मागील अध्याय
पुढचा अध्याय


श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
द्वादशः स्कन्धः
षष्ठोऽध्यायः

गायत्रीसहस्रनामस्तोत्रवर्णनम्

नारद उवाच
भगवन्सर्वधर्मज्ञ सर्वशास्त्रविशारद ।
श्रुतिस्मृतिपुराणानां रहस्यं त्वन्मुखाच्छ्रुतम् ॥ १ ॥
सर्वपापहरं देव येन विद्या प्रवर्तते ।
केन वा ब्रह्मविज्ञानं किं नु वा मोक्षसाधनम् ॥ २ ॥
ब्राह्मणानां गतिः केन केन वा मृत्युनाशनम् ।
ऐहिकामुष्मिकफलं केन वा पद्मलोचन ॥ ३ ॥
वक्तुमर्हस्यशेषेण सर्वं निखिलमादितः ।
श्रीनारायण उवाच
साधु साधु महाप्राज्ञ सम्यक् पृष्टं त्वयानघ ॥ ४ ॥
शृणु वक्ष्यामि यत्‍नेन गायत्र्यष्टसहस्रकम् ।
नाम्नां शुभानां दिव्यानां सर्वपापविनाशनम् ॥ ५ ॥
सृष्ट्यादौ यद्‍भगवता पूर्वं प्रोक्तं ब्रवीमि ते ।
अष्टोत्तरसहस्रस्य ऋषिर्ब्रह्मा प्रकीर्तितः ॥ ६ ॥
छन्दोऽनुष्टुप् तथा देवी गायत्री देवता स्मृता ।
हलो बीजानि तस्यैव स्वराः शक्तय ईरिताः ॥ ७ ॥
अङ्‌गन्यासकरन्यासावुच्येते मातृकाक्षरैः ।
अथ ध्यानं प्रवक्ष्यामि साधकानां हिताय वै ॥ ८ ॥
रक्तश्वेतहिरण्यनीलधवलैर्युक्तां त्रिनेत्रोज्ज्वलां
रक्तां रक्तनवस्रजं मणिगणैर्युक्तां कुमारीमिमाम् ।
गायत्रीं कमलासनां करतलव्यानद्धकुण्डाम्बुजां
पद्माक्षीं च वरस्रजं च दधतीं हंसाधिरूढां भजे ॥ ९ ॥
अचिन्त्यलक्षणाव्यक्ताप्यर्थमातृमहेश्वरी ।
अमृतार्णवमध्यस्थाप्यजिता चापराजिता ॥ १० ॥
अणिमादिगुणाधाराप्यर्कमण्डलसंस्थिता ।
अजराजापराधर्मा अक्षसूत्रधराधरा ॥ ११ ॥
अकारादिक्षकारान्ताप्यरिषड्वर्गभेदिनी ।
अञ्जनाद्रिप्रतीकाशाप्यञ्जनाद्रिनिवासिनी ॥ १२ ॥
अदितिश्चाजपाविद्याप्यरविन्दनिभेक्षणा ।
अन्तर्बहिःस्थिताविद्याध्वंसिनी चान्तरात्मिका ॥ १३ ॥
अजा चाजमुखावासाप्यरविन्दनिभानना ।
अर्धमात्रार्थदानज्ञाप्यरिमण्डलमर्दिनी ॥ १४ ॥
असुरघ्नीह्यमावास्याप्यलक्ष्मीघ्न्यन्त्यजार्चिता ।
आदिलक्ष्मीश्चादिशक्तिराकृतिश्चायतानना ॥ १५ ॥
आदित्यपदवीचाराप्यादित्यपरिसेविता ।
आचार्यावर्तनाचाराप्यादिमूर्तिनिवासिनी ॥ १६ ॥
आग्नेयी चामरी चाद्या चाराध्या चासनस्थिता ।
आधारनिलयाधारा चाकाशान्तनिवासिनी ॥ १७ ॥
आद्याक्षरसमायुक्ता चान्तराकाशरूपिणी ।
आदित्यमण्डलगता चान्तरध्वान्तनाशिनी ॥ १८ ॥
इन्दिरा चेष्टदा चेष्टा चेन्दीवरनिभेक्षणा ।
इरावती चेन्द्रपदा चेन्द्राणी चेन्दुरूपिणी ॥ १९ ॥
इक्षुकोदण्डसंयुक्ता चेषुसन्धानकारिणी ।
इन्द्रनीलसमाकारा चेडापिङ्‌गलरूपिणी ॥ २० ॥
इन्द्राक्षी चेश्वरी देवी चेहात्रयविवर्जिता ।
उमा चोषा ह्युडुनिभा उर्वारुकफलानना ॥ २१ ॥
उडुप्रभा चोडुमती ह्युडुपा ह्युडुमध्यगा ।
ऊर्ध्वं चाप्यूर्ध्वकेशी चाप्यूर्ध्वाधोगतिभेदिनी ॥ २२ ॥
ऊर्ध्वबाहुप्रिया चोर्मिमालावाग्ग्रन्थदायिनी ।
ऋतं चर्षिर्ऋतुमती ऋषिदेवनमस्कृता ॥ २३ ॥
ऋग्वेदा ऋणहर्त्री च ऋषिमण्डलचारिणी ।
ऋद्धिदा ऋजुमार्गस्था ऋजुधर्मा ऋतुप्रदा ॥ २४ ॥
ऋग्वेदनिलया ऋज्वी लुप्तधर्मप्रवर्तिनी ।
लूतारिवरसम्भूता लूतादिविषहारिणी ॥ २५ ॥
एकाक्षरा चैकमात्रा चैका चैकैकनिष्ठिता ।
ऐन्द्री ह्यैरावतारूढा चैहिकामुष्मिकप्रदा ॥ २६ ॥
ओङ्‌कारा ह्योषधी चोता चोतप्रोतनिवासिनी ।
और्वा ह्यौषधसम्पन्ना औपासनफलप्रदा ॥ २७ ॥
अण्डमध्यस्थिता देवी चाःकारमनुरूपिणी ।
कात्यायनी कालरात्रिः कामाक्षी कामसुन्दरी ॥ २८ ॥
कमला कामिनी कान्ता कामदा कालकण्ठिनी ।
करिकुम्भस्तनभरा करवीरसुवासिनी ॥ २९ ॥
कल्याणी कुण्डलवती कुरुक्षेत्रनिवासिनी ।
कुरुविन्ददलाकारा कुण्डली कुमुदालया ॥ ३० ॥
कालजिह्वा करालास्या कालिका कालरूपिणी ।
कमनीयगुणा कान्तिः कलाधारा कुमुद्वती ॥ ३१ ॥
कौशिकी कमलाकारा कामचारप्रभञ्जिनी ।
कौमारी करुणापाङ्‌गी ककुबन्ता करिप्रिया ॥ ३२ ॥
केसरी केशवनुता कदम्बकुसुमप्रिया ।
कालिन्दी कालिका काञ्ची कलशोद्‍भवसंस्तुता ॥ ३३ ॥
काममाता क्रतुमती कामरूपा कृपावती ।
कुमारी कुण्डनिलया किराती कीरवाहना । ३४ ॥
कैकेयी कोकिलालापा केतकी कुसुमप्रिया ।
कमण्डलुधरा काली कर्मनिर्मूलकारिणी ॥ ३५ ॥
कलहंसगतिः कक्षा कृतकौतुकमङ्‌गला ।
कस्तूरीतिलका कम्रा करीन्द्रगमना कुहूः ॥ ३६ ॥
कर्पूरलेपना कृष्णा कपिला कुहराश्रया ।
कूटस्था कुधरा कम्रा कुक्षिस्थाखिलविष्टपा ॥ ३७ ॥
खड्गखेटकरा खर्वा खेचरी खगवाहना ।
खट्वाङ्‌गधारिणी ख्याता खगराजोपरिस्थिता ॥ ३८ ॥
खलघ्नी खण्डितजरा खण्डाख्यानप्रदायिनी ।
खण्डेन्दुतिलका गङ्‌गा गणेशगुहपूजिता ॥ ३९ ॥
गायत्री गोमती गीता गान्धारी गानलोलुपा ।
