[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]
जनमेजय व्यासांना म्हणाला, "हे महर्षे, आपण सूर्यवंशातील परंपरेने उत्पन्न झालेल्या धर्मशील राजाची कथा मला विस्ताराने सांगा."
व्यास म्हणाले, "हे भारतश्रेष्ठा, ऐक तर. मी पूर्वी देवर्षी नारदांकडून जे ऐकले आहे तेच तुला विस्तारपूर्वक सांगतो."
पूर्वी शुभ अशा सरस्वतीच्या तीरी आश्रम बांधून तेथे वास्तव्य करीत असता एकदा महर्षी नारद आपण होऊनच तेथे आले. मी त्यांच्या चरणावर मस्तक ठेवून प्रणिपात केल्यावर त्यांच्या पुढे उभा राहिलो. त्यांना उत्कृष्ट आसन दिले व त्यांची अत्यंत नम्र भावनेने पूजा केली. नंतर मी त्यांना विचारले, "हे देवमहर्षे, आपल्यासारखी वंदनीय विभूती माझ्या येथे आली आहे, म्हणून आज मी धन्य व पवित्र झालो. तेंव्हा आता आपण महादेवी भगवतीचे संपूर्ण चरित्र मला कथन करावे. या सातव्या मनुवंशातील राजांची उत्पत्ती व त्यांची चरित्रेही अत्यंत रमणीय व श्रवणीय आहेत. तेव्हा भगवन्, ती अद्भुत कथा सांप्रत आपणांकडून ऐकण्याची मला तीव्र इच्छा झाली आहे. म्हणूनच आपणास योग्य वाटेल तेथे संक्षेपाने अथवा विस्तारपूर्वक ते अद्भुत रमणीय चरित्र मला सांगा."
तेव्हा माझे बोलणे ऐकून प्रसन्न झालेले ते परमार्थतत्पर नारदमुनी अत्यंत प्रमुदित झाले व हसत हसत मला म्हणाले, "हे सत्यवतीपुत्रा, धर्मज्ञान व धर्मतत्पर असलेल्या त्या राजांचा अत्युत्तम वंश तू नीट ऐक. तो श्रवणास सुखद आहे."
विष्णूच्या नाभिकमलापासून ब्रह्मदेवाची उत्पत्ती झाली हे पुराणात सांगितले आहे. तो ब्रह्मदेवच स्वयंभु सर्वशक्तिमान व सर्वज्ञ असल्याने त्याने सृष्टी उत्पन्न करण्यासाठी भाग्यवान शिवाची दहा हजार वर्षेपर्यंत तपश्चर्या केली. त्यानंतर सर्व शुभ लक्षणांनी युक्त असे मानसपुत्र त्याने निर्माण केले. त्यातलाच एक मरिची असून तोच सृष्टीकार्यासाठी प्रसिद्ध आहे. त्याचा अतिप्रसिद्ध असा दुसरा पुत्र म्हणजे कश्यप हा होय. दक्षाच्या तेरा कन्यांबरोबर त्याचा विवाह झाला होता. त्यांच्या ठिकाणी नंतर देव, दैत्य, यक्ष, पन्नग व इतर पशु या सर्व जीवनसृष्टीची उत्पत्ती झाली. म्हणूनच सृष्टीला काश्यपी सृष्टी हे नाव देण्यात आले.
विवस्वान हे नाव धारण केलेला सूर्य देवात अत्यंत प्रसिद्ध आहे. राजा वैवस्वत मनु त्याचा प्रसिद्ध पुत्र होय. त्याच मनूच्या इक्ष्वाकु ह्मा पुत्राने पुढे सूर्यवंशाचा विस्तार केला. इक्ष्वाकूनंतर मनूला पुढे नऊ पुत्र झाले. इक्ष्वाकू सूर्ववंशाचा विस्तारकर्ता म्हणून प्रसिद्ध आहे. शिवाय इतरांची नावे आता सांगतो. नाभाग, धृष्ट, शर्याति नरिष्यंत, प्रांशु, नृग, दिष्ट, कृरूष, पृषध असे मनूचे नऊ पुत्र प्रसिद्ध आहेत. मनूचा थोरला पुत्र इक्ष्वाकु याला शंभर पुत्र झाले. विकुक्षी हा इक्ष्वाकूचा जेष्ठ पुत्र जितेंद्रिय होता.
आता या मत्वंतरातील ह्मा नऊ पुत्रांचा वंशविस्तार झाला तो असा. महाप्रतापी, धर्मवेत्ता व सत्यवचनी राजा अंबरिष हा नाभागाचा पुत्र असून नेहमी प्रजाहिततत्पर होता. धृष्ट या मनुपुत्रापासून ब्रह्मभूत असे क्षात्रकुल उत्पन्न झाले. ते संग्रामभरित असले तरी ब्रह्मकर्म करण्यासाठी तत्पर होते.
