मागील अध्याय
पुढचा अध्याय


श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
पञ्चमः स्कन्धः
अष्टाविंशोऽध्यायः

रक्तबीजद्वारा देवीसमीपे शुम्भनिशुम्भसंवादवर्णनम्

व्यास उवाच
कृत्वा हास्यं ततो देवी तमुवाच विशांपते ।
मेघगम्भीरया वाचा युक्तियुक्तमिदं वचः ॥ १ ॥
पूर्वमेव मया प्रोक्तं मन्दात्मन् किं विकत्थसे ।
दूतस्याग्रे यथायोग्यं वचनं हितसंयुतम् ॥ २ ॥
सदृशो मम रूपेण बलेन विभवेन च ।
त्रिलोक्यां यदि कोऽपि स्यात्तं पतिं प्रवृणोम्यहम् ॥ ३ ॥
ब्रूहि शुम्भं निशुम्भञ्च प्रतिज्ञा मे पुरा कृता ।
तस्माद्युध्यस्व जित्वा मां विवाहं विधिवत्कुरु ॥ ४ ॥
त्वं वै तदाज्ञया प्राप्तस्तस्य कार्यार्थसिद्धये ।
संग्रामं कुरु पातालं गच्छ वा पतिना सह ॥ ५ ॥
व्यास उवाच
तच्छ्रुत्वा वचनं देव्याः स दैत्योऽमर्षपूरितः ।
मुमोच तरसा बाणान्सिंहस्योपरि दारुणान् ॥ ६ ॥
अम्बिका ताच्छरान्वीक्ष्य गगने पन्नगोपमान् ।
चिच्छेद सायकैस्तीक्ष्णैर्लघुहस्ततया क्षणात् ॥ ७ ॥
अन्यैर्जघान विशिखै रक्तबीजं महासुरम् ।
अम्बिकाचापनिर्मुक्तैः कर्णाकृष्टैः शिलाशितैः ॥ ८ ॥
देवीबाणहतः पापो मूर्च्छामाप रथोपरि ।
पतिते रक्तबीजे तु हाहाकारो महानभूत् ॥ ९ ॥
सैनिकाश्चुक्रुशुः सर्वे हताः स्म इति चाब्रुवन् ।
ततो बुम्बारवं श्रुत्वा शुम्भः परमदारुणम् ॥ १० ॥
उद्योगं सर्वसैन्यानां दैत्यानामादिदेश ह ।
शुम्भ उवाच
निर्यान्तु दानवाः सर्वे काम्बोजाः स्वबलैर्वृताः ॥ ११ ॥
अन्येऽप्यतिबलाः शूराः कालकेया विशेषतः ।
व्यास उवाच
इत्याज्ञप्तं बलं सर्वं शुम्भेन च चतुर्विधम् ॥ १२ ॥
निर्जगाम मदाऽऽविष्टं देवीसमरमण्डले ।
तमागतं समालोक्य चण्डिका दानवं बलम् ॥ १३ ॥
घण्टानादं चकाराशु भीषणं भयदं मुहुः ।
ज्यास्वनं शङ्खनादञ्च चकार जगदम्बिका ॥ १४ ॥
तेन नादेन सा जाता काली विस्तारितानना ।
श्रुत्वा तन्निनदं घोरं सिंहो देव्याश्च वाहनम् ॥ १५ ॥
जगर्ज सोऽपि बलवाञ्जनयन्भयमद्‌भुतम् ।
तन्निनादमुपश्रुत्य दानवाः क्रोधमूर्च्छिताः ॥ १६ ॥
सर्वे चिक्षिपुरस्त्राणि देवीं प्रति महाबलाः ।
तस्मिन्नेवायते युद्धे दारुणे लोमहर्षणे ॥ १७ ॥
ब्रह्मादीनाञ्च देवानां शक्तयश्चण्डिकां ययुः ।
यस्य देवस्य यद्‌रूपं यथा भूषणवाहनम् ॥ १८ ॥
तादृग्‌रूपास्तदा देव्यः प्रययुः समराङ्गणे ।
ब्रह्माणी वरटारूढा साक्षसूत्रकमण्डलुः ॥ १९ ॥
आगता ब्रह्मणः शक्तिर्ब्रह्माणीति प्रतिश्रुता ।
वैष्णवी गरुडारूढा शङ्खचक्रगदाधरा ॥ २० ॥
