मागील अध्याय
पुढचा अध्याय


श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
चतुर्थः स्कन्धः
पञ्चविंशोऽध्यायः

पराशक्तेः सर्वज्ञत्वकथनम्

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

राजोवाच
सन्देहो मे मुनिश्रेष्ठ जायते वचनात्तव ।
वैष्णवांशे भगवति दुःखोत्पत्तिं विलोक्य च ॥ १ ॥
नारायणांशसम्भूतो वासुदेवः प्रतापवान् ।
कथं स सूतिकागाराद्धृतो बालो हरेरपि ॥ २ ॥
सुगुप्तनगरे रम्ये गुप्तेऽथ सूतिकागृहे ।
प्रविश्य तेन दैत्येन गृहीतोऽसौ कथं शिशुः ॥ ३ ॥
न ज्ञातो वासुदेवेन चित्रमेतन्ममाद्‌भुतम् ।
जायते महदाश्चर्यं चित्ते सत्यवतीसुत ॥ ४ ॥
ब्रूहि तत्कारणं ब्रह्मन्न ज्ञातं केशवेन यत् ।
हरणं तत्रसंस्थेन शिशोर्वा सूतिकागृहात् ॥ ५ ॥
व्यास उवाच
माया बलवती राजन्नराणां बुद्धिमोहिनी ।
शाम्भवी विश्रुता लोके को वा मोहं न गच्छति ॥ ६ ॥
मानुषं जन्म सम्प्राप्य गुणाः सर्वेऽपि मानुषाः ।
भवन्ति देहजा कामं न देवा नासुरास्तदा ॥ ७ ॥
क्षुत्तृण्निद्रा भयं तन्द्रा व्यामोहः शोकसंशयः ।
हर्षश्चैवाभिमानश्च जरामरणमेव च ॥ ८ ॥
अज्ञानं ग्लानिरप्रीतिरीर्ष्यासूया मदः श्रमः ।
एते देहभवा भावाः प्रभवन्ति नराधिप ॥ ९ ॥
यथा हेममृगं रामो न बुबोध पुरोगतम् ।
जानक्या हरणञ्चैव जटायुमरणं तथा ॥ १० ॥
अभिषेकदिने रामो वनवासं न वेद च ।
तथा न ज्ञातवान् रामः स्वशोकान्मरणं पितुः ॥ ११ ॥
अज्ञवद्विचचारासौ पश्यमानो वने वने ।
जानकीं न विवेदाथ रावणेन हृतां बलात् ॥ १२ ॥
सहायान् वानरान्कृत्वा हत्वा शक्रसुतं बलात् ।
सागरे सेतुबन्धञ्च कृत्वोत्तीर्य सरित्पतिम् ॥ १३ ॥
प्रेषयामास सर्वासु दिक्षु तान्कपिकुञ्जरान् ।
संग्रामं कृतवान्घोरं दुःखं प्राप रणाजिरे ॥ १४ ॥
बन्धनं नागपाशेन प्राप रामो महाबलः ।
गरुडान्मोक्षणं पश्चादन्वभूद्‌रघुनन्दनः ॥ १५ ॥
अहनद्‌रावणं संख्ये कुम्भकर्णं महाबलम् ।
मेघनादं निकुम्भञ्च कुपितो रघुनन्दनः ॥ १६ ॥
अदूष्यत्वञ्च जानक्या न विवेद जनार्दनः ।
दिव्यञ्च कारयामास ज्वलितेऽग्नौ प्रवेशनम् ॥ १७ ॥
लोकापवादाच्च परं ततस्तत्याज तां प्रियाम् ।
अदूष्यां दूषितां मत्वा सीतां दशरथात्मजः ॥ १८ ॥
न ज्ञातौ स्वसुतौ तेन रामेण च कुशीलवौ ।
