श्रीधरस्वामीकृत
पांडवप्रताप
अध्याय पन्नासावा
अनेक कौरव वीरांचा नाश
श्रीगणेशाय नम: ॥
पंढरी दक्षिणद्वारका ॥ तुज आवडे रुक्मिणीनायका ॥
सांडोनियां वैकुंठसुखा ॥ पुंडलिकालागीं आलासी ॥ १ ॥
समचरण सम कटीं कर ॥ उदारवदन आकर्णनेत्र ॥
तोचि तूं ब्रह्मानंद यतींद्र ॥ भीमातीरविहारी ॥ २ ॥
भारत हाचि इक्षुदंड ॥ रसभरित उंच उदंड ॥
मूळापासूनि शेवटवरी गोड ॥ सज्जन सुखें सेवोत कां ॥ ३ ॥
संस्कृतइक्षुदंडी रस गुप्त ॥ न कळें भोळियांसी अत्यंत ॥
त्याचा प्राकृतीं रस काढोनि देत ॥ श्रीधर म्हणे भाविकां ॥ ४ ॥
मागें संपलें कर्णपर्व ॥ आतां हें शल्यपर्व अपूर्व ॥
एकाच अध्यायांत सर्व ॥ सुरस कथा वर्णिलीसे ॥ ५ ॥
जनमेजयास म्हणे वैशंपायन ॥ संजयें कथिलें धृतराष्ट्रालागून ॥
रणीं पडिला वीर कर्ण ॥ दुर्योधन शोक करी ॥ ६ ॥
दुःखसागरीं दुर्योधन ॥ बुडाला नाठवे कांहीं स्मरण ॥
नेत्रीं वाहे अधुजीवन ॥ कर्णा कर्णा म्हणोनियां ॥ ७ ॥
मागें पडले भीष्म द्रोण ॥ परी न इतुका कष्टी दुर्योधन ॥
कर्णावरी तेणें प्राण ॥ ठेविला होता सर्वस्वें ॥ ८ ॥
शारद्वत आणि कृपीसुत ॥ शकुनि कृतवर्मा मद्रनाथ ॥
आणीकही वीर समस्त ॥ दुर्योधनास समजाविती ॥ ९ ॥
दुर्योधन म्हणे रे शल्या ॥ बळसमुद्रा परमकुशला ॥
तुजविण रक्षिता आतां राहिला ॥ कोण असे आम्हांतें ॥ १० ॥
सेनापति जैसा षडानन ॥ तैसा तूं भाससी मजलागून ॥
यावरी तों शल्य पूर्ण ॥ पुरुषार्थ बोले आपुला ॥ ११ ॥
मारूनियां पंडुपुत्र ॥ तुजवरी मी धरीन छत्र ॥
माझें युद्ध विचित्र ॥ विलोकीं तूं यावरी ॥ १२ ॥
अभिषेकून शल्य वरिष्ठ ॥ देत सेनापतित्व रणपट्ट ॥
वस्त्रें अलंकार अतिश्रेष्ठ ॥ देता जाहला तेधवां ॥ १३ ॥
उरली घेऊन अवघी सेना ॥ शल्य निघाला समरांगणा ॥
लागलीं रणतुरें नाना ॥ घोषनादें गर्जती ॥ १४ ॥
इकडेसिद्ध जाहलें पांडवदळ ॥ वाजती वाद्यांचे कल्लोळ ॥
प्रतापतेजें दिसे सबळ ॥ सकळ वाहिनी तेधवां ॥ १५ ॥
दहा दिवसपर्यंत ॥ भीष्में युद्ध केलें अद्भुत ॥
द्रोणाचार्य जो गुरुनाथ ॥ पांच दिवस तेणें केलें ॥ १६ ॥
दोन दिवस कर्णें जाण ॥ युद्ध केलें अति दारुण ॥
एवंच जाहले सप्तदश दिन ॥ अठरावा एक उरला पैं ॥ १७ ॥
त्यांत शल्याचा अर्धदिन ॥ अर्थ करील दुर्योधन ॥
यावरी युद्ध संपूर्ण ॥ समाप्त मग सहजचि ॥ १८ ॥
सुयोथन म्हणे शल्यालागून ॥ त्वां आपुले भगिनीसुत सांडून ॥
साह्य जाहलासी आम्हांलागून ॥ तुज कल्याण हो आतां ॥ १९ ॥