गौतमी गामिनी गाथा गन्धर्वाप्सरसेविता ॥ ४० ॥
गोविन्दचरणाक्रान्ता गुणत्रयविभाविता ।
गन्धर्वी गह्वरी गोत्रा गिरीशा गहना गमी ॥ ४१ ॥
गुहावासा गुणवती गुरुपापप्रणाशिनी ।
गुर्वी गुणवती गुह्या गोप्तव्या गुणदायिनी ॥ ४२ ॥
गिरिजा गुह्यमातङ्‌गी गरुडध्वजवल्लभा ।
गर्वापहारिणी गोदा गोकुलस्था गदाधरा ॥ ४३ ॥
गोकर्णनिलयासक्ता गुह्यमण्डलवर्तिनी ।
घर्मदा घनदा घण्टा घोरदानवमर्दिनी ॥ ४४ ॥
घृणिमन्त्रमयी घोषा घनसम्पातदायिनी ।
घण्टारवप्रिया घ्राणा घृणिसन्तुष्टकारिणी ॥ ४५ ॥
घनारिमण्डला घूर्णा घृताची घनवेगिनी ।
ज्ञानधातुमयी चर्चा चर्चिता चारुहासिनी ॥ ४६ ॥
चटुला चण्डिका चित्रा चित्रमाल्यविभूषिता ।
चतुर्भुजा चारुदन्ता चातुरी चरितप्रदा ॥ ४७ ॥
चूलिका चित्रवस्त्रान्ता चन्द्रमःकर्णकुण्डला ।
चन्द्रहासा चारुदात्री चकोरी चन्द्रहासिनी ॥ ४८ ॥
चन्द्रिका चन्द्रधात्री च चौरी चौरा च चण्डिका ।
चञ्चद्वाग्वादिनी चन्द्रचूडा चोरविनाशिनी ॥ ४९ ॥
चारुचन्दनलिप्ताङ्‌गी चञ्चच्चामरवीजिता ।
चारुमध्या चारुगतिश्चन्दिला चन्द्ररूपिणी ॥ ५० ॥
चारुहोमप्रिया चार्वाचरिता चक्रबाहुका ।
चन्द्रमण्डलमध्यस्था चन्द्रमण्डलदर्पणा ॥ ५१ ॥
चक्रवाकस्तनी चेष्टा चित्रा चारुविलासिनी ।
चित्स्वरूपा चन्द्रवती चन्द्रमाश्चन्दनप्रिया ॥ ५२ ॥
चोदयित्री चिरप्रज्ञा चातका चारुहेतुकी ।
छत्रयाता छत्रधरा छाया छन्दःपरिच्छदा ॥ ५३ ॥
छायादेवीच्छिद्रनखा छन्नेन्द्रियविसर्पिणी ।
छन्दोऽनुष्टुप्प्रतिष्ठान्ता छिद्रोपद्रवभेदिनी ॥ ५४ ॥
छेदा छत्रेश्वरी छिन्ना छुरिका छेदनप्रिया ।
जननी जन्मरहिता जातवेदा जगन्मयी ॥ ५५ ॥
जाह्नवी जटिला जेत्री जरामरणवर्जिता ।
जम्बूद्वीपवती ज्वाला जयन्ती जलशालिनी ॥ ५६ ॥
जितेन्द्रिया जितक्रोधा जितामित्रा जगत्प्रिया ।
जातरूपमयी जिह्वा जानकी जगती जरा ॥ ५७ ॥
जनित्री जह्नुतनया जगत्त्रयहितैषिणी ।
ज्वालामुखी जपवती ज्वरघ्नी जितविष्टपा ॥ ५८ ॥
जिताक्रान्तमयी ज्वाला जाग्रती ज्वरदेवता ।
ज्वलन्ती जलदा ज्येष्ठा ज्याघोषास्फोटदिङ्‌मुखी ॥ ५९ ॥
जम्भिनी जृम्भणा जृम्भा ज्वलन्माणिक्यकुण्डला ।
झिंझिका झणनिर्घोषा झंझामारुतवेगिनी ॥ ६० ॥
झल्लरीवाद्यकुशला ञरूपा ञभुजा स्मृता ।
टङ्‌कबाणसमायुक्ता टङ्‌किनी टङ्‌कभेदिनी ॥ ६१ ॥
टङ्‌कीगणकृताघोषा टङ्कनीयमहोरसा ।
टङ्‌कारकारिणी देवी ठठशब्दनिनादिनी ॥ ६२ ॥
डामरी डाकिनी डिम्भा डुण्डुमारैकनिर्जिता ।
डामरीतन्त्रमार्गस्था डमड्डमरुनादिनी ॥ ६३ ॥
डिण्डीरवसहा डिम्भलसत्क्रीडापरायणा ।
ढुण्ढिविघ्नेशजननी ढक्काहस्ता ढिलिव्रजा ॥ ६४ ॥
नित्यज्ञाना निरुपमा निर्गुणा नर्मदा नदी ।
त्रिगुणा त्रिपदा तन्त्री तुलसीतरुणातरुः ॥ ६५ ॥
त्रिविक्रमपदाक्रान्ता तुरीयपदगामिनी ।
तरुणादित्यसङ्‌काशा तामसी तुहिना तुरा ॥ ६६ ॥
त्रिकालज्ञानसम्पन्ना त्रिवेणी च त्रिलोचना ।
त्रिशक्तिस्त्रिपुरा तुङ्‌गा तुरङ्‌गवदना तथा ॥ ६७ ॥
तिमिङ्‌गिलगिला तीव्रा त्रिस्रोता तामसादिनी ।
तन्त्रमन्त्रविशेषज्ञा तनुमध्या त्रिविष्टपा ॥ ६८ ॥
त्रिसन्ध्या त्रिस्तनी तोषासंस्था तालप्रतापिनी ।
ताटङ्‌किनी तुषाराभा तुहिनाचलवासिनी ॥ ६९ ॥
तन्तुजालसमायुक्ता तारहारावलिप्रिया ।
तिलहोमप्रिया तीर्था तमालकुसुमाकृतिः ॥ ७० ॥
तारका त्रियुता तन्वी त्रिशङ्‌कुपरिवारिता ।
तलोदरी तिलाभूषा ताटङ्‌कप्रियवाहिनी ॥ ७१ ॥
त्रिजटा तित्तिरी तृष्णा त्रिविधा तरुणाकृतिः ।
तप्तकाञ्चनसंकाशा तप्तकाञ्चनभूषणा ॥ ७२ ॥
त्रैयम्बका त्रिवर्गा च त्रिकालज्ञानदायिनी ।
तर्पणा तृप्तिदा तृप्ता तामसी तुम्बुरुस्तुता ॥ ७३ ॥
तार्क्ष्यस्था त्रिगुणाकारा त्रिभङ्‌गी तनुवल्लरिः ।
थात्कारी थारवा थान्ता दोहिनी दीनवत्सला ॥ ७४ ॥
दानवान्तकरी दुर्गा दुर्गासुरनिबर्हिणी ।
देवरीतिर्दिवारात्रिर्द्रौपदी दुन्दुभिस्वना ॥ ७५ ॥
देवयानी दुरावासा दारिद्र्योद्‍भेदिनी दिवा ।
दामोदरप्रिया दीप्ता दिग्वासा दिग्विमोहिनी ॥ ७६ ॥
दण्डकारण्यनिलया दण्डिनी देवपूजिता ।
देववन्द्या दिविषदा द्वेषिणी दानवाकृतिः ॥ ७७ ॥
दीनानाथस्तुता दीक्षा दैवतादिस्वरूपिणी ।
धात्री धनुर्धरा धेनुर्धारिणी धर्मचारिणी ॥ ७८ ॥
धरंधरा धराधारा धनदा धान्यदोहिनी ।
धर्मशीला धनाध्यक्षा धनुर्वेदविशारदा ॥ ७९ ॥
धृतिर्धन्या धृतपदा धर्मराजप्रिया ध्रुवा ।
धूमावती धूमकेशी धर्मशास्त्रप्रकाशिनी ॥ ८० ॥
नन्दा नन्दप्रिया निद्रा नृनुता नन्दनात्मिका ।
नर्मदा नलिनी नीला नीलकण्ठसमाश्रया ॥ ८१ ॥
