|
|
|
॥ श्रीगणेशाय नमः श्रीगौरीशंकराभ्यां नमः ॥
॥ श्रीशिवमहापुराणम् ॥ द्वितीया रुद्रसंहितायां पञ्चमः युद्धखण्डे
द्विचत्वारिंशोऽध्यायः
हिरण्याक्षवधः
नारद उवाच
शङ्खचूडवधं श्रुत्वा चरितं शशिमौलिनः । अयं तृप्तोऽस्मि नो त्वत्तोऽमृतं पीत्वा यथा जनः ॥ १ ॥ ब्रह्मन्यच्चरितं तस्य महेशस्य महात्मनः । मायामाश्रित्य सल्लीलां कुर्वतो भक्तमोददाम् ॥ २ ॥ ब्रह्मोवाच शंखचूडवधं श्रुत्वा व्यासः सत्यवतीसुतः । अप्राक्षीदिममेवार्थं ब्रह्मपुत्रं मुनीश्वरम् ॥ ३ ॥ सनत्कुमारः प्रोवाच व्यासं सत्यवतीसुतम् । सुप्रशंस्य महेशस्य चरितं मंगलायनम् ॥ ४ ॥ सनत्कुमार उवाच शृणु व्यास महेशस्य चरितं मंगलायनम् । यथान्धको गाणपत्यं प्राप शम्भोः परात्मनः ॥ ५ ॥ कृत्वा परमसङ्ग्रामं तेन पूर्वं मुनीश्वर । प्रसाद्य तं महेशानं सत्त्वभावात्पुनः पुनः ॥ ६ ॥ माहात्म्यमद्भुतं शम्भोः शरणागतरक्षिणः । सुभक्तवत्सलस्यैव नानालीलाविहारिणः ॥ ७ ॥ माहात्म्यमेतद्वृषभध्वजस्य श्रुत्वा मुनिर्गन्धवतीसुतो हि । वचो महार्थं प्रणिपत्य भक्त्या ह्युवाच तं ब्रह्मसुतं मुनीन्द्रम् ॥ ८ ॥ व्यास उवाच को ह्यन्धको वै भगवन्मुनीश कस्यान्वये वीर्यवतः पृथिव्याम् । जातो महात्मा बलवान् प्रधानः किमात्मकः कस्य सुतोऽन्धकश्च ॥ ९ ॥ एतत्समस्तं सरहस्यमद्य प्रब्रूहि मे ब्रह्मसुतप्रसादात् । स्कन्दान्मया वै विदितं हि सम्यक् महेशपुत्रादमितावबोधात् ॥ १० ॥ गाणपत्यं कथं प्राप शम्भोः परमतेजसः । सोन्धको धन्य एवाति यो बभूव गणेश्वरः ॥ ११ ॥ ब्रह्मोवाच व्यासस्य चैतद्वचनं निशम्य प्रोवाच स ब्रह्मसुतस्तदानीम् । महेश्वरोतीः परमाप्तलक्ष्मीः संश्रोतुकामं जनकं शुकस्य ॥ १२ ॥ सनत्कुमार उवाच पुराऽऽगतो भक्तकृपाकरोऽसौ कैलासतः शैलसुता गणाढ्यः । विहर्तुकामः किल काशिका वै स्वशैलतो निर्जरचक्रवर्ती ॥ १३ ॥ स राजधानीं च विधाय तस्यां चक्रे परोतीः सुखदा जनानाम् । तद्रक्षकं भैरवनामवीरं कृत्वा समं शैलजयाहि बह्वीः ॥ १४ ॥ स एकदा मन्दरनामधेयं गतो नगं तद्वरसुप्रभावात् । तत्रापि नानागणवीरमुख्यैः शिवासमेतो विजहार भूरि ॥ १५ ॥ पूर्वे दिशो मन्दर शैलसंस्था कपर्द्दिनश्चण्डपराकमस्य । चक्रे ततो नेत्रनिमीलनं तु सा पार्वती नर्मयुतं सलीलम् ॥ १६ ॥ प्रवालहेमाब्जधृतप्रभाभ्यां कराम्बुजाभ्यां निमिमील नेत्रे । हरस्य नेत्रेषु निमीलितेषु क्षणेन जातः सुमहान्धकारः ॥ १७ ॥ तत्स्पर्शयोगाच्च महेश्वरस्य करौ च तस्याः स्खलितं मदाम्भः । शम्भोर्ललाटे क्षणवह्नितप्तो विनिर्गतो भूरिजलस्य बिन्दुः ॥ १८ ॥ गर्भो बभूवाथ करालवक्त्रो भयङ्करः क्रोधपरः कृतघ्नः । अन्धो विरूपी जटिलश्च कृष्णो नरेतरो वैकृतिकःसुरोमा ॥ १९ ॥ गायन्हसन्प्ररुदन्नृत्यमानो विलेलिहानो घरघोरघोषः । जातेन तेनाद्भुतदर्शनेन गौरीं भवोऽसौ स्मितपूर्वमाह ॥ २० ॥ श्रीमहेश उवाच निमील्य नेत्राणि कृतं च कर्म बिभेषि साऽस्माद्दयिते कथं त्वम् । गौरी हरात्तद्वचनं निशम्य विहस्यमाना प्रमुमोच नेत्रे ॥ २१ ॥ जाते प्रकाशे सति घोररूपो जातोन्धकारादपि नेत्रहीनः । तादृग्विधं तं च निरीक्ष्य भूतं पप्रच्छ गौरी पुरुषं महेशम् ॥ २२ ॥ गौर्य्युवाच कोयं विरूपो भगवन्हि जातो नावग्रतो घोरभयङ्करश्च । वदस्व सत्यं मम किं निमित्तं सृष्टोऽथ वा केन च कस्य पुत्रः ॥ २३ ॥ सनत्कुमार उवाच श्रुत्वा हरस्तद्वचनं प्रियाया लीलाकरः सृष्टिकृतोंऽधरूपाम् । लीलाकरायास्त्रिजगज्जनन्या विहस्य किञ्चिद्भगवानुवाच २४ ॥ महेश उवाच शृण्वम्बिके ह्यद्भुतवृत्तकारे उत्पन्न एषोऽद्भुतचण्डवीर्यः । निमीलिते चक्षुषि मे भवत्या स स्वेदजो मेऽन्धकनामधेयः ॥ २५ ॥
त्वं चास्य कर्तास्ययथानुरूपं त्वया स सख्या दयया गणेभ्यः । स रक्षितव्यस्त्वयि तं हि वैकं विचार्य बुद्ध्या करणीयमार्ये ॥ २६ ॥ सनत्कुमार उवाच गौरी ततो भृत्यवचो निशम्य कारुण्यभावात्सहिता सखीभिः । नानाप्रकारैर्बहुभिर्ह्युपायै- श्चकार रक्षां स्वसुतस्य यद्वत् ॥ २७ ॥ कालेऽथ तस्मिन् शिशिरे प्रयातो हिरण्यनेत्रस्त्वथ पुत्रकामः । स्वज्येष्ठबन्धोस्तनयप्रतानं संवीक्ष्य चासीत्प्रियया नियुक्तः ॥ २८ ॥ अरण्यमाश्रित्य तपश्चकारा- सुरस्तदा कश्यपजःसुतार्थम् । काष्ठोपमोऽसौ जितरोषदोषः सन्दर्शनार्थं तु महेश्वरस्य ॥ २९ ॥ तुष्टः पिनाकी तपसास्य सम्यग् वरप्रदानाय ययौ द्विजेन्द्र । तत्स्थानमासाद्य वृषध्वजोऽसौ जगाद दैत्यप्रवरं महेशः ॥ ३० ॥ महेश उवाच हे दैत्यनाथ कुरु नेन्द्रियसङ्घपातं किमर्थमेतद्व्रतमाश्रितं ते । प्रब्रूहि कामं वरदो भवोऽहं यदिच्छसि त्वं सकलं ददामि ॥ ३१ ॥ सनत्कुमार उवाच सरस्यमाकर्ण्य महेशवाक्यं ह्यतिप्रसन्नः कनकाक्षदैत्यः । कृताञ्जलिर्नम्रशिरा उवाच स्तुत्या च नत्वा विविधं गिरीशम् ॥ ३२ ॥ हिरण्याक्ष उवाच पुत्रस्तु मे चन्द्रललाट नास्ति सुवीर्यवान्दैत्यकुलानुरूपी ॥ तदर्थमेतद् व्रतमास्थितोऽहं तं देहि देवेश सुवीर्यवन्तम् ॥ ३३ ॥ यस्माच्च मद्भ्रातुरनन्तवीर्याः प्रह्लादपूर्वा अपि पञ्चपुत्राः । ममेह नास्तीति गतान्वयोऽहं को मामकं राज्यमिदं बुभूषेत् ॥ ३४ ॥ राज्यं परस्य स्वबलेन हृत्वा भुङ्क्तेऽथवा स्वं पितुरेव दृष्टम् । च प्रोच्यते पुत्र इह त्वमुत्र पुत्री स तेनापिभवेत्पितासौ ॥ ३५ ॥ ऊर्ध्वं गतिः पुत्रवतां निरुक्ता मनीषिभिर्धर्मभृतां वरिष्ठैः । सर्वाणि भूतानि तदर्थमेव- मतः प्रवर्तेत पशून् स्वतेजसः ॥ ३६ ॥ निरन्वयस्याथ न सन्ति लोकाः तदर्थमिच्छन्ति जनाः सुरेभ्यः । सदा समाराध्य सुराङ्घ्रिपङ्कजं याचन्त इत्थं सुतमेकमेव ॥ ३७ ॥ सनत्कुमार उवाच एतद्भवस्तद्वचनं निशम्य कृपाकरो दैत्यनृपस्य तुष्टः । तमाह दैत्यातप नास्ति पुत्रः त्वद्वीर्यजः किन्तु ददामि पुत्रम् ॥ ३८ ॥ ममात्मजं त्वन्धकनामधेयं त्वत्तुल्यवीर्यं त्वपराजितं च । वृणीष्व पुत्रं सकलं विहाय दुःखं प्रतीच्छस्व सुतं त्वमेव ॥ ३९ ॥ सनत्कुमार उवाच इत्येवमुक्त्वा प्रददौ स तस्मै हिरण्यनेत्राय सुतं प्रसन्नः । हरस्तु गौर्य्या सहितो महात्मा भूतादिनाथस्त्रिपुरारिरुग्रः ॥ ४० ॥ नतो हरात्प्राप्य सुतं स दैत्यः प्रदक्षिणीकृत्य यथाक्रमेण । स्तोत्रैरनेकैरभिपूज्य रुद्रं तुष्टःस्वराज्यं गतवान्महात्मा ॥ ४१ ततस्तु पुत्रं गिरिशादवाप्य रसातलं चण्डपराक्रमस्तु । इमां धरित्रीमनयत्स्वदेशं दैत्यो विजित्वा त्रिदशानशेषान् ॥ ४२ ॥ ततस्तु देवेर्मुनिभिश्च सिद्धैः सर्वात्मकं यज्ञमयं करालम् । वाराहमाश्रित्य वपुः प्रधान- माराधितो विष्णुरनन्तवीर्यः ॥ ४३ ॥ घोणाप्रहारैर्विविधैर्धरित्रीं विदार्य पातालतलं प्रविश्य । तुण्डेन दैत्यान् शतशो विचूर्ण्य दंष्ट्राभिरग्र्याभि अखण्डिताभिः ॥ ४४ ॥ पादप्रहारैरशनिप्रकाशै- रुन्मथ्य सैन्यानि निशाचराणाम् । मार्तण्डकोटिप्रतिमेन पश्चात् सुदर्शनेनाद्भुतचण्डतेजाः ॥ ४५ ॥ हिरण्यनेत्रस्य शिरो ज्वलन्तं चिच्छेद दैत्यांश्च ददाह दुष्टान् । ततः प्रहृष्टो दितिजेन्द्रराजं स्वमन्धकं तत्र स चाभ्यषिञ्चत् ॥ ४६ ॥ स्वस्थानमागत्य ततो धरित्रीं दृष्ट्वाङ्कुरेणोद्धरतः प्रहृष्टः । भूमिं च पातालतलान्महात्मा पुपोष भागं त्वथ पूर्वकं तु ॥ ४७ ॥ देवैःसमस्तैर्मुनिभिःप्रहृष्टै- रभिषुतः पद्मभुवा च तेन । ययौ स्वलोकं हरिरुग्रकायो वराहरूपस्तु सुकार्यकर्ता ॥ ४८ ॥ हिरण्यनेत्रेऽथ हतेऽसुरेशे वराहरूपेण सुरेण सद्यः । देवाःसमस्ता मुनयश्च सर्वे परे च जीवाःसुखिनो बभूवुः ॥ ४९ ॥ इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे हिरण्याक्षवधो नाम द्विचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४२ ॥ श्रीगौरीशंकरार्पणमस्तु |