श्रीधरस्वामीकृत
पांडवप्रताप
अध्याय अठरावा
राजसूय यज्ञातील काही प्रसंग
॥ श्रीगणेशायनमः ॥
जो कमलोद्भवाचा जनक देखा । जो प्रेमळांचा निजसखा ।
बाप रे धर्माचा पाठिराखा । सारथि पार्थाचा निर्धारें ॥ १ ॥
जो द्रौपदीचा कैवारी । जो नंदगृहींचा खिल्लारी ।
जो दुर्जनांचा संहारकारी । साह्यकारी साधूंचा ॥ २ ॥
जो क्षिराब्धितनयेचा प्रियकर । जो आनकदुंदुभीचा कुमार ।
जो यादवकुलभास्कर । मन्मथशत्रु ध्याय जया ॥ ३ ॥
जो कालासी शासनकर्ता । जो ब्रह्मादिकांसी निर्मिता ।
जो महामायेचा निजभर्ता । कर्ता हर्ता पालिता जो ॥ ४ ॥
जो क्षिराब्धिचा जामात । तेणे धर्माचे घरीं केलें अदभुत ।
स्वसंकल्पें उठविलें प्रेत । गतकथार्थ इतुका असे ॥ ५ ॥
गजरें होत राजसूय यज्ञ । नित्य उत्तम अन्नसंतर्पण ।
जेविती ऋत्विज ब्राह्मण । नामस्मरणें गर्जती ॥ ६ ॥
जेथें पुरविता भगवान । तें काय वर्णू मी दिव्यान्न ।
त्या अन्नाचे सुवासें पूर्ण । सूरगण लाळ घोंटिती ॥ ७ ॥
त्या अनासुवासास वेधोन । वसंत करी भोंवती प्रदक्षिण ।
नित्य जेविती ऋषिगण । परि वीट नये सर्वथा ॥ ८ ॥
जैसा सोमकांताचा अचळ । तैसा भात शुभ्र निर्मळ ।
जैसा सुवर्णरंग पीत निखळ । तैसें वरान्न वाढियेलें ॥ ९ ॥
अमृतास आणिती उणें । ऐशीं पंचभक्ष्यें परमान्नें ।
विप्र जेविती हरिस्मरणें । वांरवार गर्जती ॥ १० ॥
घृतदुग्धदधिमधुसरोवर । शाका सुवासें भरिती अंबर ।
जेथें पुरविता इंदिरावर । तेथींची गोडी काय वर्णूं ॥ ११ ॥
जेथें वाढेल याज्ञसेनी । जे श्रीकृष्णाची प्रियभगिनी ।
जैसी झळके सौदामिनी । तैसी वाढेल चपलत्वें ॥ १२ ॥
अन्नें वाढितां निवाडें । उभयहस्तीचें झळकती चुडे ।
जेविती त्यांवरी उजेड पडे । दिव्य रुपडें द्रौपदीचें ॥ १३ ॥
जे सुंदर घनश्यामवर्णा । म्हणोनि द्रौपदीसी म्हणती कृष्णा ।
जे सुभद्रेहूनि आवडे जगज्जीवना । ते पूर्ण अपर्णा अवतरली ॥ १४ ॥
विशाल भाल पद्मनेत्री । सुहास्यवदना चारुगात्री ।
जे द्रुपदराजयाची पुत्री । ख्याति जियेची त्रिभुवनीं ॥ १५ ॥
एक कोशपर्यंत । जिचे अंगीचा सुवास धांवत ।
बोलतां हिर्यांऐसे दंत झळकत । किंवा विखरत रत्नराशी ॥ १६ ॥
ऐशी ते केवळ अन्नपूर्णा । सदा अन्न वाढी ब्राह्मणां ।
जिच्या करपात्रींच्या अन्ना । तुटी नाहीं कल्पांतीं ॥ १७ ॥
द्रौपदी चपलत्वें वाढित । तें धर्म श्रीकृष्ण विलोकित ।
कृष्णरंगें रंगली सत्य । श्रम कल्पांतीं न बाधे ॥ १८ ॥
लक्षानुलक्ष जेविती ब्राह्मण । कृष्णा एकिली वाढी आपण ।
परि घडिघडी श्रीकृष्णवदन । विलोकी परतोनि सप्रेम ॥ १९ ॥
न्याहाळून पाहे हरिरुप सुरेख । तों स्वेदें डवरला मुखमृगांक ।
मृगमदतिलक सुवासिक । धर्मेंकरुन भिजला असे ॥ २० ॥