नारायणप्रिया नित्या निर्मला निर्गुणा निधिः ।
निराधारा निरुपमा नित्यशुद्धा निरञ्जना ॥ ८२ ॥
नादबिन्दुकलातीता नादबिन्दुकलात्मिका ।
नृसिंहिनी नगधरा नृपनागविभूषिता ॥ ८३ ॥
नरकक्लेशशमनी नारायणपदोद्‍भवा ।
निरवद्या निराकारा नारदप्रियकारिणी ॥ ८४ ॥
नानाज्योतिःसमाख्याता निधिदा निर्मलात्मिका ।
नवसूत्रधरा नीतिर्निरुपद्रवकारिणी ॥ ८५ ॥
नन्दजा नवरत्‍नाढ्या नैमिषारण्यवासिनी ।
नवनीतप्रिया नारी नीलजीमूतनिःस्वना ॥ ८६ ॥
निमेषिणी नदीरूपा नीलग्रीवा निशीश्वरी ।
नामावलिर्निशुम्भघ्नी नागलोकनिवासिनी ॥ ८७ ॥
नवजाम्बूनदप्रख्या नागलोकाधिदेवता ।
नूपुराक्रान्तचरणा नरचित्तप्रमोदिनी ॥ ८८ ॥
निमग्नारक्तनयना निर्घातसमनिःस्वना ।
नन्दनोद्याननिलया निर्व्यूहोपरिचारिणी ॥ ८९ ॥
पार्वती परमोदारा परब्रह्मात्मिका परा ।
पञ्चकोशविनिर्मुक्ता पञ्चपातकनाशिनी ॥ ९० ॥
परचित्तविधानज्ञा पञ्चिका पञ्चरूपिणी ।
पूर्णिमा परमा प्रीतिः परतेजः प्रकाशिनी ॥ ९१ ॥
पुराणी पौरुषी पुण्या पुण्डरीकनिभेक्षणा ।
पातालतलनिर्मग्ना प्रीता प्रीतिविवर्धिनी ॥ ९२ ॥
पावनी पादसहिता पेशला पवनाशिनी ।
प्रजापतिः परिश्रान्ता पर्वतस्तनमण्डला ॥ ९३ ॥
पद्मप्रिया पद्मसंस्था पद्माक्षी पद्मसम्भवा ।
पद्मपत्रा पद्मपदा पद्मिनी प्रियभाषिणी ॥ ९४ ॥
पशुपाशविनिर्मुक्ता पुरन्ध्री पुरवासिनी ।
पुष्कला पुरुषा पर्वा पारिजातसुमप्रिया ॥ ९५ ॥
पतिव्रता पवित्राङ्‌गी पुष्पहासपरायणा ।
प्रज्ञावतीसुता पौत्री पुत्रपूज्या पयस्विनी ॥ ९६ ॥
पट्टिपाशधरा पङ्‌क्तिः पितृलोकप्रदायिनी ।
पुराणी पुण्यशीला च प्रणतार्तिविनाशिनी ॥ ९७ ॥
प्रद्युम्नजननी पुष्टा पितामहपरिग्रहा ।
पुण्डरीकपुरावासा पुण्डरीकसमानना ॥ ९८ ॥
पृथुजङ्‌घा पृथुभुजा पृथुपादा पृथूदरी ।
प्रवालशोभा पिङ्‌गाक्षी पीतवासाः प्रचापला ॥ ९९ ॥
प्रसवा पुष्टिदा पुण्या प्रतिष्ठा प्रणवागतिः ।
पञ्चवर्णा पञ्चवाणी पञ्चिका पञ्जरस्थिता ॥ १०० ॥
परमाया परज्योतिः परप्रीतिः परागतिः ।
पराकाष्ठा परेशानी पावनी पावकद्युतिः ॥ १०१ ॥
पुण्यभद्रा परिच्छेद्या पुष्पहासा पृथूदरी ।
पीताङ्‌गी पीतवसना पीतशय्या पिशाचिनी ॥ १०२ ॥
पीतक्रिया पिशाचघ्नी पाटलाक्षी पटुक्रिया ।
पञ्चभक्षप्रियाचारा पूतनाप्राणघातिनी ॥ १०३ ॥
पुन्नागवनमध्यस्था पुण्यतीर्थनिषेविता ।
पञ्चाङ्‌गी च पराशक्तिः परमाह्लादकारिणी ॥ १०४ ॥
पुष्पकाण्डस्थिता पूषा पोषिताखिलविष्टपा ।
पानप्रिया पञ्चशिखा पन्नगोपरिशायिनी ॥ १०५ ॥
पञ्चमात्रात्मिका पृध्वी पथिका पृथुदोहिनी ।
पुराणन्यायमीमांसा पाटली पुष्पगन्धिनी ॥ १०६ ॥
पुण्यप्रजा पारदात्री परमार्गैकगोचरा ।
प्रवालशोभा पूर्णाशा प्रणवा पल्लवोदरी ॥ १०७ ॥
फलिनी फलदा फल्गुः फूत्कारी फलकाकृतिः ।
फणीन्द्रभोगशयना फणिमण्डलमण्डिता ॥ १०८ ॥
बालबाला बहुमता बालातपनिभांशुका ।
बलभद्रप्रिया वन्द्या वडवा बुद्धिसंस्तुता ॥ १०९ ॥
बन्दीदेवी बिलवती बडिशघ्नी बलिप्रिया ।
बान्धवी बोधिता बुद्धिर्बन्धूककुसुमप्रिया ॥ ११० ॥
बालभानुप्रभाकारा ब्राह्मी ब्राह्मणदेवता ।
बृहस्पतिस्तुता वृन्दा वृन्दावनविहारिणी ॥ १११ ॥
बालाकिनी बिलाहारा बिलवासा बहूदका ।
बहुनेत्रा बहुपदा बहुकर्णावतंसिका ॥ ११२ ॥
बहुबाहुयुता बीजरूपिणी बहुरूपिणी ।
बिन्दुनादकलातीता बिन्दुनादस्वरूपिणी ॥ ११३ ॥
बद्धगोधाङ्‌गुलित्राणा बदर्याश्रमवासिनी ।
बृन्दारका बृहत्स्कन्धा बृहती बाणपातिनी ॥ ११४ ॥
वृन्दाध्यक्षा बहुनुता वनिता बहुविक्रमा ।
बद्धपद्मासनासीना बिल्वपत्रतलस्थिता ॥ ११५ ॥
बोधिद्रुमनिजावासा बडिस्था बिन्दुदर्पणा ।
बाला बाणासनवती वडवानलवेगिनी ॥ ११६ ॥
ब्रह्माण्डबहिरन्तःस्था ब्रह्मकङ्‌कणसूत्रिणी ।
भवानी भीषणवती भाविनी भयहारिणी ॥ ११७ ॥
भद्रकाली भुजङ्‌गाक्षी भारती भारताशया ।
भैरवी भीषणाकारा भूतिदा भूतिमालिनी ॥ ११८ ॥
भामिनी भोगनिरता भद्रदा भूरिविक्रमा ।
भूतवासा भृगुलता भार्गवी भूसुरार्चिता ॥ ११९ ॥
भागीरथी भोगवती भवनस्था भिषग्वरा ।
भामिनी भोगिनी भाषा भवानी भूरिदक्षिणा ॥ १२० ॥
भर्गात्मिका भीमवती भवबन्धविमोचिनी ।
भजनीया भूतधात्रीरञ्जिता भुवनेश्वरी ॥ १२१ ॥
भुजङ्‌गवलया भीमा भेरुण्डा भागधेयिनी ।
माता माया मधुमती मधुजिह्वा मधुप्रिया ॥ १२२ ॥
महादेवी महाभागा मालिनी मीनलोचना ।
मायातीता मधुमती मधुमांसा मधुद्रवा ॥ १२३ ॥
मानवी मधुसम्भूता मिथिलापुरवासिनी ।
मधुकैटभसंहर्त्री मेदिनी मेघमालिनी ॥ १२४ ॥
मन्दोदरी महामाया मैथिली मसृणप्रिया ।
