[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]
श्रीनारायण म्हणाले, "गंगेच्या शापामुळे सरस्वती अंश रूपाने भारत वर्षातील पुण्यक्षेत्रात आली व पूर्णरूपाने ती वैकुंठातच राहिली. भारतवर्षात ती भारती होऊन ब्रह्मदेवाची ती ब्राह्मी झाली. ती वाणीची अधिष्ठात्री देवता असून ती वाणी या नावानेच ओळखली गेली.
सरोवरे, विहिरी, झरे इत्यादींमध्ये हरीचे अस्तित्व दृष्टोत्पत्तीस येतेच. म्हणून तो सारस्वत होय. त्याची ही शक्ती असल्याने त्या वाणीला सरस्वती असे म्हणतात. ती सरस्वती नदी अग्नीप्रमाणे दैदीप्यमान असून सर्व पातकांचा नाश करते.
भागीरथीला भगीरथाने भूलोकी नेले. तिला वाणीचा शाप झाल्याने ती अंशरूपाने भारतवर्षात गेली. पण तिचा वेग सहन न होऊन भूमीने भगवान शंकराची प्रार्थना केली. तेव्हा शंकराने तिला मस्तकावरील जटेत धारण केले. तसेच सरस्वतीचा शाप झाल्याने लक्ष्मीही अंशतः पद्मावती नदी होऊन भारतवर्षात आली व पूर्ण रूपाने ती वैकुंठातच राहिली. दुसर्या एका अंश रूपाने ती तुळशी नावाची धर्मध्वजाची सुप्रसिद्ध कन्या झाली. सरस्वती व श्रीहरी या दोघांच्याही शब्दाप्रमाणे ती विश्ववंद्य तुलसीरूपाने वृक्ष झाली.
कलीची पाच हजार वर्षे संपेपर्यंत ती भारतात राहील व नंतर नदीचे रूप टाकील आणि वैकुंठाप्रत जाईल.
या सर्वजणी एकाच वेळी आपली अवतार कार्ये संपवतील व वैकुंठात जाईल. या सर्वजणी एकाच वेळी आपली अवतार कार्ये संपवतील व वैकुंठात जातील. काशी, वृंदावन ह्या दोन तीर्थाशिवाय इतर सर्व तीर्थे त्या नद्यांबरोबर हरीच्या लोकी जातील. शालिग्राम, शक्ती, शिव आणि जगन्नाथ हे सर्वजण कलीची दहा हजार वर्षे संपल्यावरच स्वस्थानी जातील. साधु, पुराणे, शंख, श्राद्ध, तर्पणे, वेदोक्त कर्मे हीसुद्धा त्यांच्याबरोबरच जातील. देवपूजा, वेदांगे, शास्त्रे हे सर्व त्यांच्याबरोबर निजधामास जातील.
संत, सत्यदर्शन, वेद, ग्रामदेवता, व्रते, तप, उपोषणे हीसुद्धा त्यांच्याबरोबर प्रयाण करतील. नंतर सर्वजण मद्यमांसाप्रमाणे निषिद्ध असलेले अन्न सेवन करतील. असत्य व कपट यांनी जगत् भरून जाईल. तुलसीशिवाय लोक पूजा करू लागतील. नंतर शठ, क्रूर, दांभिक, दुराभिमानी, चोर, हिंसक अशा लोकांच्या वृत्ती होतील. सर्व जातीभेद नाहीसे होऊन पुरुष व स्त्री एवढाच भेद शिल्लक राहील.
कोणत्याही स्त्रीशी विवाह करणे हे कर्म निर्भयपणे घडेल. पित्याच्या वस्तूवर पित्याचाच अधिकार राहील. पुत्राची वस्तु पुत्राचीच राहील. पिता व पुत्र एकमेकांना आपले वित्त देणार नाहीत. पुरुष स्त्रीवश होतील. घरोघरी स्त्रिया व्यभिचारिणी बनतील. त्या निर्भत्सना व अपमान करून पतीला त्रस्त करतील. स्त्री हीच घराची प्रमुख होऊन पुरुष हा घरातल्या चाकराप्रमाणे राहील. सासू सुनेची बटिक होईल व सासरा दास होईल. स्त्रियांकडील नातेवाईक पुरुषांच्या घराचे कर्ते होतील.