सुरंग विराजे पीतांबर । गळां डोलती मुक्ताहार ।
कौस्तुभतेजें अंबर । परिपूर्ण कोंदलें पैं ॥ २१ ॥
जो गोपीमानसराजहंस । जो स्वानंदक्षीरसागरविलास ।
जो जगद्वंद्य पुराणपुरुष । याज्ञसेनी विलोकी ॥ २२ ॥
जें वैकुठंपीठींचें निधान । जें जलजोद्भवाचें देवतार्चन ।
जें सनकादिकांचें हृदयरत्न । जें प्रिय ठेवणें स्मरारीचें ॥ २३ ॥
जो भक्तपालक दीनबंधु । त्याचा विलोकून वदनेंदु ।
पुढें वाढितां ब्रह्मानंदु । हृदयीं न माये द्रौपदीचे ॥ २४ ॥
ब्राह्मण जेवूनि ऊठती । सवेचिं नृपांच्या बैसती पंक्ती ।
दुर्योधनादि कौरव दुर्मती । तेही बैसती भोजना ॥ २५ ॥
पांडव आणि जगत्पती । इतुकेचि मागें राहती ।
वरकड बैसती एके पंक्ती । जेवावयाकारणें ॥ २६ ॥
वाढावयालागीं पुढती । सरसावली द्रौपदी सती ।
जैसा मेघ ओसरोनि मागुती । वर्षाव करी अदभुत ॥ २७ ॥
वदनांतूनि शब्द निघत । त्यांचा जैसा न कळे अतं ।
तैशी द्रौपदी वाढित । परि अन्न न सरे पात्रींचें ॥ २८ ॥
कींअदभुत क्षीरसागरीं । येती लहरींवरीं लहरी ।
तैशी द्रुपदराजकुमारी । उठाव करी दुसरेनें ॥ २९ ॥
जैशा जलदांचिया धारा । वर्षती न कळे अपारा ।
तैशी ते कृष्णा सुंदरा । वाढी पात्रे असंख्यात ॥ ३० ॥
परि क्षणक्षणां परतोन । विलोकी जगज्जीवनाचें वदन ।
तों अंगींची उटी धर्मेंकरुन । ठायीं ठायीं पुसलीसे ॥ ३१ ॥
भक्तांचे जे कष्ट सर्व । आपण अंगें सोशी रमाधव ।
उणें पडों नेदी केशव । जो दयार्णव जगदात्मा ॥ ३२ ॥
सुखरुप वाढीत द्रौपदी । श्रम कदा अंगीं न बाधी ।
अंगें सोशी कृपानिधी । कष्ट सर्वही भक्तांचे ॥ ३३ ॥
असो द्रौपदी पाहे मागुती । अनुपम दिसे कृष्णमूर्ती ।
जिची त्रिभुवनी अगाध कीर्ती । वर्णितां नेति म्हणती वेद ॥ ३४ ॥
ब्रह्मींचें तेज गोळा होऊन । कृष्णरुप ओतिलें सगुण ।
तोचि सच्चिदानंदतनु कृष्ण । भक्तजनप्रतिपालक जो ॥ ३५ ॥
ऐसें वाढितां द्रौपदीस । काय बोले जगन्निवास ।
बाई आजि बहु भागलीस । प्राणसखे द्रौपदी ॥ ३६ ॥
पृष्ठावरुन तेव्हां हात । उतरी कमलोद्भवाचा तात ।
द्रौपदीस आनंद होत बहुत । मनामाजी न सामाये ॥ ३७ ॥
परतोनि पाहे हरिरुप सगुण । किरीटकुंडलमंडित पूर्ण ।
सरळ नासिक आकर्णनयन । वदन सुहास्य अत्यंत ॥ ३८ ॥
मुकुटाभोंवता दाटला धर्म । देखतां द्रौपदी जाहली सप्रेम ।
म्हणे मजलागीं परब्रह्म । बहुत श्रम पावतसे ॥ ३९ ॥
मी आतां काय होऊं उतराई । माझे सांवळे कृष्णाबाई ।
ऐसें बोलतां ते समयीं । सदगद जाहली याज्ञसेनी ॥ ४० ॥
प्रेमे अंग तेव्हा फुगत । दोन्ही बाहुवटें तटतटित ।
बिरडें तुटलें अकस्मात । कौरवपंक्तींत वाढितां ॥ ४१ ॥
पल्लव जाहला विगलित । वक्षःस्थल उघडें पडत ।