महालक्ष्मीर्महाकाली महाकन्या महेश्वरी ॥ १२५ ॥
माहेन्द्री मेरुतनया मन्दारकुसुमार्चिता ।
मञ्जुमञ्जीरचरणा मोक्षदा मञ्जुभाषिणी ॥ १२६ ॥
मधुरद्राविणी मुद्रा मलया मलयान्विता ।
मेधा मरकतश्यामा मागधी मेनकात्मजा ॥ १२७ ॥
महामारी महावीरा महाश्यामा मनुस्तुता ।
मातृका मिहिराभासा मुकुन्दपदविक्रमा ॥ १२८ ॥
मूलाधारस्थिता मुग्धा मणिपूरकवासिनी ।
मृगाक्षी महिषारूढा महिषासुरमर्दिनी ॥ १२९ ॥
योगासना योगगम्या योगा यौवनकाश्रया ।
यौवनी युद्धमध्यस्था यमुना युगधारिणी ॥ १३० ॥
यक्षिणी योगयुक्ता च यक्षराजप्रसूतिनी ।
यात्रा यानविधानज्ञा यदुवंशसमुद्‍भवा ॥ १३१ ॥
यकारादिहकारान्ता याजुषी यज्ञरूपिणी ।
यामिनी योगनिरता यातुधानभयङ्‌करी ॥ १३२ ॥
रुक्मिणी रमणी रामा रेवती रेणुका रतिः ।
रौद्री रौद्रप्रियाकारा राममाता रतिप्रिया ॥ १३३ ॥
रोहिणी राज्यदा रेवा रमा राजीवलोचना ।
राकेशी रूपसम्पन्ना रत्‍नसिंहासनस्थिता ॥ १३४ ॥
रक्तमाल्याम्बरधरा रक्तगन्धानुलेपना ।
राजहंससमारूढा रम्भा रक्तबलिप्रिया ॥ १३५ ॥
रमणीययुगाधारा राजिताखिलभूतला ।
रुरुचर्मपरीधाना रथिनी रत्‍नमालिका ॥ १३६ ॥
रोगेशी रोगशमनी राविणी रोमहर्षिणी ।
रामचन्द्रपदाक्रान्ता रावणच्छेदकारिणी ॥ १३७ ॥
रत्‍नवस्त्रपरिच्छन्ना रथस्था रुक्मभूषणा ।
लज्जाधिदेवता लोला ललिता लिङ्‌गधारिणी ॥ १३८ ॥
लक्ष्मीर्लोला लुप्तविषा लोकिनी लोकविश्रुता ।
लज्जा लम्बोदरी देवी ललना लोकधारिणी ॥ १३९ ॥
वरदा वन्दिता विद्या वैष्णवी विमलाकृतिः ।
वाराही विरजा वर्षा वरलक्ष्मीर्विलासिनी ॥ १४० ॥
विनता व्योममध्यस्था वारिजासनसंस्थिता ।
वारुणी वेणुसम्भूता वीतिहोत्रा विरूपिणी ॥ १४१ ॥
वायुमण्डलमध्यस्था विष्णुरूपा विधिप्रिया ।
विष्णुपत्‍नी विष्णुमती विशालाक्षी वसुन्धरा ॥ १४२ ॥
वामदेवप्रिया वेला वज्रिणी वसुदोहिनी ।
वेदाक्षरपरीताङ्‌गी वाजपेयफलप्रदा ॥ १४३ ॥
वासवी वामजननी वैकुण्ठनिलया वरा ।
व्यासप्रिया वर्मधरा वाल्मीकिपरिसेविता ॥ १४४ ॥
शाकम्भरी शिवा शान्ता शारदा शरणागतिः ।
शातोदरी शुभाचारा शुम्भासुरविमर्दिनी ॥ १४५ ॥
शोभावती शिवाकारा शङ्‌करार्धशरीरिणी ।
शोणा शुभाशया शुभ्रा शिरःसन्धानकारिणी ॥ १४६ ॥
शरावती शरानन्दा शरज्ज्योत्स्ना शुभानना ।
शरभा शूलिनी शुद्धा शबरी शुकवाहना ॥ १४७ ॥
श्रीमती श्रीधरानन्दा श्रवणानन्ददायिनी ।
शर्वाणी शर्वरीवन्द्या षड्भाषा षड्‌ऋतुप्रिया ॥ १४८ ॥
षडाधारस्थिता देवी षण्मुखप्रियकारिणी ।
षडङ्‌गरूपसुमतिसुरासुरनमस्कृता ॥ १४९ ॥
सरस्वती सदाधारा सर्वमङ्‌गलकारिणी ।
सामगानप्रिया सूक्ष्मा सावित्री सामसम्भवा ॥ १५० ॥
सर्वावासा सदानन्दा सुस्तनी सागराम्बरा ।
सर्वैश्वर्यप्रिया सिद्धिः साधुबन्धुपराक्रमा ॥ १५१ ॥
सप्तर्षिमण्डलगता सोममण्डलवासिनी ।
सर्वज्ञा सान्द्रकरुणा समानाधिकवर्जिता ॥ १५२ ॥
सर्वोत्तुङ्‌गा सङ्‌गहीना सद्‌गुणा सकलेष्टदा ।
सरघा सूर्यतनया सुकेशी सोमसंहतिः ॥ १५३ ॥
हिरण्यवर्णा हरिणी ह्रींकारी हंसवाहिनी ।
क्षौमवस्त्रपरीताङ्‌गी क्षीराब्धितनया क्षमा ॥ १५४ ॥
गायत्री चैव सावित्री पार्वती च सरस्वती ।
वेदगर्भा वरारोहा श्रीगायत्री पराम्बिका ॥ १५५ ॥
इति साहस्रकं नाम्नां गायत्र्याश्चैव नारद ।
पुण्यदं सर्वपापघ्नं महासम्पत्तिदायकम् ॥ १५६ ॥
एवं नामानि गायत्र्यास्तोषोत्पत्तिकराणि हि ।
अष्टम्यां च विशेषेण पठितव्यं द्विजैः सह ॥ १५७ ॥
जपं कृत्वा होमपूजाध्यानं कृत्वा विशेषतः ।
यस्मै कस्मै न दातव्यं गायत्र्यास्तु विशेषतः ॥ १५८ ॥
सुभक्ताय सुशिष्याय वक्तव्यं भूसुराय वै ।
भ्रष्टेभ्यः साधकेभ्यश्च बान्धवेभ्यो न दर्शयेत् ॥ १५९ ॥
यद्‌गृहे लिखितं शास्त्रं भयं तस्य न कस्यचित् ।
चञ्चलापि स्थिरा भूत्वा कमला तत्र तिष्ठति ॥ १६० ॥
इदं रहस्यं परमं गुह्याद्‌गुह्यतरं महत् ।
पुण्यप्रदं मनुष्याणां दरिद्राणां निधिप्रदम् ॥ १६१ ॥
मोक्षप्रदं मुमुक्षूणां कामिनां सर्वकामदम् ।
रोगाद्वै मुच्यते रोगी बद्धो मुच्येत बन्धनात् ॥ १६२ ॥
बह्महत्यासुरापानसुवर्णस्तेयिनो नराः ।
गुरुतल्पगतो वापि पातकान्मुच्यते सकृत् ॥ १६३ ॥
असत्प्रतिग्रहाच्चैवाभक्ष्यभक्षाद्विशेषतः ।
पाखण्डानृतमुख्येभ्यः पठनादेव मुच्यते ॥ १६४ ॥
इदं रहस्यममलं मयोक्तं पद्मजोद्‍भव ।
ब्रह्मसायुज्यदं नॄणां सत्यं सत्यं न संशयः ॥ १६५ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां
द्वादशस्कन्धे गायत्रीसहस्रनामस्तोत्रवर्णनं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥

गायत्री सहसनाम

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

नारद म्हणाले, ''हे भगवान, पण हे मोक्षसाधनभूत ब्रह्मविज्ञान कशामुळे प्राप्त होते ? ब्राह्मणांची गती कोणत्या उपायाने होते ? घृत्यूचा नाश कसा होतो ? फलप्राप्ती कशाने होते ? श्रीनारायण म्हणाले, ''हे निष्पाप शुभ व दिव्य सहसनामावली मी सांगतो. तिच्या श्रवणाने पाप नाश होतो. या एक हजार आठ नावांचा ऋषी ब्रह्मदेव आहे. छंद अनुष्टुभ, देवी गायत्री आहे. त्यातील व्यंजने, बीजे, स्वरशक्ती म्हणून सांगितले आहे. अंगन्यास करन्‍यास, मातृकाक्षरांनी करावा. आता ध्यान सांगतो. आता साधकांच्या हिताकरिता मी ध्यान सांगतो. तांबड्या, पांढर्‍या, पिवळ्या, काळ्या व फिकट अशा वर्णाच्या मणिसमुदायांनी युक्त, तीन नेत्रांनी उज्वल, स्वतः ताम्रवर्ण असून तांबड्या व नव्या पुष्यांच्या मालेने युक्त, कमलासना, कुमारी, जिने करतलावर कुंडिका व कमल धारण केले आहे. पद्याप्रमाणे जिचे नेत्र आहेत व जिने उत्तम अक्षमाला धारण केली आहे, अशा त्या हंसावर आरूढ झालेल्या गायत्रीचे मी भजन करतो. हे नारदा, असे ध्यान करून नंतर सहस्रनामाला प्रारंभ करावा. ती सहस्रनामे अशी : - गायत्रीसहस्रनाम जिच्या लक्षणाविषयी चिंतन करता येत नाही. जी अव्यक्त आहे. प्रपंच निर्माण करणार्‍या त्या ब्रह्मादिकांची जी महेश्वरी आहे, जी अघृतसमुद्राच्या मध्यभागी बसलेली आहे. जी अजित, शत्रूकडून पराजित न होणारी, अणिमादि सिद्धींना आधारभूत, सूर्यमंडलामध्ये संस्थित होणारी, जरा रहित, जन्मरहित, जी सर्वांहून अधिक, जात्यादि धर्मशून्य, अक्षसूत्र धरणारी व निकृष्टरूपही आहे.

त्याचप्रमाणे अकारापासून क्षकारापर्यंत जी मातृकारूपिणी आहे, जी सहा शत्रुवर्गाचा भेद करीत असते, जी अंजनपर्वताप्रमाणे तेजस्वी व अंजनपर्वतावर राहणारी, जी देवमाता अदिति, अजपा, जीवोपाधिध्वंसिनी, कमलनयना, सर्वांच्या अंतर्बाह्य राहणारी अविद्याध्वंसिनी, अंतरात्मिका, अजरूपी, ब्रह्ममुखात वास करणारी, कमलाप्रमाणे सुमुखी, अर्धमात्रा, पुरुषार्थदानाचे जिला ज्ञान आहे; अरिमंडलाचे मर्दन करणारी, असुरांना मारणारी, अमावस्या, दारिद्र्य घालविणारी, अंत्यजार्चिता.

आदिलक्ष्मी, आदिशक्ती, आकृति, विस्तृत मुखाची, आदित्याच्या मार्गाने फिरणारी, आदित्याकडून उत्तम प्रकारे सेवा घेणारी, आश्चर्यरूपी, जगाचे आवर्तन करविणारी, आचाररूपी, आदिमूर्तीमध्ये राहणारी, आग्नेयी, अमरावती, आद्या, आराधन करण्यास योग्य, आसनावर स्थित झालेली, मूलाधार हेच जिचे निवासस्थान आहे; सर्वाधारा, अहंकारतत्त्वामध्ये राहणारी, प्रथम अक्षराने युक्त, देहस्थ आकाशाच्या स्वरूपाची, अदित्यमंडळात असलेली, अंतःकरणातील अज्ञान घालविणारी.

इंदिरा, इष्टदा, सर्वांस इष्ट, जिचे कमलाप्रमाणे नेत्र आहेत. इरावती, इंद्रपदा, इंद्राणी, इंद्ररूपिणी, इदयुधनुह्य्ययुक्त व इदपुजाणाचे संधान करणारी, इंद्रनीलाच्या आकाराची, इडा व पिंगलरूपिणी, इंद्राक्षी.

ईश्वरीदेवी, एषणात्रयरहित, उमा, उषा, नक्षत्राच्या कांतीची, काकडीप्रमाणे जिचे मुख आहे, चंद्ररूपिणी, उडुमती, उडुप्रभा, उडुमध्यमा, ऊर्द्धदेशरूपी, ऊर्द्धकेशी, ऊर्ध्य व अधोगतीचा भेद करणारी, ऊर्द्धबाहुप्रिया, ऊर्मिमालावाग्रंथदायिनी. सत्यरूपी, वेदरूपी, रजस्वला, ऋषी व देव यांनी नमस्कृत, ऋग्वेदरूपीणी, ऋण हरण करणारी, ऋषिमंडलामध्ये फिरणारी, ऋद्धी देणारी, ऋजुमार्गस्था, ऋजुधर्मा, ऋतुपदा, ऋग्वेदाचे स्थान, ऋज्वी.

लुप्त झालेल्या धर्माची प्रवृत्ती करणारी, लूतानामक रोगाचा नाश करणारा मंत्र जिच्यापासून झाला, कोळी इत्यादिकांचे विष हरण करणारी, एकाक्षरा, एकाकमात्रा, एकैकामध्ये निश्चयाने स्थित, ऐंद्री, ऐरावतावर आरूढ झालेली, ऐहिक व आमुष्मिक देणारी, ओंकार, औषधी, सर्वांच्या अभ्यंतरी राहणारी, जगामध्ये राहणारी, ऊर्वीमध्ये झालेली, औषधयुक्त, उपासनेचे फल देणारी, अंडमध्यस्थिता देवी, विसर्गरूप मंत्ररूपिणी.

कात्यायनी, कालरात्री, कामाक्षी, कामसुंदरी, कमला, कामिनी, कांता, कामदा, कलकठिनी, करीच्या गंडस्थळाप्रमाणे जिचा स्तनभार आहे. करवीरक्षेत्री राहणारी, कल्याणी, कुंडलवती, कुरुक्षेत्रात राहणारी, नागरमोथ्याच्या पत्राच्या आकाराची, कुंडली, कुमुदालया, कालजिव्हा, करालास्या, कालिका, कालरूपिणी, सुंदरगुणा, कांती, कलाधारा, कुमुद्वती, कौशिकी, कमलाकार, कामचारप्रभंजिनी, कौमारी, करुणाकटाक्षयुक्ता, दिशांची सीमा, दिग्गजांस प्रिय असलेली, सिंहरूपिणी, केशवाकडून स्तुत, कदंबाची फुले जीस प्रिय आहेत, कालिंदीरूप, कालिका, कांची, अगस्त्यकृषीकडून उत्तम प्रकारे स्तुत, कामाची माता, ऋतुमती, कामरूपा, कृपावती, कुमारी, अग्निकुंडनिलया, किराती, कीरवाहना, कैकयी, कोकिलेप्रमाणे जिचा स्वर आहे, केतकीचे पुष्य जिला प्रिय आहे, कमंडलू धारण करणारी, काली, कर्मांचे निर्मुलन करणारी, कलहंसाप्रमाणे जिची गती आहे. कक्षा, कृतकौतुकमंगलरूपा, कस्तुरीचा जिने तिलक लाविला आहे, कुहू, सुंदरी, श्रेष्ठ हत्तीप्रमाणे जिचे गमन आहे, कर्पूराचा जिने लेप केला आहे, कृष्णा, कपिला, गुहेचा आश्रय करणारी, कुधरा, कूटस्था, कम्रानामक देवी, कुक्षिस्था, सर्वाधारभूत.