धर्मास म्हणे इंदिराजीवन ॥ तूं युद्ध करीं निर्वाण ॥
घेई शल्याचा प्राण ॥ भरीं त्रिभुवन प्रतापें ॥ २० ॥
दुर्योधन सांगे वीरां समस्तां ॥ शल्याची पाठी राखा रे आतां ॥
मागें राहील त्याचे माथां ॥ पंचमहापातकें पडतील ॥ २१ ॥
सैन्य करोनि अवघें गोळा ॥ शल्ये सर्वतोभद्रव्यूह रचिला ॥
व्यूहद्वारीं आपण राहिला ॥ डावेकडे कृतवर्मा ॥ २२ ॥
उजवेकडे शारद्वत ॥ पाठिराखा द्रोणसुत ॥
दुर्योधन मध्ये विराजित ॥ कीं इंद्रजित ज्यापरी ॥ २३ ॥
कृतवर्म्यावरी पार्थ ॥ धांवला जैसा प्रलयकृतांत ॥
लक्षोनियां शारद्वत ॥ वृकोदर लोटला ॥ २४ ॥
शकुनीवरी सहदेव सबळ ॥ उलूकावरी धांवला नकुळ ॥
संजय म्हणे राया दळ ॥ आतां थोडे उरलेंसे ॥ २५ ॥
दोन लक्ष अश्वस्वार ॥ इभ उरले दहा सहस्र ॥
पंचदश सहस्र रहंवर ॥ पायदळ तीन कोटी ॥ २६ ॥
आतां पांडवदळ उरलें किती ॥ तेही राया ऐक गणती ॥
सहा सहस्र उरले रथी ॥ हस्ती उरले पांच सहस्र ॥ २७ ॥
लक्ष अश्वस्वार उरलासे ॥ कोटी एक पायदळ दिसे ॥
असो संग्राम अल्याचे ॥ मांडला तेव्हा रणभूमी ॥ २८ ॥
उष्णीपकुंडलांसमवेत ॥ शिरें उडती असंख्यात ॥
वीरपाणी चंदनचर्चित ॥ बिरुदांसहित चरण पडले ॥ २९ ॥
पांडववीरांचा थोर मार ॥ पळों लागले कौरवभार ॥
यावरी तों शल्य वीर ॥ धर्मावरी धांवला ॥ ३० ॥
तों रथावरी धर्म पवित्र ॥ मस्तकीं विराजे आतपत्र ॥
तपनपत्रें अति विचित्र ॥ मकरबिरुदें पुढती पैं ॥ ३१ ॥
चित्रसेन कर्णसुत ॥ नकुलासवें युद्ध करी अद्भुत ॥
तेणें करूनि पुरुषार्थ ॥ केला विरथ नकुल तेव्हां ॥ ३२ ॥
मग नकुल पायीं धांवोन ॥ असिलता करीं घेऊन ॥
चित्रसेनासमीप जाऊन ॥ शिर छेदिलें पुरुषार्थ ॥ ३३ ॥
किरीटकुंडलांसमवेत ॥ कौरवदळी शिर टाकित ॥
आणिके रथीं नकुल बैसत ॥ वीर समस्त मानवती ॥ ३४ ॥
शूरसेन आणि सत्यसेन ॥ आले नकुलावरी धांवोन ॥
अद्भुत युद्ध माद्रीनंदन ॥ करिता जाहला तेधवां ॥ ३५ ॥
शूरसेन सत्यसेन लक्षून ॥ नकुलें टाकिले दिव्य बाण ॥
दोघांचीं शिरें उडवून ॥ आकाशपंथे धाडिलीं ॥ ३६ ॥
कृतवर्म्याची वाहिनी ॥ पार्थ संहारिली तये क्षणीं ॥
इकडे शल्य धर्म रणांगणीं ॥ निकरेंकरूनि भिडती ॥ ३७ ॥
तों गदा घेऊन वृकोदर ॥ शल्यावरी धांवला सत्वर ॥
तों मद्रराजें चौदा तोमर ॥ भीमावरी भिरकाविले ॥ ३८ ॥
अश्वांसहित स्यंदन ॥ भीमे केला रणीं चूर्ण ॥
मग शल्य गदा घेऊन ॥ चरणचालीं धांवला ॥ ३९ ॥
गदायुद्धाची खणखणाटी ॥ होऊं लागली अग्निवृष्टि ॥
गदाघायें शेवटीं ॥ शल्य मूर्च्छां पावला ॥ ४० ॥
