श्रीनारायण उवाच
अथातः श्रूयतां चित्रं देवीमाहाक्त्यमुत्तमम् ।
अङ्‌गपुत्रेण मनुना यथाऽऽप्तं राज्यमुत्तमम् ॥ १ ॥
अङ्‌गस्य राज्ञः पुत्रोऽभूच्चाक्षुषो मनुरुत्तमः ।
षष्ठः सुपुलहं नाम ब्रह्मर्षिं शरणं गतः ॥ २ ॥
ब्रह्मर्षे त्वामहं प्राप्तः शरणं प्रणतार्तिहन् ।
शाधि मां किङ्‌करंस्वामिन् येनाहं प्राप्नुयां श्रियम् ॥ ३ ॥
मेदिन्याश्चाधिपत्यं मे स्याद्यथावदखण्डितम् ।
अव्याहतं भुजबलं शस्त्रास्त्रनिपुणं क्षमम् ॥ ४ ॥
सन्ततिश्चिरकालीनाप्यखण्डं वय उत्तमम् ।
अन्तेऽपवर्गलाभश्च स्यात्तथोपदिशाद्य मे ॥ ५ ॥
इत्येवं वचनं तस्य मनोः कर्णपथेऽभवत् ।
प्रत्युवाच मुनिः श्रीमान् देव्याः संराधनं परम् ॥ ६ ॥
राजन्नाकर्णय वचो मम श्रोत्रसुखं महत् ।
शिवामाराधयाद्य त्वं तत्प्रसादादिदं भवेत् ॥ ७ ॥
चाक्षुष उवाच
कीदृगाराधनं देव्यास्तस्याः परमपावनम् ।
केनाकारेण कर्तव्यं कारुण्याद्वक्तुमर्हसि ॥ ८ ॥
मुनिरुवाच
राजन्नाकर्ण्यतां देव्याः पूजनं परमव्ययम् ।
वाग्भवं बीजमव्यक्तं सञ्जप्यमनिशं तथा ॥ ९ ॥
त्रिकालं सञ्जपन्मर्त्यो भुक्तिमुक्ती लभेत्तु हि ।
न बीजं वाग्भवादन्यदस्ति राजन्यनन्दन ॥ १० ॥
जपात्सिद्धिकरं वीर्यबलवृद्धिकरं परम् ।
एतस्य जापात्पाद्मोऽपि सृष्टिकर्ता महाबलः ॥ ११ ॥
विष्णुर्यज्जपतः सृष्टिपालकः परिकीर्तितः ।
महेश्वरोऽपि संहर्ता यज्जपादभवन्नृप ॥ १२ ॥
लोकपालास्तथान्येऽपि निग्रहानुग्रहक्षमाः ।
यदाश्रयादभूवंस्ते बलवीर्यमदोद्धताः ॥ १३ ॥
एवं त्वमपि राजन्य महेशीं जगदम्बिकाम् ।
समाराध्य महर्द्धिं च लप्स्यसेऽचिरकालतः ॥ १४ ॥
एवं स मुनिवर्येण पुलहेन प्रबोधितः ।
अङ्‌गपुत्रस्तपस्तप्तुं जगाम विरजां नदीम् ॥ १५ ॥
स च तेपे तपस्तीव्रं वाग्भवस्य जपे रतः ।
बीजस्य पृथिवीपालः शीर्णपर्णाशनो विभुः ॥ १६ ॥
प्रथमेऽब्दे पल्लवाशो द्वितीये तोयभक्षणः ।
तृतीयेऽब्दे पवनभुक् तस्थौ स्थाणुरिवाचलः ॥ १७ ॥
एवं द्वादश वर्षाणि त्यक्ताहारस्य भूभुजः ।
वाग्भवं जपतो नित्यं मतिरासीच्छुभान्विता ॥ १८ ॥
तथा च देव्याः परमं मन्त्रं सज्जपतो रहः ।
प्रादुरासीज्जगन्माता साक्षाच्छ्रीपरमेश्वरी ॥ १९ ॥
तेजोमयी दुराधर्षा सर्वदेवमयीश्वरी ।
उवाचाङ्‌गतनूजं तं प्रसन्ना ललिताक्षरम् ॥ २० ॥
देव्युवाच
पृथिवीपाल ते यत्स्याच्चिन्तितं परमं वरम् ।
तद्‌ ब्रूहि सम्प्रदास्यामि तपसा ते सुतोषिता ॥ २१ ॥
चाक्षुष उवाच
जानासि देवदेवेशि यत्प्रार्थ्यं मनसेप्सितम् ।
अन्तर्यामिस्वरूपेण तत्सर्वं देवपूजिते ॥ २२ ॥
तथापि मम भाग्येन जातं यत्तव दर्शनम् ।
ब्रवीमि देवि मे देहि राज्यं मन्वन्तराश्रितम् ॥ २३ ॥
देव्युवाच
दत्तं मन्वन्तरस्यास्य राज्यं राजन्यसत्तम ।
पुत्रा महाबलास्ते च भविष्यन्ति गुणाधिकाः ॥ २४ ॥
राज्यं निष्कण्टकं भावि मोक्षोऽन्ते चापि निश्चितः ।
एवं दत्त्वा परं देवी मनवे वरमुत्तमम् ॥ २५ ॥
जगामादर्शनं सद्यस्तेन भक्त्या च संस्तुता ।
सोऽपि राजा मनुः षष्ठः प्रसादात्तु तदाश्रयात् ॥ २६ ॥
बभूव मनुमान्योऽसौ सार्वभौमसुखैर्वृतः ।
पुत्रास्तस्य बलोद्युक्ताः कार्यभारसहादृताः ॥ २७ ॥
देवीभक्ताश्च शूराश्च महाबलपराक्रमाः ।
अन्यत्र माननीयाश्च महाराज्यसुखास्पदाः ॥ २८ ॥
एवं च चाक्षुषमनुर्देव्याराधनतः प्रभुः ।
बभूव मनुवर्योऽसौ जगामान्ते शिवापदम्॥ २९ ॥
चाक्षुष मनूचे चरित्र
[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]
नारायणमुनी म्हणाले, "आता देवीचे उत्तम महात्म्य तुला सांगतो."
