मागील अध्याय
पुढचा अध्याय


श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
तृतीयः स्कन्धः
अष्टाविंशोऽध्यायः

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

रामचरित्रवर्णनम्

जनमेजय उवाच
कथं रामेण तच्चीर्णं व्रतं देव्याः सुखप्रदम् ।
राज्यभ्रष्टः कथं सोऽथ कथं सीता हृता पुनः ॥ १ ॥
व्यास उवाच
राजा दशरथः श्रीमानयोध्याधिपतिः पुरा ।
सूर्यवंशधरश्चासीद्देवब्राह्मणपूजकः ॥ २ ॥
चत्वारो जज्ञिरे तस्य पुत्रा लोकेषु विश्रुताः ।
रामलक्ष्मणशत्रुघ्ना भरतश्चेति नामतः ॥ ३ ॥
राज्ञः प्रियकराः सर्वे सदृशा गुणरूपतः ।
कौसल्यायाः सुतो रामः कैकेय्या भरतः स्मृतः ॥ ४ ॥
सुमित्रातनयौ जातौ यमलौ द्वौ मनोहरौ ।
ते जाता वै किशोराश्च धनुर्बाणधराः किल ॥ ५ ॥
सूनवः कृतसंस्कारा भूपतेः सुखवर्धकाः ।
कौशिकेन तदाऽऽगत्य प्रार्थितो रघुनन्दनः ॥ ६ ॥
राघवं मखरक्षार्थं सूनुं षोडशवार्षिकम् ।
तस्मै सोऽयं ददौ रामं कौशिकाय सलक्ष्मणम् ॥ ७ ॥
तौ समेत्य मुनिं मार्गे जग्मतुश्चारुदर्शनौ ।
ताटका निहता मार्गे राक्षसी घोरदर्शना ॥ ८ ॥
रामेणैकेन बाणेन मुनीनां दुःखदा सदा ।
यज्ञरक्षा कृता तत्र सुबाहुर्निहतः शठः ॥ ९ ॥
मारीचोऽथ मृतप्रायो निक्षिप्तो बाणवेगतः ।
एवं कृत्वा महत्कर्म यज्ञस्य परिरक्षणम् ॥ १० ॥
गतास्ते मिथिलां सर्वे रामलक्ष्मणकौशिकाः ।
अहल्या मोचिता शापान्निष्पापा सा कृताऽबला ॥ ११ ॥
विदेहनगरे तौ तु जग्मतुर्मुनिना सह ।
बभञ्ज शिवचापञ्च जनकेन पणीकृतम् ॥ १२ ॥
उपयेमे ततः सीतां जानकीञ्च रमांशजाम् ।
लक्ष्मणाय ददौ राजा पुत्रीमेकां तथोर्मिलाम् ॥ १३ ॥
कुशध्वजसुते कन्ये प्रापतुर्भ्रातरावुभौ ।
तथा भरतशत्रुघ्नौ सुशिलौ शुभलक्षणौ ॥ १४ ॥
एवं दारक्रियास्तेषां भ्रातॄणां चाभवन्नृप ।
चतुर्णां मिथिलायां तु यथाविधि विधानतः ॥ १५ ॥
राज्ययोग्यं सुतं दृष्ट्वा राजा दशरथस्तदा ।
राघवाय धुरं दातुं मनश्चक्रे निजाय वै ॥ १६ ॥
सम्भारं विहितं दृष्ट्वा कैकेयी पूर्वकल्पितौ ।
वरौ सम्प्रार्थयामास भर्तारं वशवर्तिनम् ॥ १७ ॥
राज्यं सुताय चैकेन भरताय महात्मने ।
रामाय वनवासञ्च चतुर्दशसमास्तथा ॥ १८ ॥
रामस्तु वचनात्तस्याः सीतालक्ष्मणसंयुतः ।
जगाम दण्डकारण्यं राक्षसैरुपसेवितम् ॥ १९ ॥
राजा दशरथः पुत्रविरहेण प्रपीडितः ।
जहौ प्राणानमेयात्मा पूर्वशापमनुस्मरन् ॥ २० ॥
भरतः पितरं दृष्ट्वा मृतं मातृकृतेन वै ।
राज्यमृद्धं न जग्राह भ्रातुः प्रियचिकीर्षया ॥ २१ ॥
पञ्चवट्यां वसन् रामो रावणावरजां वने ।
शूर्पणखां विरूपां वै चकारातिस्मरातुराम् ॥ २२ ॥
खरादयस्तु तां दृष्ट्वा छिन्ननासां निशाचराः ।
चक्रुः सङ्ग्राममतुलं रामेणामिततेजसा ॥ २३ ॥
स जघान खरादींश्च दैत्यानतिबलान्वितान् ।
मुनीनां हितमन्विच्छन् रामः सत्यपराक्रमः ॥ २४ ॥
गत्वा शूर्पणखा लङ्कां खरदूषणघातनम् ।
दूषिता कथयामास रावणाय च राघवात् ॥ २५ ॥
सोऽपि श्रुत्वा विनाशं तं जातः क्रोधवशः खलः ।
जगाम रथमारुह्य मारीचस्याश्रमं तदा ॥ २६ ॥
कृत्वा हेममृगं नेतुं प्रेषयामास रावणः ।
सीताप्रलोभनार्थाय मायाविनमसम्भवम् ॥ २७ ॥
सोऽथ हेममृगो भूत्वा सीतादृष्टिपथं गतः ।
मायावी चातिचित्राङ्गश्चरन्प्रबलमन्तिके ॥ २८ ॥
तं दृष्ट्वा जानकी प्राह राघवं दैवनोदिता ।
चर्मानयस्व कान्तेति स्वाधीनपतिका यथा ॥ २९ ॥
अविचार्याथ रामोऽपि तत्र संस्थाप्य लक्ष्मणम् ।
सशरं धनुरादाय ययौ मृगपदानुगः ॥ ३० ॥
सारङ्गोऽपि हरिं दृष्ट्वा मायाकोटिविशारदः ।
दृश्यादृश्यो बभूवाथ जगाम च वनान्तरम् ॥ ३१ ॥
