ऋषय ऊचुः
सूतसूत महाभाग व्यासशिष्य नमोस्तु ते ।
श्राविताह्यद्‌भुता शैवी कथा परमपावनी ॥ १ ॥
तत्राद्‌भुता महादिव्या लिङ्‌गोत्पत्तिः श्रुता शुभा ।
श्रुत्वा यस्याः प्रभावं च दुःखनाशो भवेदिह ॥ २ ॥
ब्रह्मनारदसंवादमनुसृत्य दयानिधे ।
शिवार्चनविधिं ब्रूहि येन तुष्टो भवेच्छिवः ॥ ३ ॥
ब्राह्मणैः क्षत्रियैर्वैश्यैः शूद्रैर्वा पूज्यते शिवः ।
कथं कार्यं च तद्ब्रूहि यथा व्यासमुखाच्छ्रुतम् ॥ ४ ॥
तच्छ्रुत्वा वचनं तेषां शर्मदं श्रुतिसंमतम् ।
उवाच सकलं प्रीत्या मुनि प्रश्नानुसारतः ॥ ५ ॥
सूत उवाच
साधु पृष्टं भवद्‌भिश्च तद्‌रहस्यं मुनीश्वराः ।
तदहं कथयाम्यद्य यथाबुद्धि यथाश्रुतम् ॥ ६ ॥
भवद्‌भिः पृच्छ्यते तद्वत्तथा व्यासेन वै पुरा ।
पृष्टं सनत्कुमाराय तच्छ्रुतं ह्युपमन्युना ॥ ७ ॥
ततो व्यासेन वै श्रुत्वा शिवपूजादिकं च यत् ।
मह्यं च पाठितं तेन लोकानां हितकाम्यया ॥ ८ ॥
तच्छ्रुतं चैव कृष्णेन ह्युपमन्योर्महात्मनः ।
तदहं कथयिष्यामि यथा ब्रह्माऽवदत्पुरा ॥ ९ ॥
ब्रह्मोवाच
शृणु नारद वक्ष्यामि सङ्‌क्षेपाल्लिङ्‌गपूजनम् ।
वक्तुं वर्षशतेनापि न शक्यं विस्तरान्मुने ॥ १० ॥
एवं तु शाङ्‌करं रूपं मुखं स्वच्छं सनातनम् ।
पूजयेत्परया भक्त्या सर्वकामफलाप्तये ॥ ११ ॥
दारिद्र्यं रोगदुःखं च पीडनं शत्रुसम्भवम् ।
पापं चतुर्विधं तावद्यावन्नार्चयते शिवम् ॥ १२ ॥
सम्पूजिते शिवे देवे सर्वदुःखं विलीयते ।
सम्पद्यते सुखं सर्वं पश्चान्मुक्तिरवाप्यते ॥ १३ ॥
ये वै मानुष्यमाश्रित्य मुख्यं सन्तानतः सुखम् ।
तेन पूज्यो महादेवः सर्वकार्यार्थसाधकः ॥ १४ ॥
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्च विधिवत्क्रमात् ।
शङ्‌करार्चां प्रकुर्वन्तु सर्वकामार्थसिद्धये ॥ १५ ॥
प्रातःकाले समुत्थाय मुहूर्ते ब्रह्मसञ्ज्ञके ।
गुरोश्च स्मरणं कृत्वा शम्भोश्चैव तथा पुनः ॥ १६ ॥
तीर्थानां स्मरणं कृत्वा ध्यानं चैव हरेरपि ।
ममापि निर्जराणां वै मुन्यादीनां तथा मुने ॥ १७ ॥
ततः स्तोत्रं शुभं नाम गृह्णीयाद्विधिपूर्वकम् ।
ततोत्थाय मलोत्सर्गं दक्षिणस्यां चरेद्दिशि ॥ १८ ॥
एकान्ते तु विधिं कुर्यान्मलोत्सर्गस्य तच्छ्रुतम् ।
तदेव कथयाम्यद्य शृण्वाधाय मनो मुने ॥ १९ ॥
शुद्धां मृदं द्विजो लिप्यात्पञ्चवारं विशुद्धये ।
क्षत्रियश्च चतुर्वारं वैश्यो चारत्रयं तथा ॥ २० ॥
शूद्रो द्विवारं च मृदं गृह्णीयाद्विधिशुद्धये ।
