श्री देव्युवाच
प्रातरुत्थाय शिरसि संस्मरेत्पद्ममुज्ज्वलम् ।
कर्पूराभं स्मरेत्तत्र श्रीगुरुं निजरूपिणम् ॥ १ ॥
सुप्रसन्नं लसद्भूषाभूषितं शक्तिसंयुतम् ।
नमस्कृत्य ततो देवीं कुण्डलीं संस्मरेद्बुधः ॥ २ ॥
प्रकाशमानां प्रथमे प्रयाणे
प्रतिप्रयाणेऽप्यमृतायमानाम् ।
अन्तः पदव्यामनुसञ्चरन्ती-
मानन्दरूपामबलां प्रपद्ये ॥ ३ ॥
ध्यात्वैवं तच्छिखामध्ये सच्चिदानन्दरूपिणीम् ।
मां ध्यायेदथ शौचादिक्रियाः सर्वाः समापयेत् ॥ ४ ॥
अग्निहोत्रं ततो हूत्वा मत्प्रीत्यर्थं द्विजोत्तमः ।
होमान्ते स्वासने स्थित्वा पूजासङ्कल्पमाचरेत् ॥ ५ ॥
भूतशुद्धिं पुरा कृत्वा मातृकान्यासमेव च ।
हृल्लेखामातृकान्यासं नित्यमेव समाचरेत् ॥ ६ ॥
मूलाधारे हकारं च हृदये च रकारकम् ।
भ्रूमध्ये तद्वदीकारं ह्रीङ्कारं मस्तके न्यसेत् ॥ ७ ॥
तत्तन्मन्त्रोदितानन्यान्न्यासान्सर्वान्समाचरेत् ।
कल्पयेत्स्वात्मनो देहे पीठं धर्मादिभिः पुनः ॥ ८ ॥
ततो ध्यायेन्महादेवीं प्राणायामैर्विजृम्भिते ।
हृदम्भोजे मम स्थाने पञ्चप्रेतासने बुधः ॥ ९ ॥
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः ।
एते पञ्च महाप्रेताः पादमूले मम स्थिताः ॥ १० ॥
पञ्चभूतात्मका ह्येते पञ्चावस्थात्मका अपि ।
अहं त्वव्यक्तचिद्रूपा तदतीतास्ति सर्वथा ॥ ११ ॥
ततो विष्टरतां याताः शक्तितन्त्रेषु सर्वदा ।
ध्यात्वैवं मानसैर्भोगैः पूजयेन्मां जपेदपि ॥ १२ ॥
जपं समर्प्य श्रीदेव्यै ततोऽर्घ्यस्थापनं चरेत् ।
पात्रासादनकं कृत्वा पूजाद्रव्याणि शोधयेत् ॥ १३ ॥
जलेन तेन मनुना चास्त्रमन्त्रेण देशिकः ।
दिग्बन्धं च पुरा कृत्वा गुरून्नत्वा ततः परम् ॥ १४ ॥
तदनुज्ञां समादाय बाह्यपीठे ततः परम् ।
हृदिस्थां भवितां मूर्तिं मम दिव्यां मनोहराम् ॥ १५ ॥
आवाहयेत्ततः पीठे प्राणस्थापनविद्यया ।
असनावाहने चार्घ्यं पाद्याद्याचमनं तथा ॥ १६ ॥
स्नानं वासोद्वयं चैव भूषणानि च सर्वशः ।
गन्धपुष्पं यथायोग्यं दत्त्वा देव्यै स्वभक्तितः ॥ १७ ॥
यन्त्रस्थानामावृतीनां पूजनं सम्यगाचरेत् ।
प्रतिवारमशक्तानां शुक्रवारो नियम्यते ॥ १८ ॥
मूलदेवीप्रभारूपाः स्मर्तव्या अङ्गदेवताः ।
तत्प्रभापटलव्याप्तं त्रैलोक्यं च विचिन्तयेत् ॥ १९ ॥
पुनरावृत्तिसहितां मूलदेवीं च पूजयेत् ।
गन्धादिभिः सुगन्धैस्तु तथा पुष्पैः सुवासितैः ॥ २० ॥