मत्वा हस्तगतं रामः क्रोधाकृष्टधनुः पुनः ।
जघान चातितीक्ष्णेन शरेण कृत्रिमं मृगम् ॥ ३२ ॥
स हतोऽतिबलात्तेन चुक्रोश भृशदुःखितः ।
हा लक्ष्मण हतोऽस्मीति मायावी नश्वरः खलः ॥ ३३ ॥
स शब्दस्तुमुलस्तावज्जानक्या संश्रुतस्तदा ।
राघवस्येति सा मत्वा दीना देवरमब्रवीत् ॥ ३४ ॥
गच्छ लक्ष्मण तूर्णं त्वं हतोऽसौ रघुनन्दनः ।
त्वामाह्वयति सौ‌मित्रे साहाय्यं कुरु सत्वरम् ॥ ३५ ॥
तत्राह लक्ष्मणः सीतामम्ब रामवधादपि ।
नाहं गच्छेऽद्य मुक्त्वा त्वामसहायामिहाश्रमे ॥ ३६ ॥
आज्ञा मे राघवस्यात्र तिष्ठेति जनकात्मजे ।
तदतिक्रमभीतोऽहं न त्यजामि तवान्तिकम् ॥ ३७ ॥
दूरं वै राघवं दृष्ट्वा वने मायाविना किल ।
त्यक्त्वा त्वां नाधिगच्छामि पदमेकं शुचिस्मिते ॥ ३८ ॥
कृरु धैर्यं न मन्येऽद्य रामं हन्तुं क्षमं क्षिप्तौ ।
नाहं त्यक्त्वा गमिष्यामि विलंघ्य रामभाषितम् ॥ ।३९ ॥
व्यास उवाच
रुदती सुदती प्राह ते तदा विधिनोदिता ।
अक्रूरा वचनं क्रूरं लक्ष्मणं शुभलक्षणम् ॥ ४० ॥
अहं जानामि सौ‌मित्रे सानुरागं च मां प्रति ।
प्रेरितं भरतेनैव मदर्थमिह सङ्गतम् ॥ ४१ ॥
नाहं तथाविधा नारी स्वैरिणी कुहकाधम ।
मृते रामे पतिं त्वां न कर्तुमिच्छामि कामतः ॥ ४२ ॥
नागमिष्यति चेद्रामो जीवितं सन्त्यजाम्यहम् ।
विना तेन न जीवामि विधुरा दुःखिता भृशम् ॥ ४३ ॥
गच्छ वा तिष्ठ सौ‍मित्रे न जानेऽहं तवेप्सितम् ।
क्व गतं तेऽद्य सौहार्दं ज्येष्ठे धर्मरते किल ॥ ४४ ॥
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्या लक्ष्मणो दीनमानसः ।
प्रोवाच रुद्धकण्ठस्तु तां तदा जनकात्मजाम् ॥ ४५ ॥
किमात्थ क्षितिजे वाक्यं मयि क्रूरतरं किल ।
किं वदस्यत्यनिष्टं ते भावि जाने धिया ह्यहम् ॥ ४६ ॥
इत्युक्त्वा निर्ययौ वीरस्तां त्यक्त्वा प्ररुदन्भृशम् ।
अग्रजस्य ययौ पश्यञ्छोकार्तः पृथिवीपते ॥ ४७ ॥
गतेऽथ लक्ष्मणे तत्र रावणः कपटाकृतिः ।
भिक्षुवेषं ततः कृत्वा प्रविवेश तदाश्रमे ॥ ४८ ॥
जानकी तं यतिं मत्वा दत्त्वार्घ्यं वन्यमादरात् ।
भैक्ष्यं समर्पयामास रावणाय दुरात्मने ॥ ४९ ॥
तां पप्रच्छ स दुष्टात्मा नम्रपूर्वं मृदुस्वरम् ।
काऽसि पद्मपलाशाक्षि वने चैकाकिनी प्रिये ॥ ५० ॥
पिता कस्तेऽथ वामोरु भ्राता कः कः पतिस्तव ।
मूढेवैकाकिनी चात्र स्थिताऽसि वरवर्णिनि ॥ ५१ ॥
निर्जने विपिने किं त्वं सौधार्हा त्वमसि प्रिये ।
उटजे मुनिपत्‍नीवद्देवकन्यासमप्रभा ॥ ५२ ॥
व्यास उवाच
इति तद्वचनं श्रुत्वा प्रत्युवाच विदेहजा ।
दिव्यं दिष्ट्या यतिं ज्ञात्वा मन्दोदर्याः पतिं तदा ॥ ५३ ॥
राजा दशरथः श्रीमांश्चत्वारस्तस्य वै सुताः ।
तेषां ज्येष्ठः पतिर्मेऽस्ति रामनामेति विश्रुतः ॥ ५४ ॥
विवासितोऽथ कैकेय्या कृते भूपतिना वरे ।
चतुर्दश समा रामो वसतेऽत्र सलक्ष्मणः ॥ ५५ ॥
जनकस्य सुता चाहं सीतानाम्नीति विश्रुता ।
भङ्क्त्वा शैवं धनुः कामं रामेणाहं विवाहिता ॥ ५६ ॥
रामबाहुबलेनात्र वसामो निर्भया वने ।
काञ्चनं मृगमालोक्य हन्तुं मे निर्गतः पतिः ॥ ५७ ॥
लक्ष्मणोऽपि पुनः श्रुत्वा रवं भ्रातुर्गतोऽधुना ।
तयोर्बाहुबलादत्र निर्भयाऽहं वसामि वै ॥ ५८ ॥
मयेदं कथितं सर्वं वृत्तान्तं वनवासके ।
तेऽत्रागत्यार्हणां ते वै करिष्यन्ति यथाविधि ॥ ५९ ॥
यतिर्विष्णुस्वरूपोऽसि तस्मात्त्वं पूजितो मया ।
आश्रमो विपिने घोरे कृतोऽस्ति रक्षसां कुले ॥ ६० ॥
तस्मात्त्वां परिपृच्छामि सत्यं ब्रूहि ममाग्रतः ।
कोऽसि त्रिदण्डिरूपेण विपिने त्वं समागतः ॥ ६१ ॥

