॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

श्रीराममंदिरांत । राहिले सद्‌गुरु समर्थ ।
दिवसेंदिवस क्षीण दिसत । सगुण देह ॥ १ ॥
परि सर्वही व्यापार । अखंड चालिले अनिवार ।
विदेही श्रीगुरुवर । देहबंधन तयां कैचें ॥ २ ॥
गुरुपौर्णिमा समीप आली । भक्तमंडळी येऊं लागेली ।
इकडे आषाढी यात्रा भरली । पंढरीक्षेत्रांत ॥ ३ ॥
गुरुपूजा करावयासी । बहुतेक येती त समयासी ।
उत्साह चालिला अहर्निशी । श्रीरामंदिरांत ॥ ४ ॥
अनंत संत श्रीगुरूंसी । भेटों येती आदरेंसी ।
महाप्रसाद प्रतिदिवशीं । संतांगृही होतसे ॥ ५ ॥
सद्‌गुरूही समस्तांसी । मंदिरीं नेती भोजनासी ।
विठ्ठकृपाछायेसी । संत भेटती आनंदें ॥ ६ ॥
नाम-रूप-भक्तियोग । कोण साधनीं कैसा लाग ।
जीवशिव विवेक वैराग्य । नित्य संवाद चालती ॥ ७ ॥
तुकारामबुवा वलव्हणकर । हे वदती रूप थोर ।
गुरु वदती नाम थोर । साध आन तुळेना ॥ ८ ॥
संवाद चालिला अतिशय । श्रवणीं संतसमुदाय ।
नामरूपीं श्रेष्ठ ध्येय । विवेचन चालिलें ॥ ९ ॥
वेदशास्त्र संतवचनें । काधून दाविती प्रमाणें ।
नाम श्रेष्ठ सद्‌गुरूंनीं । सिद्ध करोनि दाविलें ॥ १० ॥
मायोद्भवीं अक्षर ब्रह्म । सूक्ष्म भूतांचा कर्दम ।
अष्टधें रूपाचा उगम । साकारला दिसे ॥ ११ ॥
वेदांत सिद्धांत धादांत । दावोनि निरसिला किंत ।
परमात्मा नामरूपातीत । नामस्मरणीं आतुडे ॥ १२ ॥
सर्वांची समजूत घातली । बुवांची संमति घेतली ।
भक्तमांदी मिळाली । तो सोहळा अपूर्व ॥ १३ ॥
नामगर्जना करोनी । श्रींचे चरण वंदोनी ।
भक्त गेले स्वसदनीं । संतमहिमा वर्णित ॥ १४ ॥
बहुत शिष्य तेथें आले । ब्रह्मानंद साधु भले ।
भागवतांसी बोलाविले । आणि क बहुतेक ॥ १५ ॥
तैसेंच बहुत शिश्यांप्रति । ज्या त्यापरी उपदेशिती ।
ब्रह्मानंद भेटी एकांतीं । घेते झाले ते समयीं ॥ १६ ॥
बहुत वेळ बोलणें झालें । एकांतीं जावों नये भले ।
महाप्रस्थान निवेदिलें ऐसें वाटे ॥ १७ ॥
जें न देखे रवि । तें पाहे सुज्ञ कवि ।
ऐसें सद्‌गुरु गोसावी । वदलें ते आठवलें ॥ १८ ॥
एकांती प्रयाणाचा । विचार कळला श्रीगुरूंचा ।
लेश न दाविती दुःखाचा । पूर्ण ज्ञानी ब्रह्मानंद ॥ १९ ॥
असो पंढरीवास केला । बहुत काळ सोहळा झाला ।
शिष्यांसमवेत खंडाळीला । गुरुमहाराज निघाले ॥ २० ॥
वझे नामें मामलेदार । विनवणी करिती फार ।
याकारणें गुरुवर । खंडाळीवरूनि चालिले ॥ २१ ॥
तेथेंही बहु उपदेशिती । सकळांसी आनंदविती ।
धन्य साधूची संगती । पुण्यें पुण्य दुणावे ॥ २२ ॥
वाकरीकर लक्ष्मणबुवा । यांची पुण्यतिथी तेव्हां ।
आली, यास्तव शिष्य गांवा । श्रींसी नेत बाकरीं ॥ २३ ॥
सिद्धांचे समाधिस्थान । तेथें कथ्लें संतवर्णन ।
सकलां आनंद देवोन । रामनाम बोधिलें ॥ २४ ॥
हेथें जाती श्रीगुरुराव । तेथें आनंद महोत्साव ।
सकलां वाटे देवाधिदेव । अवतरले मृत्युलोकीं ॥ २५ ॥
नास्तिक दुरोनि निंदिती । परि दर्शन घडतां नम्र होती ।
ऐशी गुरूंची तेजदीप्ति । लखलखीत सोज्ज्वळ ॥ २६ ॥
