणिप्रख्यं मौक्तिकं कुङ्कुमप्रभम् ।
अञ्जनाभं च रक्तं च वैदूर्यं क्षौद्रसन्निभम् ॥ ७ ॥
हारिद्रं कुन्ददुग्धाभं रविकान्तिसमप्रभम् ।
शुकपुच्छनिभं तद्वच्छतपत्रनिभं तथा ॥ ८ ॥
केतकीपुष्पसंकाशं मल्लिकाकुसुमप्रभम् ।
करवीरश्च इत्येते क्रमेण परिकीर्तिताः ॥ ९ ॥
वर्णाः प्रोक्ताश्च वर्णानां महापापविशोधनाः ।
पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाश एव च ॥ १० ॥
गन्धो रसश्च रूपं च शब्दः स्पर्शस्तथैव च ।
उपस्थं पायुपादं च पाणी वागपि च क्रमात् ॥ ११ ॥
प्राणं जिह्वा च चक्षुश्च त्वक्श्रोत्रं च ततः परम् ।
प्राणोऽपानस्तथा व्यानः समानश्च ततः परम् ॥ १२ ॥
तत्त्वान्येतानि वर्णानां क्रमशः कीर्तितानि तु ।
अतः परं प्रवक्ष्यामि वर्णमुद्राः कमेण तु ॥ १३ ॥
सुमुखं सम्पुटं चैव विततं विस्मृतं तथा ।
द्विमुखं त्रिमुखं चैव चतुःपञ्चमुखं तथा ॥ १४ ॥
षण्मुखाधोमुखं चैव व्यापकाज्जलिकं तथा ।
शकटं यमपाशं च ग्रथितं सन्मुखोन्मुखम् ॥ १५ ॥
विलम्बं मुष्टिकं चैव मत्स्यं कूर्मं वराहकम् ।
सिंहाक्रान्तं महाक्रान्तं मुद्गरं पल्लवं तथा ॥ १६ ॥
त्रिशूलयोनी सुरभिश्चाक्षमाला च लिङ्गकम् ।
अम्बुजं च महामुद्रास्तुर्यरूपाः प्रकीर्तिताः ॥ १७ ॥
इत्येताः कीर्तिता मुद्रा वर्णानां ते महामुने ।
महापापक्षयकराः कीर्तिदाः कान्तिदा मुने ॥ १८ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां
द्वादस्कन्धे गायत्रिशक्त्यादिप्रतिपादनं नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥
शक्ती, तत्त्वे, मुद्रा
[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]
श्रीनारायण म्हणाले, ''हे महामुने, वर्णांच्या शक्ती कोणत्या, ते आता सांगतो. वामदेवी, प्रिया, सत्या, विश्वा, भद्रविलासनी, प्रभावती, जया, शांता, कांता, दुर्गा, सरस्वती, विद्रुमा, विशाला, ईशा, व्यापिनी, विमला, तमोपहारिणी, सूक्ष्मा, विश्वयोनी स्वतंत्र जया, पद्मालया, परा, शोभा, भद्रा, त्रिपद या चोवीस वर्षांच्या यथाक्रम शक्ती आहेत.
आता वर्णांचे रंग ऐक. चाफा, जवस यांच्या पुष्याप्रमाणे, लाल स्फटिकाप्रमाणे, कमलपुष्पाप्रमाणे तेजस्वी, सकाळच्या सूर्याप्रमाणे, शंख किंवा कुंद याप्रमाणे, लाल, कमलपत्राप्रमाणे, पद्यरागाप्रमाणे, इंद्रनीलमण्यासारखा, कुंकुमासारखा, अंजनासारखा लाल, वैडूर्यमण्याप्रमाणे, मधासारखा, हरिद्रेसारखा, कुंद व दूध यांप्रमाणे सूर्य तेजाप्रमाणे, पोपटाच्या पुच्छाप्रमाणे, शतपत्रासारखा, केतकी पुष्पाप्रमाणे, मोगरीच्या फुलासारखा, करवीर पत्राप्रमाणे असे हे चोवीस रंग आहेत.
हे पापशुद्धी करणारे अक्षरांचे वर्ण सांगितले. पृथ्वी, आप, तेज, वायु आणि आकाश, रस, रूप, शब्द, स्पर्श, उपस्थ, पायू, पाद, हस्त, वाणी, प्राण, त्वक्, जिव्हा, श्रोत्र, प्राण, अपान, व्यान, समान ही वर्णांची तत्वे होत. आता वर्णांच्या मुद्रा सांगतो.
संमुख, संपुट, वितत, विस्तृत, द्विमुख, त्रिमुख, चतुर्मुख, पंचमुख, षण्मुख, अधोमुख, व्यापकांजलिक, शंकट, यमपाश, ग्रंथित, सन्मुख, उमुख, विलंब, मुष्टिस, मत्स्य, कूर्म, वराहक, सिंहाक्रांत, महाक्रांत, मुद्गर, पल्लव, त्रिशूल, योनी, सुरभी, अक्षमाला, लिंगक, अबुज या महामुद्रा होत. त्रिशूलापासूनच्या सहा मुद्रा गायत्रीच्या चवथ्या पादाच्या आहेत.
हे नारदमुने, या क्रमाने वर्णांच्या मुद्रा सांगितल्या. ह्या महापापाचा क्षय करतात. कीर्ती व कांती देतात.