अंगराजाला चाक्षुस नावाचा श्रेष्ठ पुत्र होता. तो सहावा मनू होय. तो पुलह नावाच्या ब्रह्मर्षीला शरण गेला. तो म्हणाला, "हे शरणागताचे दुःख दूर करणार्‍या बह्मर्षे, मी तुला शरण आलो आहे. हे स्वामिन् मला संपत्ती प्राप्त होण्यासाठी उपाय सांगा. तसेच पृथ्वीचे अखंड राज्य व प्रचंड बाहुबल प्राप्त व्हावे, दीर्घायुष्य, शास्त्रनैपुण्य व अखेरीस मोक्ष हे प्राप्त होतील असा उपदेश द्या."
तेव्हा त्या मनूचे भाषण ऐकल्यावर त्या महामुनीने त्याला देवीची आराधना करण्यास सांगितले. तो म्हणाला, "हे राजा, तू शिवेची सेवा कर. म्हणजे तिच्या वरामुळे तुला सर्व प्राप्त होईल."
चाक्षुस म्हणाला, "त्या देवीची आराधना कशी करावी ते मला सांग."
मुनी म्हणाले, "वाग्भव मंत्राचा त्रिकाल जप केल्यास मुक्ती, मुक्ती मिळते. या मंत्रासारखे दुसरे बीज नाही. त्या जपाने बल वृद्धींगत होते. ब्रह्मदेवसुद्धा त्याच जपामुळे सृष्टीचा उत्पत्ती कर्ता झाला. विष्णू पालनकर्ता व रुद्र संहारकर्ता झाला. इतर लोकपालही या जपामुळे इंद्रियनिग्रह करू शकले. म्हणून तूही जगदंबिकेची आराधना कर.
अशा रीतीने पुलहमुनींकडून उपदेश मिळालेला राजा सुकलेली पाने खाऊन वाग्बीज मंत्र जपू लागला. पहिल्या वर्षी पाने, दुसर्‍या वर्षी पाणी, तिसर्‍या वर्षी वायुभक्षण करून तो स्तंभाप्रमाणे अचल राहिला. याप्रमाणे बारा वर्षानंतर त्याला उत्तम बुद्धी प्राप्त झाली. प्रत्यक्ष देवी परमेश्वरी त्याच्यासमोर उभी राहिली. ती म्हणाली, "मी तुझ्या जपाने संतुष्ट झाले आहे. तुला हवा तो वर माग."
चाक्षुष, म्हणाला, "हे देवेश्वरी, तू माझे मनोवांच्छित अंतर्ज्ञानाने जाणतेस. हे देवी, मला मन्वंतराचे राज्य दे."
देवी म्हणाली, "तुझी इच्छा पूर्ण केली आहे. गुणाढ्य, बलवान असे पुत्रही तुला प्राप्त होतील. तुला निष्कंटक राज्य मिळून शेवटी मोक्ष मिळेल."
असे म्हणून ती देवी अंतर्धान पावली. तिच्या कृपेमुळे तो सहावा मनू झाला. त्याने सुखाने राज्य केले. त्याला श्रेष्ठ पुत्र झाले. ते देवीभक्त व रूपगुणसंपन्न होते. अशाप्रकारे चाक्षुषाने देवीची आराधना केल्यामुळे तो श्रेष्ठ मनु झाला व शेवटी तो देवीलोकात गेला.
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां
दशमस्कन्धे देवीचरित्रे चाक्षुषमनुवृत्तवर्णनं नाम नवमोऽध्यायः ॥ ९ ॥