मुनिना कथितौ तौ तु तस्य पुत्रौ महाबलौ ॥ १९ ॥
पातालगमनं चैव जानक्या ज्ञातवान्न च ।
राघवः कोपसंयुक्तो भ्रातरं हन्तुमुद्यतः ॥ २० ॥
कालस्यागमनञ्चैव न विवेद खरान्तकः ।
मानुषं देहमाश्रित्य चक्रे मानुषचेष्टितम् ॥ २१ ॥
तथैव मानुषान्भावान्नात्र कार्या विचारणा ।
पूर्वं कंसभयात्प्राप्तो गोकुले यदुनन्दनः ॥ २२ ॥
जरासन्धभयात्पश्चाद्‌ द्वारवत्यां गतो हरिः ।
अधर्मं कृतवान्कृष्णो रुक्मिण्या हरणञ्च यत् ॥ २३ ॥
शिशुपालवृतायाश्च जानन्धर्मं सनातनम् ।
शुशोच बालकं कृष्णः शम्बरेण हृतं बलात् ॥ २४ ॥
मुमोद जानन्पुत्रं तं हर्षशोकयुतस्ततः ।
सत्यभामाज्ञया यत्तु युयुधे स्वर्गतः किल ॥ २५ ॥
इन्द्रेण पादपार्थं तु स्त्रीजितत्वं प्रकाशयन् ।
जहार कल्पवृक्षं यः पराभूय शतक्रतुम् ॥ २६ ॥
मानिनीमानरक्षार्थं हरिश्चित्रधरः प्रभुः ।
बद्ध्वा वृक्षे हरिं सत्या नारदाय ददौ पतिम् ॥ २७ ॥
दत्त्वाथ कानकं कृष्णं मोचयामास भामिनी ।
दृष्ट्वा पुत्रान्पुरुगुणान्प्रद्युम्नप्रमुखानथ ॥ २८ ॥
कृष्णं जाम्बवती दीना ययाचे सन्ततिं शुभाम् ।
स ययौ पर्वतं कृष्णस्तपस्याकृतनिश्चयः ॥ २९ ॥
उपमन्युर्मुनिर्यत्र शिवभक्तः परन्तपः ।
उपमन्युं गुरु कृत्वा दीक्षां पाशुपतो हरिः ॥ ३० ॥
जग्राह पुत्रकामस्तु मुण्डी दण्डी बभूव ह ।
उग्रं तत्र तपस्तेपे मासमेकं फलाशनः ॥ ३१ ॥
जजाप शिवमन्त्रं तु शिवध्यानपरो हरिः ।
द्वितीये तु जलाहारस्तिष्ठन्नेकपदा हरिः ॥ ३२ ॥
तृतीये वायुभक्षस्तु पादाङ्गुष्ठाग्रसंस्थितः ।
षष्ठे तु भगवान् रुद्रः प्रसन्नो भक्तिभावतः ॥ ३३ ॥
दर्शनञ्च ददौ तत्र सोमः सोमकलाधरः ।
आजगाम वृषारूढः सुरैरिन्द्रादिभिर्भूतः ॥ ३४ ॥
ब्रह्मविष्णुयुतः साक्षाद्यक्षगन्धर्वसेवितः ।
सम्बोधयन्वासुदेवं शङ्करस्तमुवाच ह ॥ ३५ ॥
तुष्टोऽस्मि कृष्ण तपसा तवोग्रेण महामते ।
ददामि वाच्छितान्कामान्ब्रूहि यादवनन्दन ॥ ३६ ॥
मयि दृष्टे कामपूरे कामशेषो न सम्भवेत् ।
व्यास उवाच
तं दृष्ट्वा शङ्करं तुष्टं भगवान्देवकीसुतः ॥ ३७ ॥
पपात पादयोस्तस्य दण्डवत्प्रेमसंयुतः ।
स्तुतिं चकार देवेशो मेघगम्भीरया गिरा ॥ ३८ ॥
स्थितस्तु पुरतः शम्भोर्वासुदेवः सनातनः ।
श्रीकृष्ण उवाच

