॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

ॐ नमो जी विश्वंभरा । विश्वचालका विश्वेश्वरा ।
भक्तालागी अभयकारा । विराट्पुरुषा नमोऽस्तु ते ॥ १ ॥
एकदां श्रीगुरूंची स्वारी । भैय्यासह पादचारी ।
फिरत असतां नर्मादातीरीं । गिरिगव्हरीं प्रवेशले ॥ २ ॥
तृषा लागली म्हणोनी । गुहेमाजीं गेले झणीं ।
तेथें निर्मल जल पाहोनी । प्राशन करूं लागले ॥ ३ ॥
तेथें एक सतेज योगी । बैसले होते अंतर्भागीं ।
ते समाधी उतरोनि वेगीं । बाह्यप्रदेशीं पातले ॥ ४ ॥
पुसती ’रामवतार झाला कीं नाहीं । दर्शना जाऊं लवलाही ।
ही इच्छा धरोनि पाहीं । समाधि लावोनि बैसलों’ ॥ ५ ॥
सद्‌गुरु वदती योगियासी । ’रामकृष्ण अवतारांसी ।
होवोनि सांप्रत कलीसी । प्रारंभही झालासे’ ॥ ६ ॥
ऐसी परसोन वाणी । कष्टी झाला वृद्ध मुनि ।
जाणोनि हे श्रीगुरूंनीं । मस्तकीं हात ठेविला ।
ज्ञानोदयें चरण वंदोनी । प्राण सोडिते झाले मुनि ।
अग्निसंस्कार तयां करोनी । उभयतां झाले मार्गस्थ ॥ ८ ॥
भय्यासाहेब करिती प्रश्न । ’हें काय आश्चर्य गहन’ ।
सद्‌गुरु वदती हास्यवदन । ’योगिया गति मिळाली ॥ ९ ॥
बहुतां दिसांचा तापसी । लावोन बैसला समाधीसी ।
वंचना करित काळासी । सद्‌गतीकारणें ॥ १० ॥
राम दर्शन करोनि । जावें मुक्त होवोनी ।
ऐसी इच्छा धरोनी । प्राणापान कोंडिले ॥ ११ ॥
तो काल निघोन गेला । योगी तैसाचि राहिला ।
आजिं भाग्य उदयाला । येतां गेला वैकुंठीं’ ॥ १२ ॥
असो योगिया गति दिली । ऐसें बहुत कार्यें केली ।
दयाळ सद्‌गुरुमाउली । भेटली आम्हां सभाग्यां ॥ १३ ॥
नीलकंठ दामोदर जोशी । जे कुरुंदवाडचे रहिवासी ।
त्यांचे करविती विवाहासी । तो प्रकार परिसावा ॥ १४ ॥
विजापूरप्रांतींची कोणी । विप्रस्त्री कन्या घेवोनी ।
आली गोंदवलें श्रीभुवनीं । समर्थचरण वंदितसे ॥ १५ ॥
कन्या घालोन पदकमलीं । विनंती करी ते वेळीं ।
रोगें बहुत ही ग्रासली । नायटे उठती सर्वांगी ॥ १६ ॥
अमावस्ये मावळती । पौर्णिमे पुन्हा चिघळती ।
ऐसी बहुत दिवसांचे स्थिति । गति बरवी दिसेना’ ॥ १७ ॥
म्हणोन घातली चरणावरी । ’कृपा करा दीनावरी ।
तुम्ही दीनांचे कैवारी । ऐसी कीर्ति जगांत’ ॥ १८ ॥
समर्थ वदती ’अहो माय । सांकडे निरसील रामराय ।
परि एक असे उपाय । मानेल तरी करावा ॥ १९ ॥
कन्या देतां गरिबासी । रोगमुक्त होय खाशी ।
घेवोन पतिअनुज्ञेसी । करा निश्चय सत्वर’ ॥ २० ॥
तत्काळचि पत्र लिहिलें । होकारार्थीं उत्तर आलें ।
रामसाक्षी उदक सोडविलें । कन्या देऊं गरिबासी ॥ २१ ॥
सती वदे समर्थांसी । ’कोणा देऊं सांगा मजसी ।
विवाहमुहूर्त समयासी । कन्यादान करूं तया ॥ २२ ॥
ते समयीं दर्शनाकरितां । नीळकंठ तेथें उभा होता ।
समर्थ वदती ’उदर भरतां । काय धंदा करोनी’ ॥ २३ ॥
नीळकंठ वदे ’भिक्षेसी । नित्य फिरवितों झोळीसी’ ।
समर्थ वदती सतीसी । ’यासी द्या हो कुमारिका’ ॥ २४ ॥