खड्गखेटकरा, र्‍हस्वा, आकाशगामी, पक्षी जिचे वाहन आहे; खट्‌वांग धारण करणारी, ख्याता, खगराजावर आरूढ झालेली, खलघ्नी, खंडितजरा, भेदशास्त्राचे व्याख्यान देणारी, चंद्राच्या कोरीचा जिने तिलक लाविला आहे; गंगा, गुह व गणेश यांनी पूजित, गायत्री, गोमती, गीता, गांधारी, गानलोलुपा, गोमती, गामिनी, गाधा, गंधर्वसेविता, अप्सरांनी सेवित, गोविंदाच्या चरणांचे जिने आक्रमण केले आहे; तीन गुणांनी विभावित, गंधर्वी, गव्हरी, पृथ्वी, शिरीशा, गहना, चक्रगतिमती, गुहेत राहणारी, गुणवती, महापापाचा नाश करणारी, गौरववती, सत्त्वादिकांची साम्यावस्था, गुह्या, गोप्तव्या, गुणदायिनी, गिरिजा, गुह्यमातंगी, विष्णुप्रिया, गर्व नाहिसा करणारी, गोदा, गोकुलस्था, गदाधरा, गोकर्णक्षेत्र जिचे वसतिस्थान असून त्यात जी सक्ता, गुह्यमंडलामध्ये रहाणारी.

घर्मदा, घनदा, घोर दानवांचे मर्दन करणारी, घृणिमंत्रमयी घोषा, धनसंपत्ती देणारी, घंटारव जिला प्रिय आहे. घ्राणा, सूर्यास संतोष देणारी, जिचे निबिड अरिमंडल आहे, पूर्णा, घृताची, घनवेगिनी, चर्चा, चर्चिता, चारुहासिनी, चटुलाचंडिका, चित्रा, चित्रविचित्र मालांनी भूषित, चतुर्भुजा, चारुदंता, चातुरी, चीरतप्रदा, चूलिका, चित्रवस्त्रांता, चंद्रमाकर्णकुंडला, चंद्रहासा, चारुदात्री, चकोरी, चंद्रहासिनी, चंद्रिका, चंद्रधात्री, चौरीचौरानामक एक प्रकारची वनस्पती, चंडिका, सुंदर वाणी बोलणारी, चंद्रचुडा, चोरविनाशिनी, सुंदर चंदनाचे जिचे अंग लिप्त झालेले असते. चंचल चामरांनी वीजित, चारुमध्या, चारुगती, चंदिला, चंद्ररूपिणी, चारुहोमप्रिया, चारु आचरणसंपन्न, चक्राप्रमाणे जिचे बाहू आहेत. चंद्रमंडलमध्यवर्ती, चंद्रमंडलदर्पणा, चक्रवाकाप्रमाणे जिचे स्तन आहेत; चेष्टा, चित्रा, सुंदर विलास करणारी, चित्स्वरूपा, चंद्रवती, चंद्रमा, चंदनप्रिया, चोदयित्री, चिरप्रज्ञा, चातका, चारुहेतुकी.

छत्रयाता, छत्रधरा, छाया, छंदोग्राह्या, प्रतिबिंबदेवी, छिद्रनखा, छिन्न इंद्रियांनी व्यवहार करणारी, अनुष्टुभछंदोमंत्राने ज्ञात होणारी, कपटद्वारा उपद्रव देणार्‍यांना भेद करणारी, छेदा, छत्रेश्वरी, छिन्ना, छूरिका, छेदनप्रिया.

जननी, जन्मरहिता, जातवेदा, जगन्मयी, जान्हवी, जटिला, जेत्री, जरामरणशून्य, जंबुद्वीपवती, ज्वाला, जयंती, जलशायिनी, जितेंद्रिया, जितक्रोधा, जितशत्रु, जगत्प्रिया, जातरूपमयी, जिव्हा, जानकी, जगती, जरा, जनित्री, जन्हुतनया, जगत्रयहितेच्छु, ज्वालामुखी, जपवती, ज्वरघ्नी, जिने पुण्यलोक जिंकले आहेत, जयाने जिने पुरुषास स्वाधीन करून घेतले आहे. ज्वाला, जाग्रती, ज्वरदेवता, ज्वलंती, जलदा, ज्येष्ठा, जिच्या धनुष्याचा टणत्कार सर्व दिशांमध्ये पसरत असतो अशी, जंभिनी, जृंभणा, जृंभा, जाज्वल्या, माणकांची कुंडले जिच्या कानात आहेत अशी.

झिंगुर्‍याप्रमाणे ' झणण ' असा जिचा घोष आहे. झंझावाताप्रमाणे जिचा वेग आहे. झल्लकीसंज्ञक वाद्यामध्ये कुशाल असलेली, ञरूपा म्हणजे बलीवर्दरूपा, ञभुजा म्हणजे जिच्या भुजावर शुक आहे अशी.

टाकी व बाण यांनी युक्त, टंकिनी, टंकभेदिनीटकीनामक रुद्रगणाप्रमाणे जिने घोष केला आहे, वर्णन करण्यासारखे जिचे मोठे वक्षस्थल आहे; टं शब्द करणारी देवी, ठ असा आवाज करणारी.

डाकिनी, डामरी, बालरूपा, डुन्डुमारराक्षसाकडून निर्जित, डामरी तंत्रमार्गामध्ये असलेली, डमत् डमत् असा डमरू वाजविणारी, डिंडीनामक वाद्यांचा शब्द सहन करणारी बालकांच्या सुंदर क्रीडेमध्ये परायण, ढुंढी जो विनाशक त्याची माता, ढक्का जिच्या हातात आहे, ढिलीसंज्ञक रुद्रगणसमुदाय जिच्या स्वाधीन आहे, नित्यज्ञाना, निरुपमा, निर्गुणा, नर्मदानदी.

त्रिगुणा, त्रिपदा, तंत्री, तुलसी, तरुणा, वृक्षरूपा, त्रिविक्रमाच्या पदाचे आक्रमण करणारी, तुरीयपद, गामिनी, तरुण आदित्यासारखी तेजस्वी, तामसी, तुहिना तुरा, त्रिकालज्ञानसंपन्ना, त्रिवलियुक्त, त्रिनेत्रा, त्रिशक्ती, त्रिपुरा, तुंगा, तुरंगवदना, किन्नरी, त्रिमिंगिल जातीच्या मत्स्यास गिळणारी, तीब्रा, त्रिसोता, तामसादिनी, तंत्रमंत्रविशेषज्ञा, तनुमध्या त्रिविष्टरूपा, त्रिसंध्या, त्रिस्तनी, संतोषामध्ये जिची स्थिती आहे; तालप्रतापिनी, ताटंकिनी, तुपाराभा, तुहिनाचलवासिनी, तंतुजालसमायुक्ता, मोठ्या हारांची पंक्ती जिला प्रिय आहे, तिलांचा होम जीला आवडतो, तीर्थरूपा, तमालपुष्पाप्रमाणे जिची आकृती आहे; तारका, त्रियुता, तन्वी, त्रिशंकुपरिवारिता, तलोदरी, तिरोभाषा, ताटंकप्रियभाषिणी, त्रिजटा, तित्तिरी, कृष्णा, त्रिविधा तरुणाकृति, तप्तकांचनतुल्या, तप्तकांचनभूषणा, त्र्यंबका, त्रिवर्गा, त्रिकालज्ञान देणारी, तर्पणा, तृप्तिपदा, तृप्ता, तामसी, तुंबरूकडून स्तुत, गरुडावर बसलेली, त्रिगुणाकारा, त्रिभंगी, तनुवल्लरी.

थात् असा शब्द करणारी, भयरक्षक जिचा शब्द आहे अशी, मंगलाची शेवटची भूमी.

दोहिनी, दीनवत्सला, दानवांतकरी, दुर्गा, दुर्गासुराचा नाश करणारी, देवरीती, दिवारात्री, द्रौपदी, दुंदुभीप्रमाणे जिचा स्वर आहे, देवयानी, दुरावासा, दारिद्र्याचा भेद करणारी, दिवा, दामोदराची प्रिया, दीप्ता, दिग्वासा, दिग्विमोहिनी, दंडकारण्यात जिचे स्थान आहे; दंडिनी, देवपूजिता, देववंद्या, देवपत्नी, द्वेषिणी, दानवाकृती, दीनानाथाकडून स्तुत, दीक्षा, दैवतादिस्वरूपिणी.

धात्री, धनुर्धरा, धेनु, धारिणी, धर्मचारिणी, धुरंधरा, धराधारा, धनदा, धान्यदोहिनी, धर्मशीला, धनाध्यक्षा, धनुर्वेदविशारदा, धृती, धन्या, धृतपदा, धर्मराजाला प्रिय, ध्रुवा, धूमावती, धुमकेशी, धर्मशास्त्र प्रकाशिनी.