रावण उवाच
लङ्केशोऽहं मरालाक्षि श्रीमान्मन्दोदरीपतिः ।
त्वत्कृते तु कृतं रूपं मयेत्थं शोभनाकृते ॥ ६२ ॥
आगतोऽहं वरारोहे भगिन्या प्रेरितोऽत्र वै ।
जनस्थाने हतौ श्रुत्वा भ्रातरौ खरदूषणौ ॥ ६३ ॥
अङ्गीकुरु नृपं मां त्वं त्यक्त्वा तं मानुषं पतिम् ।
हृतराज्यं गतश्रीकं निर्बलं वनवासिनम् ॥ ६४ ॥
पट्टराज्ञी भव त्वं मे मन्दोदर्युपरि स्फुटम् ।
दासोऽस्मि तव तन्वङ्‌गि स्वामिनी भव भामिनि ॥ ६५ ॥
जेताऽहं लोकपालानां पतामि तव पादयोः ।
करं गृहाण मेऽद्य त्वं सनाथं कुरु जानकि ॥ ६६ ॥
पिता ते याचितः पूर्वं मया वै त्वत्कृतेऽबले ।
जनको मामुवाचेत्थं पणबन्धो मया कृतः ॥ ६७ ॥
रुद्रचापभयान्नाहं सम्प्राप्तस्तु स्वयंवरे ।
मनो मे संस्थितं तावन्निमग्नं विरहातुरम् ॥ ६८ ॥
वनेऽत्र संस्थितां श्रुत्वा पूर्वानुरागमोहितः ।
आगतोऽस्म्यसितापाङ्‌गि सफलं कुरु मे श्रमम् ॥ ६९ ॥
इति श्रीदेवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां
तृतीयस्कन्धे रामचरित्रवर्णनं नाम अष्टाविंशोऽध्यायः ॥ २८ ॥