नैवेद्यैस्तर्पणैश्चैव ताम्बूलैर्दक्षिणादिभिः ।
तोषयेन्मां त्वत्कृतेन नाम्नां साहस्रकेण च ॥ २१ ॥
कवचेन च सूक्तेनाहं रुद्रेभिरिति प्रभो ।
देव्यथर्वशिरोमन्त्रैर्हृल्लेखोपनिषद्भवैः ॥ २२ ॥
महाविद्यामहामन्त्रैस्तोषयेन्मां मुहुर्मुहुः ।
क्षमापयेज्जगद्धात्रीं प्रेमार्द्रहृदयो नरः ॥ २३ ॥
पुलकाङ्कितसर्वाङ्गैर्बाष्परुद्धाक्षिनिःस्वनः ।
नृत्यगीतादिघोषेण तोषयेन्मां मुहुर्मुहुः ॥ २४ ॥
वेदपारायणैश्चैव पुराणैः सकलैरपि ।
प्रतिपाद्या यतोऽहं वै तस्मात्तैस्तोषयेत्तु माम् ॥ २५ ॥
निजं सर्वस्वमपि मे सदेहं नित्यशोऽर्पयेत् ।
नित्यहोमं ततः कुर्याद्ब्राह्मणांश्च सुवासिनीः ॥ २६ ॥
बटुकान्पामरानन्यान्देवीबुद्ध्या तु भोजयेत् ।
नत्वा पुनः स्वहृदये व्युत्क्रमेण विसर्जयेत् ॥ २७ ॥
सर्वं हृल्लेखया कुर्यात् पूजनं मम सुब्रत ।
हृल्लेखा सर्वमन्त्राणां नायिका परमा स्मृता ॥ २८ ॥
हृल्लेखादर्पणे नित्यमहं तत्प्रतिबिम्बिता ।
तस्माद्हृल्लेखया दत्तं सर्वमन्त्रैः समर्पितम् ॥ २९ ॥
गुरुं सम्पूज्य भूषाद्यैः कृतकृत्यत्वमावहेत् ।
य एवं पूजयेद्देवीं श्रीमद्भुवनसुन्दरीम् ॥ ३० ॥
न तस्य दुर्लभं किञ्चित्कदाचित्क्वचिदस्ति हि ।
देहान्ते तु मणिद्वीपं मम यात्येव सर्वथा ॥ ३१ ॥
ज्ञेयो देवीस्वरूपोऽसौ देवा नित्यं नमन्ति तम् ।
इति ते कथितं राजन् महादेव्याः प्रपूजनम् ॥ ३२ ॥
विमृश्यैतदशेषेणाप्यधिकारानुरूपतः ।
कुरु मे पूजनं तेन कृतार्थस्त्वं भविष्यसि ॥ ३३ ॥
इदं तु गीताशास्त्रं मे नाशिष्याय वदेत् क्वचित् ।
नाभक्ताय प्रदातव्यं न धूर्ताय च दुर्हृदे ॥ ३४ ॥
एतत्प्रकाशनं मातुरुद्घाटनमुरोजयोः ।
तस्मादवश्यं यत्नेन गोपनीयमिदं सदा ॥ ३५ ॥
देयं भक्ताय शिष्याय ज्येष्ठपुत्राय चैव हि ।
सुशीलाय सुवेषाय देवीभक्तियुताय च ॥ ३६ ॥
श्राद्धकाले पठेदेतद्ब्राह्मणानाम् समीपतः ।
तृप्तास्तत्पितरः सर्वे प्रयान्ति परमं पदम् ॥ ३७ ॥
व्यास उवाच
इत्युक्त्वा सा भगवती तत्रैवान्तरधीयत ।
देवाश्च मुदिताः सर्वे देवीदर्शनतोऽभवन् ॥ ३८ ॥
ततो हिमालये जज्ञे देवी हैमवती तु सा ।
या गौरीति प्रसिद्धासीद्दत्ता सा शङ्कराय च ॥ ३९ ॥
ततः स्कन्दः समुद्भूतस्तारकस्तेन पातितः ।
समुद्रमन्थने पूर्वं रत्नान्यासुर्नराधिप ॥ ४० ॥
