श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
पञ्चमः स्कन्धः
चतुस्त्रिंशोध्यायः


भगवत्याः पूजाराधनविधिवर्णनम्

राजोवाच
भगवन्ब्रूहि मे सम्यक्‌तस्या आराधने विधिम् ।
पूजाविधिञ्च मन्त्रांश्च तथा होमविधिं वद ॥ १ ॥
ऋषिरुवाच
शृणु राजन्प्रवक्ष्यामि तस्याः पूजाविधिं शुभम् ।
कामदं मोक्षदं नॄणां ज्ञानदं दुःखनाशनम् ॥ २ ॥
आदौ स्नानविधिं कृत्वा शुचिः शुक्लाम्बरो नरः ।
आचम्य प्रयतः कृत्वा शुभमायतनं निजम् ॥ ३ ॥
ततोऽवलिप्तभूम्यां तु संस्थाप्यासनमुत्तमम् ।
तत्रोपविश्य विधिवत् त्रिराचम्य मुदान्वितः ॥ ४ ॥
पूजाद्रव्यं सुसंस्थाप्य यथाशक्त्यनुसारतः ।
प्राणायामं ततः कृत्वा भूतशुद्धिं विधाय च ॥ ५ ॥
कुर्यात्प्राणप्रतिष्ठां तु सम्भारं प्रोक्ष्य मन्त्रतः ।
कालज्ञानं ततः कृत्वा न्यासं कुर्याद्यथाविधि ॥ ६ ॥
शुभे ताम्रमये पात्रे चन्दनेन सितेन च ।
षट्कोणं विलिखेद्यन्त्रं चाष्टकोणं ततो बहिः ॥ ७ ॥
नवाक्षरस्य मन्त्रस्य बीजानि विलिखेत्ततः ।
कृत्वा यन्त्रप्रतिष्ठाञ्च वेदोक्ता संविधाय च ॥ ८ ॥
अर्चां वा धातवीं कुर्यात्पूजामन्त्रैः शिवोदितैः ।
पूजनं पृथिवीपाल भगवत्याः प्रयत्‍नतः ॥ ९ ॥
कृत्वा वा विधिवत्पूजामागमोक्तां समाहितः ।
जपेन्नवाक्षरं मन्त्रं सततं ध्यानपूर्वकम् ॥ १० ॥
होमं दशांशतः कुर्याद्दशांशेन च तर्पणम् ।
भोजनं ब्राह्मणानाञ्च तद्दशांशेन कारयेत् ॥ ११ ॥
चरित्रत्रयपाठञ्च नित्यं कुर्याद्विसर्जयेत् ।
नवरात्रव्रतं चैव विधेयं विधिपूर्वकम् ॥ १२ ॥
आश्विने च तथा चैत्रे शुक्ले पक्षे नराधिप ।
नवरात्रोपवासो वै कर्तव्यः शुभमिच्छता ॥ १३ ॥
होमः सुविपुलः कार्यो जप्यमन्त्रैः सुपायसैः ।
शर्कराघृतमिश्रैश्च मधुयुक्तैः सुसंस्कृतैः ॥ १४ ॥
छागमांसेन वा कार्यो बिल्वपत्रैस्तथा शुभैः ।
हयारिकुसुमै रक्तैस्तिलैर्वा शर्करायुतैः ॥ १५ ॥
अष्टम्याञ्च चतुर्दश्यां नवम्याञ्च विशेषतः ।
कर्तव्यं पूजनं देव्या ब्राह्मणानाञ्च भोजनम् ॥ १६ ॥
निर्धनो धनमाप्नोति रोगी रोगात्प्रमुच्यते ।
अपुत्रो लभते पुत्राञ्छुभांश्च वशवर्तिनः ॥ १७ ॥
राज्यभ्रष्टो नृपो राज्यं प्राप्नोति सार्वभौमिकम् ।
शत्रुभिः पीडितो हन्ति रिपुं मायाप्रसादतः ॥ १८ ॥
विद्यार्थी पूजनं यस्तु करोति नियतेन्द्रियः ।
अनवद्यां शुभा विद्यां विन्दते नात्र संशयः ॥ १९ ॥
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रो वा भक्तिसंयुतः ।
पूजयेज्जगतां धात्रीं स सर्वसुखभाग्भवेत् ॥ २० ॥
नवरात्रव्रतं कुर्यान्नरनारीगणश्च यः ।
वाञ्छितं फलमाप्नोति सर्वदा भक्तितत्परः ॥ २१ ॥
आश्विने शुक्लपक्षे तु नवरात्रव्रतं शुभम् ।
करोति भावसंयुक्तः सर्वान्कामानवाप्नुयात् ॥ २२ ॥