हात आकर्षोनि कृष्णा तेथ । घाबरी पाहे चहूंकडे ॥ ४२ ॥
शकुनि सुयोधन कर्ण । एकाकडे एक दाविती खूण ।
नाना विनोद दुर्जन । करिते जाहले तेधवां ॥ ४३ ॥
मग लगबग करिती अवघे । एकासारखें एक न मागे ।
एक म्हणे येथें उभी कां गे । अन्न आणीं सत्वर ॥ ४४ ॥
एक म्हणती उठा रे सकळ । आजि दिसतो अन्नाचा दुष्काळ ।
परम लज्जित वेल्हाळ । मुखकमल कोमाइलें ॥ ४५ ॥
नेत्रीं वाहती अश्रुधारा । भोंवती वाट पाहे सुंदरा ।
म्हणे श्रीरंगा यादवेश्वरा । तुज कां हें बा कळेना ॥ ४६ ॥
हांक फोडिती अवघे जण । अन्न पदार्थ मागती भिन्न भिन्न ।
जैसी सहस्त्र व्याघ्रीं करितां गर्जन । हरिणीचा प्राण जाऊं पाहे ॥ ४७ ॥
कीं आक्रंदत तान्हें बालक । त्यासी तोडिती सहस्त्र वृश्चिक ।
कीं क्षत देखोनि बहुत काक । उकरावया धांवती ॥ ४८ ॥
कीं चवाठा पडिलें अन्न । तेथें एकदांचि धांवती श्वान ।
तैसे ते कौरव दुर्जन । नसतेंचि जाण मागती ॥ ४९ ॥
एक म्हणती भात आणीं । एक म्हणती आजि हरिदिनी ।
एक म्हणती ऐका हो वहिनी । तुम्हां कष्ट दोन्हीं पडताती ॥ ५० ॥
एका वृक्षावरी थडका हाणितां । डाहळ्या डळमळती समस्ता ।
एके कर्दळीस पांच गज भिडतां । मग तिची अवस्था उरे कैंची ॥ ५१ ॥
तैसे रजनीमाजी तत्वतां । पांचांशीं सुरतयुद्ध करितां ।
गात्रें ढिलीं जाहली पाहतां । एक डोलवूनि माथा होय म्हणे ॥ ५२ ॥
ऐसें संकट देखोन । परतोनि विलोकी हरिवदन ।
म्हणे कृष्णा लपावया सदन । तुजवांचून नाहीं कोठें ॥ ५३ ॥
जे दुरात्मे पापमती । तेच सद्भक्तांचें उणें पाहती ।
द्रौपदीचा सारथि जगत्पती । म्हणे नाभीं नाभीं यज्ञसेनि ॥ ५४ ॥
तो यादवेंद्र मनमोहन । द्रौपदीचे अंतरीं प्रवेशोन ।
भुजांवरी बुजा निर्माण । करिता जाहला ते वेळे ॥ ५५ ॥
बिरडें घालून सत्वर । सवेंचि सरसाविला पदर ।
टवटवला मुखचंद्र । द्रौपदीचा तेधवां ॥ ५६ ॥
बाप भक्तवत्सल कृपानिधी । चतुर्भुज केली द्रौपदी ।
दुर्जन जे कां मंदबुद्धी । अधोवदनें पाहती ॥ ५७ ॥
द्रौपदी आणि श्रीकृष्ण । पात्राप्रती दिसती भिन्न ।
जें जें पाहिजे अन्न । तें तें तया ओपिती ॥ ५८ ॥
उगवतां जैसा दिनकर । लाजोनि पळे अंधार ।
कीं विष्णुसहस्त्रनामें दोषसंहार । होय जैसा एकाएकीं ॥ ५९ ॥
कीं मस्तकीं उर्वी धरितां । सर्षपप्राय भोगिनाथा ।
किंवा वातात्मजें द्रोणाद्रि आणितां । श्रम सहसा वाटेना ॥ ६० ॥
तैसें द्रौपदीस वाटे जाण । म्हणे किती मागतील दुर्जन ।
हें त्रिभुवन संपूर्ण । जेवूं घालीन एकदांची ॥ ६१ ॥
शुंभनिशुंभ मारुनी । यशस्वी जाहली भवानी ।
तैशी विजयी याज्ञसेनी । कौरवगर्व निवटूनियां ॥ ६२ ॥
जाह्नवीचा होतां स्पर्श । एकदांचि हरती सर्व दोष ।
कीं हरिकीर्तन ऐकतां भूतांस । होऊनि त्रास पळती पैं ॥ ६३ ॥