पद्महस्ता समायाता पीताम्बरविभूषिता ।
शाङ्करी तु वृषारूढा त्रिशूलवरधारिणी ॥ २१ ॥
अर्धचन्द्रधरा देवी तथाहिवलया शिवा ।
कौमारी शिखिसंरूढा शक्तिहस्ता वरानना ॥ २२ ॥
युद्धकामा समायाता कार्तिकेयस्वरूपिणी ।
इन्द्राणी सुष्ठुवदना सुश्वेतगजवाहना ॥ २३ ॥
वज्रहस्तातिरोषाढ्या संग्रामाभिमुखी ययौ ।
वाराही शूकराकारा प्रौढप्रेतासना मता ॥ २४ ॥
नारसिंही नृसिंहस्य बिभ्रती सदृशं वपुः ।
याम्या च महिषारूढा दण्डहस्ता भयप्रदा ॥ २५ ॥
समायाताथ संग्रामे यमरूपा शुचिस्मिता ।
तथैव वारुणी शक्तिः कौबेरी च मदोत्कटा ॥ २६ ॥
एवंविधास्तथाऽऽकारा ययुः स्वस्वबलैर्वृताः ।
आगतास्ताः समालोक्य देवी मुदमवाप च ॥ २७ ॥
स्वस्था मुमुदिरे देवा दैत्याश्च भयमाययुः ।
ताभिः परिवृतस्तत्र शङ्करो लोकशङ्करः ॥ २८ ॥
समागम्य च संग्रामे चण्डिकामित्युवाच ह ।
हन्यन्तामसुराः शीघ्रं देवानां कार्यसिद्धये ॥ २९ ॥
निशुम्भं चैव शुम्भं च ये चान्ये दानवाः स्थिताः ।
हत्वा दैत्यबलं सर्वं कृत्वा च निर्भयं जगत् ॥ ३० ॥
स्वानि स्वानि च धिष्ण्यानि समागच्छन्तु शक्तयः ।
देवा यज्ञभुजः सन्तु ब्राह्मणा यजने रताः ॥ ३१ ॥
प्राणिनः सन्तु सन्तुष्टाः सर्वे स्थावरजङ्गमाः ।
शमं यान्तु तथोत्पाता ईतयश्च तथा पुनः ॥ ३२ ॥
घनाः काले प्रवर्षन्तु कृषिर्बहुफला तथा ।
व्यास उवाच
एवं ब्रुवति देवेशे शङ्करे लोकशङ्करे ॥ ३३ ॥
चण्डिकाया शरीरात्तु निर्गता शक्तिरद्‌भुता ।
भीषणातिप्रचण्डा च शिवाशतनिनादिनी ॥ ३४ ॥
घोररूपाथ पञ्चास्यमित्युवाच स्मितानना ।
देवदेव व्रजाशु त्वं दैत्यानामधिपं प्रति ॥ ३५ ॥
दूतत्वं कुरु कामारे ब्रूहि शुम्भं स्मराकुलम् ।
निशुम्भञ्च मदोत्सिक्तं वचनान्मम शङ्कर ॥ ३६ ॥
मुक्त्वा त्रिविष्टपं यात यूयं पातालमाशु वै ।
देवाः स्वर्गे सुखं यान्तु तुराषाट् स्वासनं शभम् ॥ ३७ ॥
प्राप्नोतु त्रिदिवं स्थानं यज्ञभागांश्च देवताः ।
जीवितेच्छा च युष्माकं यदि स्यात्तु महत्तरा ॥ ३८ ॥
तर्हि गच्छत पातालं तरसा यत्र दानवाः ।
अथवा बलमास्थाय युद्धेच्छा मरणाय चेत् ॥ ३९ ॥
तदाऽऽगच्छन्तु तृप्यन्तु मच्छिवाः पिशितेन वः ।
व्यास उवाच
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्याः शूलपाणिस्त्वरान्वितः ॥ ४० ॥
गत्वाऽऽह दैत्यराजानं शुम्भं सदसि संस्थितम् ।
शिव उवाच
राजन् दूतोऽहमम्बायास्त्रिपुरान्तकरो हरः ॥ ४१ ॥
त्वत्सकाशमिहायातो हितं कर्तुं तवाखिलम् ।
त्यक्त्वा स्वर्गं तथा भूमिं यूयं गच्छत सत्वरम् ॥ ४२ ॥
