मागील अध्याय
पुढचा अध्याय


श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
षष्ठः स्कन्धः
षोडशोऽध्यायः

हैहयैर्धनाहरणेन सह भृगूणां वधवर्णनम्

जनमेजय उवाच
कुले कस्य समुत्पन्नाः क्षत्रिया हैहयाश्च ते ।
ब्रह्महत्यामनादृत्य निजघ्नुर्भार्गवांश्च ये ॥ १ ॥
वैरस्य कारणं तेषां किं मे ब्रूहि पितामह ।
निमित्तेन विना क्रोधं कथं कुर्वन्ति सत्तमाः ॥ २ ॥
वैरं पुरोहितैः सार्धं कस्मात्तेषामजायत ।
नाल्पहेतोर्हि तद्वैरं क्षत्रियाणां भविष्यति ॥ ३ ॥
अन्यथा ब्राह्मणान् पूज्यान्कथं जघ्नुरनागसः ।
बाहुजा बलवन्तोऽपि पापभीताः कथं न ते ॥ ४ ॥
स्वल्पेऽपराधे को हन्याद्वाडवान्क्षत्रियर्षभः ।
सन्देहो मे मुनिश्रेष्ठ कारणं वक्तुमर्हसि ॥ ५ ॥
सूत उवाच
इति पृष्टस्तदा तेन राज्ञा सत्यवतीसुतः ।
उवाच परमप्रीतः कथां संस्मृत्य चेतसा ॥ ६ ॥
व्यास उवाच
शृणु पारिक्षिते वार्तां क्षत्रियाणां पुरातनीम् ।
आश्चर्यकारिणीं सम्यग्विदितां च पुरा मया ॥ ७ ॥
कार्तवीर्येति नाम्नाभूद्धैहयः पृथिवीपतिः ।
सहस्रबाहुर्बलवानर्जुनो धर्मतत्परः ॥ ८ ॥
दत्तात्रेयस्य शिष्योऽभूदवतारो हरेरिव ।
सिद्धः सर्वार्थदः शाक्तो भृगूणां याज्य एव सः ॥ ९ ॥
यज्वा परमधर्मिष्ठः सदा दानपरायणः ।
ददौ वित्तं भृगुभ्योऽसौ कृत्वा यज्ञाननेकशः ॥ १० ॥
धनिनस्ते द्विजा जाता भृगवो नृपदानतः ।
हयरत्‍नसमृद्ध्याढ्याः सञ्जाताः प्रथिता भुवि ॥ ११ ॥
स्वर्याते नृपशार्दूले कार्तवीर्यार्जुने पुनः ।
हैहया निर्धना जाताः कालेन महता नृप ॥ १२ ॥
धनकार्यं समुत्पन्नं हैहयानां कदाचन ।
याचिष्णवोऽभिजग्मुस्तान्भूगूंस्ते हैहया नृप ॥ १३ ॥
विनयं क्षत्रियाः कृत्वाप्ययाचन्त धनं बहु ।
न ददुस्तेऽतिलोभार्ता नास्ति नास्तीतिवादिनः ॥ १४ ॥
भूमौ च निदधुः केचिद्‌भृगवो धनमुत्तमम् ।
ददुः केचिद्‌द्विजातिभ्यो ज्ञात्वा क्षत्रियतो भयम् ॥ १५ ॥
कृत्वा स्थानान्तरे द्रव्यं ब्राह्मणा भयविह्वलाः ।
त्यक्त्वाऽऽश्रमान्ययुः सर्वे भृगवस्तृष्णयान्विताः ॥ १६ ॥
याज्यांश्च दुःखितान्दृष्ट्वा न ददुर्लोभमोहिताः ।
पलायित्वा गताः सर्वे गिरिदुर्गानुपाश्रिताः ॥ १७ ॥
ततस्ते हैहयास्तात दुःखिताः कार्यगौरवात् ।
भृगूणामाश्रमाञ्जग्मुर्द्रव्यार्थं क्षत्रियर्षभाः ॥ १८ ॥