’आज्ञा प्रमाण’ तिनें म्हटलें । एकमेकीं पत्ते पुसिले ।
बालिकेचें दुःख हरले । कृपावचनें सद्‌गुरूंच्या ॥ २५ ॥
कांही दिवसां‍उपरी । पिता मनीं विचारी ।
’कन्या सुस्वरूप गोजिरी । कैसी द्यावी भिक्षुका ॥ २६ ॥
आम्ही गृहस्थ धनवंत । जांवई आम्हां न शोभत’ ।
भाक विसरला समस्त । कन्यामोहें करोनी ॥ २७ ॥
विकल्प येतां मनां । पुनरपि उठले नायटे बहुत ।
मग शीघ्र कन्यदान करीत । कुरुंदवाडी जावोनी ॥ २८ ॥
असो समर्थकृपेंकरोन । उभयतांचें झालें कल्याण ।
तैसेचि अनंत जन । गुरुकृपें आनंदले ॥ २९ ॥
भवानराव नामेंकरोन । भक्त भावसंपन्न ।
तयांस संकटीं दर्शन । वाराणसीं जाहलें ॥ ३० ॥
हर्द्यासी असतां गुरुवर । काशीस निघाले सपरिवार ।
भवानराव भक्त थोर । संगें येऊं विनविती ॥ ३१ ॥
समर्थ वदती तयांसी । ’तुम्ही रहावें मठासी ।
आम्ही आलियावरी काशीसी । स्वतंत्र तुम्ही चलावें’ ॥ ३२ ॥
समर्थ काशीस जावोन येतां । भवानराव निघाले यात्रेकरितां ।
दरकूच जातां जातां । काशीक्षेत्री पावले ॥ ३३ ॥
तेथें वदती भटासी । ’एकांत स्थळ आम्हांसी ।
जप करीत रहावयासी । द्यावें तुम्ही उत्तम’ ॥ ३४ ॥
एक ओसाड घर असे भलें । जें समंधपीडें दूषित झालें ।
तें नामधारकासी दिधलें । काय होतें पाहती ॥ ३५ ॥
समर्थशिष्या कोठेंही । कळिकाळाचें भय नाहीं ।
पिशाच काय करील पाहीं । प्रकार घडला तो पहावा ॥ ३६ ॥
कांहीं काल तया स्थानीं । भवानराव होते जप करोनी ।
मध्यरात्रीं एके दिनीं । समंध तेथें प्रगटला ॥ ३७ ॥
शुभ्रवस्त्र परिधान । मिठाईचा पुडा देवोन ।
बोलतसे हास्यवदन । जपून हा ठेवावा ।
भावानराव नामधारक । पाठीं समर्थ सहायक ।
न डगला अणु एक । पुडा ठेवोन घेतला ॥ ३९ ॥
कांही वेळ गेल्यावरी । पुन्हां आली समंधफेरी ।
कृष्णवस्त्र परिधान करी । मिठाई मागों लागला ॥ ४० ॥
भवानराव वदले तयासी । ’शुभ्र प्रावरणें असती ज्यासी ।
तेणें दिधला मजपाशी । तुजला नाहीं देणार’ ॥ ४१ ॥
उभयतांचा तंटा झाला । उन्मत्त समंध उरीं बैसला ।
भवानरावें धांवा केला । सद्‌गुरुमहाराजांचा ॥ ४२ ॥
तंव तेथें अभिनव घडलें । लख्ख प्रकाशें अंबर भरलें ।
गुरुमहाराज प्रगटले । समंध गेला पळोनी ॥ ४३ ॥
शिष्या अभय देवोनी । गुप्त झाली गुरुजननी ।
पुन्हां तेथें समंधानें । मुख नाही दाखविलें ॥ ४४ ॥
सत्ताधारी गुरुमूर्ति । शिष्यसंकटी उभे असती ।
हर्द्यासी असोनि काशीप्रति । शिष्यसंकटीं प्रगटले ॥ ४५ ॥
पिशाचमोचन केलें फार । गणती कोण करणार ।
परि कांहींसा प्रकार । दृष्टांतासी वर्णन करूं ॥ ४६ ॥
रघुनाथराव फडणवीस । जतसंस्थानी करिती वास ।
परि समंधव्याधी भार्येस । तेणें दुःख भोगिती ॥ ४७ ॥
उभयतां आले गोंदवलीं । समर्थसेवा बहु केली ।
बारा समंधां गति दिली । माणगंगाप्रवाहीं ॥ ४८ ॥
फडणवीसही उदासीन । झाले होते अति गहन ।
तयांस लावोन साधन । दुःख हरलें उभयतांचें ॥ ४९ ॥

आतपाडीकर पिलाजीपंत । देशपांडे नामें विख्यात ।