नंदा, नंदप्रिया, निद्रा, पुरुषांकडून स्तुत, नंदनरूपा, नर्मदा, नलिनी, नीला, नीलकंठसमाश्रया, नारायणप्रिया, नित्या, निर्मला, निर्गुणाचा साठा, निराधारा, निरुपमा, नित्यशुद्धा, निरंजना, नादबिंदुकलेचे अतिक्रमण करून गेलेली, नादबिंदुकलारूप, नृसिंहिनी, नगधरा, श्रेष्ठ नागांनी विभूषित, नरकशांचे शमन करणारी, नारायणाच्या पदापासून उत्पन्न झालेली, शुद्ध, निराकार, नारदाचे प्रिय करणारी, नानाज्योतिःशास्त्र जिचे वर्णन आहे; द्रव्याचा साठा देणारी, निर्मलरूपा, नूतन सूत्र धारण करणारी, नीती, निरूपद्रवकारिणी, नंदजा, नूतन रत्नांनी संपन्न, नवनीत जिला प्रिय आहे, नारी, काळ्या मेघाप्रमाणे जिचा आवाज आहे. निमेषिणी, नदीरूपा, नीलकंठी, निशीश्वरी, नामावली, निशुंभास मारणारी, नागलोकी राहणारी, नूतन सुवर्णाप्रमाणे जिची कांती आहे; नागलोकाची अधिदेवीं, नूपूरांनी जिचे चरण भरून गेले आहेत. नराच्या चित्तास आनंद देणारी, निमग्ना, रक्तनयना, मेघगर्जनेप्रमाणे जिचा स्वर आहे. नंदनवन जिचे वसतिस्थान आहे; व्यूहशून्यप्रदेशी फिरणारी.

पार्वती, परमोदारा, परब्रह्मात्मिका, परा, अन्नमयादि पंचकोशरहित, पंचमहापातकांचा नाश करणारी, दुसर्‍यांचे चित्त वश कसे करावे हे जाणणारी, पंचिकानामक देवता, पंचरूपिणी, पूर्णिमा, परमा, प्रीती, परतेजाचे प्रकाशन करणारी, पुराणी, पौरुषी, पुण्या, कमलनयना, पातालतळी निमगन झालेली, प्रीता, प्रीती वाढवणारी, पावनी, किरणपेशला, पवनभक्षक, प्रजापती, परिश्रांता, संहिता, जिचे स्तनमंडल पर्वताप्रमाणे आहे, पद्मप्रिया, पद्यसंस्था, पद्माक्षी, पद्मसंभवा, पद्मपत्रा, पद्मपदा, पद्मिनी, प्रियभाषणी, पशुपाशापासून मुक्त झालेली, पुरंधी, पुरवासिनी, पुष्कला, पुरुषा, पर्वा, जिला पारिजाताचे पुष्प प्रिय आहे. पतिव्रता, जिचे अंग पवित्र आहे. पुष्पासारखे सुंदर हास्य करण्यात जी तत्पर असते. प्रज्ञावतीसुता, पौत्री, पुत्रपुज्या, पयस्विनी, पट्टिपाशधरा, पंक्ती, पितृलोकप्रदायिनी, पुराणी, पुण्यशीला, नम्राची आर्ति नाहीशी करणारी, प्रद्युम्नाची जननी, पुष्टा, पितामहाची स्त्री, चिदंबरक्षेत्रात रहाणारी, कमलानना, जिच्या पोटर्‍या पुष्ट आहेत. जिच्या भुजा विस्घृत आहेत, जिचे पाय रुंद आहेत, जिचे उदर मोठे आहे, प्रवालाप्रमाणे जिची शोभा आहे, जिचे नेत्र पिंगट आहेत. जिचे वस्त्र पिवळे आहे, जी अति चपल आहे. प्रसवा, पुष्टी देणारी, पुण्या, प्रतिष्ठा प्रणवांची गती, देवांगनांची गती, पंचवर्णात्मक, जिची वाणी विस्तृत आहे. पंजिका, पंजरस्थिता, परमा, परज्योती, परप्रीती, परागती, पराकाष्ठा, परेशानी, पाविनी, पावकद्युती, पुण्यभद्रा, परिछेद्या, पुष्पहसा, पृथूदरा, पीतांगी, पीत, वसना, पीतशय्या, पिशाचिनी, पीतक्रिया, पिशाचघ्नी, पाटलाक्षी, पटुक्रिया, पांच प्रकार ज्यांना आवडतात अशा वाममार्ग्यांचा आचार जिला प्रिय आहे. पूचना, प्राणघातिनी, पुन्नागवनामध्ये स्थित, पुण्यतीर्थांचे सेवन करणारी, पंचांगी, पराशक्ती, परमाल्हादकारिणी, पुष्पकांडामध्ये स्थित, पूषा, जिने सर्व लोकांचे पोषण केले आहे. पानप्रिया, पंचमात्रारूप पृथ्वी, पथिका, पृथुदोहिनी, पुरारन्यायमिमांसा, पाटली, पुष्पगंधीनी, पुण्यप्रज्ञा, पारदात्री, केवल परमार्गांत दिसणारी, प्रवालाप्रमाणे सुशोभीत, पूर्णा, प्रणवा, पल्लवोदरी.

फलिनी, फलदा, फल्गु, फूत् असा ध्वनी करणारी, फलकाकृती, फणींद्राच्या विस्तारावर शयन करणारी, नागमंडलाने मंडित.

बालबाला, बहुमता, जिचे वस्त्र कोवळ्या उन्हाप्रमाणे आहे. बलरामाची प्रिया, वंद्या, वडवा, बुद्धीकडून उत्तमप्रकारे जिची स्तुती होत असते. बंदीदेवी, कर्मांतील न्यूनता पाहणारी, कपटाचा नाश करणारी, बलीस प्रिय असलेली, बांधवी बोधिता, बुद्धी, बंधूकपुष्पे जिला प्रीय आहेत. प्रातःकाळच्या सूर्याप्रमाणे जिची प्रभा आहे. ब्राह्मी, ब्राह्मणदेवता, बृहस्पतीने जिची स्तुती केली आहे. वृंदा, वृंदावनात विहार करणारी, बगळ्यांच्या पंक्तीने युक्त, कर्मछिद्र नाहिसे करणारी, गुहेमध्ये राहणारी, बहूदका, बहुनेत्रा, बहुपदा, बहुकर्णावतंसिका, बहु बाहूंनी युक्त, बीजरूपिणी, बहुरूपांनी युक्त, बिंदूनादकलातीता, बिंदुनादरूपा, जिने अंगुलीत्राण बांधले आहे. जी बदरिकाश्रमामध्ये राहणारी, वृंदारका, जिचे स्कंध मोठे आहेत. बृहती, बाणपातिनी, वृंदाध्यक्षा, बहस्तुता, वनिता, बहुपराक्रमी, बद्धपद्यासनावर बसणारी, बिल्वपत्रावर बसणारी, अश्वत्थवृक्षाच्या खाली बसणारी, बलिस्थ, बिंदुदर्पणा बाला, बाणासनाने युक्त, वडवानलाप्रमाणे वेगवती, ब्रह्मांडाच्या बाहेर व आत राहणारी, ब्रह्मकंकण स्वरूप.

भवानी, भीषणवती, भाविनी, भय हरण करणारी, भद्रकाली, भुजंगाक्षी, भारती, भारताशया, भैरवी, भयंकर आकाराची, भूतिदा, भूतिमालीनी, भामिनी, भोगनिरता, भद्र देणारी, पुष्कळ पराक्रम करणारी, भूतवासा, भृगुलता, भार्गवी, भवनस्थां, वैद्यांमध्ये ज्येष्ठ, भामिनी, भोगिनी, भाषा, भवानी, भूरिदक्षिणा, भर्गरूपा, भीमावती, संसारबंध घालविणारी, भजनीया, भूतांच्या मातेस संतुष्ट करणारी, भुजंगांची वलये जिच्या शरिरावर आहेत. भीमा, भेरुंडा, भागधेयिनी.