पातालं यत्र प्रह्लादो बलिश्च बलिनां वरः ।
अथवा मरणेच्छा चेत्तर्ह्यागच्छत सत्वरम् ॥ ४३ ॥
संग्रामे वो हनिष्यामि सर्वानेवाहमाशु वै ।
इत्युवाच महाराज्ञी युष्मत्कल्याणहेतवे ॥ ४४ ॥
व्यास उवाच
इति दैत्यवरान्देवीवाक्यं पीयूषसन्निभम् ।
हितकृच्छ्रावयित्वा स प्रत्यायातश्च शूलभृत् ॥ ४५ ॥
ययासौ प्रेरितः शंभुर्दूतत्वे दानवान्प्रति ।
शिवदूतीति विख्याता जाता त्रिभुवनेऽखिले ॥ ४६ ॥
तेऽपि श्रुत्वा वचो देव्याः शङ्करोक्तं तुदुष्करम् ।
युद्धाय निर्ययुः शीघ्रं दंशिताः शस्त्रपाणयः ॥ ४७ ॥
तरसा रणमागत्य चण्डिकां प्रति दानवाः ।
निर्जघ्नुश्च शरैस्तीक्ष्णैः कर्णाकृष्टैः शिलाशितैः ॥ ४८ ॥
कालिका शूलपातैस्तान् गदाशक्तिविदारितान् ।
कुर्वन्ती व्यचरत्तत्र भक्षयन्ती च दानवान् ॥ ४९ ॥
कमण्डलुजलाक्षेपगतप्राणान् महाबलान् ।
ब्रह्माणी चाकरोत्तत्र दानवान्समराङ्गणे ॥ ५० ॥
माहेश्वरी वृषारूढा त्रिशूलेनातिरंहसा ।
जघान दानवान्संख्ये पातयामास भूतले ॥ ५१ ॥
वैष्णवी चक्रपातेन गदापातेन दानवान् ।
गतप्राणांश्चकाराशु चोत्तमाङ्गविवर्जितान् ॥ ५२ ॥
ऐन्द्री वज्रप्रहारेण पातयामास भूतले ।
ऐरावतकराघातपीडितान्दैत्यपुङ्गवान् ॥ ५३ ॥
वाराही तुण्डघातेन दंष्ट्राग्रपातनेन च ।
जघान क्रोधसंयुक्ता शतशो दैत्यदानवान् ॥ ५४ ॥
नारसिंही नखैस्तीव्रैर्दारितान्दैत्यपुङ्गवान् ।
भक्षयन्ती चचाराजौ ननाद च मुहुर्मुहुः ॥ ५५ ॥
शिवदूती अट्टहासैः पातयामास भूतले ।
तांश्चखादाथ चामुण्डा कालिका च त्वरान्विता ॥ ५६ ॥
शिखिसंस्था च कौमारी कर्णाकृष्टैः शिलाशितैः ।
निजघान रणे शत्रून्देवानां च हिताय वै ॥ ५७ ॥
वारुणी पाशसम्बद्धान्दैत्यान्समरमस्तके ।
पातयामास तत्पृष्ठे मूर्च्छितान्गतचेतनान् ॥ ५८ ॥
एवं मातृगणेनाजावतिवीर्यपराक्रमम् ।
मर्दितं दानवं सैन्यं पलायनपरं ह्यभूत् ॥ ५९ ॥
बुम्बारवस्तु सुमहानभूत्तत्र बलार्णवे ।
पुष्पवृष्टिं तदा देवाश्चक्रुर्देव्या गणोपरि ॥ ६० ॥
तच्छ्रुत्वा निनदं घोरं जयशब्दं च दानवाः ।
रक्तबीजश्चुकोपाशु दृष्ट्वा दैत्यान्पलायितान् ॥ ६१ ॥
गर्जमानांस्तथा देवान्वीक्ष्य दैत्यो महाबलः ।
रक्तबीजस्तु तेजस्वी रणमभ्याययौ तदा ॥ ६२ ॥
सायुधो रथसंविष्टः कुर्वञ्ज्याशब्दमद्‌भुतम् ।
आजगाम तदा देवीं क्रोधरक्तेक्षणोद्यतः ॥ ६३ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां
संहितायां पञ्चमस्कन्धे रक्तबीजेन
देव्या युद्धवर्णनं नामाष्टाविशोऽध्यायः ॥ २८ ॥