तत्र देवैः स्तुता देवी लक्ष्मीप्राप्त्यर्थमादरात् ।
तेषामनुग्रहार्थाय निर्गता तु रमा ततः ॥ ४१ ॥
वैकुण्ठाय सुरैर्दत्ता तेन तस्य शमोऽभवत् ।
इति ते कथितं राजन् देवीमाहात्म्यमुत्तमम् ॥ ४२ ॥
गौरीलक्ष्म्योः समुद्भूतिविषयं सर्वकामदम् ।
न वाच्यं त्वेतदन्यस्मै रहस्यं कथितं यतः ॥ ४३ ॥
गीता रहस्यभूतेयं गोपनीया प्रयत्नतः ।
सर्वमुक्तं स्मसेन यत्पृष्टं तत्त्वयानघ ।
पवित्रं पावनं दिव्यं किं भूयः श्रोतुमिच्छसि ॥ ४४ ॥
इति श्रीदेवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां सप्तमस्कन्धे
देवीगीतायां बाह्यपूजाविधिवर्णनं नाम चत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४० ॥
(देवीगीता अध्याय ९ वा) देवीची बाह्य पूजा पद्धती व ब्रह्मपूजा याविषयी निवेदन
[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]
देवी पुढे बाह्यपूजेविषयीचे विचार सांगू लागली. ती म्हणाली, "हे पर्वतराजा, नित्य प्रातःकाली उठावे, स्वतःच्या मस्तकात ब्रह्मरंध्राचे ठिकाणी उज्ज्वल असे सुंदर कमल आहे अशी कल्पना स्थिर ठेवून चिंतन करावे. तेथे कर्पुराप्रमाणे दिसणारा गौरवर्ण, अत्यंत प्रसन्न दैदीप्यमान अलंकारांनी विभूषित व शक्तीयुक्त अशा आत्मस्वरूपात श्रीगुरूंचे स्मरण करावे ते श्रीगुरू या उत्तम कमलात स्थिर आहेत अशी दृढ श्रद्धा धरावी. त्यांना भक्तीभावाने नमस्कार करावा. त्यानंतर योगज्ञ पुरुषाने जी देवी कुंडलिनी, तिचे स्मरण करून ध्यान करावे.
ब्रह्मरंध्राचे पहिल्याच प्रयाणाचे वेळी चित् रूपाने भासणारी, पुन्हा मूलधाराकडे परत येताना आनंदामृताने परिपूर्ण होणारी व सुषुम्ना नावाच्या नाडीमध्ये संचार करणारी जी आनंदरूप श्रेष्ठ अशी शक्ती आहे, "तिला मी शरण जातो." असे म्हणून अत्यंत विनम्र व्हावे.
असे ध्यानमग्न होऊन त्याच्या शिखेच्या प्रदेशी मध्यभागात सत्-चित्-आनंदस्वरूपिणी जी मी त्या माझ्या परम स्वरूपाचे ध्यान करावे व नंतरच शौचमुखमार्जनादि नित्यकर्मे करावीत.
नंतर ब्राह्मणोत्तमाने मी संतुष्ट व्हावे म्हणून अग्निहोत्राचे हवन करावे. होमाची समाप्ती झाल्यावर स्वतःच्या आसनावर बसून पूजेचा संकल्प करावा. मंत्रांच्या योगाने प्रथम भूतशुद्धी करावी. नंतर मातृकांचा न्यास करावा व या सर्व विधीनंतर हल्लेखामातृकान्यास हा न्यास अवश्य करावा.