रावणाचा यतिवेष -

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

जनमेजयाने विचारले, "हे भगवन् व्यास, रामाने ते देवीचे सुखप्रद व्रत कसे केले ? तो राज्यभ्रष्ट कसा झाला ? आणि सीता त्याने पुनरपी कशी आणली ? हे सर्व मला सांग."

व्यास म्हणाले, "दशरथराजा नावाचा पूर्वी एक अयोध्यापति होऊन गेला. तो राजा देवब्राह्मणांना मान देणारा असून सूर्यवंशामध्ये श्रेष्ठ होता. त्याला राम लक्ष्मण, भरत व शत्रुघ्न असे चार लोकविख्यात पुत्र झाले. ते सर्वही राजाचे प्रिय करणारे असून गुणांनी व रूपाने त्याच्यासारखेच होते. राम हा कौसल्येचा पुत्र असून भरत कैकयीचा पुत्र होता आणि लक्ष्मण व शत्रुघ्न हे उभयता सुमित्रेपासून झालेले मनोहर व जुळे मुलगे होते.

ते बाल असतानाच धनुर्बाण धारण करून शौर्य दाखवू लागले. त्या सुखवर्धक राजपुत्रांचा पुढे उपनयनसंस्कार झाला. पुढे एके दिवशी विश्वामित्राने येऊन दशरथापाशी यज्ञ रक्षणार्थ त्याचा सोळा वर्षांचा पुत्र जो रघुनंदन राम त्याची याचना केली व त्या दशरथानेही लक्ष्मणासह रामाला त्या विश्वामित्रमुनींबरोबर पाठविले आणि त्यांच्याबरोबर मार्गाने जाऊ लागले. जाता जाता मार्गामध्ये घोरमुद्रेने युक्त व मुनींना सर्वदा दुःख देणार्‍या, ताटकाराक्षसीचा रामाने एकाच बाणाच्या योगाने वध केला आणि कपटी सुबाहूचा वध करून विश्वामित्राच्या यज्ञाचे रक्षण केले. नंतर बाणांच्या योगाने मारीच राक्षसाला फेकून देऊन रामाने त्याचा वध केला.

अशाप्रकारे, मोठा पराक्रम करून यज्ञरक्षण केल्यानंतर ते राम, लक्ष्मण व विश्वामित्र सर्वही मिथिला नगरीला गेले. जाता जाता त्या अहिल्या नावाच्या गौतमस्त्रीला शापमुक्त करून रामाने निष्पाप केले. विश्वामित्र मुनीसह ते रामलक्ष्मण मिथिलानगरीला गेल्यानंतर जनकाने पणाला लावलेल्या त्र्यंबकचापाचा भंग करून, रामाने रमेच्या अंशाने अवतीर्ण झालेली जनककन्या जी सीता तिचे पाणिग्रहण केले.

नंतर जनकराजाने उर्मिला नामक आपली कन्या लक्ष्मणाला दिली. नंतर सुशील व शुभलक्षणांनी युक्त असे जे उभयता भ्राते भरत शत्रुघ्न त्यांना अनुक्रमे मांडवी व श्रुतकीर्ती ह्या कुशद्धजराजाच्या दोन कन्या प्राप्त झाल्या. ह्याप्रमाणे त्या चार भ्रात्यांचे शास्त्रोक्त विधीप्रमाणे मिथिलानगरीमध्ये विवाह झाले.