जो जो मागे कोणी पदार्थ । त्यापुढें टाकी अन्नाचा पर्वत ।
भीमास क्रोध आला बहुत । काय बोले दुर्जनांतें ॥ ६४ ॥
म्हणे अन्न टाकितां निश्चितीं । शिखा उपटून देईन हातीं ।
सकल दुरात्मे खालीं पाहती । प्रत्युत्तर न देती कोणीही ॥ ६५ ॥
अंतर मलिनतेचें भाजन । त्यांत बुडाले अवघे दुर्जन ।
भीमाचा क्रोध देखोन । कोणास वचन न काढवे ॥ ६६ ॥
कीं दिव्य देतां खोटें होय । कीं समरीं पावे पराजय ।
तैसे दुरात्मे यादवराय । अपमानीत तेधवां ॥ ६७ ॥
कीं तस्करास मारमारुनी । शुष्क काष्ठ जोडिती चरणीं ।
तैसे कौरव दिसती ते क्षणीं । तेजहीन दुरात्मे ॥ ६८ ॥
भक्त बोलती ते वेळीं । धन्य हे कृष्णा वेल्हाळी ।
श्रीकृष्णें आपणाऐशी केली । चतुर्भुज प्रत्यक्ष ॥ ६९ ॥
आंचवोनि आले समस्त । गंगात्मज तयांसी म्हणत ।
अरे हे द्रौपदी देवी अदभुत । नमस्कारा इयेतें ॥ ७० ॥
हे मंगलदायक भावानी । इसी वर मागा प्रार्थूनी ।
हे कोपलिया निर्वाणीं । कुलक्षय करील ॥ ७१ ॥
हिचे ठायीं कल्पितां विपरीत । भस्म व्हाल तुम्ही समस्त ।
परी ते न ऐकती उन्मत्त । महापापिष्ठ विषयांध जे ॥ ७२ ॥
असो द्रौपदी गेली गृहांत । मागें गेला वैकुंठनाथ ।
पायी मिठी तेव्हां घालित । प्रेमें स्फुंदत द्रौपदी ॥ ७३ ॥
कुंती पांडवही ते वेळे । सदनामाजी प्रवेशले ।
म्हणती श्रीरंगा आजि वारिले । घोर संकट माउलिये ॥ ७४ ॥
धर्म म्हणे जगन्नाथा । कोणते उपकार आठवूं आतां ।
अन्नदाता गुरु भयत्राता । तुजपरता दिसेना ॥ ७५ ॥
भीमसेन आणि अर्जुन । स्फुंदस्फुंदोनि करिती रोदन ।
त्यांस हृदयीं धरुनि मधुसूदन । करी समाधान तयांचें ॥ ७६ ॥
द्रौपदीस गहिंवर न सांवरे । नेत्रीं वाहती जीवनझरे ।
म्हणे श्रीकृष्णे त्रिभुवनसुंदरे । उपकार न विसरें जन्मोजन्मीं ॥ ७७ ॥
श्रीरंगाचे निजकंठीं । कुंती येऊनि घाली मिठी ।
म्हणे कृपाळुवा जगजेठी । द्रौपदीस समजावीं ॥ ७८ ॥
मग द्रौपदीस म्हणे चक्रपाणी । वाढितां कष्टलीस गे मायबहिणी ।
तूं सदगुणरत्नांची खाणी । प्राणांहूनि आवडसी पैं ॥ ७९ ॥
मग द्रौपदी बोले वचन । मी कोठेंही जन्म घेईन ।
परि तूंच बंधु होईं श्रीकृष्ण । पाठिराखा कैवारी ॥ ८० ॥
असो ऐसा एक संवत्सर । राजसूययज्ञ होत थोर ।
नित्य किती जेविती विप्र । लेखा नाहीं तयांसी ॥ ८१ ॥
सकळांची भोजनें जाहल्यावरी । मग पांडवांसहित पूतनारी ।
कुंती द्रौपदी सुंदरी । पंक्तीसी बैसती आठही जणें ॥ ८२ ॥
कृष्णपंक्तीसी भोजन । ब्रह्मादिकां न घडे पूर्ण ।
धन्य धन्य ते पंडुनंदन । जगज्जीवन वश ज्यांतें ॥ ८३ ॥
नित्य ब्राह्मणांच्या होती पंक्ती । स्वयें उच्छिष्ट काढी श्रीपती ।
जैसी वेदशास्त्रें वाखाणिती । अगाध कीर्ति अनुपम ॥ ८४ ॥