विद्येमुळे ज्याचा संबंध जडेल त्याच्याशी भाषणे घडणार नाहीत. अपरिचित लोकांप्रमाणे पुरुषांचे आप्त दूरचे होतील. पुरुष स्त्रियांच्या आज्ञेवाचून कामे करण्यास अयोग्य ठरतील. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य आणि शूद्र हे जातीच्या आचरणास पारखे होतील. संध्या, यज्ञोपवीत हे सर्व लुप्त होऊन जाईल. चारी वर्णांचे लोक म्लेंच्छाप्रमाणे आचरण करतील. आपली शास्त्रे न अभ्यासता ते म्लेंच्छांची शास्त्रे अभ्यासतील. वरील सर्व वर्णांचे वंशज हे कलियुगात शुद्रांचे सेवक होतील. ते शूद्रांचे स्वयंपाकी, धोबी अथवा घरगडी याप्रमाणे होतील.
लोक सत्यापासून भ्रष्ट होतील. वृक्षांना फळे येणार नाहीत. स्त्रियांना अपत्ये होणार नाहीत. गाई दूध देणार नाहीत. दूध निकस होईल. दुधापासून तूप वगैरे निघणार नाही. पतिपत्नीत प्रेम रहाणार नाही. गृहस्थाश्रमी सत्यापासून वंचित होतील. राजे दुर्बल होतील. प्रजा करांनी पीडून जाईल. मोठमोठया नद्या, लहान ओढे यांतील पाणी आटेल. सर्व वर्णांचे लोक भ्रष्ट होऊन पापरत होतील. लाखामध्येही पुण्यवान आढळणे शक्य होणार नाही. पुरुष, स्त्रिया, बालक यांचे आकार ओबडधोबड होतील. वाईट वार्ता व निंद्य शब्द प्रचारात येतील.
काही गावे, नगरे मनुष्यरहित होऊन सर्वत्र भीतीचे वातावरण निर्माण होईल. ग्राम, नगरे यातून अरण्ये वाढतील. कराने पीडल्यामुळे लोक अरण्यात राहू लागतील. नद्या व सरोवरातून धान्य उगवतील. कलियुगात उत्तम वंशात जन्मास आलेले लोक अधम होतील. ते वृथा भाषणे करतील. तसेच लबाड, शठ, खोटे भाषण करणारे अशा लोकांची समाजात वृद्धी होईल.
हे नारदा, सुपीक शेते धान्यरहित होतील. उत्तम दर्जाचे पुरुष दरिद्री होऊन नीच लोक धनसंपन्न होतील. देवभक्त नास्तिक होतील. तसेच हिंसक बनतील. ते निर्दय व मनुष्यघातकी होतील. कलियुगात पुरुष व स्त्रिया ठेंगू होतील. ते रोगग्रस्त, अल्पायुषी, आजन्म रोगी, तारुण्यशून्य असे होतील. सोळाव्या वर्षीच पुरुषांचे केस पिकतील. विसाव्या वर्षी ते वृद्धासारखे दिसतील. स्त्री रजोयुक्त होऊन गरोदर होऊ शकेल.
स्त्रिया प्रतिवर्षी प्रसूत होतील. त्या सोळाव्या वर्षीच जरायुक्त दिसू लागतील. एखादीच स्त्री पतिपुत्रांनी युक्त असेल. कलियुगात स्त्रिया वांझ होऊ लागतील. सर्व वर्गातील लोक कन्यांचा विक्रय करतील. माता, स्त्री, पुरुष हे सर्वजण स्त्रियांच्या जारांनी दिलेले अन्न भक्षण करतील. लोक हरिनामाचा विक्रय करू लागतील. कीर्ती वाढावी म्हणून दाने देतील व पुढे काही दिवसांनी तेच पुरुष परतफेड करून घेतील. काही कन्येशी गमन करतील. तसेच सासूचा, स्नुषेचा उपभोग घेणारे व काही तर सर्व जातींशी रत होणारे निर्माण होतील.
काही लोक भगिनींशी गमन करतील. काही सावत्र मातेशी निंद्य आचरण करतील. तसेच भावजयीशी रत होतील. एका मातेच्या योनीवाचून ते सर्वत्र विहार करतील. कलियुगात पत्नीचा व पतीचा काहीच नियम रहाणार नाही. इतकेच काय पण प्रजा, गाव, विशेषतः पदार्थ यांचाही काही निर्णय होणार नाही.