नंतर आपला पुत्र राज्याला योग्य आहे असे अवलोकन करून दशरथ राजाने राज्यभार रामावर टाकण्याचे मनामध्ये आणले. सर्व तयारी झालेली पाहून कैकयीने स्वाधीन असलेल्या आपल्या भर्त्याजवळ त्याने पूर्वी देऊ केलेले दोन वर प्राप्त होण्याविषयी प्रार्थना केली. एका वराने, तिने आपल्या भरत नामक महात्मा पुत्राला राज्य मागितले आणि दुसर्‍या वराने रामाकरता तिने चवदा वर्षेपर्यंत वनवास मागून घेतला. तेव्हा तिच्या आज्ञेप्रमाणे लक्ष्मण व सीता ह्यांसह राम दंडकारण्यामध्ये गेला.

दशरथराजा पुत्रविरहाने व्याकुळ झाला आणि पूर्वी श्रावणाने दिलेल्या शापाची आठवण करीत करीत त्याने प्राण सोडला. नंतर मातेच्या कृतीने पिता मृत झाल्याचे आढळून आल्यावर भ्रात्याचे प्रिय करण्याकरता म्हणून भरताने त्या समृद्ध राज्याचा स्वीकार केला नाही.

इकडे राम पंचवटीत वास्तव्य करीत असताना मदनाने व्याकूळ झालेली रावणाची जी कनिष्ठ भगिनी शूर्पणखा तिला त्याने वनामध्ये विरूप करून टाकले. तेव्हा नाक कापलेल्या त्या शूर्पणखेला अवलोकन करून खरप्रभूती निशाचरांनी महातेजस्वी रामाशी अतुल संग्राम केला. परंतु मुनीचे हीत करणार्‍या त्या सत्यपराक्रमी रामाने त्या अति बलाढ्य खरादि दैत्यांचा वध केला. तेव्हा विरूप झालेली ती शूपर्णखा लंकेमध्ये गेली आणि रामाच्या हातून खरदूषणांचा वध झाल्याचे, तिने रावणाला निवेदन केले. तो आघात ऐकल्यावर दुष्ट रावणही क्रोधाधीन झाला, रथारूढ होऊन तो मारीचाश्रमामध्ये गेला.

नंतर सीतेला फसविण्याकरता असंभवनीय अशा सुवर्णमृगाचे रूप, त्या मायावी मारीचाला देऊन रावणाने रामाला आश्रमातून दूर नेण्याकरता, त्याला पंचवटीकडे पाठविले. तोही मायावी मारीच सुवर्णमृग होऊन सीतेच्या दृष्टीस पडला. अत्यंत आश्चर्यकारक अवयवांनी युक्त झालेला तो मारीच सीतेच्या फारच जवळ संचार करू लागला. तो दृष्टीस पडताक्षणी दैवाची प्रेरणा झाल्यामुळे सीता रामाला म्हणाली, "हे कांत, ह्या मृगाचे चर्म मला कंचुकी करण्याकरता आपण घेऊन या."

असे नवर्‍याला स्वाधीन ठेवणार्‍या मानी स्त्रीप्रमाणे ती रामाला म्हणाली असता, रामही विचार न करता लक्ष्मणाला तेथे ठेवून व धनुर्बाण घेऊन मृगाच्या मागोमाग निघाला. कोट्यवधी मायांमध्ये निपुण असलेला तो मृगरूप मारीच, राम दृष्टी पडताक्षणी वारंवार दृश्य व अदृश्य होत होता.