गुप्त हेर परीक्षूं येती । तेचि चरणीं लीन होती ।
धन्य सज्जनसंगति । दुर्बुद्धी तेथें न रिघे ॥ २७ ॥
जरी बळें झटों आली । तरी मीलनें लीन झाली ।
गंगा बुडवाया निघाली । सागरा जैशी ॥ २८ ॥
असो वाकरीहून निघाले । ते गोंदवलीस आले ।
नागरिकांसे आनंदविलें । वियोग बहुत दिवसांचा ॥ २९ ॥
तंव विनविती कुरवलीकर । दामोदरबुवा भक्त थोर ।
’पहावया राममंदिर । कुरवलीसी चलावें ॥ ३० ॥
आपुली आज्ञा प्रमाण । पंदिर बांधिलें शोभायमान ।
तरी लागावे श्रीगुरुचरण । इच्छा एवढी पुरवावी’ ॥ ३१ ॥
भाव पाहोन रुकार दिला । सकलां वदती जाऊं चला ।
सिद्धस्थान पहावयाला । शंभुक्षेत्रीं ॥ ३२ ॥
सकलांसमवेत निघाले । कुरवलीसमीप आले ।
नगरवासी सामोरे धांवले । सद्‌गुरूंसी आणावया ॥ ३३ ॥
वेशीपासून पंदिरापर्यंत । सडे रांगोळ्या शोभत ।
ओंवाळिती स्त्रिया समस्त । ठायीं ठायीं श्रीगुरूंसी ॥ ३४ ॥
गुलाल बुक्का उधळिती । ’रघुवीर समर्थ’ गर्जती ।
मिरवळून आली मंदिराप्रति । समर्थ सद्‌गुरूंची ॥ ३५ ॥
असो चार दिवसपर्यंत । उत्साह झाला अद्भुत ।
दामोदरबुवा जागती सतत । न्यून नसावें सेवेसी ॥ ३६ ॥
सकलां आनंद देवोनी । स्वारी निघाली स्वसदनीं ।
शिष्य समस्त बोलावूनी । आज्ञापिती ते वेळीं ॥ ३७ ॥
आपआपले ग्रामासी । जावें ये समयासी ।
आम्हीं जाऊं गोंदवलीसी । पुढती यावें दर्शना ॥ ३८ ॥
आधीं पंढरीहून धाडिले । उरलेसुरले येथें जमले ।
येथूनही पाठविले । बहुत जन ॥ ३९ ॥
नित्य जवळीं ज्यांची वसति । तयांसी कार्यें सांगती ।
दूरदेशीं पाथविती । इच्छा श्रीसमर्थांची ॥ ४० ॥
असो कांही लोकां घेवोनी । शीघ्र आले गोंदवलेभुवनीं ।
श्रीरामचरण वंदोनी । भटती महारुद्रासी ॥ ४१ ॥
नागोबाची जत्रा आली । म्हणोन स्वारी निघाली ।
धेनू सोडवून ते काळीं । ’अखेर सेवा ही’ वदती ॥ ४२ ॥
अणीक एक बैल तेथें । विकत घेतला गुरुनाथें ।
लोक विनविती तयांतें । ’वृषभ तुम्न्हीं न घ्यावा ॥ ४३ ॥
हा बहुत खोडगुणी । जेथें जाई तेथें हानि ।
यास्तव श्रीसमर्थांनीं । याचा स्वीकार न करावा’ ॥ ४४ ॥
समर्थ वदती ’अति उत्तम । गरिवासी कष्टवी हा परम ।
आम्ही गोसावी निष्काम । जानि होतां दुःख नसे’ ॥ ४५ ॥
ऐसे म्हणोन बैल घेतला । म्हणती आमचे उपयोगा आला ।
ज्ञानचक्षु सद्‌गुरु भला । करणी करील अघटित ॥ ४६ ॥
दिवाणसाहेब नामें एक । म्हसवडीं होते सांप्रदायिक ।
तयांसी वदती सकौतुक । ’भेट हीच अखेरची’ ॥ ४७ ॥
असो म्हसवडाहून निघाले । शीघ्र गोंदावेली आले ।
सकळांलागीं उपदेशिलें । ’रामनामविसरूं नये ॥ ४८ ॥
आमुची जागा खाली पडली । रामप्रभूची चिठी आली ।
आनंदें निरोप द्या सकळीं’ । हास्यमुखें बोलती ॥ ४९ ॥
सकळां वाटे हें सहज । विनोदें बोलती गुरुराज ।
अज्ञान नेणती काज । समर्थ जाती स्वस्थानीं ॥ ५० ॥
तृणाच्या गंज्या घेतल्या । गायींस गोठणीं घतल्या ।
गुरुआश्रयें शोभल्या । गोकुळीं जैशा ॥ ५१ ॥

शके अठराशें पस्तीस । मार्गशीर्ष कृष्णपक्ष ।
भानुवासरी नवमीस । समर्थकार्यें परिसावीं ॥ ५२ ॥