मूलाधाराचे ठिकाणी हकाराचा, हृदयामध्ये रकाराचा, त्याचप्रमाणे भृमध्यभागी ईकाराचा ब्रह्मरंध्रामध्ये न्यास करावा.
सारांश, मंत्रोक्त असे सर्वच न्यास करावेत व पुन्हा आपल्या देहामध्ये धर्म, ज्ञान, वैराग्य, ऐश्वर्य, हे खूर; अधर्म, अज्ञान, अविरक्ती हे चोहोदिशेकडील कोपरे आहेत अशी मनात कल्पना करून सुंदर पीठ तयार करावे.
नंतर प्राणायामामुळे अंतःकरण विकसीत झाल्यावर त्या पवित्र अंतःकरणात ब्रह्मा, विष्णु, महेश इत्यादि देवांनी युक्त असे जे माझे पंचप्रेतात्मक सुंदर स्थान, त्या पंचप्रेतासनावर सूज्ञ पुरुषाने ध्यान करावे. ब्रह्मा, विष्णु, रुद्र, ईश्वर व सदाशिव हे पाच महाप्रेत माझ्या पायाखाली आहेत. हे पाचप्रेत पंचभूतात्मक व पाच अवस्थानी स्थित आहेत. पण मी सर्व प्रकारे अव्यक्त व चिद्रूप असल्याकारणाने त्याहून निराळी आहे. म्हणून शक्तितंत्रात अशाप्रकारे सांगितल्याप्रमाणे सर्वदा शक्तीचेच आसन झालेले आहेत.
असे सर्व प्रकारांनी ध्यान केल्यावर मानस उपचारांनी पूजन करावे व जप करावा.
आपण केलेला जप श्री देवीला समर्पण करावा. नंतर पुढीलप्रमाणे अर्ध स्थापन करावे. प्रथम प्रात्रासादन करून, अस्त्र मंत्राने मंत्रविलेल्या उदकाने पूजेची सर्व द्रव्ये शुद्ध करून घ्यावीत व फट् मंत्राने स्वतःभोवती दिग्बंध करावा. आपल्या भोवती अग्नीचा प्रचंड असा तट आहे अशी मनामध्ये कल्पना करावी.
यानंतर श्रीगुरूंना नमस्कार करावा. त्यांची आज्ञा मिळाल्यावर हृदयामध्ये कल्पना केलेल्या माझ्या दिव्य मनोहर मूर्तीला आवाहन करून ह्या बाह्य पीठावर मंत्राने तिची प्राणप्रतिष्ठा करावी.
आसन, आवाहन, अर्ध्य, पाद्य, आचमन, स्नान, दोन मंगल वस्त्रे, सर्वांगावर पवित्र भूषण, गंध, पुष्प वगैरेंनी यथायोग्य रीतीने विधिपूर्वक आपल्या भक्तीप्रमाणे देवीला अर्पण करावेत. नंतर यंत्रात स्थित असलेल्या आवरण देवतांची षोडशोपचारे उत्तमप्रकारे पूजा करावी.
ज्याला दररोज अशाप्रकारे पूजा करणे अशक्य असेल त्याने अशी पूजा प्रत्येक शुक्रवारी शक्तीप्रमाणे नित्यनेमाने करावी. मूलदेवीच्या प्रभारूप अशा ज्या अंगदेवता आहेत, त्यांचे स्मरणपूर्वक ध्यान करावे. त्यांच्या प्रेमाने हे त्रैलोक्य व्याप्त झाले आहे असे मानून त्यांचे दृढ चिंतन करावे.
त्यानंतर पुन्हा आवतरण देवतांसहवर्तमान मुख्य देवीची पूजा करण्यास सुरूवात करावी. सुगंधी गंध, सुवासिक पुष्पे, उत्तम नैवेद्य, पवित्र उदक घेऊन तर्पण करावे. नंतर तांबूल व दक्षिणा देऊन तिचे मनोभावे पूजन करावे.