भृगूंस्तु निर्गतान्वीक्ष्य शून्यांस्त्यक्त्या गृहानथ ।
चखनुर्भूतलं तत्र द्रव्यार्थं हैहया भृशम् ॥ १९ ॥
खनताधिगतं वित्तं केनचिद्‌भृगुवेश्मनि ।
ददृशुः क्षत्रियाः सर्वे तद्वित्तं श्रमकर्शिताः ॥ २० ॥
यत्र यत्र समुत्पन्नं भूरि द्रव्यं महीतलात् ।
तदा ते पार्श्वभागस्थब्राह्मणानां गृहाण्यपि ॥ २१ ॥
निर्भिद्य हैहया द्रव्यं ददृशुर्धनलिप्सया ।
ब्राह्मणाश्चुकुशः सर्वे भीताश्च शरणं गताः ॥ २२ ॥
अतिचिन्वत्सु विप्राणां भवनान्निःसृतं बहु ।
निजघ्नुस्ताञ्छरैः कोपाद्वाडवाञ्छरणागतान् ॥ २३ ॥
ययुस्ते गिरिदुर्गांश्च यत्र वै भृगवः स्थिताः ।
आगर्भादनुकृन्तन्तश्चेरुश्चैव महीमिमाम् ॥ २४ ॥
प्राप्तान्प्राप्तान्भृगून्सर्वान्निजघ्नुर्निशितैः शरैः ।
आबालवृद्धानपरानवमन्य च पातकम् ॥ २५ ॥
एवमुत्पाट्यमानेषु भार्गवेषु यतस्ततः ।
हन्युर्गर्भांश्च नारीणां गृहीत्वा हैहया भृशम् ॥ २६ ॥
रुरुदुस्ताः स्त्रियः कामं कुरर्य इव दुःखिताः ।
गर्भाश्च कृन्तिता यासां क्षत्रियैः पापनिश्चयैः ॥ २७ ॥
अन्येऽप्याहुश्च तान्दृप्तान्मुनयस्तीर्थवासिनः ।
मुञ्चन्तु क्षत्रियाः क्रोधं ब्राह्मणेषु भयावहम् ॥ २८ ॥
अयुक्तमेतदारब्धं भवद्‌भिः कर्म गर्हितम् ।
यद्‌गर्भान्भृगुपत्‍नीनां निहन्युः क्षत्रियर्षभाः ॥ २९ ॥
अत्युग्रपुण्यपापानामिहैव फलमाप्नुयात् ।
तस्माज्जुगुप्सितं कर्म त्यक्तव्यं भूतिमिच्छता ॥ ३० ॥
तानाहुर्हैहयाः क्रुद्धा मुनीनथ दयापरान् ।
भवन्तः साधवः सर्वे नार्थज्ञाः पापकर्मणाम् ॥ ३१ ॥
एभिर्हृतं धनं सर्वं पूर्वजानां महात्मनाम् ।
वञ्चयित्वा छलाभिज्ञैर्मार्गे पाटच्चरैरिव ॥ ३२ ॥
एते प्रतारका दम्भास्तादृशा बकवृत्तयः ।
उत्पन्ने च महाकार्ये प्रार्थिता विनयेन ते ॥ ३३ ॥
न ददुः प्रार्थितं विप्राः पादवृद्ध्यापि याचिताः ।
नास्तीतिवादिनः स्तब्धाः दुःखितान्वीक्ष्य याज्यकान् ॥ ३४ ॥
धनं प्राप्तं कार्तवीर्याद्‌रक्षितं केन हेतुना ।
न कृताः क्रतवः किं तैर्दानं चार्थिषु भूरिशः ॥ ३५ ॥
न सञ्चितव्यं विप्रैस्तु धनं चापि कदाचन ।
यष्टव्यं विधिवद्देयं भोक्तव्यं च यथासुखम् ॥ ३६ ॥
द्रव्ये चौरभयं प्रोक्तं तथा राजभयं द्विजाः ।
वह्नेर्भयं महाघोरं तथा धूर्तभयं महत् ॥ ३७ ॥