देवदेव जगन्ताथ सर्वभूतार्तिनाशन ॥ ३९ ॥
विश्वयोने सुरारिघ्न नमस्त्रैलोक्यकारक ।
नीलकण्ठ नमस्तुभ्यं शूलिने ते नमो नमः ॥ ४० ॥
शैलजावल्लभायाश्च यज्ञघ्नाय नमोऽस्तु ते ।
धन्योऽहं कृतकृत्योऽहं दर्शनात्तव सुव्रत ॥ ४१ ॥
जन्म मे सफलं जातं नत्वा ते पादपङ्कजम् ।
बद्धोऽहं स्त्रीमयैः पाशैः संसारेऽस्मिञ्जगद्‌गुरो ॥ ४२ ॥
शरणं तेऽद्य सम्प्राप्तो रक्षणार्थं त्रिलोचन ।
सम्प्राप्य मानुषं जन्म खिन्नोऽहं दुःखनाशन ॥ ४३ ॥
त्राहि मां शरणं प्राप्तं भवभीतं भवाधुना ।
गर्भवासे महद्दुःखं प्राप्तं मदनदाहक ॥ ४४ ॥
जन्मतः कंसभयजमनुभूतं च गोकुले ।
जातोऽहं नन्दगोपालो बल्लवाज्ञाकरस्तथा ॥ ४५ ॥
गोरजःकीर्णकेशस्तु भ्रमन्वृन्दावने घने ।
म्लेच्छराजभयत्रस्तो गतो द्वारवतीं पुनः ॥ ४६ ॥
त्यक्त्वा पित्र्यं शुभं देशं माधुरं दुर्लभं विभो ।
ययातिशापबद्धेन तस्मै दत्तं भयाद्विभो ॥ ४७ ॥
राज्यं सुपुष्टमपि च धर्मरक्षापरेण च ।
उग्रसेनस्य दासत्वं कृतं वै सर्वदा मया ॥ ४८ ॥
राजासौ यादवानां वै कृतो नः पूर्वजैः किल ।
गार्हस्थ्यं दुःखदं शम्भो स्त्रीवश्यं धर्मखण्डनम् ॥ ४९ ॥
पारतन्त्र्यं सदा बन्धमोक्षवार्तात्र दुर्लभा ।
रुक्यिण्यास्तनयान्दृष्ट्वा भार्या जाम्बवती मम ॥ ५० ॥
प्रेरयामास पुत्रार्थं तपसे मदनान्तक ।
सकामेन मया तप्तं तपः पुत्रार्थमद्य वै ॥ ५१ ॥
लज्जा भवति देवेश प्रार्थनायां जगद्‍गुरो ।
कस्त्वामाराध्य देवेशं मुक्तिदं भक्तवत्सलम् ॥ ५२ ॥
प्रसन्नं याचते मूढः फलं तुच्छं विनाशि यत् ।
सोऽयं मायाविमूढात्मा याचे पुत्रसुखं विभो ॥ ५३ ॥
कामिन्या प्रेरितः शम्भो मुक्तिदं त्वां जगत्पते ।
जानामि दुःखदं शम्भो संसारं दुःखसाधनम् ॥ ५४ ॥
अनित्यं नाशधर्माणं तथापि विरतिर्न मे ।
शापान्नारायणांशोऽहं जातोऽस्मि क्षितिमण्डले ॥ ५५ ॥
भोक्तुं बहुतरं दुःखं मायापाशेन यन्त्रितः ।
व्यास उवाच
इत्युक्तवन्तं गोविन्दं प्रत्युवाच महेश्वरः ॥ ५६ ॥
बहवस्ते भविष्यन्ति पुत्राः शत्रुनिषूदन ।
स्त्रीणां षोडशसाहस्रं भविष्यति शतार्धकम् ॥ ५७ ॥
तासु पुत्रा दश दश भविष्यन्ति महाबलाः ।
इत्युक्त्वोपररामाशु शङ्करः प्रियदर्शनः ॥ ५८ ॥
उवाच गिरिजा देवी प्रणतं मधुसूदनम् ।
कृष्ण कृष्ण महाबाहो संसारेऽस्मिन्नराधिप ॥ ५९ ॥
गृहस्थप्रवरो लोके भविष्यति भवानिह ।
ततो वर्षशतान्ते तु द्विजशापाज्जनार्दन ॥ ६० ॥
गान्धार्याश्च तथा शापाद्‌भविता ते कुलक्षयः ।
परस्परं निहत्याजौ पुत्रास्ते शापमोहिताः ॥ ६१ ॥
गमिष्यन्ति क्षयं सर्वे यादवाश्च तथापरे ।