सवेंच शल्य उठोन ॥ दुजे रथीं बैसला जाऊन ॥
मागुती धर्माशीं दारुण ॥ युद्ध तेणें मांडिलें ॥ ४१ ॥
शल्ये तेव्हां शतबाणीं ॥ धर्म खिळिला समरांगणीं ॥
ऐसें विपरीत देखोनी ॥ वीर उठले अवघेचि ॥ ४२ ॥
गदा बाण शक्ति तोमर ॥ असिलता पाश परिघ अपार ॥
शल्यावरी सकल वीर ॥ वर्षाव करिती तेधवां ॥ ४३ ॥
तितुक्यांचींही शस्त्रें ॥ शल्ये छेदिलीं क्षणमात्रें ॥
कृष्णार्जुनांशीं गुरुपुत्रें ॥ युद्ध निकरें मांडिलें ॥ ४४ ॥
संवत्सरसंख्यबाणीं ॥ पार्थास भेदिता जाहला ते क्षणीं ॥
पुराणसंख्यमार्गणीं ॥ चक्रपाणि भेदिला ॥ ४५ ॥
पांडवसेनेचा संहार ॥ गुरुपुत्रें केला अपार ॥
पाडिले प्रेतांचे डोंगर ॥ मार्ग न चले रथातें ॥ ४६ ॥
यावरी पार्थें रणरंगीं ॥ गुरुपुत्र खिळिला सर्वांगीं ॥
पांच सहस्र वीर वेगीं ॥ विजये मारिले तेधवां ॥ ४७ ॥
गुरुसुतें लोहमुसळ ॥ अर्जुनावरी टाकिलें तत्काळ ॥
मग तें एकाच बाणें सबळ ॥ छेदोनियां टाकिलें ॥ ४८ ॥
सवेंच तेणें परिघ टाकिले ॥ पार्थें तीन बाणें छेदिले ॥
पांच बाण सवेंच काढिले ॥ विजूऐसे पार्थवीरें ॥ ४९ ॥
सर्प शिरती वारुळांत ॥ तेविं अंगीं बाण जाहले गुप्त ॥
मूर्च्छना येऊनि गुरुसुत ॥ ध्वजस्तंभीं टेकला ॥ ५० ॥
इकडे शल्य निजबाणीं ॥ जर्जर केला पांडववाहिनी ॥
कौरवसेना तये क्षणीं ॥ पार्थें तिकडे संहारी ॥ ५१ ॥
शल्यावरी सबळ ॥ धर्में घातलें बाणजाळ ॥
भीम सहदेव नकुळ ॥ पाठी रक्षिती धर्माची ॥ ५२ ॥
धर्म म्हणे चक्रपाणी ॥ आजि शल्यास मारीन समरांगणीं ॥
माझा अभिमान ये क्षणीं ॥ सिद्धि पाववीं श्रीरंगा ॥ ५३ ॥
केशव म्हणे युधिष्ठिरा ॥ करीं आतां बहु त्वरा ॥
आजि समग्र यशाचा तुरा ॥ तूंच पावशी निर्धारे ॥ ५४ ॥
समरांगणीं धर्मभूपाल ॥ कौरवां दिसे केवळ काल ॥
युधिष्ठिरें ब्रह्मांडगोल ॥ हांकेसरसा गाजविला ॥ ५५ ॥
सिंदूरें चर्चिला नग देख ॥ आरक्त फुलला किंशुक ॥
अनंतविजय शंख ॥ धर्मरायें त्राहाटिला ॥ ५६ ॥
शल्याचीं चापें समरांगणीं ॥ धर्में शत छेदिलीं तये क्षणीं ॥
बाणबाणांचे संघर्षणीं ॥ पावकज्वाला वर्षती ॥ ५७ ॥
बाणजाळें कौरववाहिनी ॥ जर्जर केली समरांगणीं ॥
मद्रराज सहस्रबाणीं ॥ धर्मराये विंधिला ॥ ५८ ॥
चापें अलातचक्रापरी ॥ भ्रमती दोघांचेही हस्तांतरीं ॥
वर्मे लक्षोनि परस्परीं ॥ बाण भेदिती रणशूर ॥ ५९ ॥
धन्य योद्धा युधिष्ठिर॥ मानिती विमानीं सुरवर॥
शत धनुष्यें शल्य नृपवर॥ छेदिता जाहला धर्माची ॥ ६० ॥
धर्माचें उणें देखोन ॥ पुढें धांवला भीमसेन ॥