हे प्रभो हिमालया, तूच केलेल्या माझ्या सहस्त्र नामांनी, तंत्रप्रोक्त कवचाने "अहं रुद्रेभिः" या देवी सूक्ताने, देव्यर्थ, शिरोनामक मंत्रांनी भुवनेश्वरीच्या उपनिषदात सांगितलेल्या मंत्रांनी व महाविद्या प्रोक्त महामंत्रांनी मला वारंवार संतुष्ट करावे आणि असे यथाविधी पूजन झाल्यावर पुरुषाने प्रेमळ अंतःकरणाने जगाचे पालन करणारी जी मी, त्या माझी क्षमायाचना करावी.
मनोवृत्तींचा सात्त्विक भाव झाला असल्याकारणाने ज्याच्या शरीरावर रोमांच उभे राहिले आहेत, ज्याचे नेत्र आनंदाश्रूंनी भरून गेले आहेत व ज्यांचा कंठ प्रेमाने दाटून आला आहे अशा त्या पुरुषाने नृत्य-गायन इत्यादि प्रकारांनी, माझ्या नावाचा एकसारखा जयघोष करून मला सर्वदा संतुष्ट करावे. सर्व वेद व सर्व पुराणे यांनी ज्या अर्थी माझ्याच स्वरूपाचे प्रतिपादन केले आहे त्या अर्थी वेदांची व पुराणांची पारायणे करून मला नित्य संतुष्ट करावे. नंतर देहासह आपली सर्व कर्मे म्हणजे आपले सार सर्वस्व नित्य माझ्या स्वरूपी विलीन करावे, म्हणजे मी प्रसन्न होते.
त्यानंतर नित्यनेमाने होम करावा. वैश्वदेव करावा. ब्राह्मण, सुवासिनी, कुमारिका, ब्रह्मचारी व इतरही गरीबजन यांचे ठिकाणी मीच देवी वास्तव्य करीत आहे अशी भावना धरून त्यांना निःशंक मनाने भोजन घालावे. नंतर त्या सर्वांना मनोभावे नमस्कार करावा आणि नंतर उलट क्रमाने तिचे हृदयात विसर्जन करावे.
हे सदाचरणी पर्वतश्रेष्ठा, माझे सर्व नित्यपूजन त्या मायाबीज मंत्राच्या सहाय्यानेच करावे. कारण हा मायाबीज मंत्र सर्वच मंत्रामध्ये अत्यंत श्रेष्ठ आहे व सर्वात प्रधान आहे असे शास्त्रात सांगत आले आहे. कारण मीच सर्वदा त्या मायाबीज मंत्रामध्ये प्रतिबिंबित झालेली आहे. म्हणून त्या मंत्राच्या योगाने अर्पण केलेले पूजाद्रव्य इतर सर्व मंत्रांनी अर्पण केल्यासारखेच आहे.
श्रीगुरूंना भूषणे वगैरे अर्पण करून सदा तृप्त करावे आणि त्यांच्यापाशी कृतकृत्यत्त्व व कर्मसंपूर्णतेची याचना करावी.
अशाप्रकारे श्रीमद् भुवनेश्वरीचे जो यथाविधी पूजन करतो त्याला कधीही, कुठेही, काहीही दुर्लभ असे रहात नाही. अखेर काहीही झाले तरी तो पुरुषश्रेष्ठ, माझा पूजक, मृत झाल्यावर माझ्याकडेच म्हणजे माझे वसतिस्थान असलेल्या मणिद्वीपाप्रत पोहोचतो.
हा पुरुषश्रेष्ठ देवी स्वरूपच आहे असे समजावे. त्याला देवांनीही वंदन करावे एवढी त्याची योग्यता असते. अशाप्रकारे देवीचे सर्वोत्तम पूजन कसे करावे हे मी तुला सांगितले.