सर्वच खोटे बोलू लागतील. ते चोर, लंपट, परस्पर हिंसा करणारे तसेच मनुष्यघातकी होतील. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य यांचे वंशज पापी होतील. लाक्षारस, लोहरस, मीठ सर्व प्रकारची मद्ये यांची विक्री करण्यात येईल. ब्राह्मण बैलाला हाकणारे होतील. ते शुद्रांची प्रेते जाळणारे, शूद्रान्न भक्षण करणारे, सर्व दुष्ट स्त्रियांशी रत होणारे निपजतील. कोणीही पंचमहायज्ञ करणार नाहीत. संध्या, शौच करणार नाहीत. यज्ञोपवीत धारण करणार नाहीत. अमावास्येला रात्री भोजन करतील. वेश्या, व्याजबट्टा करून उपजीविका करणारी स्त्री, कुंटिण व रजस्वला स्त्री या ब्राह्मणांच्या पाकगृहात स्वयंपाक करू लागतील. अन्न व योनी, आश्रम व वर्ण यांचा नियम रहाणार नाही.
सर्वत्र यथेच्छ आहार विहार सुरू होतील. सर्वजण म्लेंच्छ होतील. अशाप्रकारे कलियुगात वृक्ष हातभर उंचीचे आणि मानव अंगुष्ठाएवढे उत्पन्न होतील. सर्वत्र म्लेंच्छ वृत्तीचा प्रादुर्भाव होईल.
अशी सर्वत्र स्थिती झाल्यावर विष्णुमय नावाच्या ब्राह्मणाला कल्कि या नावाचा पुत्र होईल. तोच भगवान नारायणाचा अंश असल्याने तो बलवान व श्रेष्ठ होईल. त्याच्याजवळ भले मोठे खड्ग असेल. तो वायुवेगाने धावणार्या घोडयावरून सर्व पृथ्वी तीन दिवसांत म्लेंच्छरहित करून टाकील. त्यानंतर तो गुप्त होईल. त्यामुळे प्रजेला
राजा राहणार नाही. चोर प्रजेला छळतील. त्यानंतर अहोरात्र सहा दिवस मुसळधार पाऊस पडेल. जिकडे तिकडे जलमय होऊन पृथ्वी बुडून जाईल. पृथ्वीवर मनुष्यादि सजीव प्राणी आणि वृक्ष वगैरे वनस्पती कोठेही राहणार नाहीत.
हे नारदा, त्यानंतर बारा सूर्य एकाच वेळी उदित होतील आणि ते सर्व उदक शोषून पृथ्वीला शुष्क करतील, त्यामुळे तो दुर्धर कली नाश पावेल. पृथ्वीवर नवे कृतयुग सुरू होईल. कृतयुगात पुन्हा धर्म, तप अशाप्रकारचा धर्म सुरू होईल. तेव्हा घरोघर ब्राह्मण तपश्चर्या करणारे व स्त्रिया पतिव्रता अशा पुन्हा निर्माण होतील. राजे बुद्धिमान, प्रजाहिततत्पर निर्माण होतील. क्षत्रिय विप्रांचे भक्त होतील. ते प्रतापवान, धर्मशील व पुण्यवान होतील. नित्यकर्मात ते तत्पर राहतील
वैश्य वाणिज्यामध्ये तत्पर असतील. विप्रभक्त धर्मात तत्पर असतील. शूद्र स्वधर्माने वागतील. व विप्रांची सेवा करू लागतील. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य आणि शुद्र हे सर्वच वर्ण देवीच्या भक्तीत तत्पर रहातील. पुरुष श्रुतिस्मृति व पुराणे जाणतील, तसेच ऋतुकालीच भार्येशी गमन करतील
अशाप्रकारे नारदा, कृतयुगात अधर्म शिल्लक रहाणार नाही. सर्वजण धर्मपूर्ण वागतील. त्रेतायुगात धर्म त्रिपाद, द्वापर युगात द्विपाद, कलियुगात एकपाद असा राहून अखेर तो लुप्त होईल.