गुदे वाथ सकृल्लिङ्‌गे वारमेकं प्रयत्नतः ॥ २१ ॥
दशवारं वामहस्ते सप्तवारं द्वयोस्तथा ।
प्रत्येकम्पादयोस्तात त्रिवारं करयोः पुनः ॥ २२ ॥
स्त्रीभिश्च शूद्रवत्कार्यं मृदाग्रहणमुत्तमम् ।
हस्तौ पादौ च प्रक्षाल्य पूर्ववन्मृदमाहरेत् ॥ २३ ॥
दन्तकाष्ठं ततः कुर्यात्स्ववर्णक्रमतो नरः ॥ २४ ॥
विप्रः कुर्याद्दन्तकाष्ठं द्वादशाङ्‌गुलमानतः ।
एकादशाङ्‌गुलं राजा वैश्यः कुर्याद्दशाङ्‌गुलम् ॥ २५ ॥
शूद्रो नवागुलं कुर्यादिति मानमिदं स्मृतम् ।
कालदोषं विचार्य्यैव मानदुष्टं विवर्जयेत् ॥ २६ ॥
षष्ट्याद्यामश्च नवमी व्रतमस्तं रवेर्दिनम् ।
तथा श्राद्धदिनं तात निषिद्धं रदधावने ॥ २७ ॥
स्नानं तु विधिवत्कार्यं तीर्थादिषु क्रमेण तु ।
देशकालविशेषेण स्नानं कार्यं समन्त्रकम् ॥ २८ ॥
आचम्य प्रथमं तत्र धौतं वस्त्रं च धारतेत् ।
एकान्ते सुस्थले स्थित्वा सन्ध्याविधिमथाचरेत् ॥ २९ ॥
यथायोग्यं विधिं कृत्वा पूजाविधिमथारभेत् ।
मनस्तु सुस्थिरं कृत्वा पूजागारं प्रविश्य च ॥ ३० ॥
पूजाविधिं समादाय स्वासने ह्युपविश्य वै ।
न्यासादिकं विधायादौ पूजयेत्क्रमशो हरम् ॥ ३१ ॥
प्रथमं च गणाधीशं द्वारपालांस्तथैव च ।
दिक्पालांश्च सुसम्पूज्य पश्चात्पीठं प्रकल्पयेत् ॥ ३२ ॥
अथवाऽष्टदलं कृत्वा पूजाद्रव्यंसमीपतः ।
उपविश्य ततस्तत्र चोपवेश्य शिवम् प्रभुम् ॥ ३३ ॥
त्रयमाचमनं कृत्वा प्रक्षाल्य च पुनः करौ ।
प्राणायामत्रयं कृत्वा मध्ये ध्यायेच्च त्र्यम्बकम् ॥ ३४ ॥
पञ्चवक्त्रं दशभुजं शुद्धस्फटिकसन्निभम् ।
सर्वाभरणसंयुक्तं व्याघ्रचर्मोत्तरीयकम् ॥ ३५ ॥
तस्य सारूप्यतां स्मृत्वा दहेत्पापं नरः सदा ।
शिवं ततः समुत्थाप्य पूजयेत्परमेश्वरम् ॥ ३६ ॥
देहशुद्धिं ततः कृत्वा मूलमन्त्रं न्यसेत्क्रमात् ।
सर्वत्र प्रणवेनैव षडङ्‌गन्यासमाचरेत् ॥ ३७ ॥
कृत्वा हृदि प्रयोगं च ततः पूजां समारभेत् ।
पाद्यार्घाचमनार्थं च पात्राणि च प्रकल्पयेत् ॥ ३८ ॥
स्थापयेद्विविधान्कुम्भान्नव धीमान्यथाविधि ।
दर्भैराच्छाद्य तैरेव संस्थाप्याभ्युक्ष्य वारिणा ॥ ३९ ॥
तेषु तेषु च सर्वेषु क्षिपेत्तोयं सुशीतलम् ।
प्रणवेन क्षिपेत्तेषु द्रव्याण्यालोक्य बुद्धिमान् ॥ ४० ॥
उशीरं चन्दनं चैव पाद्ये तु परिकल्पयेत् ।
जातीकंकोलकर्पूरवटमूलतमालकम् ॥ ४१ ॥
चूर्णयित्वा यथान्यायं क्षिपेदाचमनीयके ।
एतत्सर्वेषु पात्रेषु दापयेच्चन्दनान्वितम् ॥ ४२ ॥

पार्श्वयोर्देवदेवस्य नन्दीशं तु समर्चयेत् ।
