श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
एकादशः स्कन्धः
षष्ठोऽध्यायः


रुद्राक्षमाहात्म्ये गुणनिधिमोक्षवर्णनम्

ईश्वर उवाच
महासेन कुशग्रन्थिपुत्राजीवादयः परे ।
रुद्राक्षस्य तु नैकोऽपि कलामर्हति षोडशीम् ॥ १ ॥
पुरुषाणां यथा विष्णुर्ग्रहाणां च यथा रविः ।
नदीनां तु यथा गङ्‌गा मुनीनां कश्यपो यथा ॥ २ ॥
उच्चैःश्रवा यथाश्वानां देवानामीश्वरो यथा ।
देवीनां तु यथा गौरी तद्वच्छ्रेष्ठमिदं भवेत् ॥ ३ ॥
नातः परतरं स्तोत्रं नातः परतरं व्रतम् ।
अक्षय्येषु च दानेषु रुद्राक्षस्तु विशिष्यते ॥ ४ ॥
शिवभक्ताय शान्ताय दद्याद्‌रुद्राक्षमुत्तमम् ।
तस्य पुण्यफलस्यान्तं न चाहं वक्तुमुत्सहे ॥ ५ ॥
धृतरुद्राक्षकण्ठाय यस्त्वन्नं सम्प्रयच्छति ।
त्रिसप्तकुलमुद्धृत्य रुद्रलोकं स गच्छति ॥ ६ ॥
यस्य भाले विभूतिर्न नाङ्‌गे रुद्राक्षधारणम् ।
न शम्भोर्भवने पूजा स विप्रः श्वपचाधमः ॥ ७ ॥
खादन्मांसं पिबन्मद्यं सङ्‌गच्छन्नन्त्यजानपि ।
पातकेभ्यो विमुच्येत रुद्राक्षं शिरसि स्थिते ॥ ८ ॥
सर्वयज्ञतपोदानवेदाभ्यासैश्च यत्फलम् ।
तत्फलं लभते सद्यो रुद्राक्षस्य तु धारणात् ॥ ९ ॥
वेदैश्चतुर्भिर्यत्पुण्यं पुराणपठनेन च ।
यत्तीर्थसेवनेनैव सर्वविद्यादिभिस्तथा ॥ १० ॥
तत्पुण्यं लभते सद्यो रुद्राक्षस्य तु धारणात् ।
प्रयाणकाले रुद्राक्षं बन्धयित्वा म्रियेद्यदि ॥ ११ ॥
स रुद्रत्वमवाप्नोति पुनर्जन्म न विद्यते ।
रुद्राक्षं धारयेत्कण्ठे बाह्वोर्वा म्रियते यदि ॥ १२ ॥
कुलैकविंशमुत्तार्य रुद्रलोके वसेन्नरः ।
ब्राह्मणो वापि चाण्डालो निर्गुणः सगुणोऽपि च ॥ १३ ॥
भस्मरुद्राक्षधारी यः स देवत्वं शिवं व्रजेत् ।
शुचिर्वाप्यशुचिर्वापि तथाभक्ष्यस्य भक्षकः ॥ १४ ॥
म्लेच्छो वाप्यथ चाण्डालो युतो वा सर्वपातकैः ।
रुद्राक्षधारणादेव स रुद्रो नात्र संशयः ॥ १५ ॥
शिरसा धारिते कोटिः कर्णयोर्दशकोटयः ।
शतकोटिर्गले बद्धो मूर्ध्नि कोटिसहस्रकम् ॥ १६ ॥
अयुतं चोपवीते तु लक्षकोटिर्भुजे स्थिते ।
मणिबन्धे तु रुद्राक्षो मोक्षसाधनकः परः ॥ १७ ॥
रुद्राक्षधारको भूत्वा यत्किञ्चित्कर्म वैदिकम् ।
कुर्वन्विप्रः सदा भक्त्या महदाप्नोति तत्फलम् ॥ १८ ॥
रुद्राक्षमालिकां कण्ठे धारयेद्‍भक्तिवर्जितः ।
पापकर्मा तु यो नित्यं स मुक्तः सर्वबन्धनात् ॥ १९ ॥
रुद्राक्षार्पितचेता यो रुद्राक्षस्तु न वै धृतः ।
असौ माहेश्वरो लोके नमस्यः स तु लिङ्‌गवत् ॥ २० ॥
अविद्यो वा सविद्यो वा रुद्राक्षस्य तु धारणात् ।
शिवलोकं प्रपद्येत कीकटे गर्दभो यथा ॥ २१ ॥
स्कन्द उवाच
रुद्राक्षान्सन्दधे देव गर्दभः केन हेतुना ।
कीकटे केन वा दत्तस्तद्‌ब्रूहि परमेश्वर ॥ २२ ॥
श्रीभगवानुवाच
शृणु पुत्र पुरावृत्तं गर्दभो विन्ध्यपर्वते ।
धत्ते रुद्राक्षभारं तु वाहितः पथिकेन तु ॥ २३ ॥
श्रान्तोऽसमर्थस्तद्‍भारं वोढुं पतितवान्भुवि ।
प्राणैस्त्वक्तस्त्रिनेत्रस्तु शूलपाणिर्महेश्वरः ॥ २४ ॥
मत्प्रसादान्महासेन मदन्तिकमुपागतः ।
यावद्वक्त्रस्य संख्यानं रुद्राक्षाणां सुदुर्लभम् ॥ २५ ॥
तावद्युगसहस्राणि शिवलोके महीयते ।
स्वशिष्येभ्यस्तु वक्तव्यं नाशिष्येभ्यः कदाचन ॥ २६ ॥
अभक्तेभ्योऽपि मूर्खेभ्यः कदाचिन्न प्रकाशयेत् ।