वार सात, तिथी सोळा, महिने बारा, ऋतू सहा, पक्ष दोन, अयने दोन असा काल सांगितला आहे. चार प्रहरांचा दिवस व चार प्रहरांची रात्र असते. अशा तीस अहोरात्री झाल्यावर एक महिना होतो. कर्तव्य असेल तर कालगणनेचे वर्ष पाच प्रकारांनी सांगावे. दिवसांप्रमाणेच युगेही येत असतात व जात असतात. मनुष्याचे एक वर्ष पूर्ण होते, तेव्हा देवांची एक अहोरात्र होते. मनुष्याची तीनशे साठ युगे लोटल्यावर देवांचे एक युग पूर्ण होते. देवांची एक्काहत्तर युगे म्हणजे एक मन्वंतर होय. इंद्राचे आयुष्य मन्वंतराएवढे असते. अठठावीस इंद्र गेले म्हणजे ब्रह्मदेवाची एक अहोरात्र होते. एकशेआठ वर्षे लोटली असता ब्रह्मदेवाचा पात होतो. ह्याला प्राकृत प्रलय म्हणतात.
तेव्हा सर्वच भूमी दिसेनाशी होते. जलाशिवाय काहीच आढळत नाही, असे पाहून ब्रह्मा, विष्णु, शिव वगैरे सर्व ज्ञानी ऋषीश्रेष्ठ चिदात्म्यात लीन होतात. त्याच चिदात्म्यामध्ये प्रकृतीही लीन होते. प्रकृती ब्रह्मामध्ये लीन झाल्यामुळे प्राकृतिक लय झाल्यावर त्यालाच प्रलय असे म्हणतात.
हे नारदा, हा प्रकृतिप्रलयाचा काल म्हणजे श्रीदेवीचा एक क्षण होतो. ह्याप्रमाणे या प्रलयात सर्व ब्रह्मांडे नष्ट होतात. सर्व सृष्टीचा लय झाल्यामुळे पुनः ब्रह्मापासून आकाश, आकाशापासून वायु अशा क्रमाने अनंत ब्रह्मांडे उत्पन्न होतात. अशारीतीने या जगाचा कितीतरी वेळा नाश व कितीतरी वेळा उत्पत्ती झाली आहे. असे कित्येक कल्प गेले व पुनः निर्माण झाले. त्यांची गणती करण्यास कोण समर्थ आहे ?
तसेच या सर्व विश्वब्रह्मांडातील ब्रह्मदेवादिकांची संख्या कोण बरे करू शकेल ? कारण या सर्वांचा एकच ईश्वर आहे. तो सच्चिदानंदरूप धारण करणारा असा एकच परमात्मा आहे. ब्रह्म वगैरे त्याचेच अंश असतात. तो महाविराट व क्षुद्र विराटही त्यांचेच अंशरूप. तो परमात्मा हीच मूलप्रकृती असून तिच्यापासूनच अर्धनरनारी नटेश्वर निर्माण होतो. तोच दोन प्रकारचा असून द्विभुज व चतुर्भुज असा कृष्णच आहे.
कृष्ण चतुर्भुज होऊन वैकुंठात वास्तव्य करतो व द्विभुज होऊन गोकुळात वास्तव्य करतो. ब्रह्मदेवादि सर्व व तृणेही त्या प्रकृतीचीच रूपे आहेत. जे प्रकृतीस्वरूप आहे ते नाशवंत आहे. असे हे सृष्टीचे कारण सत्य, नित्य, सनातन, स्वेच्छामय असे परब्रह्म आहे. ते निर्गुण, प्रकृतीहून वेगळे, उपाधिविरहित व निराकार असून भक्तांवर अनुग्रह करण्यास तत्पर आहे. त्याच्याच ज्ञानामुळे कमलोद्भव ब्रह्मदेव ब्रह्मांड निर्माण करतो. त्याच्याच ज्ञानामुळे व तपामुळे शिव मृत्युंजय, संहारकर्ता व सर्ववेत्ता झाला आहे. ब्रह्मदेवाने त्या परमात्म्याला उद्देशून घोर तप केले. तो श्रीमान विष्णु त्याच्या भक्तीमुळे व सेवेमुळे महाविभूतियुक्त, सर्वज्ञ, सर्वदर्शन, सर्वव्यापी, सर्वांचे पोषण करणारा, संपत्ती देणारा व सर्वेश्वर झाला. महामाया प्रकृतीसुद्धा त्या परमात्म्याच्या ज्ञानामुळे सर्वशक्तीमय ईश्वरी झाली. तिलाच सच्चिदानंदरूपिणी व भगवती असे म्हटले आहे.
सावित्री, देवमाता, सरस्वती याही त्याचे ज्ञान असल्यामुळे सर्वांना पूज्य व मान्य झाल्या. तसेच त्या वेदज्ञ झाल्या. सर्व विद्यांची अधिष्ठात्री देवता जी सरस्वती तीही त्याच्यामुळे सर्वांना पूज्य झाली.