असा तो दुसर्‍या वनात निधून गेला. नंतर मृग हस्तगत झाला, असे समजून रामाने आपले धनुष्य क्रोधाने ओढले आणि अति तीष्ण बाणाच्या योगाने त्या कृत्रिम मृगाचा वध केला. ह्याप्रमाणे त्या रामाच्या हातून प्रचंड सामर्थ्यामुळे त्याचा वध झाला. परंतु मरता मरता अत्यंत दुःखित झाला असूनही, त्या मायावी, नश्वर व दुष्ट राक्षसाने, 'हे लक्ष्मणा धाव, मेलो' असा मोठ्याने आक्रोश केला. तो करूण स्वर सीतेच्या कानावर येता क्षणीच, हा रामाचा स्वर आहे, असे तिला वाटले. सीता आपल्या दीराला, लक्ष्मणाला म्हणाली, "हे लक्ष्मणा, तू सत्वर जा, त्या रघुनंदनाचा वध होत आहे. तो तुला हाक मारीत आहे, हे सुमित्रानंदना, तू सत्वर साहाय्य करण्यास तिकडे जा." लक्ष्मण म्हणाला, "हे माते, रामाचा वध होणे शक्य नाही. आश्रमामध्ये आज तुला एकटी टाकून मी जाणार नाही. हे जनककन्ये, "येथेच राहा" अशी मला रामाची आज्ञा झाली आहे. ती आज्ञा उल्लंघन करण्याचे मला भय वाटत असल्यामुळे मी तुला सोडून जाणार नाही. मायावी राक्षसाने रामाला दूर नेले आहे. हे ज्या अर्थी मला समजले आहे. त्या अर्थी हे माते, मी खरोखरच तुला एकटीला वनामध्ये सोडून एक पाऊलदेखील कोठे जाणार नाही. तू धीर धर, आज या भूतलावर रामाचा वध करणायास कोणीही समर्थ नाही. असे मी समजत आहे. म्हणून रामाच्या आज्ञेचे उल्लंघन करून, तुला येथे टाकून मी जाणार नाही."

तेव्हा उत्कृष्ट दंतांनी युक्त असलेली ती सीता परम शांत असूनही, दैवाची प्रेरणा झाल्यामुळे शुभ लक्षणांनी युक्त असलेल्या, त्या लक्ष्मणाला क्रूर शब्दांनी म्हणाली, "हे लक्ष्मणा, माझ्यावर तुझी पापदृष्टी आहे, भरताने पाठविल्यावरूनच तू केवळ माझ्याकरताच अरण्यामध्ये आला आहेस, हे मी जाणून आहे. परंतु हे कपटी, हे अधमा, मी तशा प्रकारची जारिणी स्त्री नव्हे. राम मृत झाल्यावर मी कामवश होऊन तुला पति करणार नाही. राम न येईल तर मी प्राणत्याग करीन. वियुक्त व अत्यंत दुःखित झालेली मी त्याला सोडून जिवंत राहणार नाही. हे लक्ष्मणा, तू जा अथवा राहा ! तुझा उद्देश मला समजत नाही ? अरे बंधुप्रेम दाखवणार्‍या अधमा, ते तुझे धर्मनिष्ठ असे, ज्येष्ठ भ्रात्याचे ठिकाणी असलेले प्रेम, खरोखर ह्या वेळी कोठे गेले ?"

हे तिचे भाषण श्रवण करताक्षणी लक्ष्मण मनामध्ये खिन्न झाला, त्याचे नेत्र अश्रूंनी पूर्ण भरले. कंठ दाटून आला. तो त्या जनककन्येला म्हणाला, "हे भूमिकन्ये, मला उद्देशून खरोखर अत्यंत क्रूर व मिथ्या असे हे भाषण, तू केले आहेस. तू हे काय म्हणत आहेस ? ह्यावरून तुझ्यावर काही तरी अत्यंत अनिष्ट प्रसंग ओढवणार आहे, असे माझ्या बुद्धीला वाटते." असे म्हणून, लक्ष्मणाने तिचा तेथे त्याग केला. शोकाकुल झालेला तो वीर अतिशय रडत रडत ज्येष्ठ भ्रात्याची उमटलेली पावले शोधीत शोधीत चालू लागला. लक्ष्मण तिकडे गेल्यानंतर कपटी रावण यतिवेष धारण करून, त्या आश्रमामध्ये आला. तेव्हा तो खरोखर यति आहे असे सीतेला वाटले. तिने त्या दुरात्मा रावणाचे, वनातील पदार्थांनी पूजन केले. त्याला भिक्षा अर्पण केली. त्यावेळी नम्रपणाने व मृदुस्वराने तो दुरात्मा तिला विचारू लागला, "हे कमललोचने, तू कोण आहेस ? हे प्रिये वनामध्ये तू एकटी का ? हे सुंदरी, तुझा पिता कोण ? भ्राता कोण ? पति कोण ? हे वरवर्णिनी, तू एखाद्या चुकलेल्या स्त्रीप्रमाणे येथे का बरे एकटी उभी आहेस ? हे प्रिये, राजवाड्यात बसण्यास तू योग्य असताना निर्जन अरण्यात का बरे राहिली आहेस ? देवकन्येप्रमाणे तुझी कांति असताना मुनिपत्‍नीप्रमाणे पर्णकुटीकेमध्ये तू का बरे रहात आहेस ?