बाणघातेंकरून ॥ कवच छेदिलें शल्याचें ॥ ६१ ॥
धर्में शक्ति काढिली बाहेरी ॥ तिची प्रतिमा नाहीं दुसरी ॥
जे धर्मराजें दिव्यमंत्री ॥ रक्षिली त्रिकाल पूजोनियां ॥ ६२ ॥
ती काळशक्ति परम प्रबळ ॥ किंवा काळसर्पाची ते गरळ ॥
कीं प्रलयाग्नीची कराळ ॥ मुख्य ज्याला प्रकटली ॥ ६३ ॥
सप्तकोटि मंत्रांचें तेज ॥ जिचे ठायीं वसे सहज ॥
घंटा पताका तेजःपुंज ॥ पाहतां सूर्य झांकोळे ॥ ६४ ॥
दिव्य रत्नें जडितबंध ॥ ठायीं ठायीं तीस सुबद्ध ॥
विधात्यानें कुशलत्व बहुविध ॥ करोनि शक्ति रचिली ते ॥ ६५ ॥
ते ब्रह्मशक्ति अनिवार ॥ बाहेर काढी युधिष्ठिर ॥
जपोनियां अथर्वणमंत्र ॥ न्यासध्यानादि सर्वही ॥ ६६ ॥
सहस्र विजांचें तेज अद्भुत ॥ धर्में सोडिली अकस्मात ॥
लक्षोनियां शल्याचा कंठ ॥ प्रलय करीत चालिली ॥ ६७ ॥
ते डोळा न पाहवे शक्ती ॥ कित्येक वीर भयें पळती ॥
कित्येक पार्थासी शरण जाती ॥ रक्षीं रक्षीं म्हणोनियां ॥ ६८ ॥
शल्याचें हृदय लक्षित ॥ शक्ति आली अकस्मात ॥
जैसा पर्वतीं पडे वज्राघात ॥ तैशी हृदयीं संचरली ॥ ६९ ॥
शल्याचें हृदय फोडून निघाली ॥ ते पृथ्वीमाजी संचरली ॥
मग पातालोदकीं विझाली ॥ जाऊनियां तेधवां ॥ ७० ॥
कुंजरास होय पर्वतपात ॥ कीं वृक्ष उन्मूळिला अकस्मात ॥
कीं स्वर्गींचा हुडा पडत ॥ पृथ्वीवरी जैसा कां ॥ ७१ ॥
ऐसा शल्य पडला रणीं ॥ जयजयकारें गर्जे पांडववाहिनी ॥
जयवाद्यांचे तये क्षणीं ॥ मंगलघोष चालले ॥ ७२ ॥
शल्यबंधु महावीर॥ धर्मावरी धांवला सत्वर ॥
त्याचेंही क्षणमात्रें शिर ॥ ऊर्ध्वपंथें उडविलें ॥ ७३ ॥
कौरवदळीं हाहाकार॥ दशदिशां पळती वीर॥
रक्तगंगेचे पूर ॥ लवणाब्धि पाहों धांवती ॥ ७४ ॥
धर्माचें शूरत्व पूर्ण ॥ वाखणिती देव शचीरमण ॥
भूतळींचे राजे कृष्णार्जुन ॥ म्हणती धन्य वीर हा ॥ ७५ ॥
शल्याचें जें उरलें दळ ॥ स्वदेशा चालिले तत्काळ ॥
दुर्योधनें राहविलें सकळ ॥ प्रार्थोनियां आदरें ॥ ७६ ॥
तों गदा घेऊनि वृकोदर ॥ प्रलय करीत चालला थोर॥
तेणें एकवीस सहस्र वीर॥ रणांगणीं मारिले ॥ ७७ ॥
मकरालय जैसा विशाळ ॥ तैसें रण पाडिलें पुष्कळ ॥
यावरी शाल्वनामा वीर सबळ ॥ म्लेंच्छपति उठावला ॥ ७८ ॥
मग हस्तीवरी बैसोन ॥ तेणें युद्ध केलें निर्वाण ॥
ऐरावतासमान ॥ गज तयाचा फिरतसे ॥ ७९ ॥
पांडवसेनेचा संहार॥ म्लेंच्छें केला अपार॥
त्यावरी धृष्टद्युम्न महावीर ॥ शर सोडीत धांवला ॥ ८० ॥
युयुधानें शतबाणीं ॥ इभ जर्जर केला रणीं ॥
गज बाणभयें करूनी ॥ रानोरानीं पळतसे ॥ ८१ ॥