काळे नामें शाळाधिकारी । उतरले मारुतीमंदिरी ।
समर्थांसी नेवोन घरीं महानैवेद्य समर्पिला ॥ ५३ ॥
भूसाहेब केतकर । होते पंक्तीस बरोबर ।
समर्थ वदती चिंतातुर । ’काय इच्छा सांगावी’ ॥ ५४ ॥
साहेब विनविती समर्थांसी । ’देह पडावा चरनापाशीं ।
येवढीच इच्छा आम्हांसी । आळी’ समर्थें प्रवावी’ ॥ ५५ ॥
समर्थ वदती ऐसें कांहीं । होणेंचा योग नाहीं ।
जाणें आम्हां लवलाहीं । तुम्ही पुढती याल’ ॥ ५६ ॥
ऐसें वदोन मंदिरीं आले । खोलींत जावोन बैसले ।
तंव बाहेर भांडूं लागले । आंताजीपंत आणि काका । ५७ ॥
समर्थें दोघां बोलावूनि । ’कां झगडा रामसदनीं’ ।
वदतां करिती विनवणी । ’आपण नसतां ऐसें होतें’ ॥ ५८ ॥
समर्थ वदती सकौतुक । ’आम्ही कोठे उदईक ।
असेल तें मानोनि सुख । रामप्रसाद सेवावा’ ॥ ५९ ॥
आउताईस बोलाविती । म्हणती ’सांगा सकलांप्रति ।
भात गेला गांवाप्रती । भाजीभाकर सुखें खावी’ ॥ ६० ॥
असो सायंकाळसमयास । स्वारी आली गोशाळेस ।
बैसोन सुखासनास । म्हणती ’हे स्थान रम्य पवित्र ॥ ६१ ॥
येथें जागा सारवावी । रांगोळी सुंदर घालावी’ ।
तैसें करवून भक्तांकरवीं । वरी आपण बैसले ॥ ६२ ॥
भवानरावासी पाचारिलें । ’येथें गाईंचें गवत पडले ।
उदईक येऊं तों वहिलें । तुम्ही रहा वसतीसी’ ॥ ६३ ॥
तैसेचि गोषाळेचे कारकून । तयां खडावा देऊन ।
’आम्ही येऊं तोंवरी जतन । करीत येथें बैसावें’ ॥ ६४ ॥
ऐसें वदोन सत्वर । मंदिरी आले गुरुवर ।
आप्पा नामें जरंडीकर । पाचारिलें तयासी ॥ ६५ ॥
’काय निमित्त उपोषण । केलें तुम्हीं दिवस तीन’ ।
आप्पा वदे ’समर्थांलागोन । प्रकृतीस स्वास्थ्य असावें’ ॥ ६६ ॥
समर्थ वदती ते अवसरीं । ’माझी प्रकृती उदईक बरी ।
होईल तूं चिंता न करीं’ । आग्रहें भोजना बैसविती ॥ ६७ ॥
असो रात्री भजन अति केलें । निर्वाण अभंग गाईले ।
भक्त उदासीन झाले । संशय वाटे सकळांसी ॥ ६८ ॥
रात्रीं करोन प्रेमळ भजन । उपदेशिती सकळांलागोन ।
’सतत करा नामस्मरण । गुरुवचनीं भाव धरा ॥ ६९ ॥
नामपाथ ज्याचे वैखरी । नित्य आम्ही त्याचे अ।अन्तरीं ।
सदा साह्य श्रीहरी । विश्वास धरा निश्चयें ॥ ७० ॥
ऐसा करोनि उपदेश । आळविले अयोध्याधीश ।
अश्रु आले नयनास । श्रीरामप्रभूच्या ॥ ७१ ॥
तें द्द्व-भक्तांचें प्रेम । कोण वर्णील निरुपम ।
अवाप्तकामासी सकाम । व्हावया लाविती भक्त ॥ ७२ ॥
बहुतांपरी सगुन भजन । करोनि केलें शयन ।
शिष्य समस्त उद्विग्न । गति बरवि दिसेना ॥ ७३ ॥
पहांटे पान्च घटीसी । करिती शौचमुखमार्जनासी ।
श्रीगुरु वदती अम्मासी । ’आजची सेवा अखेरची’ ॥ ७४ ॥
राममंदिरी जावोनी । पुढती आसन घालोनी ।
सकलां वदती ;उच्च स्वरांनीं । भजन करावें; ॥ ७५ ॥
भजन कराया लावोन । समाधि लाविली आपण ।
ब्रह्मांडभेद करोन । ज्योत मिळविली रामरूपीं ॥ ७६ ॥
दुःखाचा कडॆलोट झाला / येकमेका/म्चे [अडती गळां ।
वंदन करिती बेळोवेळां । गुरुचरणांसी ॥ ७७ ॥
’आम्हां अर्भकां टाकोन । कां बैसलांत रुसोन ।
कृपा करोन सोडा मौन । प्रेमसंभाषण करावें ॥ ७८ ॥