विधिवन्मण्डलं कृत्वा पूजास्थानं प्रकल्पयेत् ।
कलशं स्थापयेत्तत्र वेदमन्त्रविधानतः ॥ २३ ॥
यन्त्रं सुरुचिरं कृत्वा स्थापयेत्कलशोपरि ।
वापयित्वा यवांश्चारून्पार्श्वतः परिवर्तितान् ॥ २४ ॥
कृत्वोपरि वितानञ्च पुष्पमालासमावृतम् ।
धूपदीपसुसंयुक्तं कर्तव्यं चण्डिकागृहम् ॥ २५ ॥
त्रिकालं तत्र कर्तव्या पूजा शक्त्यनुसारतः ।
वित्तशाठ्यं न कर्तव्यं चण्डिकायाश्च पूजने ॥ २६ ॥
धूपैर्दीपैः सुनैवेद्यैः फलपुष्पैरनेकशः ।
गीतवाद्यैः स्तोत्रपाठैर्वेदपारायणैस्तथा ॥ २७ ॥
उत्सवस्तत्र कर्तव्यो नानावादित्रसंयुतैः ।
कन्यकानां पूजनञ्च विधेयं विधिपूर्वकम् ॥ २८ ॥
चन्दनैर्भूषणैर्वस्त्रैर्भक्ष्यैश्च विविधैस्तथा ।
सुगन्धतैलमाल्यैश्च मनसो रुचिकारकैः ॥ २९ ॥
एवं संपूजनं कृत्वा होमं मन्त्रविधानतः ।
अष्टम्यां वा नवम्यां वा कारयेद्विधिपूर्वकम् ॥ ३० ॥
ब्राह्मणान्भोजयेत्पश्चात्पारणं दशमीदिने ।
कर्तव्यं शक्तितो दानं देयं भक्तिपरैर्नृपैः ॥ ३१ ॥
एवं यः कुरुते भक्त्या नवरात्रव्रतं नरः ।
नारी वा सधवा भक्त्या विधवा वा पतिव्रता ॥ ३२ ॥
इह लोके सुखं भोगान्प्राप्नोति मनसेप्सितान् ।
देहान्ते परमं स्थानं प्राप्नोति व्रततत्परः ॥ ३३ ॥
जन्मान्तरेऽम्बिकाभक्तिर्भवत्यव्यभिचारिणी ।
जन्मोत्तमकुले प्राप्य सदाचारो भवेद्धि सः ॥ ३४ ॥
नवरात्रव्रतं प्रोक्तं व्रतानामुत्तमं व्रतम् ।
आराधनं शिवायास्तु सर्वसौख्यकरं परम् ॥ ३५ ॥
अनेन विधिना राजन् समाराधय चण्डिकाम् ।
जित्वा रिपूनस्खलितं राज्यं प्राप्स्यस्यनुत्तमम् ॥ ३६ ॥
सुखञ्च परमं भूप देहेऽस्मिन्स्वगृहे पुनः ।
पुत्रदारान्समासाद्य लप्स्यसे नात्र संशयः ॥ ३७ ॥
वैश्योत्तम त्वमेवाद्य समाराधय कामदाम् ।
देवीं विश्वेश्वरीं मायां सृष्टिसंहारकारिणीम् ॥ ३८ ॥
स्वजनानां च मान्यस्त्वं भविष्यसि गृहे गतः ।
सुखं सांसारिकं प्राप्य यथाभिलषितं पुनः ॥ ३९ ॥
देवीलोके शुभे वासो भविता ते न संशयः ।
नाराधिता भगवती यैस्ते नरकभागिनः ॥ ४० ॥
इह लोकेऽतिदुःखार्ता नानारोगैः प्रपीडिताः ।
भवन्ति मानवा राजञ्छत्रुभिश्च पराजिताः ॥ ४१ ॥
निष्कलत्रा ह्यपुत्राश्च तृष्णार्ताः स्तब्धबुद्धयः ।
बिल्वीदलैः करवीरैः शतपत्रैश्च चम्पकैः ॥ ४२ ॥
अर्चिता जगतां धात्री यैस्तेऽतीव विलासिनः ।
भवन्ति कृतपुण्यास्ते शक्तिभक्तिपरायणाः ॥ ४३ ॥
धनविभवसुखाढ्या मानवा मानवन्तः
     सकलगुणगणानां भाजनं भारतीशाः ।
निगमपठितमन्त्रैः पूजिता यैर्भवानी
     नृपतितिलकमुख्यास्ते भवन्तीह लोके ॥ ४४ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां
संहितायां पञ्चमस्कन्धे भगवत्याः
पूजाराधनविधिवर्णनं नाम चतुस्त्रिंशोऽध्यायः ॥ ३४ ॥