मग सात्यकीनें गदा घालून ॥ गज मारिला न लागतां क्षण ॥
सवेंच बाण टाकून ॥ शिर छेदिलें शाल्वाचें ॥ ८२ ॥
तें देखोन दुर्योधन ॥ पुढें धांवला वर्षत बाण ॥
एक अर्जुन वेगळा करून ॥ सर्व वीर खिळियेले ॥ ८३ ॥
दुर्योधनें शतबाण ॥ धर्मावरी टाकिले निर्वाण ॥
दश बाणीं भीमसेन ॥ खिळिला क्रोधेंकरूनियां ॥ ८४ ॥
मग गदा घेऊनि भीमसेन ॥ दुर्योधनावरी धांवला हांक देऊन ॥
रथ समरीं केला चूर्ण ॥ सुयोधन पळाला ॥ ८५ ॥
तंव द्रौपदीचे पांच सुत ॥ त्यांहीं वेढिला शारद्वत ॥
जेवीं इंद्रियांनीं साधुसंत ॥ करिजे जैसा घाबरा ॥ ८६ ॥
यावरी सातशत रथी जाण ॥ धर्मावरी पाठवी सुयोधन ॥
तें देखोन पांडवसैन्य ॥ अवघेच तेव्हां उठावलें ॥ ८७ ॥
सहा सहस्र घेऊनि स्वार॥ शकुनि धांवला कपटसागर ॥
परी तितुक्यांचा संहार॥ पार्थ केला ते समयीं ॥ ८८ ॥
रणांगणीं शत रथी ॥ तात्काळ मारी सुभद्रापती ॥
दोन सहस्र स्वार शत हस्ती ॥ प्रेते करूनि पाडिले ॥ ८९ ॥
पायदळ तीन सहस्र ॥ केला तयाचा संहार॥
शकुनीसी लक्षोनि समोर॥ पार्थ वीर बोलतसे ॥ ९० ॥
माझी राज्यरत्नें जिंकूनी ॥ तुंवा नेलीं कपटेंकरूनी ॥
तुज मारून समरांगणीं ॥ आणवीन सर्वही ॥ ९१ ॥
कौरवस्त्रिया वेगळ्या करून ॥ समस्तांसी दाखवितों यमसदन ॥
तों सुशर्मा वर्षत बाण ॥ पार्थासमोर पातला ॥ ९२ ॥
अष्टादश बाणेंकरूनी ॥ भेदिता जाहला पाकशासनी ॥
तेणें सवेंच ऐंशी मार्गणीं ॥ सुशर्मा तेव्हां खिळियेला ॥ ९३ ॥
घालोनियां बाणजाळ ॥ सहारिले सुशर्म्याचें दळ ॥
जैसें शुष्कवन अनळ ॥ जाळोनियां भस्म करी ॥ ९४ ॥
चार घटिकांपर्यंत ॥ युद्ध जाहले अद्भुत ॥
मग बाण काढिला इंद्रदत्त ॥ प्रलयकृतांत जैसा कां ॥ ९५ ॥
तों शर योजिला गुणीं ॥ ओढून लाविला दक्षिण श्रवणीं ॥
सुशर्म्याचा कंठ लक्षूनी ॥ गगनमार्गी सोडिला ॥ ९६ ॥
कंदुक संचरे जैसा गगनीं ॥ तैसें शिर उसळले ते क्षणीं ॥
सुशर्मा संसारापासोनी ॥ मुक्त जाहला तेधवां ॥ ९७ ॥
तयाचे पंचदश पुत्र ॥ जे होते पित्यासमान शूर॥
त्यांचींही शिरें समग्र ॥ पार्थ छेदिलीं तेधवां ॥ ९८ ॥
सुदर्शन सत्यसेन ॥ हेही कौरव दोघे जण ॥
फाल्गुनें शिरें छेदून ॥ तत्काळ त्यांचीं टाकिलीं ॥ ९९ ॥
उलूक शकुनीचा नंदन ॥ तों निःशंक धांवला वर्षत बाण ॥
नकुलाशीं युद्ध दारुण ॥ केलें बहुत तेधवां ॥ १०० ॥
मग टाकोनि निर्वाणशर ॥ उलूकाचें उडविले शिर ॥
त्याचें दुःख शकुनि वीर॥ रोदन करीत अति शोचे ॥ १०१ ॥
विदुराचीं वचनें मनीं ॥ आठविता जाहला शकुनि ॥