ठेवूनि थोरपणाची प्रौढी । द्वारकाधीश पात्रें काढी ।
लाहेंलाहें तांतडीं । पुढती पंक्ति बैसावया ॥ ८५ ॥
उच्छिष्टें काढितां जगन्मोहन । ठायीं ठायीं लेपले अन्न ।
अन्न ब्रह्मरुप मी संपूर्ण । ऐक्यरुप दावितसे ॥ ८६ ॥
एके पंक्तीस लक्ष ब्राह्मण । ऐशा अमित पंक्ति पूर्ण ।
कोटिसंख्या होतां जाण । स्वर्गीं घंटा वाजे एकदा ॥ ८७ ॥
त्यावरुन कळे गणित । मग धर्मराज संतोषत ।
म्हणे श्रीकृष्णा तुज हो प्रीत्यर्थ । विश्वंभरा विश्वेशा ॥ ८८ ॥
तो महोत्साह पहावया जाण । तेथें आले वेदव्यासनंदन ।
जो योगियांमाजी मुकुटरत्न । चंडकिरण दुसरा पैं ॥ ८९ ॥
काम क्रोध जेणें जिंकिले । रंभेनें नानापरी छळिलें ।
परि नाहीं चित्त चळलें । मन आकळिले जयानें ॥ ९० ॥
जो चिदंबरींचा निशाकर । कीं अपरोक्षज्ञानाचा समुद्र ।
कीं शांतीचा पूर्णागर । शुकरुपें टवटवला ॥ ९१ ॥
असो यज्ञमंडपद्वारीं क्षणैक । उभा राहिला श्रीशुक ।
तों मंडपघसणी होतसे देख । मार्ग न दिसे जावया ॥ ९२ ॥
श्रीशुक विचारी मनांत । धर्म केवळ श्रीकृष्णभक्त ।
तेथींचा प्रसाद मज होईल प्राप्त । तरी सार्थक जन्मांचें ॥ ९३ ॥
श्रीकृष्ण जेथें उच्छिष्टें काढित । पडले पत्रावळींचे पर्वत ।
शुक योगींद्र बैसोनि तेथ । उच्छिष्टशितें भक्षीतसे ॥ ९४ ॥
मुखीं घालितां एक ग्रास । स्वर्गीं घणघणा घंटाघोष ।
कदा न राहे आसमास । गजर विशेष जाहला ॥ ९५ ॥
श्रीकृष्णास धर्मराज बोलत । हें काय जी वर्तलें अदभुत ।
स्वर्घंटाघणघणाट किमर्थ । सांगें स्वामी यादवेंद्रा ॥ ९६ ॥
कोटी ब्राह्मण जेविता । एक नाद होय तत्वतां ।
आतां कदा न राहे वाजतां । जगन्नाथा नवल हें ॥ ९७ ॥
हरि म्हणे येथें तत्त्वतां । जेविला असेल ब्रह्मवेत्ता ।
ब्रह्मवेत्त्यासी वंदिती माथां । ब्रह्मादिक सहस्त्राक्ष ॥ ९८ ॥
ब्राह्मण जे कां यतिमात्र । ते एकशत साचार ।
त्यांतुल्य एक वेदज्ञ विप्र । ग्रंथत्रयीं ज्ञान ज्याचें ॥ ९९ ॥
वेदज्ञाहूनि शतगुणें बहुत । जो वेदार्थ करणार पंडित ।
त्याहोनि अनुष्ठानी क्रियावंत । शतगुणें आगळा ॥ १०० ॥
अनुष्ठानियाहूनि शतगुणें आगळा । एक इंद्रियजित बोलिला ।
त्यांत शतगुणें विष्णुभक्त सत्त्वाथिला । जो भेदरहित निर्मत्सर ॥ १०१ ॥
त्याहूनि शतगुणें विशेष शुद्ध । एक जाण तो ब्रह्मानंद ।
ज्याचे दृष्टीस भेदाभेद । कदा जनीं दिसेना ॥ १०२ ॥
ऐसा ज्ञानिया तुझे घरीं । तृप्त जाहला आजि निर्धारीं ।
ऐकें चौघे जण या पृथ्वीवरी । ब्रह्मज्ञानी अदभुत ॥ १०३ ॥
कपिल याज्ञवल्क्य शुक । श्रीदत्तात्रेय चौथा देख ।
जो परिपूर्ण ज्ञानार्क । अत्रितनय अवतरला ॥ १०४ ॥
धर्म हरिचरण दृढ धरित । जो येथें जाहला जी तृप्त ।