अभक्तो वास्तु भक्तो वा नीचो नीचतरोऽपि वा ॥ २७ ॥
रुद्राक्षान्धारयेद्यस्तु मुच्यते सर्वपातकैः ।
रुद्राक्षधारणं पुण्यं केन वा सदृशं भवेत् ॥ २८ ॥
महाव्रतमिदं प्राहुर्मुनयस्तत्त्वदर्शिनः ।
सहस्रं धारयेद्यस्तु रुद्राक्षाणां धृतव्रतः ॥ २९ ॥
तं नमन्ति सुराः सर्वे यथा रुद्रस्तथैव सः ।
अभावे तु सहस्रस्य बाह्वोः षोडश षोडश ॥ ३० ॥
एकं शिखायां करयोर्द्वादश द्वादशैव तु ।
द्वात्रिंशत्कण्ठदेशे तु चत्वारिंशच्च मस्तके ॥ ३१ ॥
एकैकं कर्णयोः षट् षट् वक्षस्यष्टोत्तरं शतम् ।
यो धारयति रुद्राक्षान् रुद्रवत्स तु पूज्यते ॥ ३२ ॥
मुक्ताप्रवालस्कटिकरौप्यवैदूर्यकाञ्चनैः ।
समेतान्धारयेद्यस्तु रुद्राक्षान्स शिवो भवेत् ॥ ३३ ॥
केवलानपि रुद्राक्षान्यद्यालस्याद्‌बिभर्ति यः ।
तं न स्पृशन्ति पापानि तमांसीव विभावसुम् ॥ ३४ ॥
रुद्राक्षमालया मन्त्रो जप्तोऽनन्तफलप्रदः ।
यस्याङ्‌गे नास्ति रुद्राक्ष एकोऽपि बहुपुण्यदः ॥ ३५ ॥
तस्य जन्म निरर्थं स्यात्त्रिपुण्ड्ररहितं यथा ।
रुद्राक्षं मस्तके धृत्वा शिरःस्नानं करोति यः ॥ ३६ ॥
गङ्‌गास्नानफलं तस्य जायते नात्र संशयः ।
एकवक्त्रः पञ्चवक्त्र एकादशमुखाः परे ॥ ३७ ॥
चतुर्दशमुखाः केचिद्‌रुद्राक्षा लोकपूजिताः ।
भक्त्या संपूज्यते नित्यं रुद्राक्षः शङ्‌करात्मकः ॥ ३८ ॥
दरिद्रं वापि पुरुषं राजानं कुरुते भुवि ।
अत्र ते कथयिष्यामि पुराणं मतमुत्तमम् ॥ ३९ ॥
कोसलेषु द्विजः कश्चिद्‌गिरिनाथ इति श्रुतः ।
महाधनी च धर्मात्मा वेदवेदाङ्‌गपारगः ॥ ४० ॥
यज्ञकृद्दीक्षितस्तस्य तनयः सुन्दराकृतिः ।
नाम्ना गुणनिधिः ख्यातस्तरुणः कामसुन्दरः ॥ ४१ ॥
गुरोः सुधिषणस्याथ पत्‍नीं मुक्तावलीमथ ।
मोहयामास रूपेण यौवनेन मदेन च ॥ ४२ ॥
सङ्‌गतस्तु तया सार्धं कञ्चित्कालं ततो भिया ।
विषं ददौ च गुरवे येभे पश्चात्तु निर्भयः ॥ ४३ ॥
यदा माता पिता कर्म किञ्चिज्जानाति यत्क्षणे ।
मातरं पितरं चापि मारयामास तद्विषात् ॥ ४४ ॥
नानाविलासभोगैश्च जाते द्रव्यव्यये ततः ।
ब्राह्मणानां गृहे चौर्यं चकार स तदा खलः ॥ ४५ ॥
सुरापानमदोन्मत्तस्तदा ज्ञातिबहिष्कृतः ।
ग्रामान्निष्कासितः सर्वैस्तदा सोऽभूद्वनेचरः ॥ ४६ ॥
मुक्तावल्या तया सार्धं जगाम गहनं वनम् ।
मार्गे स्थितो द्रव्यलोभाज्जघान ब्राह्मणान्बहून् ॥ ४७ ॥
एवं बहुगते काले ममार स तदाधमः ।
नेतुं तं यमदूताश्च समाजग्मुः सहस्रशः ॥ ४८ ॥
शिवलोकाच्छिवगणास्तथैव च समागताः ।
तयोः परस्परं वादो बभूव गिरिजासुत ॥ ४९ ॥
यमदूतास्तदा प्रोचुः पुण्यमस्य किमस्ति हि ।
ब्रुवन्तु सेवकाः शम्भोर्यद्येनं नेतुमिच्छथ ॥ ५० ॥
शिवदूतास्तदा प्रोचुरयं यस्मिन्स्थले मृतः ।
दशहस्तादधो भूमे रुद्राक्षस्तत्र चास्ति हि ॥ ५१ ॥
तत्प्रभावेण हे दूता नेष्यामः शिवसन्निधिम् ।
ततो विमानमारुह्य दिव्यरूपधरो द्विजः ॥ ५२ ॥
गतो गुणनिधिर्दूतैः सहितः शङ्‌करालयम् ।
इति रुद्राक्षमाहात्म्यं कथितं तव सुव्रत ॥ ५३ ॥
एवं रुद्राक्षमहिमा समासात्कथितो मया ।
सर्वपापक्षयकरो महापुण्यफलप्रदः ॥ ५४ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां
संहितायां एकादशस्कन्धे रुद्राक्षमाहात्म्ये
गुणनिधिमोक्षवर्णनं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥


रुद्राक्षमहिमा

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

ईश्वर म्हणाले, ''हे महासेनापते, कुशग्रंथी, पुत्र, इतर जीव हे रुद्राक्षाच्या सोळाव्या कलेसही पात्र नाहीत. पुरुषात विष्णु, ग्रहात सूर्य, नद्यात गंगा, मुनीत कश्यप, अश्वात उच्चैश्रवा, देवात ईश्वर, देवीत गौरी हे जसे श्रेष्ठ आहेत, तसेच रुद्राक्षधारण हे सर्व साधनात श्रेष्ठ साधन आहे. अक्षय दानातही हे श्रेष्ठ आहे. यापेक्षा कोणतेही स्तोत्र अथवा व्रत श्रेष्ठ नाही. म्हणून रुद्राक्षाच्या पुण्यफलाचा शेवट सांगण्यास कोणीही समर्थ नाही.

ज्याच्या शरीरावर भस्म नाही, ज्याच्याजवळ रुद्राक्ष नाही, ज्याच्याकडे शिवाची पूजा नाही तो ब्राह्मण चांडाल होय. ज्याच्या मस्तकावर रुद्राक्ष असतात, तो मांस खाणारा, मद्यपी, अगम्य गमन करणारा असला तरी पापमुक्त होतो. यज्ञयागादी कर्मे करून जे फल मिळते तेच फल रुद्राक्ष धारणाने मिळते. चार वेद, पुराणांचे पठण, तीर्थवास इत्यादींमुळे जे पुण्य मिळते, ते केवळ रुद्राक्ष धारणाने प्राप्त होते. मृत्यूसमयी रुद्राक्षधारकास शिवत्व प्राप्त होते. कंठात अथवा बहूत रुद्राक्ष असताना मृत्यू आल्यास तो एकवीस कुले उद्धरून रुद्रलोकी जातो. ब्राह्मण वा चांडाल कोणीही असला तरी त्यास देवाची प्राप्ती होते. काही भक्षण करणारा असो, म्लेंच्छ, चांडाळ, पातकी, कोणीही रुद्राक्ष धारण करताच तो कर्ममुक्त होतो. रुद्राक्ष मस्तकावर धारण केल्यास कोटीपद, कर्ण ठिकाणी दहाकोटीपट, गळ्यात शंभरकोटी, मस्तकाच्या अग्रभागी सहस्रकोटी, यज्ञोपवीतात अयुतपट, भुजात लक्षकोटी, मनगटात धारण केल्यास मोक्ष प्राप्ती होते.