मग सहदेवावरी खड्ग घेऊनी ॥ क्रोधेंकरून धांवला ॥ १०२ ॥
तों सहदेवें टाकोनि बाण ॥ खड्ग पाडिलें छेदून ॥
शकुनि गदा घेऊन ॥ धांवता जाहला तेधवां ॥ १०३ ॥
सहदेव परम पुरुषार्थी ॥ गदा तोडून पाडिली क्षितीं ॥
शकुनीने टाकिली शक्ती ॥ तेही केली त्रिखंड ॥ १०४ ॥
सहदेव बोले गर्जोनी ॥ म्हणे कुटिला कपटिया शकुनी ॥
कर्म केले जैसें मूळींहूनी ॥ त्याचें फळ भोगीं हें ॥ १०५ ॥
माझी संपत्ति नेली हरोनी ॥ ते कपटिया सत्वर आणी ॥
तुझे हात पाय खंडोनी ॥ टाकीन रणीं पाहें आतां ॥ १०६ ॥
ध्वज तुरंग सारथि स्यंदन ॥ छेदून पाडी माद्रीनंदन ॥
शकुनि खालीं उतरोन ॥ प्रास घेऊन चालिला ॥ १०७ ॥
तों सहदेवें सोडले दोन बाण ॥ धाराग्रीं दैवत यमकृशान ॥
दोन्ही भजा तेव्हां छेदून ॥ शकुनीच्या टाकिल्या ॥ १०८ ॥
सवेंच दोन शर योजिले ॥ चरण तयाचे दोन्हीं खंडिले ॥
मग सूर्यमुखबाणें ते वेळे ॥ शिर उडविलें शकुनीचें ॥ १०९ ॥
भुजा पिटोनि गर्जे सहदेव ॥ वरून पुष्पवर्षाव करी वासव ॥
जयवाद्यांचा घोष अपूर्व ॥ पांडवदळीं चालला ॥ ११० ॥
तेव्हां चौघे बंधू येऊन ॥ सहदेवास देती आलिंगन ॥
वासुदेव म्हणे धन्य ॥ कपटी शकुनि वधियेला ॥ १११ ॥
शकुनीचे जें सैन्य उरलें ॥ तें पार्थ अवघें मारिलें ॥
अकरा अक्षौहिणी दळ सगळें ॥ सर्व आटलें कुरुक्षेत्रीं ॥ ११२ ॥
जैसा तडाग भरला विशाल ॥ त्याचें चौफेरीं फुटलें जल ॥
कीं प्राण गेलिया सकल ॥ निश्चेष्टित इंद्रियें ॥ ११३ ॥
मनाचें ठाणें उठले निश्चिती ॥ मग तेथें कासया राहेल प्रीती ॥
तेविं भीष्मद्रोणादि पडतां रणक्षितीं ॥ मावळलें सर्व दळ ॥ ११४ ॥
पांडवदळही आटलें ॥ त्यामाजी जें किंचित उरलें ॥
त्याचें गणित केलें ॥ वैशंपायनें ऐका तें ॥ ११५ ॥
दोन सहस्र रहंवर ॥ आणि सातशे कुंजर ॥
पांच सहस्र स्वार ॥ पायदळ सहस्र साहा ॥ ११६ ॥
दुर्योधन ते समयीं ॥ गदा हातीं एकलीच पाहीं ॥
संहारिले बंधू सर्वही ॥ एकही उरला नसेच ॥ ११७ ॥
बैसावया एक वाहन ॥ एकलाच पळे दुर्योधन ॥
मग कृष्णद्वैपायनडोह पाहोन ॥ उडी त्यांत टाकिली ॥ ११८ ॥
विदुराचीं वचनें आठवूनी ॥ शोकें आरंबळे तये क्षणीं ॥
आटली सर्व वाहिनी ॥ चौघे त्यांत जीवंत उरले ॥ ११९ ॥
दुर्योधन कृतवर्मा गुरुसुत ॥ चौथा उरला शारद्वत ॥
संजय म्हणे त्या युद्धांत ॥ मीही राया गेलों होतों ॥ १२० ॥
मी आतांच आलों जाऊन ॥ मजवरही खड्ग घेऊन ॥
सात्यकी आला धावोन ॥ मजलागीं वधावया ॥ १२१ ॥