आम्ही बालकें अज्ञान । तूं माय सदय सघन ।
आम्ही अनंत अपराधी दीन । कोठें जासी त्यजोनी ॥ ७९ ॥
काय आमुचें दुर्भाग्य । गुरुचरणांचा वियोग ।
घडला, आतां तगमग । वारील कोण’ ॥ ८० ॥
असो ऐसा बहुत शोक । करिते झाले सकळ लोक ।
प्रेम जिव्हाळा आत्यंतिक । गुरुमायेचा ॥ ८१ ॥
आज ब्रह्मानंद असते जरी । तरी व्यवस्था करिते सारी ।
शिष्य तेचि अधिकारी । म्हणती सर्व ॥ ८२ ॥
ते येईपर्यंत । देह ठेवावा तीन रात ।
ऐसें थरोनि एकमत । तारा धाडिल्या चहूंकडे ॥ ८३ ॥
परि त्यांचा पत्ता नाहीं । पूर्वींच ठरलें सर्वही ।
प्रत्युत्तर न ये कोठेंही । मग चिंता प्रवर्तली ॥ ८४ ॥
ते दिवशीं ग्रामस्थांनीं । सकल कर्में सांडोनी ।
सद्‌गुरुसन्निध उपोषणीं । राहिले अश्रु ढाळित ॥ ८५ ॥
आणिक नित्य यात्रे येती । तयांसी अडथळे मार्गावरती ।
नाना प्रकारें होऊन राहती । इच्छा श्रीसमर्थांची ॥ ८६ ॥
परस्थ कोणी येत नाहीं । देह पल्लवी ठेविला पाहीं ।
दृश्य दृश्यत्वें जाय विलयीं । यास्तव दहन करावें ॥ ८७ ॥
एकादशीस ऐसा विचार । ठरला सर्वानुमतें साचार ।
तंव नवमीचा प्रकार । आठवला तेसमयी ॥ ८८ ॥
गोठणीं भवानराव यासी । कथिलें येईन वसतीसी ।
तैसेंचि देती पादुकांसी । पंतोजीजवळी ॥ ८९ ॥
स्थान सारवोन स्वच्छ केलें । रांगोळ्या घालोन वरी बैसले ।
;विश्रांती घ्यावया वहिलें । स्थान असे पवित्र’ ॥ ९० ॥
ऐसें वदले तें आठवलें । म्हणोनि तेंचि दहनस्थान ठरविलें ।
विमान करोन श्रृंगारिलें । मूर्तिं भीतरी बैसविली ॥ ९१ ॥
तेज फांकले चहूं दिशी । हनुमानरूपें भक्तांसी ।
दर्शन दिधलें ते समयासी । इतरां सतेज सचेतन ॥ ९२ ॥
प्रचंड नामगजरांत । मिरवणूक आली गोठणाप्रत ।
पुनरपि स्थान शोभिवंत । केलें सडे घालोनी ॥ ९३ ॥
गोमतेचें मूत्र । मुरोनि आधींच पवित्र ।
बहुत दिवस केलें क्षेत्र । सद्‌गुरुसमर्थांनी ॥ ९४ ॥
कर्पूर बिल्व आणि चंदन । तुळशीकाष्ठें केलें दहन ।
सगुणाकृति लया पावोन । जगदाकार जाहली ॥ ९५ ॥
दृश्य दृश्यामाजीं दडलें । व्यापकत्वें जगती भरले ।
निर्गुण आलें ना गेलें । अखंड भरलें गुरुरूप ॥ ९६ ॥
भाविकांचे भावनेसाठीं । सगुण साक्षात्‌ देती भेटी ।
बहुतां दृष्टांती कथिती । ’आम्ही असों येथेंचि’ ॥ ९७ ॥
ज्ञानियां आले ना गेले । भाविकां अंतरी भरले ।
अज्ञानियां दृश्य झाले । समाधिरूपें ॥ ९८ ॥
असो गोंदवलींचे चैतन्य । अदृश्य जाहलें येथून ।
उत्तरचरित्र जें गहन । परिसा पुढील अध्यायीं ॥ ९९ ॥
श्रींचा दासानुदास । कथितसे चरित्रास ।
निमित्तमात्र करूनि त्यास । त्याचा तोचि वदविता ॥ १०० ॥
इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवनीं स्वानंदसोहळा ।
पुरविती रमदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ १०१ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते एकादशाध्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥
॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥
॥ इति एकादशोऽध्यायः समाप्तः ॥