तो मज दाखवीं निश्चित । म्हणोनि आळी घेतली ॥ १०५ ॥
मग धर्माचा धरुन हस्त । वेगें दोघे बाहेर येत ।
तों रुप पालटोनि व्याससुत । वेगें वेंचित उच्च्छिष्टशितें ॥ १०६ ॥
श्रीहरि म्हणे धर्मा देख । हा व्यासपुत्र महाराज शुक ।
ऐकतां धर्में धांवोनि निःशंक । चरण धरिले तयाचे ॥ १०७ ॥
शुक मागें पाहे परतोन । तों उभा देखिला जगन्मोहन ।
दोघांस जाहलें आलिंगन । प्रेमेंकरुनि सदगद ॥ १०८ ॥
सवेंचि धर्मास भेटला । धर्में शुकाचा हस्त धरिला ।
मग मंडपांत आणून बैसविला । सिंहासनीं सुवर्णाचे ॥ १०९ ॥
शुक देखतांचि दृष्टीं । आनंदल्या ऋषींच्या कोटी ।
मग धर्माहातीं जगजेठी । पूजन करवी शुकाचें ॥ ११० ॥
असो एक संवत्सर लोटला । राजसूययज्ञ संपूर्ण जाहला ।
तेथिंचा वर्णावया सोहळा । शेषही शक्त नव्हेचि ॥ १११ ॥
भीष्म निरोपी धर्मातें । अहेर अर्पी समस्तांतें ।
सकल बैसवूनि मयसभेतें । तेथिंचीं कौतुकें दाखवावीं ॥ ११२ ॥
असो राजसूययज्ञा जे जे आले । तितुके सभेसी आणिले ।
राजे ऋषी बैसविले । ठायीं ठायीं सभास्थानीं ॥ ११३ ॥
धर्में अहेर सिद्ध केले । वस्त्राभरणांचे पर्वत पडिले ।
मुख्य सिंहासन मध्यें घातलें । अग्रपूजा करावया ॥ ११४ ॥
भीष्म म्हणे धर्मराया । आचार्य ऋत्विज ऋषिवर्यां ।
यथायोग्य पाहूनियां । पूजा समग्र समर्पीं ॥ ११५ ॥
पुरुषांलागीं सप्त भूषणें । तीन वस्त्रें कनकवर्णें ।
द्वादशांगीं अलंकार लेणें । स्त्रियांस देणें तैसेंचि ॥ ११६ ॥
अंतर्वसन बहिर्वसन । कंचुकी वैरणें प्रावरण ।
पंचवसनें संपूर्ण । स्त्रियांलागीं देईं कां ॥ ११७ ॥
तो धर्म म्हणे कुरुनायका । माझिया जनकाचिया जनका ।
अग्रपूजेचा अधिकार देखा । कोण मज निरोपीं ॥ ११८ ॥
भीष्म म्हणे पंडुसुता । या श्रीकृष्णाहून परता ।
हें ब्रह्मांड शोधितां । श्रेष्ठ नाहीं आणिक ॥ ११९ ॥
हा जलजोद्भवाचा जनिता । अपर्णापती वंदी माथां ।
शक्रासी शक्रपद पाहतां । कृपेनें याणें दिधलें ॥ १२० ॥
जो जगदंकुरमूलकंद । जो त्रिभुवनमंदिरस्तंभ अभेद ।
जो विश्वंभर ब्रह्मानंद । याहूनि थोर कोण असे ॥ १२१ ॥
हृदयवैकुंठपीठाआंत । जें विरिंचीचें आराध्यदैवत ।
अम्तःकरणसंबळींत वाहत । सनकादिक अत्यादरें ॥ १२२ ॥
हाच मूलमायेचा भर्ता । हाच अनंतब्रह्मांडांचा कर्ता ।
कैवल्यभांडारींचें ठेवणें तत्वतां । भक्तांलागीं सगुण होय ॥ १२३ ॥
वेद पुराण आणि शास्त्र । अग्रहें करिती अर्थ विचित्र ।
तो हाचि जाण कोमलगात्र । राजीवनेत्र श्रीकृष्ण ॥ १२४ ॥
त्वंपद तत्पद असिपद । यांहूनि वेगळा शुद्ध बुद्ध ।
वेदांतशास्त्र गर्जे अगाध । तो हा गोविंद ओळखें ॥ १२५ ॥
मीमांसक स्थापिती कर्म । ज्यालागीं आचरावे स्वधर्म ।