मग प्रकटले व्यासदेव ॥ त्यांहीं सोडविला माझा जीव ॥
म्यां शस्त्र कवच टाकून सर्व ॥ कोश एक पळालों ॥ १२२ ॥
तों म्यां दुर्योधन तेथ ॥ एकलाच देखिला रडत ॥
मीही दुःखें दाटलों बहुत ॥ मग त्यास वृत्त पुशियेलें ॥ १२३ ॥
कृतवर्मा शारद्वत गुरुनंदन ॥ हे गेले महावना पळोन ॥
मग बोलिला दुर्योधन ॥ सांग जाऊन धृतराष्ट्रा ॥ १२४ ॥
या कृद्याद्वैपायनडोहांत ॥ मी एकला असें येथें गुप्त ॥
मज ही दशा जाहली प्राप्त ॥ पूर्वदत्त सुटेना ॥ १२५ ॥
मग जलस्तंभन करून ॥ त्या डोहीं राहिला दुर्योधन ॥
पुढें आलों तों तिघे जण ॥ मजला पुसों लागले ॥ १२६ ॥
कोठे आहे रे दुर्योधन ॥ म्यां सांगितलें र्हदाचें स्थान ॥
महादुर्धर वनीं जाण ॥ तिघे राहिले वटाखालीं ॥ १२७ ॥
अस्तास गेला आदित्य ॥ इकडे पांडवसेना धांवत ॥
दुर्योधनास शोधित ॥ कोठे लपाला म्हणोनियां ॥ १२८ ॥
दुर्योधनशिबिरें निश्चितीं ॥ रिती सर्व भणभणिती ॥
कित्येक वीरपत्न्या पळती ॥ रडत जाती रानोरानीं ॥ १२९ ॥
कीं त्या लावण्यहरिणी ॥ प्रलाप करीत जाती काननीं ॥
पांडवांकडे गेला म्हणोनी ॥ युयुत्सु मात्र एक उरला ॥ १३० ॥
वैशंपायन म्हणे जनमेजया ॥ युयुत्सु धर्मासी पुसोनियां ॥
गजपुरा आला लवलाह्या ॥ तों विदुर तयास पुसतसे ॥ १३१ ॥
काय वर्तला सांग समाचार ॥ म्हणे जाहला सर्व संहार ॥
विदुर करीत हाहाकार ॥ काय उत्तर बोलिला ॥ १३२ ॥
युयुत्सु तूं एक उरलासी ॥ यष्टी येवढी तरी अंधासी ॥
तूं सत्वर जा धर्मापाशी ॥ तुज कोणी तरी मारील ॥ १३३ ॥
गजपुरी हाहाकार ॥ शून्य दिसे अवघें नगर ॥
कलाहीन राजमंदिर ॥ कळस ढासळून पडियेले ॥ १३४ ॥
वैशंपायन म्हणे जनमेजया ॥ येथून शल्यपर्व जाहले राया ॥
गदापर्व येथोनियां ॥ तेही श्रवण करीं पुढें ॥ १३५ ॥
शौनकादि महामुनी ॥ श्रवण करिती नैमिषारण्यीं ॥
वेदव्यासप्रसादेंकरूनी ॥ सूत सांगें तयांतें ॥ १३६ ॥
आतां ब्रह्मानंदे श्रीधर ॥ पंडितां विनवी जोडूनि कर ॥
गदापर्व सुरस फार ॥ येथून पुढें श्रवण करा ॥ १३७ ॥
श्रीमद्भीमातीरविहारा ॥ श्रीधरवरदा त्रिभुवनेश्वरा ॥
श्रीब्रह्मानंदयतींद्रा ॥ बोलवीं पुढें येथोनियां ॥ १३८ ॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ शल्यपर्व व्यासभारत ॥
त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ पन्नासाव्यांत कथियेला ॥ १३९ ॥
इति श्रीधरकृतपांडवप्रतापे शल्यपर्वणि पंचाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५० ॥
अध्याय पन्नासावा समाप्त
GO TOP
| 