सानुजस्त्वं तथा देहं त्यक्त्वा यास्यसि वै दिवम् ॥ ६२ ॥
शोकस्तत्र न कर्तव्यो भवितव्यं प्रति प्रभो ।
अवश्यम्भाविभावानां प्रतीकारो न विद्यते ॥ ६३ ॥
तत्र शोको न कर्तव्यो नूनं मम मतं सदा ।
अष्टावक्रस्य शापेन भार्यास्ते मधुसूदन ॥ ६४ ॥
चौरेभ्यो ग्रहणं कृष्ण गमिष्यन्ति मृते त्वयि ।
व्यास उवाच
इत्युक्त्वान्तर्दधे शम्भुः सोमः ससुरमण्डलः ॥ ६५ ॥
उपमन्युं प्रणम्याथ कृष्णोऽपि द्वारकां ययौ ।
यस्माद्‌ ब्रह्मादयो राजन् सन्ति यद्यप्यधीश्वराः ॥ ६६ ॥
तथापि मायाकल्लोलयोगसंक्षुभितान्तराः ।
तदधीनाः स्थिताः सर्वे काष्ठपुत्तलिकोपमाः ॥ ६७ ॥
यथा यथा पूर्वभवं कर्म तेषां तथा तथा ।
प्रेरयत्यनिशं माया परब्रह्मस्वरूपिणी ॥ ६८ ॥
न वैषम्यं न नैर्घृण्यं भगवत्यां कदाचन ।
केवलं जीवमोक्षार्थं यतते भुवनेश्वरी ॥ ६९ ॥
यदि सा नैव सृज्येत जगदेतच्चराचरम् ।
तदा मायां विना भूतं जडं स्यादेव नित्यशः ॥ ७० ॥
तस्मात्कारुण्यमाश्रित्य जगज्जीवादिकं च यत् ।
करोति सततं देवी प्रेरयत्यनिशं च तत् ॥ ७१ ॥
तस्माद्‌ ब्रह्मादिमोहेऽस्मिन्कर्तव्यः संशयो न हि ।
मायान्तःपातिनः सर्वे मायाधीनाः सुरासुराः ॥ ७२ ॥
स्वतन्त्रा सैव देवेशी स्वेच्छाचारविहारिणी ।
तस्मात्सर्वात्मना राजन् सेवनीया महेश्वरी ॥ ७३ ॥
नातः परतरं किञ्चिदधिकं भुवनत्रये ।
एतद्धि जन्मसाफल्यं पराशक्तेः पदस्मृतिः ॥ ७४ ॥
माभूत्तत्र कुले जन्म यत्र देवी न दैवतम् ।
अहं देवी न चान्योऽस्मि ब्रह्मैवाहं न शोकभाक् ॥ ७५ ॥
इत्यभेदेन तां नित्यां चिन्तयेज्जगदम्बिकाम् ।
ज्ञात्वा गुरुमुखादेनां वेदान्तश्रवणादिभिः ॥ ७६ ॥
नित्यमेकाग्रमनसा भावयेदात्मरूपिणीम् ।
मुक्तो भवति तेनाशु नान्यथा कर्मकोटिभिः ॥ ७७ ॥
श्वेताश्वतरादयः सर्वे ऋषयो निर्मलाशयाः ।
आत्मरूपां हृदा ज्ञात्वा विमुक्ता भवबन्धनात् ॥ ७८ ॥
ब्रह्मविष्ण्वादयस्तद्वद्‌ गौरीलक्ष्म्यादयस्तथा ।
तामेव समुपासन्ते सच्चिदानन्दरूपिणीम् ॥ ७९ ॥
इति ते कथितं राजन् यद्यत्पुष्टं त्वयानघ ।
प्रपञ्चतापत्रस्तेन किं भूयः श्रोतुमिच्छसि ॥ ८० ॥
एतत्ते कथितं राजन्मयाख्यानमनुत्तमम् ।
सर्वपापहरं पुण्यं पुराणं परमाद्‌भुतम् ॥ ८१ ॥
य इदं शृणुयान्नित्यं पुराणं वेदसम्मितम् ।
सर्वपापविनिर्मुक्तो देवीलोके महीयते ॥ ८२ ॥
सूत उवाच
एतन्मया श्रुतं व्यासात्कथ्यमानं सविस्तरम् ।
पुराणं पञ्चमं नूनं श्रीमद्‌भागवताभिधम् ॥ ८३ ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां
चतुर्थस्कन्धे पराशक्तेः सर्वज्ञत्वकथनं नाम पञ्चविंशोऽध्यायः ॥ २५ ॥
॥ चतुर्थः स्कन्धः समाप्तः ॥