गन्धैर्धूपैस्तथा दीपैर्विविधैः पूजयेच्छिवम् ॥ ४३ ॥
लिङ्‌गशुद्धिं ततः कृत्वा मुदायुक्तो नरस्तदा ।
यथोचितं तु मन्त्रौघैः प्रणवादिर्नमोन्तकैः ॥ ४४ ॥
कल्पयेदासनं स्वस्तिपद्मादि प्रणवेन तु ।
तस्मात्पूर्वदिशं साक्षादणिमामयमक्षरम् ॥ ४५ ॥
लघिमा दक्षिणं चैव महिमा पश्चिमं तथा ।
प्राप्तिश्चैवोत्तरं पत्रं प्राकाम्यं पावकस्य च ॥ ४६ ॥
ईशित्वं नैर्ऋतं पत्रं वशित्वं वायुगोचरे ।
सर्वज्ञत्वं तथैशान्यं कर्णिका सोम उच्यते ॥ ४७ ॥
सोमस्याधस्तथा सूर्यस्तस्याधः पावकस्त्वयम् ।
धर्मादीनपि तस्याधो भवतः कल्पयेत् क्रमात् ॥ ४८ ॥
अव्यक्तादि चतुर्दिक्षु सोमस्यान्ते गुणत्रयम् ।
सद्योजातं प्रवक्ष्यामीत्यावाह्य परमेश्वरम् ॥ ४९ ॥
वामदेवेन मन्त्रेण तिष्ठेच्चैवासनोपरि ।
सान्निध्यं रुद्रगायत्र्या अघोरेण निरोधयेत् ॥ ५० ॥
ईशानं सर्वविद्यानामिति मन्त्रेण पूजयेत् ।
पाद्यमाचनीयं च विधायार्घ्यं प्रदापयेत् ॥ ५१ ॥
स्थापयेद्विधिना रुद्रं गन्धचन्दनवारिणा ।
पञ्चागव्यविधानेन गृह्यपात्रेऽभिमन्त्र्य च ॥ ॥ ५२ ॥
प्रणवेनैव गव्येन स्नापयेत्पयसा च तम् ।
दध्ना च मधुना चैव तथा चेक्षुरसेन तु ॥ ५३ ॥
घृतेन तु यथा पूज्य सर्वकामहितावहम् ।
पुण्यैर्द्रव्यैर्महादेवं प्रणवेनाभिषेचयेत् ॥ ५४ ॥
पवित्रजलभाण्डेषु मन्त्रैः तोयं क्षिपेत्ततः ।
शुद्धीकृत्य यथान्यायं सितवस्त्रेण साधकः ॥ ५५ ॥
तावद्दूरं न कर्तव्यं न यावच्चन्दनं क्षिपेत् ।
तन्दुलैः सुन्दरैस्तत्र पूजयेच्छङ्‌करम्मुदा ॥ ५६ ॥
कुशापामार्गकर्पूरजातिचम्पकपाटलैः ।
करवीरैःसितैश्चैव मल्लिकाकमलोत्पलैः ॥ ५७ ॥
अपूर्वपुष्पैर्विविधैश्चन्दनाद्यैस्तथैव च ।
जलेन जलधाराञ्च कल्पयेत्परमेश्वरे ॥ ५८ ॥
पात्रैश्च विविधैर्देवं स्नापयेच्च महेश्वरम् ।
मन्त्रपूर्वं प्रकर्तव्या पूजा सर्वफलप्रदा ॥ ५९ ॥
मन्त्रांश्च तुभ्यं ताँस्तात सर्वकामार्थसिद्धये ।
प्रवक्ष्यामि समासेन सावधानतया शृणु ॥ ६० ॥
पाठ्यमानेन मन्त्रेण तथा वाङ्‌मयकेन च ।
रुद्रेण नीलरुद्रेण सुशुक्लेन सुभेन च ॥ ६१ ॥
होतारेण तथा शीर्ष्णा शुभेनाथर्वणेन च ।
शान्त्या वाथ पुनः शान्त्या ह्यारुणेनारुणेन च ॥ ६२ ॥
अर्थाभीष्टेन साम्ना च तथा देवव्रतेन च ॥ ६३ ॥
रथान्तरेण पुष्पेण सूक्तेन प्रस्तुतेन च ।
मृत्युञ्जयेन मन्त्रेण तथा पञ्चाक्षरेण च ॥ ६४ ॥
जलधाराः सहस्रेण शतेनैकोत्तरेण वा ।
कर्तव्या वेदमार्गेण नामभिर्वाथ वा पुनः ॥ ६५ ॥