तिसरा मनुपुत्र शर्याति याला आनर्त नावाचा अतिविख्यात असा पुत्र झाला व एक लावण्यसंपन्न अशी सुलक्षणी कन्या झाली. तिचे नाव सुकन्या होय. शर्यातीने आपली मुलगी सुकन्या ही अंध असलेल्या च्यवनाला अर्पण केली. पण सुकन्येच्या अतिपतिव्रत्यामुळे च्यवनमुनी डोळस झाला. सूर्याचे पुत्र अश्विनीकुमार यांनी च्यवनाला दृष्टी दिली असे आम्ही ऐकले आहे.
त्यावर अत्यंत शंकित झालेला जनमेजय संभ्रमात पडला. तो म्हणाला, "शर्यातीने आपली सुलोचना कन्या अंध असलेल्या मुनीला का अर्पण केली ? कुरूप, अवगुणी अथवा स्त्रियांची लक्षणे तिच्या अंगी नसती तरच तिला एखाद्या अंधाला अर्पण केले असते. सुकन्या तर सर्वगुण-सर्वलक्षणसंपत्र अशी होती. मग राजाने ती अंधालाच का अर्पण केली ? याचे कारण कृपा करून सांगा.
जनमेजयाचे भाषण ऐकल्यावर व्यास म्हणाले, वैवस्वत मनूचा पुत्र शर्याति याला चार हजार स्त्रिया होत्या. त्या सर्वगुणी, सुंदर व मनोहर असून उत्कृष्ट, कुलीन अशा राजकन्या होत्या. त्या सर्वजणींचे राजावर नितांत प्रेम होते. तसेच राजालाही सर्वजणी अत्यंत प्रिय होत्या. पण इतक्या भार्या असूनही राजाला ही एकच सुहास्यवदना अशी सुकन्या नावाची कन्या होती. ती जशी राजाला तशीच सर्वच मातांना प्रिय होती.
शर्याति राजाच्या राजधानी स्थानापासून जवळच एक महासरोवर होते. ते मानस सरोवराप्रमाणे पवित्र होते. त्याला सुंदर पायर्या होत्या. त्यातील उदक नेहमी स्फटिकाप्रमाणे स्वच्छ असे. त्यात हंस व कारंडव पक्षी नित्य क्रीडा करीत. चक्रवाक पक्षांमुळे त्याची शोभा वृद्धिंगत झाली होती. दाव्यूह (पाणकावळे) पक्षी व सारस पक्षी यांनी ते गजबजलेले सरोवर सदा विलोभनीय दिसत असे. अशाप्रकारचे तेथे अनेक पक्षीगण वास्तव्य करीत असत. त्या सरोवरात पाच प्रकारची कमले होती. त्यामुळे तेथे भुंगेही फार होते. ते दुतर्फा वृक्षराजींनी वेढलेले होते. साल, तमाल, सरल, पुन्नाग, अशोक अशा सुंदर वृक्षांनी त्या सरोवरास अतिशय शोभा प्राप्त झाली होती. वट, अश्वत्थ, कदंब व केळीचे फड यांच्यामुळे त्याच्या सौंदर्यात भर पडत होती. जंबीर, बीजपूर, जंजीर, पनस, क्रमुक, नारिकेल, केतक, कांचनवृक्ष, युथिक (जुई), मल्लिकागण (मोगरी) वगैरे वृक्ष-लतांनी ते वेढलेले होते. जंबू आम्र, निंबिणी, करंडी, कुरज हे वृक्ष तेथे आधारभूत होते. पलाश, निंब, खदिर, बिल्व, आमलकवृक्ष यांनी ते सरोवर विभूषित झाले होते. कोकिळा व मोर या पक्षांमुळे ते बहारदार दिसत होते.
ला सरोवराच्या सन्निध एके ठिकाणी च्यवनभार्गव नावाचे मुनी वास्तव्य करीत होते. ते वृत्तीने अत्यंत शांत व महातपस्वी होते. तो निर्जन भूभाग आहे असे जाणूनच तेथे ते मुनी तपश्चर्या करीत. ते दृढ आसन घालीत, मौन धारण केल्यावर प्राणाचे निरोधन करून इंद्रियांचा संयम करीत. निराहार राहून ते उदकही प्राशन करीत नसत. ते नित्य त्या देवी परांबिकेचे ध्यान करीत. अशी बरीच वर्षे तपश्चर्या केल्यावर त्यांच्या बसल्याजागेवरच लतांनी वेढलेले असे एक वारूळ त्यांच्याभोवती निर्माण झाले. त्याप्रमाणे ते बसले असता त्या वारुळातच दिसेनासे झाले.