हे त्याचे भाषण श्रवण केल्यानंतरही, तो मंदोदरीचा पति रावणच, दिव्य यतिरूपधारी आहे, असे न समजता दुर्दैवयोगाने तो खराच यति आहे, अशी सीतेची समजूत झाली. ती त्याला म्हणाली. "दशरथ म्हणून एक श्रीमान् राजा होऊन गेला. त्याला चार पुत्र आहेत. त्यांपैकी राम ह्या नावाने, अतिविख्यात असलेला जो ज्येष्ठपुत्र तो माझा पति होय. दशरथराजाने कैकयीला वर दिल्यामुळे तिने चौदा वर्षेपर्यंत वनामध्ये घालवून दिलेला माझा पति राम लक्ष्मणासह येथे वास्तव्य करीत आहे.

सीता म्हणून अति विख्यात असलेली मी जनककन्या आहे. लीलेने त्र्यंबकचापाचा भंग करून रामाने माझ्याशी विवाह केला आहे. रामाच्या बाहुबलामुळे आम्ही या वनामध्ये निर्भय राहत आहो. सुवर्णमृग अवलोकन करून त्याचा वध करण्याकरता माझा पती गेला आहे, लक्ष्मणही भ्रात्याचा ध्यनि ऐकून सांप्रत तिकडेच चालता झाला आहे. त्यांच्या बाहुबलामुळे मी ह्या ठिकाणी निर्भयपणे राहत आहे. मी सर्व वृत्तांत आपणाला कथन केला आहे. ते येथे आल्यावर आपले यथाविधी पूजन करतील. आपण विष्णूस्वरूप यति असल्यामुळे, मी आपले पूजन केले आहे. हा आश्रम राक्षसांनी व्याप्त असलेले घोर वनामध्ये आहे. म्हणून मी आपणाला विचारते, ते आपण सत्य सांगावे. त्रिदंडीरूपाने अरण्यात आलेले आपण कोण ?

रावण म्हणाला, "हे हंसनयने, मी वैभवशाली व मंदोदरीचा पति लंकाधीश रावण आहे. हे सुंदरी तुझ्याकरता मी हे रूप धारण केले आहे. हे वरारोहे, जनस्थानामध्ये त्या खर-दूषणांचा वध झाल्याचे श्रवण करून, माझ्या शूर्पणखा नामक भगिनीने पाठवल्यामुळे मी येथे आलो आहे. ज्याचे राज्य हरण केले आहे व ज्याची संपत्ती नाहीशी झाली आहे, अशा त्या निर्बल व वनवासी मानुष पतीचा त्याग करून तू मजसारख्या राजाचा अंगीकार कर.

मंदोदरीपेक्षा तू माझी उघड उघड पट्टराणी हो. हे तन्वंगी स्त्रिये, मी तुझा दास आहे. तू माझी स्वामिनी हो. लोकापालांचाही पराजय करणारा मी तुझ्या चरणी लीन होत आहे. म्हणून हे जानकी, माझा हात धरून तू आज मला सनाथ कर.

हे अबले, तुझ्याकरता पूर्वी मी तुझ्या पित्याची प्रार्थना केली होती. परंतु असा मी पण लावला आहे, म्हणून जनकाने मला सांगितले. तेव्हा रुद्रचापाच्या भीतीने मी स्वयंवराला आलो नाही. परंतु तुझे, ठिकाणी मग्न झालेले माझे मन विरहाने व्याकूळ झालेले आहे, पूर्वीच्या प्रेमामुळे मोहीत झालेल्या मला, तू या वनामध्ये आहेस अशी बातमी लागताक्षणी मी येथे आलो आहे. तेव्हा हे कृष्णवर्ण नेत्रांनी युक्त असलेल्या प्रिये तू माझा स्वीकार कर व माझ्या श्रमाचे साफल्य कर."


अध्याय अठ्ठाविसावा समाप्त

GO TOP