येन केनाप्युपायेन धनं त्यजति रक्षकम् ।
अथवासौ मृतो याति द्रव्यं त्यक्त्वा ह्यसद्‌गतिम् ॥ ३८ ॥
पादवृद्ध्या तथास्माभिः प्रार्थितं विनयान्वितैः ।
तथापि लोभसन्दिग्धैर्न दत्तं नः पुरोहितैः ॥ ३९ ॥
दानं भोगस्तथा नाशो धनस्य गतिरीदृशी ।
दानभोगौ कृतीनां च नाशः पापात्मनां किल ॥ ४० ॥
न दाता न च यो भोक्ता कृपणो गुप्तितत्परः ।
राज्ञासौ सर्वथा दण्ड्यो वञ्चको दुःखभाङ्नरः ॥ ४१ ॥
तस्माद्वयं गुरूनेतान्वञ्चकान्ब्राह्मणाधमान् ।
हन्तुं समुद्यताः सर्वे न क्रोधव्यं महात्मभिः ॥ ४२ ॥
व्यास उवाच
इत्युक्त्वा हेतुमद्वाक्यं तानाश्वास्य मुनीनथ ।
विचेरुश्च विचिन्वाना भृगुदाराननेकशः ॥ ४३ ॥
भयार्ता भृगुपत्‍न्यस्तु हिमवन्तं धराधरम् ।
प्रपेदिरे रुदन्त्यश्च वेपमानाः कृशा भृशम् ॥ ४४ ॥
एवं ते हैहयैर्विप्राः पीडिता धनकामुकैः ।
निहताश्च यथाकामं संरब्धैः पापकर्मभिः ॥ ४५ ॥
लोभ एव मनुष्याणां देहसंस्थो महारिपुः ।
सर्वदुःखाकरः प्रोक्तो दुःखदः प्राणनाशकः ॥ ४६ ॥
सर्वपापस्य मूलं हि सर्वदा तृष्णयान्वितः ।
विरोधकृत्त्रिवर्णानां सर्वार्तेः कारणं तथा ॥ ४७ ॥
लोभात्त्यजन्ति धर्मं वै कुलधर्मं तथैव हि ।
मातरं भ्रातरं हन्ति पितरं बान्धवं तथा ॥ ४८ ॥
गुरुं मित्रं तथा भार्यां पुत्रं च भगिनीं तथा ।
लोभाविष्टो न किं कुर्यादकृत्यं पापमोहितः ॥ ४९ ॥
क्रोधात्कामादहङ्काराल्लोभ एव महारिपुः ।
प्राणांस्त्यजति लोभेन किं पुनः स्यादनावृतम् ॥ ५० ॥
पूर्वजास्ते महाराज धर्मज्ञाः सत्पथे स्थिताः ।
पाण्डवाः कौरवाश्चैव लोभेन निधनं गताः ॥ ५१ ॥
यत्र भीष्मश्च द्रोणश्च कृपः कर्णश्च बाह्लिकः ।
भीमसेनो धर्भपुत्रस्तथैवार्जुनकेशवौ ॥ ५२ ॥
तथापि युद्धमत्युग्रं कृतं तैश्च परस्परम् ।
कुटुम्बकदनं भूरि कृतं लोभातुरैरिह ॥ ५३ ॥
हतो द्रोणो हतो भीष्मस्तथैव पाण्डवात्मजाः ।
भ्रातरः पितरः पुत्राः सर्वे वै निहता रणे ॥ ५४ ॥
तस्माल्लोभाभिभूतस्तु किं न कुर्यान्नरः किल ।
हैहयैर्निहताः सर्वे भृगवः पापबुद्धिभिः ॥ ५५ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां षष्ठस्कन्धे
हैहयैर्धनाहरणेन सह भृगूणां वधवर्णनं नाम षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥

भृगुपुत्रांचा वध -

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

जनमेजय म्हणाला, "भार्गवाचा वध करणारा हैहय कोणत्या कुलात जन्मास आला ? त्याने पुरोहिताशी वैर का केले ? त्या निरपराधी ब्राह्मणाचा वध कसा केला ?''

व्यास म्हणाले, ''हे राजा, कार्तवीर्यार्जुन नावाचा महाबलाढय सहस्र हात असलेला राजा हैहय कुलात जन्मला. तो दत्तात्रयशिष्य, प्रत्यक्ष श्रीहरीचाच अवतार होता. तो शक्तीचा उपासक असून ऋषींचा यजमान होता. त्याने पुष्कळ यज्ञ केले. भृगूंना विपुल दक्षिणाही दिल्या. त्याने अनेक वेळा द्रव्य दिल्यामुळे ते सधन झाले. त्यांना अश्व, रत्नेही राजाने दिली.

पुढे कार्तवीर्यार्जुनाच्या पश्चात हैहय राजे निर्धन बनले. त्यांना एकदा धनाची जरुरी भासली. म्हणून ते भृगूकडे गेले. पण धनलोभी भृगूंनी त्यांना विन्मुख परत पाठवले. काही भृगूंनी जमिनीत पुरुन ठेवलेल्या धनापैकी काही धन भीतीमुळे ब्राह्मणांना वाटले. काहींनी आपले धन गुप्तप्रकारे ठेवले. भृगुवंशातील ब्राह्मण हैहयांच्या भीतीने त्रस्त झाले आणि ते आश्रम सोडून निघून गेले. ते गिरिकंदराचा आश्रय करून राहू लागले.

पण धनाची फारच जरूरी भासल्याने हैहय राजे भृगूंच्या आश्रमात आले. पण तेथे कोणीच नाही असे पाहून त्यांनी तेथील भूमीत खणले. तेव्हा तेथे त्यांना विपुल धन मिळाले.

पण भृगूंच्या घरातून द्रव्य सापडलेले पाहून धनाशेने त्यांनी जवळच्या अनेक ब्राह्मणांची घरे खणली. त्यामुळे सर्व ब्राह्मण भीतीने शोक करू लागले. तेव्हा तेथेही धन सापडले. क्रुद्ध होऊन हैहयांनी शरण आलेल्या ब्राह्मणांचा वध केला. शिवाय त्यांनी भृगूंचा शोध करून त्यांच्या संपूर्ण कुलाचा नाश केला. भृगूंचे गर्भसुद्धा नाहीसे केले. नंतर ते पृथ्वीवर अभिमानाने विहार करू लागले. भृगूंच्या स्त्रियांच्या गर्भाचाही नाश झाल्याने स्त्रिया दुःखी झाल्या. इतर मुनींनी ते अवलोकन केल्यावर ते म्हणाले, "क्षत्रियांनी ब्राह्मणांवर इतके क्रुद्ध होऊ नये. भृगुपत्नींच्या गर्भाचाही वध करून तुम्ही फारच निंद्य कर्म केलेत. पापपुण्याचे फल याच लोकी भोगावे लागते. म्हणून तुम्ही असले कर्म करू नये.''

पण मत्त झालेले हैहय मुनींना म्हणाले, ''कपटी भृगूंनी आमच्या पूर्वजांकडून धन हरण करून घेतले म्हणून ते वंचक आहेत व बगळ्याप्रमाणे ढोंगी आहेत. आम्ही एकदा त्यांच्याकडे धनाची मागणी केली. पुन: सव्वापटीने परत देण्याचे आश्वासन देऊनही त्या लोभी भृगूंनी आम्हाला नकार दिला. आमच्या पूर्वजांपैकी कार्तवीर्याकडून त्यांनी धन प्राप्त करून घेतले होते. विप्रांनी धनसंचय न करता दान, यजन, उपभोग यांसाठी द्रव्य खर्च करावे. कारण धनाला चोर, राजा, अग्नी इत्यादीपासून भय असते. द्रव्याचे केवळ रक्षण करणारा हा मृत्यु पावल्यावर नरकात जातो, पण धन मात्र तेथेच राहते. पुण्यवानांनी दान व भोग यांतच द्रव्य व्यय करावे. पातक्यांच्या धनाचा नाश होतो. कृपण व वंचक पुरुषाला राजाने शिक्षाच करावी. म्हणून आम्ही गुरूंचाही वध केला. त्याबद्दल तुमच्यासारख्या श्रेष्ठ मुनींनी क्रुद्ध होण्याचे कारण काय ?''

अशाप्रकारे भाषण केल्यावरही इतर मुनींनी त्यांना निवारण करण्याचा प्रयत्न केला. पण ते भृगुस्त्रियांचा शोध करीत पृथ्वीवर हिंडू लागले. तेव्हा काळजीने कृश झालेल्या त्या भृगुस्त्रिया रडत रडत हिमालयाच्या आश्रयाला गेल्या.

लोभामुळेच हैहयांनी भृगूंचा नाश केला. लोभ हा दुःख व नाश यांचा कर्ताच आहे. लोभामुळे पापाची वृद्धी होते. लोभामुळे कुल, जाती, धर्म यांचा नाश होतो, तसेच अप्तेष्टांचा नाश होतो. क्रोध, अहंकार, काम, लोभ हे सर्वात मोठे शत्रु आहेत. लोभामुळेच, पापी हैहयांनी भृगूंचा नाश केला. खरोखरच लोभी पुरुष कोणते निंद्य कृत्य करणार नाही !


अध्याय सोळावा समाप्त


GO TOP