एकदा राजा शर्याति हा आपल्या स्त्रियांसह क्रीडा करण्यासाठी तेथे आला. तेथे विहार करीत करीत राजा कमलांनी वेष्टित अशा निर्मल सरोवरापाशी येऊन पोहोचला. त्या सरोवरात क्रीडा करण्याची त्याला अत्यंत इच्छा झाली. आपल्या पित्यासह व मातासह सुकन्याही आलेली होती. ती आपल्या सख्यांसह फुले वेचण्यासाठी इतस्ततः हिंडू लागली. तिने सर्व भूषणे पीरधन केली होती. तिच्या पायातील तोरड्यांचा छुमछुम असा आवाज घुमत होता. फिरता फिरता ती अगदी सहजगत्या च्यवन मुनींना परिवेष्टित केलेल्या त्या वारूळापाशी आली.
आपल्या सख्यांसह क्रीडा करीत असता ती वारूळाजवळ येऊन बसली. इतक्यात तिला वारूळाच्या छिद्रातून काजव्याप्रमाणे भासत असलेल्या दोन ज्योती दिसल्या. मनांत त्याविषयी शंका निर्माण झाल्याने तिने त्या ज्योती बाहेर काढण्याचा विचार केला. एक तीक्ष्ण काटा हातात घेऊन ती सिद्ध झाली. ज्योती बाहेर काढण्यासाठी ती वारुळाच्या अगदी नजीक आली. त्या मुनींनी ती सुकेशा सुकन्या अवलोकन केली. ती जणू दुसरी रतीच होती. ती विशालनयना सुकन्या जवळ आलेली पाहून च्यवनमुनी अत्यंत खोल गेलेल्या आवाजात म्हणाला, "हे सुनयने, दूर हो. मी तपस्वी असून तू हे वारुळ फोडण्याचा प्रयत्न करू नकोस."
अशाप्रकारे मुनी बोलले, पण त्या कन्येस ते भाषण ऐकावयास आले नसल्याने ती पूर्वीच्याच उत्सकतेने तेथे गेली व तिने ते ज्योतीप्रमाणे दिसणारे डोळे फोडले. दैवगतीच म्हणून की काय पण त्या कन्येने डोळे फोडल्यावर क्रीडेसाठी ती दुसरीकडे निघून गेली. पण आपण केलेल्या कार्याबद्दल तिच्या मनात शंका निर्माण होऊन ती स्वतःशीच भयभीत झाली.
इकडे आपले डोळे फोडले गेल्यामुळे च्यवनमुनी अत्यंत क्रुद्ध झाला. अत्यंत वेदना होत असल्याने त्याचा संताप अनावर झाला आणि 'सर्वांना मल, मूत्राचा रोध होवो"अशी शापवाणी तो वदला. त्यामुळे शर्यातीच्या राज्यातील सर्व प्राणी, अश्व वगैरे व सर्व प्रजा यांच्य मल- खाचा रोध झाल्याने दुःखी होऊन सर्वजण राज्याकडे गेले. राजाचीही तीच अवस्था झाली होती व त्याचे सैन्यही तेच सांगत आले. प्रजाही तेच म्हणू लागली. अशाप्रकारे शारीरिक पीडेमुळे सर्वजण त्रस्त झाले.
राजा विचार करू लागला व तसाच आपला राजधानीत परत आला. तो चिंताक्रांत होऊन कारण शोधू लागला. तो आपल्या सैनिकांस व आप्त-स्वकीयांस म्हणाला, "कोणाच्या दुष्कर्मामुळे हे घडले ? त्या सरोवराच्या पश्चिम भागात महातपस्वी च्यवनमुनी महान तपश्चर्या करीत आहे. त्या अग्रीप्रमाणे भासणार्या तेजस्वी मुनीला कोणी तरी त्रस्त केल्याशिवाय ही पीडा सर्वांनाच उत्पन्न होणार नाही. तेच कारण असावे.
त्या ज्ञानवृद्ध, तपोवृद्ध, वयोवृद्ध महाल भार्गवाचा कोणी बरे अपराध केला ? तो जाणतेपणी असो वा अजाणतेपणी असो, पण त्याचे फल आपण भोगत आहोत. कोणा दुष्टाने त्या तापसाची अवहेलना केली ह्याचा सर्वांनी शोध करा."
राजाचे बोलणे ऐकून शरीरपीडेने त्रस्त झालेले सैनिक व इतरेजन म्हणाले, "महाराज, निश्चितपणे सांगतो की आमच्याकडून काया, वाचा मनेकरून कोणताही अपराध त्या तापसाच्या बाबतीत घडलेला नाही."