तयांचेही भार्येप्रत । लागले सात समंध ॥ ५० ॥
तयांसीही दिधली गति । ऐसे प्रकार नित्य घडती ।
कांही कथिले तुम्हांप्रति । गुरुसत्ता कळावया ॥ ५१ ॥
गोविंदराव केळकर । भार्या सरस्वती चतुर ।
परि समंध पीडा फार । मोरगिरीवासिया ॥ ५२ ॥
येवोन लागती चरणासी । श्रीगुरु वदविती समंधासी ।
ब्रह्मचारी उच्चारी वेदासी । परि गायत्री अर्धचि म्हणे ॥ ५३ ॥
’साग्र गायत्री म्हणेन । तरी भस्मचि होईन’ ।
ऐसें वदे तें दावोन । समर्थ बोधिती शिष्यांसी ॥ ५४ ॥
गायत्रीचा महिमा ऐसा । ज्ञानरूप तेजोमय ठसा ।
परि सांप्रत निरर्थक कसा । द्विजांलागी भासतसे ॥ ५५ ॥
असो पिशाचयोनींतूनि । शीघ्र तयासी काढोनी ।
गति दिधली समर्थांनी । संतदर्शन होतसे ॥ ५७ ॥
गुरुसत्ता आहे किती । तैसी स्वरूपाची व्याप्ती ।
पहावी कांहीं दृष्टांतीं । कथन करूं गुरुलीला ॥ ५८ ॥
कृष्णराव तरडे म्हणोनी । कोणी भक्त श्रीसदनीं ।
एकदां जातां आडरानीं । भुजंग आला आडवा ॥ ५९ ॥
राव बहु घाबरला । तंव सर्प जवळीच आला ।
मग श्रींची शपथ तयाला । घालितां राहिला तेथेंचि ॥ ६० ॥
हलूं नको जागचा येथ । म्हणोनि घातली तया शपथ ।
येवोनि गुरूंसी सांगत । सर्पा भ्यालों म्हणोनी ॥ ६१ ॥
समर्थ वदती जा सत्वरी । दुरूनि शपथ मोकळी करीं ।
जाईल बिचारा आपुले घरी । बंधन कोणा नसावें ॥ ६२ ॥
जावोन पाहती मंडळी । सर्प स्थिर त्या स्थळीं ।
तरडे वदतां जा स्वस्थळीं । तेव्हांची दूर पळाला ॥ ६३ ॥
बाळकृष्णभट्ट नामें जोशी । पुत्रविणें बहुक्लेशी ।
चार केल्याही स्त्रियांसी । पुत्र नाहीं जाहला ॥ ६४ ॥
चौथी स्त्री उपवर । होवोनि गेलें संवत्सर- ।
त्रयोदश, परि आशांकुर । लोभें नाहीं मावळला ॥ ६५ ॥
करुणा भाकी श्रींचे चरणीं । निपुत्रिक अभागी म्हणोनि ।
श्रीगुरु वदती कोदंडपाणी । संकटसमयीं स्मरावा ॥ ६६ ॥
औटकोट जप करितां । पुत्र प्रसवली द्विजकांता ।
आनंद न समाये चित्ता । वारंवार स्तवन करी ॥ ६७ ॥
महाराज असतां सोलापुरी । आला एक चितारी ।
विनवी घ्यावी प्रतिमा बरी । इच्छा पुरवा समर्था ॥ ६८ ॥
श्रीगुरु वदले तयासी । द्रव्य मेळवूं इच्छिसी ।
तरी आज या समयासी । न काढितां बरें ॥ ६९ ॥
परि आग्रह साहेबीं धरिला । बहुतां येईल दर्शनाला ।
सद्‌गुरूही विनोदें बोला । तुकविती मान ॥ ७० ॥
श्रींसी आसनीं बैसविलें । दोहींकडे साहेब भले ।
हस्त जोडोन उभे ठेले । यंत्री घेतली प्रतिछाया ॥ ७१ ॥
तंव तेथें अघटित घडले । साहेब मात्र व्यक्त दिसले ।
महाराज गुप्त झाले । अवघे करिती विस्मय ॥ ७२ ॥
चितारी ओशाळला बहुत । पाहोन दयाळू समर्थ ।
दुजे दिनीं काढों देत । सुप्रसन्न वदनानें ॥ ७३ ॥
बहुतीं प्रतिमा काढिल्या । तितुक्या भिन्न आल्या ।
बहुरूपी सद्‌गुरु भला । लीला करोन दाखवी ॥ ७४ ॥
मार्तंडबुवा नामें एक । औंध ग्रामींचा श्रीसेवक ।
हरिदास हास्यविनोदादिक । कीर्तन करी रसाळ ॥ ७५ ॥