ततश्चन्दनपुष्पादि रोपणीयं शिवोपरि ।
दापयेत्प्रणवेनैव मुखवासादिकं तथा ॥ ६६ ॥
ततः स्फटिकसङ्‌काशं देवं निष्कलमक्षयम् ।
कारणं सर्वलोकानां सर्वलोकमयं परम् ॥ ६७ ॥
ब्रह्मेन्द्रोपेन्द्रविष्ण्वाद्यैरपि देवैरगोचरम् ।
वेदविद्‌भिर्हि वेदान्ते त्वगोचरमिति स्मृतम् ॥ ६८ ॥
आदिमध्यान्तरहितं भेषजं सर्वरोगिणाम् ।
शिवतत्त्वमिति ख्यातं शिवलिङ्‌गं व्यवस्थितम् ॥ ६९ ॥
प्रणवेनैव मन्त्रेण पूजयेल्लिङ्‌गमूर्द्धनि ।
धूपैर्दीपैश्च नैवैद्यैस्ताम्बूलैः सुन्दरैस्तथा ॥ ७० ॥
नीराजनेन रम्येण यथोक्तविधिना ततः ।
नमस्कारैः स्तवैश्चान्यैर्मन्त्रैर्नानाविधैरपि ॥ ७१ ॥
अर्घ्यं दत्त्वा तु पुष्पाणि पादयोः सुविकीर्य च ।
प्रणिपत्य च देवेशमात्मनाराधयेच्छिवम् ॥ ७२ ॥
हस्ते गृहीत्वा पुष्पाणि समुत्थाय कृताञ्जलिः ।
प्रार्थयेत्पुनरीशानं मन्त्रेणानेन शङ्‌करम् ॥ ७३ ॥
अज्ञानाद्यदि वा ज्ञानाज्जपपूजादिकं मया ।
कृतं तदस्तु सफलं कृपया तव शङ्‌कर ॥ ७४ ॥
पठित्वैवं च पुष्पाणि शिवोपरि मुदा न्यसेत् ।
ततः स्वस्त्ययनं कृत्वा ह्याशिषो विविधास्तथा ॥ ७५ ॥
मार्जनं तु ततः कार्यं शिवस्योपरि वै पुनः ।
नमस्कारं ततः क्षान्तिं पुनराचमनाय च ॥ ७६
अघोरमंत्रमुच्चार्य नमस्कारं प्रकल्पयेत् ।
प्रार्थयेच्च पुनस्तत्र सर्वभावसमन्वितः ॥ ७७ ॥
शिवे भक्तिः शिवे भक्तिः शिवे भक्तिर्भवे भवे ।
अन्यथा शरणं नास्ति त्वमेव शरणं मम ॥ ७८ ॥
इति सम्प्रार्थ्य देवेशं सर्वसिद्धिप्रदायकम् ।
पूजयेत्परया भक्त्या गलनादैर्विशेषतः ॥ ७९ ॥
नमस्कारं ततः कृत्वा परिवारगणैः सह ।
प्रहर्षमतुलं लब्ध्वा कार्यं कुर्याद्यथासुखम् ॥ ८० ॥
एवं यः पूजयेन्नित्यं शिवभक्तिपरायणः ।
तस्य वै सकला सिद्धिर्जायते तु पदे पदे ॥ ८१ ॥
वाग्मी स जायते तस्य मनोभीऽष्टफलं ध्रुवम् ।
रोगं दुःखं च शोकं च ह्युद्वेगं कृत्रिमं तथा ॥ ८२ ॥
कौटिल्यं च गरं चैव यद्यदुःखमुपस्थितम् ।
तद्दुःखं नाशयत्येव महादेव शिवः परः ॥ ८३ ॥
कल्याणं जायते तस्य शुक्लपक्षे यथा शशी ।
वर्द्धते सद्‌गुणस्तत्र ध्रुवं शङ्‌करपूजनात् ॥ ८४ ॥
इति पूजाविधिः शम्भोः प्रोक्तस्ते मुनिसत्तम ।
अतः परं च शुश्रूषुः किं प्रष्टासि च नारद ॥ ८५ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्विती यायां रुद्रसंहितायां प्रथमखण्डे
सृष्ट्युपाख्याने शिवपूजाविधिवर्णनो नामैकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