तो हा जाण पुरुषोत्तम । पूर्णब्रह्म सर्वेश ॥ १२६ ॥
नैय्यायिक म्हणती कर्ता ईश्वर । जीवास न कळे स्वरुप अपार ।
तो हाचि जाण श्रीकरधर । पूर्णावतार परमात्मा ॥ १२७ ॥
प्रकृतिपुरुषांचा ऐक्यार्थ । सांख्यशास्त्र असे गर्जत ।
तो हा क्षीराब्धीचा जामात । रुक्मिणीसहित अवतरला ॥ १२८ ॥
व्याकरणशास्त्रीं सप्तविभक्ती । नानासूत्रें नामें साधिती ।
तोचि हा कंसांतक यदुपती । अमूर्त मूर्तत्वासी पावला ॥ १२९ ॥
अष्टांगयोगादि सधन । पातंजलशास्त्रीं हेंचि कथन ।
तो योग साधून चरण । याचेच पाविजे निर्धारीं ॥ १३० ॥
शैव यासी म्हणती शिव । वैष्णव भाविती माधव ।
सौर म्हणती सविता स्वयमेव । तो हा केशव जाण पां ॥ १३१ ॥
गाणपत्य म्हणती गणेश । तो हा जाण द्वारकाधीश ।
शाक्त म्हणती शक्तिविशेष । मायाविलास हाचि दावी ॥ १३२ ॥
संतांचे हृदयींचें जीवन । जो समरधीर दुष्टभंजन ।
तुमचे दृष्टीस सोयरा पूर्ण । जगदभूषण दिसे हा ॥ १३३ ॥
जे दुर्जन दुरात्मे पामर । ते यास म्हणती कपटी दुराचार ।
हा जगदगुरु यादवेंद्र । जो मुरहर मधुसूदन ॥ १३४ ॥
त्या श्रीकृष्णासी टाकून । कोणाचें करिसी येथें पूजन ।
ऐसें बोलतां गंगानंदन । सहदेवें पूजा सिद्ध केली ॥ १३५ ॥
अग्रोदकाचा भरुन कलश । षोडशोपचार जे जे विशेष ।
पूजावया आदिपुरुष । धर्मराज सिद्ध जाहला ॥ १३६ ॥
सुगंधचंदनपात्र घेऊन । उभा ठाकला भीमसेन ।
सुवासपुष्पमाला धरुन । पार्थ उभा आवडीं ॥ १३७ ॥
हिर्यांची तिवई अढळ । लाहेंलाहें मांडी नकुळ ।
क्षीरोदक वसन निर्मळ । घडी घातली तयावरी ॥ १३८ ॥
धर्म म्हणे यदुकुलतिलका । या चौरंगीं बैसोन मन्मथजनका ।
पूजा घ्यावी वैकुंठनायका । कर्ममोचका मुरारे ॥ १३९ ॥
पुढील कार्य जाणोनि साचार । आग्रह न धरी श्रीकरधर ।
पूजासनीं बैसला यादवेंद्र । जयजयकार जाहला ॥ १४० ॥
प्रतिविंध्यादिक द्रौपदीचे कुमार । वेगें धरिती छत्रचामर ।
वाळ्याचे विंजणे सुखकर । दोहींकडे वारिताती ॥ १४१ ॥
सुभद्रेचा पुत्र अभिमन्य । उभा ठाकला पादुका घेऊन ।
भीष्मविदुरादि अवघे भक्तजन । उभे ठाकले आवडीं ॥ १४२ ॥
वैष्णव कीर्तन करिती । हरिरंगें आनंदें नाचती ।
विष्णुचरित्रें अदभुत गाती । टाळ्या वाजविती आनंदें ॥ १४३ ॥
विमानीं पाहती सुरवर । वर्षती सुमनांचे संभार ।
सनकादिकांचे नेत्र । प्रेमजलें पूर्ण भरले ॥ १४४ ॥
नाना वाद्यांचा गजर होत । बंदिजन यदुवंश वर्णित ।
षोडशोपचारें इंदिराकांत । धर्म पूजित ते वेळे ॥ १४५ ॥
हरिचरण धरुन हातीं । प्रेमें प्रक्षाली धर्मनृपति ।
जेथोन जाह्नवीची उत्पत्ति । जे सदा तळहातीं सिंधुकन्या ॥ १४६ ॥
सदगुरुस शरण जाऊन । ज्ञानें ओळखिजे निर्गुण ।
यापरीस गोड सगुण । भक्तांलागीं अवतरला ॥ १४७ ॥