रक्तबीजाचा पराक्रम -

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

रक्तबीजाचे भाषण श्रवण केल्यावर देवी म्हणाली, "हे मूर्खा, तू आता वृथा गर्वोक्ती करू नकोस. कारण रूप, बल, ऐश्वर्य याबाबतीत माझ्याशी बरोबरी करण्यास या त्रैलोक्यात कोणीही समर्थ नाही. तसा असेल त्यालाच मी वरीन. तेव्हा मला युद्धात जिंकून माझ्याशी विवाह करावा असे तू राजाला जाऊन सांग. संग्राम करा अथवा पाताळात जा.

हे भाषण ऐकताच रक्तबीजाने क्रुद्ध होऊन प्रथम सिंहावर बाणांचा वर्षाव केला.तेव्ह्मा बाण सोडून अंबिकेने वरच्यावर त्याचे बाण तोडले. दुसर्‍या बाणांनी त्याचा वध करताच तो पापी रक्तबीज मूर्च्छित होऊन भूमीवर कोसळला. तेव्हा राक्षससैन्य सैरावैरा धावत सुटले. हे पाहून शुंभाने आपले सैन्य सज्ज केले. कंबोज व कालेय ह्या महाबलाढ्य राक्षसासह तो समरांगणावर आला.

त्यांना पाहून अंबेने शंखनाद केला. तेव्हा कालीलाही स्फुरण चढले. तिने आपला विशाल जबडा पसरून प्रचंड ध्वनी केला ! त्या अक्राळविक्राळ सिंहानेही भयंकर गर्जना केली. सर्व दानव क्रोधायमान होऊ देवीवर शरांचा वर्षाव करू लागले.

ते अवलोकन करून ब्रह्मदेव वगैरे विविध शक्ति रूपे धारण करून आपली शस्त्रास्त्रे घेऊन देवीच्या सहाय्यास धावले. या देवतांची माहिती अशी : -

अक्षसूत्र, कमंडलू यांसह हंसारूढ झालेली ब्रह्माणी तेथे आली. ती ब्रह्मदेवाची शक्ती. विष्णूची शक्ती वैष्णवी, शंख, चक्र, गदा, पद्य यांसह गरुडावरून आली.

शंकराची शांकरी, त्रिशूल, अर्धचंद्र, भुजंगरूप कंकणे धारण करून तेथे आली.

कार्तिकेयरूप असलेली सुंदरी कौमारीशक्ती मयूरावर बसली होती. श्वेत वर्णाची गजावर आरूढ झालेली इंद्राणी वज्र घेऊन आली. शुक्राप्रमाणे दिसणारी प्रेतारूढ झालेली वाराही शक्ती व नृसिंहरूपी नारसिंह या शक्तीही प्राप्त झाल्या.