श्रीगुरुप्रसादेंकरोन । सुत झाला तयालागोन ।
तोही करी कीर्तन । अल्पवयीं गुरुकृपें ॥ ७६ ॥
शंकरशास्त्री म्हासुर्णेकर । गुरुचरणीं भाव थोर ।
एकदां करिती विचार । स्तवन करावें श्रीगुरूंचें ॥ ७७ ॥
परि कवित्वाची शक्ति । नाहीं म्हणून काकुलती ।
गुरुचरणांसी प्रार्थिती । कांही सेवा घडावी ॥ ७८ ॥
ऐसें मनीं भाविलें । तें श्रींनीं ओळखिलें ।
शिष्यकोड पुरविलें । तो प्रकार परिसावा ॥ ७९ ॥
रात्रौ तयांस स्वप्नांत । एकाएकी स्फुर्ति होत ।
सहा श्लोक रचोनि स्तवित । असतां आले जागृती ॥ ८० ॥
तंव श्लोक स्मरणीं खासे । लिहोन ठेविती जैसे तैसे ।
परि अष्टक करावें ऐसें । वाटतां आणिक दोन केले ॥ ८१ ॥
प्रसंगें दावितां गुरूंसी । खूण दिधली तयांसी ।
शेवटचें दों श्लोकांसी । फाडोनियां टाकिलें ॥ ८२ ॥
प्रासादिक आणि पाठक । कवित्वा भेद आत्यंतिक ।
हाही दाविला विवेक । श्लोकार्थातें विवरितां ॥ ८३ ॥
मोरगिरीनजिक कोकिसरें गांवीं । वार्ता घडली परिसावी ।
गर्भिणी अडली ती मुक्त व्हावी । बहुतीं केले उपाय ॥ ८४ ॥
शूद्रस्त्री संकटीं पडतां । हरि पाटलासी आली ममता ।
अंगारा लावोन नवस करितां । सुटका करिती श्रीगुरु ॥ ८५ ॥
आनंदें मोरगिरीस येवोनी । प्रेमें नमिला कोदंडपाणी ।
मठपतीसी विनवोनी । नवस पूर्ण करितसे ॥ ८६ ॥
पांडवसंख्या मुद्रिकांस । त्वरित पाठविल्या गोंदवलेंस ।
आनंदें श्रीचरणांस । वारंवार स्तवितसे ॥ ८७ ॥
कोणा नवसे पुत्र होती । कोणाच्या व्याधी हरती ।
अनंत नवसांसी पावती । द्यावे किती दृष्टांत ॥ ८८ ॥
सांगलीस एक भाविक सती । श्रीगुरुपदांकित होती ।
अवचित तिचे पुत्रावरती । राजक्षोभ जाहला ॥ ८९ ॥
धरोनि नेती अधिकारी । माय शोक करी भारी ।
दृढ विश्वास गुरुवरी । म्हणोन संकट घातलें ॥ ९० ॥
देव्हारींच्या गुरुपादुका । काढोन ठेवी जळीं देखा ।
निरपराधी सुताची सुटका । व्हावी ऐसें प्रार्थितसे ॥ ९१ ॥
इकडे गोंदावलेंसीं श्रीचरण । सुजले न कळे कारण ।
अनेक उपाय करकरोन । पाहतां गुण येईना ॥ ९२ ॥
समर्थ वदती शिष्यांसी । न करावे उपाय यासी ।
कांहीं कालें आपैंसी । सूज लया जाईल ॥ ९३ ॥
इकडे खटला चालूं झाला । पुत्र निर्दोष ठरला ।
तेव्हां काढोन पादुकांला । समाराधना करितसे ॥ ९४ ॥
तंव सूज उतरोन गेली । भक्तजनीं पृच्छा केली ।
एकाएकी आली गेली । रहस्य यांतील कथावें ॥ ९५ ॥
सद्‌गुरु वदते ते काळीं । संकटें घालिती भक्तमंडळी ।
पादुका ठेविल्या होत्या जळीं । तेणें ऐसें जाहले ॥ ९६ ॥
तंव सांगलीहून वर्तमान । आलें हरिलें श्रींनी विघ्न ।
सकळीं आश्चर्य पावोन । गुरुचरणा वंदिती ॥ ९७ ॥
असो ऐसी गुरुमाउली । बहुतांचे उपयोगा आली ।
स्वयें तरोनि तारिली । जनसंख्या अनिवार ॥ ९८ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते दशमाध्यायांतर्गतः पंचमः समासः ॥
॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