त्या परब्रह्माच्या सेवेमुळे सर्व ब्रह्मांडामध्ये ती पूज्य व मान्य झाली. ती सर्व ग्रामांची आधिदेवता, सर्व संपत्तीदायिनी, सर्वेश्वरी व पुत्र देणारी लक्ष्मी तीही त्याच्याच ज्ञानामुळे सर्वांना वंद्य झाली आहे.
सर्वांचा व सर्व रोगांचा नाश करणारी दुर्गा त्याच्या सेवेमुळेच स्तुत्य झाली आहे. कृष्णाच्या डाव्या बाजूपासून उत्पन्न झालेली, त्याच्या प्राणाची अधिदेवता व त्याला प्राणापेक्षाही अधिक प्रिय अशी राधिका मूळ प्रकृतीच्या सेवेमुळेच अधिक रूपसंपन्न, सौभाग्यमान, गौरव यांनी युक्त झाली. सेवेनेच तिला कृष्णाचे वक्षस्थलाचे स्थान प्राप्त झाले. ती कृष्णाची पत्नी झाली.
तिने पूर्वी शतशृंग पर्वतावर पतीच्या प्राप्तीकरता हजार वर्षे देवांची तपश्चर्या केली. तिला शक्तीचा प्रसाद झाला. ती चंद्रकलेप्रमाणे दिसत असलेली पाहून कृष्णाने तिला पोटाशी धरले. तिच्यावर कृपा करताना तो विभू रडला. अत्यंत सुयोग्य असा सारभूत वर त्याने तिला दिला.
"सौभाग्य, मान, प्रेम, गौरव यांनी युक्त होऊन तू माझी नित्य भक्त हो व माझ्या वक्षस्थलावर जाऊन स्थिर हो. तू मला सर्वश्रेष्ठ असून प्रिय आहेस. तू मला ज्येष्ठ, प्रियकर व गौरवयुक्त आहेस, म्हणून मीही तुझी स्तुती करतो. तुझे पूजन करतो. मी तुला नित्य सुलभ असून तुझ्या आधीन आहे."
असे म्हणून त्या जगन्नाथाने तिला आपली पत्नी केले. तिला सवतीसारखा प्रतिस्पर्धी त्याने ठेवला नाही. त्या शक्तीची सेवा केल्यामुळे इतर देवीही पूज्य झाल्या. हे नारदमुने, जो असे तप करतो त्याला योग्यतेप्रमाणे फळ मिळते. हिमालय पर्वतावर देवांनी हजार वर्षे तपश्चर्या केल्यावर त्या पदांचे ध्यान करून सरस्वती सर्वांना वंद्य झाली. लक्ष्मीने पुष्कर तीर्थावर शंभर युगे देवांचे तप केले. उत्तम प्रतीची सेवा केल्यामुळे ती सर्व संपत्तीचे दान देते. साठ हजार वर्षे मलयपर्वतावर दिव्य तप केले असता व त्या पदांचे ध्यान केले असता त्या सावित्रीला सर्व पूज्य व वंद्य मानू लागले.
हे मुनीश्रेष्ठा, ब्रह्मदेवाने शंभर मन्वंतरे शक्तीचा जप केला. शंभर मन्वंतरे तिचे तप केल्यामुळेच विष्णूही सर्वांचा पोषणकर्ता झाला. कृष्णाने दहा मन्वंतरे उत्कृष्ट तप केले. त्यामुळेच त्याला दिव्य असे गोकुल प्राप्त झाले. अजूनही तो तेथे राहून सुखाचा उपभोग घेत आहे. धमनि भक्तियुक्त होऊन दहा मन्वंतरे तप केले, त्यामुळेच तो सर्वांचा प्राण, सर्वांचा आधार सर्वांना पूज्य झाला आहे.
ह्याप्रमाणे देवीला संतुष्ट करण्याकरता तप केल्यामुळेच सर्व देव पूज्य झाले. मुनी, मनू, राजे, ब्राह्मण हेही तिच्या तपामुळेच पूजनीय झाले.
हे नारदा, असे हे देवीचे महात्म्य गुरुमुखापासून मी श्रवण केले, ते तुला सविस्तर निवेदन केले. आता तुला आणखी काय ऐकायचे आहे ?