जो पुराणपुरुष परात्पर । जो अनकदुंदुभीचा कुमार ।
हेरंबजननीचा वर । हृदयीं ध्याय जयातें ॥ १४८ ॥
केवल ब्रह्मानंद मुरोन । मूर्ति ओतिली हे सगुण ।
श्रुतीसही न वर्णवे पूर्ण । बुडे मन ज्यामाजी ॥ १४९ ॥
तो अलंकारमंडित पूर्ण । मुकुटकुंडलें सुहास्यवदन ।
कृपाकटाक्षेंकरुन । निजभक्त न्याहाळीतसे ॥ १५० ॥
कपाळी मृगमदाचा तिलक । अंगी केशरउटी सुरेख ।
वैजयंतीचें तेज अधिक । हृदयीं पदक झळकीतसे ॥ १५१ ॥
मनोहर पीतवसन । मुक्तालाग पदक विराजमान ।
उत्तरीयवस्त्र झळके पूर्ण । जेविं चपळा निराळीं ॥ १५२ ॥
चरणीं बिद्रें तोडर रुळती । असुरावरी गजर करिती ।
ऐसा तो यादवेंद्र जगत्पती । धर्मराजें पूजिला ॥ १५३ ॥
श्रीकृष्णमूर्ति वर्णितां । सहस्त्रवदन शिणला तत्वतां ।
वेद भागला गीतीं गातां । तया पूजिती पंडुसुत ॥ १५४ ॥
वेदशास्त्रग्रंथ पाहोन । ज्यांचे शिणले सदा नयन ।
ते श्रीकृष्ण्मुर्ति विलोकून । ब्रह्मानंदें डोलती ॥ १५५ ॥
जे वैराग्यें जाहले पूर्णभारित । जे तीर्थें हिंडती विरक्त ।
तेही देखतां द्वारकानाथ । श्रमरहित जाहले ॥ १५६ ॥
जे जप तप अनुष्ठान । कर्मकुशल करिती यज्ञ ।
जे एकांतीं बैसले गुहा सेवून । ते हरिरुप पाहोनि निवाले ॥ १५७ ॥
हेलावला सौंदर्यसमुद्र । कीं आनंदाचा लोटला पूर ।
देखतां श्रीरंग पूर्णचंद्र । भक्तचकोर वेधले ॥ १५८ ॥
तो वैकुंठींचा नृपवर । ब्राह्मणदेव अत्युदार ।
जो ब्रह्मानंद वेदांचें माहेर । जो भ्रतार इंदिरेचा ॥ १५९ ॥
कोट्यानुकोटि मीनकेतन । नखांवरुन सांडावे ओंवाळून ।
त्याचें आपुलें हातें पूजन । पंडुनंदन करीतसे ॥ १६० ॥
वस्त्रें भूषणें अलंकार । अर्पिले सोळाही उपचार ।
कारणांसहित मन सुकुमार । सुमनें चरणीं समर्पिलीं ॥ १६१ ॥
डोळे भरुन हरि पाहिला । तैसाचि हृदयीं मग रेखिला ।
जैसा निर्वातस्थानीं दीप ठेविला । तो कदाकाळीं न हाले ॥ १६२ ॥
ऐसा पूजिला यादवेंद्र । परि दुर्जन क्षोभले समग्र ।
आतां शिशुपालाचें शिर । उडवील साचार श्रीकृष्ण ॥ १६३ ॥
शत शिव्या देईल सभेंत । शेवटीं तया मोक्ष प्राप्त ।
ते सुरस कथा पंडित । परिसोत अत्यादरेंकरुनियां ॥ १६४ ॥
श्रीधरवरद ब्रह्मानंद । जो अक्षय्य अभंग त्रिभुवनवंद्य ।
पांडवगृहीं जगदंकुरकंद । विराजे सदा स्वानंदें ॥ १६५ ॥
सुरस पांडवप्रताप ग्रंथ । सभापर्व व्यासभारत ।
त्यांतील सारांश यथार्थ । अष्टादशाध्यायीं कथियेला ॥ १६६ ॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ । सभापर्वटीका श्रीधरकृत ।
धर्में पूजिला द्वारकानाथ । इतुका अर्थ यामाजी ॥ १६७ ॥
इति श्रीधरकृतपांडवप्रतापेसभापर्वणि अष्टोदशोऽध्यायः ॥ १८ ॥
अध्याय अठरावा समाप्त
GO TOP
| 