माता, माया, मधुमती, मधुजिव्हा, मधुप्रिया, महादेवी, महाभागा, मालिनी, मत्स्यासारखे जिचे नेत्र आहेत. मायेहून अतीत, मधुमती, मधुमांसा, मधुद्रवा, मानवी, मधूपासून उत्पन्न झालेली, मिथिलानगरीत रहाणारी, मधुकैटभ राक्षसास मारणारी मेदिनी, मेघ मंडलाने युक्त, मंदोदरी, महामाया, मैथिली, स्निग्धता जिला प्रीय आहे. महालक्ष्मी, महाकाली, महाकन्या महेश्वरी, माहेंद्रि, मंजूळ नूपुरे जिच्या पायात आहेत, मोक्ष देणारी मैरुतनया, मंदाराच्या पुष्पांनी अर्चित, मंजुळ भाषण करणारी, मधुरद्रवयुक्त, मुद्रा मलया, मलययुक्त, मेघा, मरकतमण्याप्रमाणे काळी, मागधी, मनेकात्मजा, महामारी, महावीरा, महाश्यामा, मनूने जिची स्तुती केली आहे. मातृका, सूर्याप्रमाणे तेजस्वी, मुकुंदाचे स्थानी जिची गती आहे, मूलधारामध्ये राहिलेली, मुग्धा, मणिपूरवासिनी, मृगाक्षी, महिषावर आरूढ झालेली, महिषासूराचे मर्दन करणारी.

योगासनरूप, योगाने ज्ञान होण्यास योग्य, योगरूप, यौवनसंपन्न, यौवनी, युद्धामध्ये राहणारी, यमुना, युगांचे धारण करणारी, यक्षिणी, योगयुक्ता, यक्षराजाची माता, यात्रा, यान कसे करावे हे जाणणारी, यदुवंशामध्ये उत्पन्न झालेली, यकारापासून हकारापर्यंत असणारी, याजुषी, यज्ञरूपिणी, यामिनी, योगनिरता, यातुधानभयं करी.

रुक्मिणी, रमणी, रामा, रेवती, रेणुका, रती, रौद्री, रुदास प्रिय अशा आकाराची, राजमाता, रतिप्रिया, रोहिणी, रज्यदा, रेवा, रमा, राजीवलोचना, राकेशी, रूपसंपन्ना, रत्नसिंहासनस्थिता, रक्त पुष्पे व वस्त्रे धारण करणारी, रक्त गंधाचे अनुलेपन करणारी, राजहंसावर आरूढ झालेली, रंभा, तांबडा बली जिला प्रिय आहे, युगांचा रमणीय आधार जिने सर्व भूतल सुशोभित केले आहे. अजिन परिधान करणारी, रथिनी, रत्नमालिका, रोगेशी रोगशमनी, राविणी, रोमहर्षिणी, रामचंद्रचरणाक्रांत, रावणाचा उच्छेद करणारी, रत्ने व वस्त्रे यांनी सर्व बाजूंनी आच्छादित झालेली, रथावर बसलेली, सुवर्णभूषणांनी युक्त. लज्जेची देवी, लीला, ललिता, लिंगधारण करणारी, लक्ष्मी, लुप्तविषा, लोकिनी, लोकविश्रुता, लज्जा लंबोदरी देवी, ललना, लोकधारिणी.

वरदा, वंदिता, विद्या, वैष्णवी, शुद्ध आकृती, वाराही, विरजा, वर्षा, श्रेष्ठलक्ष्मी, विलासीनी, विनता, व्योमध्यस्था, कमलासनावर बसलेली, वारुणी, वेणूपासून उत्पन्न झालेली, वीतिहोत्रा, विरूपिणी, वायुमंडलामध्ये रहाणारी, विष्णूरूपा, विधिक्रिया, विष्णूपत्नी, विष्णुमती, विशालनेत्रावती वसुंधरा, वामदेवप्रिया, वेला, वज्रिणी वसुदोहिनी, वेदाक्षरांनी जिचे अंग भरले आहे. वाजपेयफल देणारी, वासवी, वाममार्ग उत्पन्न करणारी, वैकुंठ हे जिचे घर आहे, वरा, व्यासप्रिया, वर्म धारण करणारी, वाल्मीकीकडून परिसेवित.

शाकंभरी, शिवा, शांता, शारदा, शरणागति; कृशोदरी, शुभ आचार करणारी, शुंभासुराचा नाश करणारी, शोभावती, शिवाकारा शंकराची अर्धशरीररूप, शोणा, शुभचिता, शुभ्रा, मस्तकाचे संधान करणारी, शरावती, शरानंदा, शरज्योत्स्ना, शुभानना, शरभा, शूलिनी, शुद्धशबरी, शुकवाहना, श्रीमती, श्रीधरानंदा, श्रवणास आनंद देणारी, शर्वाणी, रात्रीस वंद्य.

षड्भाषा, षड्‍ऋतुप्रिया, सहा आधारामध्ये स्थिती असणारी देवी, षण्मुखांचे प्रिय करणारी, षडंगरूप.

सुमति, सुर व असुर ह्यांनी जिला नमस्कार केला आहे, सरस्वती, सदाधारा, सर्व मंगलकारिणी, सामगान जिला प्रिय आहे; सुक्ष्मा, सावित्री, सामापासून उत्पन्न झालेली, सर्ववासा, सदानंद, सुस्तनी, सागरांबरा, सर्वैश्वर्यप्रिया, सिद्धी, साधूंच्या बांधवाकडे पायाने जाणारी, सप्तर्षिमंडलामध्ये असलेली, चंद्रमंडलात राहणारी, सर्वज्ञा, करुणापूर्ण, जिच्याहून अधिक किंवा समानही कोणी नाही; सर्वांहून उन्नत, संगरहित, सद्‌गुणी, सकल इष्ट देणारी, सरघा, सूर्यकन्या, सुकेशी, सोमाचा समुदाय.

हिरण्यवर्णा, हरिणी, र्‍हींकरी, हंसवाहिनी.

रेशमी वस्त्राचे जिचे अंग आच्छादित झाले आहे; क्षीरसागराची कन्या, क्षमा, गायत्री, सावित्री, पार्वती, सरस्वती, वेदगर्गा, वरारोहा श्रीगायत्री, परांबिका.

हे नारदा, ह्याप्रमाणे ही गायत्रीची हजार नावे मी तुला सांगितली. ही नामावली पुण्य देणारी, पापाचा नाश करणारी व महासंपत्ती देणारी आहे. ह्याप्रमाणे ही संतोष उत्पन्न करणारी गायत्रीची नावे विशेषतः अष्टमीच्या दिवशी जप करून व विशेषतः होम, पूजा व ध्यान करून ब्राह्मणांसह म्हणावी.

ही गायत्रीची सहस्रनामावली भलत्यासलत्याला देऊ नये. उत्तम भक्त, उत्तम शिष्य व ब्राह्मण यांस मात्र हे साधक किंवा बांधव असतील त्यांस हे दाखवूही नये. ज्याच्या घरी हे शास्त्र लिहिलेले असते त्याच्या घरी कोणालाही भय नसते. चंचल लक्ष्मीही तेथे स्थिर होऊन रहाते.

हे परम रहस्य आहें व गुह्याहूनही गुह्य आहे, मानवास मोठे पुण्य देणारे, दारिद्र्यास धनाचा निधी देणारे, मुमुक्षूस मोक्ष देणारे व कामी पुरुषास काम्य विषय देणारे आहे. रोगी रोगापासून मुक्त होतो. ब्रह्महत्या, सुरापान व सुवर्णाची चोरी करणारे पुरुष व गुरुभार्येशी गमन करणार हेसुद्धा एकवार जप केल्यानेच पापापासून मुक्त होतात.

असत्प्रतिग्रहापासून विशेषतः अभक्ष्य भक्षणापासून व पाखंड, अनृत गोष्टी, इत्यादिकांपासून ह्याचे पठण करिताक्षणीच प्राणी मुक्त होतो. हे ब्रह्मपुत्रा, हे शुद्ध रहस्य मी तुला सांगितले. हे मनुष्यास शुद्ध सायुज्य देणारे आहे. हे सत्य आहे यात संशय नाही.


अध्याय सहावा समाप्त

GO TOP