महिषावर आरूढ होऊन दंड धारण करणारी यमाची याम्या आली. तसेच वारुणी, कौबेरी या शक्तीही आल्या. अशाप्रकारे विविध आकार धारण करून आलेल्या त्या शक्तींना पाहून देवीला आनंद झाला. तेव्हा भगवान शंकर स्वत: तेथे येऊन चंडिकेला म्हणाला, "देवी, आता सत्वर असुरांचा वध कर. देवकार्य सिद्धीस ने. सर्व देवांच्या शक्तीही येथे अवतीर्ण झाल्या आहे. तेव्हा शुंभनिशुंभासहित सर्व दानवांचा वध करून देवांना निर्भय कर. त्यानंतर सर्व शक्ती आपापल्या स्थानी परत जातील. देवही यज्ञभाग ग्रहण करतील. ब्राह्मण स्वकार्यदक्ष रहातील सर्व चराचर जगत समाधानी होईल. वर्षाकाल नियमित होऊन वसुंधरा सुफला होईल."

शंकराचे हे भाषण संपताच एकाएकी चंडिकेच्या शरीरातून एक अद्‌भुत शक्ती बाहेर पडली. ती शिवेच्या शकटोपर गर्जना करणारी होती. ती घोरकाय शक्ती शिवाला म्हणाली, "हे देवाधिदेवा, तू दैत्यराजाकडे जाऊन आमचे दूतत्व कर. हे शंकरा, त्या मदोन्मत्त निशुंभाला व कामातुर शुंभाला सांग की "तुम्ही स्वर्ग सोडून पाताळात जा. देवांना स्वर्ग प्राप्त करून द्या. अथवा बलाने तुम्ही गर्वोन्मत्त झाला असाल तर सत्वर युद्धासाठी तयार व्हा."

तिचे भाषण ऐकल्यावर शंकर दैत्यराजाकडे गेला. त्याने सांगितलेला निरोप शंकराने तिच्याच शब्दात राजाला सांगितला.

देवीचे म्हणणे शंकराने दैत्यराजाला सांगितल्यावर सर्व दैत्यसैन्य राजासह चिलखते घालून हातात शस्त्रे धारण करून तीक्ष्ण बाण घेऊन रणांगणात आले. त्यांनी चंडिकेवर बाणांचा वर्षाव केला.

ते अवलोकन करताच कालिका शूल व गदा धारण करून दावनांचा संहार करीत रणातून विहार करू लागली. कमंडलूतील पाणी फेकून ब्राह्मणीने कित्येक दैत्यांना ठार मारले. माहेश्वरीने त्रिशूलाने, वैष्णवीने शक्ती, चक्र, गदा धारण करून इंद्रायणीने वज्रप्रहार करून, वाराहीने मुख व उग्रदंष्ट्रा यांचे प्रहार करून शेकडो दैत्यांचा वध केला.

तसेच शिवदूती अट्टाहासाने राक्षसांना भूमीवर पाडू लागली. चामुंडा व कालिका त्यांना खाऊ लागल्या. कौमारी मयूरावर आरूढ होऊन बाणांनी दैत्यांचा वध करू लागली. वारुणीने राक्षसांना एकमेकांच्या पाठीवर आपटून त्यांचा रणात वध केला.

अशाप्रकारे त्या संग्रामात अत्यंत बलाढ्य राक्षसांचा नाश झाला. तेव्हा सर्व सैन्य जीव घेऊन पळत सुटले. जो तो किंकाळ्या फोडू लागला. देवांनी देवतांवर पुष्पवृष्टी केली. त्यांचा जयजयकार केला. ते पाहून रक्तबीज क्रुद्ध झाला. आपल्या धनुष्याचा टणत्कार करून तो देवीच्या रोखाने धावून गेला.


अध्याय अठ्ठाविसावा समाप्त

GO TOP