रुद्राक्ष धारण करून भक्तीने कर्म करणारास महत्कल मिळते. रुद्राक्षात मन लावून राहिले आहे. त्याने रुद्राक्ष धारण केल्यासारखेच आहे. तो पुरुषही वंद्य होय. रुद्राक्षामुळे कीटक, गर्दभ हे प्राणीही शिवलोकी जातात.''

स्कंद म्हणाला, ''हे परमेश्वरा, कीकट देशात गर्दभाने रुद्राक्ष का धारण केले ?''

श्रीभगवान म्हणाले, ''हे पुत्रा, विंध्य पर्वतावर एक पथिक गर्दभावर रुद्राक्षांचा भार लादून येत होता.

पण थकल्यामुळे त्याला भार सहन न होऊन तो भूमीवर पडला. तेथेच त्याचे प्राणोत्क्रमण झाले. पण तत्काल तो त्रिनेत्र, शूलपाणी, महेश्वररूप झाला. तो नंतर मजजवळ आला. त्याच्यावर भारामध्ये जितके रुद्राक्ष होते तितके लक्ष वर्ष तो शिवलोकी राहिला. हे रुद्राक्षरहस्य फक्त आपल्या शिष्यालाच सांगावे. रुद्राक्ष धारण करणे हे पुण्यप्रद आहे. त्याला उपमा नाही. ज्याने व्रत केले असेल, तो हजार रुद्राक्ष धारण करतो, त्याला सर्व देव मानतात. कारण तो रुद्रतुल्य होय. शिखेत एक, हातात प्रत्येकी बारा, कंठात बत्तीस, मस्तकावर चाळीस, कानात प्रत्येकी सहा, वक्षस्थलावर एकशेआठ रुद्राक्ष धारण करणार्‍याची सर्व देव पूजा करतात.

मोती, माणिक, स्फटिक, रुपे, वैडूर्यमणी, सुवर्ण यांसह रुद्राक्ष धारण करणारा शंकर होतो. त्याला पाप स्पर्शही करीत नाही. रुद्राक्ष मालेच्या योगाने मंत्र जपल्यास अनंत फल मिळते. रुद्राक्षहीन पुरुषाचे जीवन व्यर्थ होय. रुद्राक्ष मस्तकावर ठेवून स्नान केल्यास गंगास्नानाचे पुण्य मिळते. एकमुखी, पाचमुखी, अकरामुखी, चवदामुखी हे रुद्राक्ष सर्वांना पूज्य आहेत. रुद्राक्षाची भक्तीने पूजा करणारा दरिद्रीही राजा होतो.

कोसल देशात गिरिनाथ नावाचा ब्राह्मण होता. तो श्रीमंत, धर्मात्मा, वेदशास्त्रप्रवीण होता. तो यज्ञामुळे दीक्षित झाला होता. त्याला गुणविधी नावाचा सर्वसुंदर पुत्र होता. त्याने आपल्या गुरूच्या मुक्तावली नावाच्या पत्नीस मोहित केले."

शिववून म्हणाले, ''हे जेथे मृत्यु पावला आहे त्या ठिकणी भूमीच्या खाली दहा हात रुद्राक्ष आहे. म्हणून आम्ही त्याला शंकराकडे नेत आहोत.''

नंतर त्या गुणनिधीने दिव्यरूप धारण केले व विमानात बसून तो शिवलोकी गेला. असे हे रुद्राक्ष महात्म्य आहे. हे सुव्रता, मी तुला रुद्राक्षाचा महिमा निवेदन केला. हा पापक्षय करणारा आहे. तसेच महापुण्य प्राप्त करून देणारा आहे.



अध्याय सहावा समाप्त

GO TOP