भुवनेश्वरीचे पूजन -

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

राजा सुरथ म्हणाला, "हे भगवान, त्या भगवतीची आराधना कशी करावी हे मला विधिपूर्वक सांगा."

सुमेधाऋषी म्हणाले, "हे राजेंद्रा, मनोरथ पूर्ण करणार्‍या, दु:खनाश करणार्‍या, मोक्षदायी भगवतीच्या पूजेसंबंधी मी तुला विधिपूर्वक सांगतो."

प्रथम स्नानाने पवित्र होऊन शुभ वस्त्र परिधान करावे. एकाग्रतेने आचमन करून स्थानशुद्धी करावी. सारवलेल्या भूमीवर आसन मांडावे. तीन वेळा आचमन करावे. पूजासाहित्यावर प्रोक्षण करावे. यथाविधी न्यास करावे.

तांब्याच्या पात्रात षट्कोनाकृती यंत्र श्वेत चंदनाने कोरावे. त्याच्या बाहेर अष्टदल काढून नवाक्षर मंत्रांची बीजे त्यात लिहावीत. योग्य मंत्र म्हणून वेदोक्त स्थापना करावी.

असे यंत्र न मिळाल्यास भगवतीची मूर्ती घ्यावी. तंत्रात सांगितल्याप्रमाणे भगवतीची पूजा करावी. आगमोक्त पद्धतीने वैदिक मंत्रांनी पूजा केल्यास स्वस्थ चित्ताने ध्यान करावे. नवाक्षर मंत्राचा जप करावा.

जपाच्या दशांश होम करावा. होमाच्या दशांश तर्पण करावे. तर्पणाच्या दशांश ब्राह्मणभोजन घालावे. तीन चरित्रांचा नित्यपाठ करावा. नंतर देवीचे विसर्जन करावे. याचप्रमाणे नवरात्रव्रतही करावे. आश्विन व चैत्र या महिन्यांतील शुक्ल पक्षात शुभफलाची इच्छा करणार्‍या पुरुषाने नवरात्रीचे वेळी उपवास करावा.

शर्करा, घृत, मध यांच्या पयसाचे पुष्कळ जपमंत्रांनी हवन करावे. क्षत्रियांनी तांबड्या कण्हेरपुष्पानी किंवा शर्करायुक्त तिलांनी हवन करावे. अष्टमी, चतुर्दशीस व विशेष करून नवमीस देवीची महापूजा करावी, ब्राह्मणभोजन घालावे. यामुळे निर्धनाला धन मिळते, रोगी रोगमुक्त होतो, निपुत्रिकाला सदाचारी पुत्र होतो, राज्यभ्रष्टाला राज्यप्राप्ती होते, शत्रूचा वध होतो.

जे विद्यार्थी जितेंद्रिय राहून भगवतीचे पूजन करतात त्यांना शुभ विद्या मिळते. कोणत्याही वर्णाच्या पुरुषाने देवीचे पूजन केल्यास त्याला सुखप्राप्ती होते. नवरात्रव्रतोत्सव भक्तीने करणार्‍याच्या सर्व मनकामना पूर्ण होतात. आश्विनातील शुक्ल पक्षात नवरात्रीचे व्रत करणार्‍याची इच्छा पूर्ण होते. नवरात्राच्या पूजेसाठी यथाविधी मंडल करावे. वेदमंत्रांनी कलशाची स्थापना करावी. नंतर देवीची मंत्रकलशावर स्थापना करावी. कलशाभोवती यव पेरावेत. पुष्पमालांनी युक्त असा चांदवा लावावा. नंदादीप तेवत ठेवावा. त्रिकाल पूजन करावे. वित्तशाठ्य न करता धूप, दीप, नैवेद्य, विविध फले, पुष्पे, गीत, वाद्ये, स्तोत्रपाठ, वेद पारायणे वगैरेच्या योगाने विविध वाद्ये वाजवून उत्सव करावा.

चंदन, भूषणे, वस्त्रे, भक्ष्य पदार्थ, सुगंधी तेले, पुष्पे यांनी कुमारीपूजन करावे. अष्टमी व नवमीस विधिपूर्वक होम करावा. दशमीच्या दिवशी परायण करून ब्राह्मणभोजन घालावे. यथाशक्ती दाने द्यावीत.

जो कोणी हे व्रत करील त्याला इच्छेप्रमाणे सुखप्राप्त होईल. मृत्युनंतर परमस्थान मिळेल. अंबिकेच्या ठिकाणी जन्मोजन्मी अचल भक्ती राहील. सदाचारसंपन्न पुत्र प्राप्त होईल. म्हणून सर्वात नवरात्रव्रत श्रेष्ठ आहे. हेच देवीची आराधना करण्याचे उत्तम साधन आहे.

हे सुरथ राजा, तूही विधियुक्त देवीची आराधना कर. म्हणजे तुला पूर्ववत् सुखप्राप्ती होईल. हे श्रेष्ठा, हे वैश्या, तूही असेच देवीचे व्रत कर म्हणजे तुलाही स्वगृही गेल्यावर उत्तम सुखलाभ होईल. तू आप्तेष्टांना मान्य होशील. देवाची आराधना न करणार्‍यास इहलोकात विविध दु:खे व नरकयातना प्राप्त होतात.

बिल्वदले, करवीर, शतपत्र, चंपक यांनी अंबिकेचे अर्चन केल्यास त्यांना विषयभोग मिळतात. ते शक्तीची उपासना करतात. म्हणून वेदोक्त मंत्रांनी भवानीचे पूजन केल्यास इहलोकी ऐश्वर्य, सुख, मान व गुणैश्वर्य प्राप्त होते.



अध्याय चौतिसावा समाप्त

GO TOP