हे शैलराजा, याचा तू पूर्णपणे विचार कर आणि आपल्या अधिकाराप्रमाणे माझे यथाशक्ति पूजन कर. त्यामुळे तू नित्य कृतार्थ होशील.
जो माझा अगर मद्भक्ताचा शिष्य नसेल त्याला हे माझे गीताभाष्य कधीही सांगू नकोस. अभक्त असलेल्या अथवा दुष्टबुद्धीच्या लबाड पुरुषाला हे ज्ञान देणे योग्य नव्हे. हे ज्ञान उघडे करणे म्हणजे मातेचेच हृदय विदीर्ण करून उघडे करण्यासारखे आहे. म्हणून अत्यंत जाणीवपूर्वक प्रयत्न करून हे ज्ञान गुप्त ठेवावे.
हे शास्त्र, माझा किंवा गुरूचा भक्त, शिष्य, ज्येष्ठ पुत्र, सच्छील, सुंदर व देवीच्या भक्तीने युक्त असलेला असा पुरुष यांनाच निवेदन करावे. श्राद्धविधीचे वेळी ब्राह्मणाच्या जवळ हे म्हणावे, म्हणजे श्राद्धविधी करणार्याचे सर्व पितर तृप्त होतात आणि श्रेष्ठ पद प्राप्त करून घेतात."
व्यास म्हणाले, "हे जनमेजया, असे हिमालयाला सांगून ती भगवती देवी तत्क्षणी तेथेच गुप्त झाली. देवीचे परिपूर्ण दर्शन घडल्यामुळे सर्व देवही संतुष्ट झाले. नंतर हिमालयाचे ठिकाणी हिमवती या नावाने देवी उत्पन्न झाली. तीच आजपर्यंत गौरी या नावाने सर्वत्र त्रिलोकात प्रसिद्ध आहे. त्या गौरीला हिमालयाने शंकरास अर्पण केले.
तिच्यापासून पुढे स्कंद उत्पन्न झाला. त्याने तारकासुराशी युद्ध करून त्याचा वध केला.
हे पुरुषश्रेष्ठा जनमेजया, पूर्वी समुद्रमंथनाचे वेळी चौदा रत्ने निर्माण झाली होती. त्यावेळी देवांनी अत्यंत आदराने लक्ष्मी प्राप्त व्हावी म्हणून त्या परादेवीची स्तुति केली. त्यामुळे संतुष्ट होऊन देवांवर अनुग्रह करण्याच्या उद्देशाने देवी भुवनेश्वरीने समुद्रापासून रमा नावाची सुंदर देवी उत्पन्न केली आणि ती विष्णूस आदरपूर्वक अर्पण केली. त्या लक्ष्मीच्या प्राप्तीमुळे देवांचे अनंत कल्याण झाले.
अशाप्रकारे हे जनमेजय राजा, देवीचे सर्वोत्तम महात्म्य मी तुला सांगितले. हे मुख्यतः गौरी व लक्ष्मी यांच्याच उत्पत्तीविषयी आहे. सर्व कामना पूर्ण करणारे असे हे महात्म्य आहे. हे महात्म्य मी तुला जरी सांगितले असले तरी तू हे इतर कोणासही सांगू नकोस. हे गुप्त ठेव. ही जी सर्व शास्त्रांचे रहस्य परिपूर्ण असलेली देवीगीता आहे, हिचे तू रक्षण कर.
हे निष्पापा, तू जे जे विचारलेस ते ते सर्व मी तुला यथाशक्ति सांगितले. हे पवित्र, शुद्ध करणारे व श्रीभगवतीचे अत्यंत अद्भुत दिव्य असे रहस्य आहे. हे सर्व सुंदर शास्त्र ऐकल्यानंतर तुला काय ऐकण्याची इच्छा आहे ते सत्वर सांग.
अशी ही सर्व शास्त्राचे रहस्य असलेली देवीगीता समाप्त झाली.