पराशक्तीचे श्रेष्ठत्व -

जनमेजय म्हणाला, "हे मुनिश्रेष्ठ आपल्या सांगण्यावरून वैष्णवांश जो भगवान श्रीकृष्ण त्याच्या ठिकाणीसुद्धा दु:ख असल्याचे अवलोकन करून मला संदेह प्राप्त झाला आहे. नारायणाच्या अंशापासून उत्पन्न झालेला जो प्रतापी वसुदेवपुत्र हरी त्याचाही बालक सूतिकागृहातून कसा नेला ? रम्य नगराचा चांगला बंदोबस्त असून त्या नगरात सुरक्षित असलेल्या सूतिकागृहामध्ये त्या दैत्याने प्रवेश कसा केला ? त्या अर्भकाला कसे नेले ? वासुदेवाला तो राक्षस कसा समजला नाही ?"

व्यास म्हणाले, "हे राजा, ही भगवती माया बलाढय असून नरांच्या बुद्धीला मोह पाडणारी आहे. तिच्या तावडीत सापडलेला मोह पावतो. देवांनासुद्धा मनुष्ययोनी प्राप्त झाली असता सर्व मनुष्य देहसंबंधी गुण प्राप्त होत असतात. मनुष्ययोनी प्राप्त झाल्यावर देवांच्या ठिकाणी त्यांचा मूळ देवस्वभाव रहात नाही. असुरांचे ठिकाणीही असुरस्वभाव रहात नाही. क्षुधा, तृषा, निद्रा, भय, तंद्रा, मोह, शोक, संशय, हर्ष, अभिमान, जरा, मरण, अज्ञान, ग्लानी, दु:ख, ईर्षा, असूया, मद व श्रम हे देहसंबंधी गुण मनुष्ययोनीत जन्म झाल्यावर प्राप्त होतच असतात.

हे भूपते, पुढे आलेला सुवर्णमृग, जानकीहरण, जटायुमरण व अभिषेकाच्या दिवशी वनवास ही ज्याप्रमाणे रामाला समजली नाहीत, त्याचप्रमाणे आपल्याकरता शोकाने पित्याला मरण येईल हेही त्याला समजले नही. सीतेला पहात पहात तो ह्या वनातून त्या वनामध्ये अज्ञानी पुरुषाप्रमाणे हिंडत राहिला. परंतु रावणाने सीतेला बलात्काराने हरण करून नेल्याचे त्याला समजले नाही. महाबलाढय राम नागपाशाने बद्ध झाला व पुढे त्या रघुनंदनाची गरुडामुळे मुक्तताही झाली.

नंतर क्रुद्ध झालेल्या रघुनंदन रामाने संग्रामामध्ये महाबलाढय कुंभकर्ण, रावण, मेघनाद व निकुंभ ह्यांचा वध केला. त्या जनार्दनाला जानकीचे निर्दोषत्व न समजल्यामुळे प्रज्वलित अग्नीमध्ये प्रवेश हे दिव्य त्याने तिच्याकडून करवले. पुढे सीता निर्दोष असतांना ती दोषी आहे असे समजून लोकापवादामुळे त्या प्रियेचा त्याने त्याग केला. नंतर कुश आणि लव हे स्वत:चे पुत्र असल्याचे रामाला समजले नाही. तेव्हा, 'हे उभयता महाबलाढय पुत्र तुझे होत.' म्हणून वाल्मीकीमुनींनी त्याला सांगितले.

जानकीने पातालामध्ये गमन केल्याचेही त्याला समजले नाही. त्याचप्रमाणे क्रोधाविष्ट होऊन तो राम भ्रात्याचा वध करण्यास उद्युक्त झाला व शेवटी खरदैत्याचा नाश करणार्‍या त्या रामाला कालाचेही आगमन समजले नाही.

गोकुलामध्ये यदुनंदन कृष्णालाही कंसाच्या भीतीने मनुष्यदेहसंबंधी अनेक प्रकारच्या गोष्टींचा अनुभव घ्यावा लागला, ह्यात संशय घेण्याचे कारण नाही.

जरासंधाच्या भीतीने तो हरी द्वारकेमध्ये गेला. शिशुपालाने हरण केलेल्या रुक्मिणीचे हरण करणे हा अधर्मच कृष्णाने केला.

सत्यभामेच्या आज्ञेने स्वर्गामध्ये जाऊन त्याने इंद्राशी वृक्षाकरता युद्ध केले. स्त्रीचा मान राखण्याकरता इंद्राचा पराभव करून त्याने कल्पवृक्ष हरण केला. ह्यावरून विचित्र कर्म करणार्‍या त्या प्रभू श्रीहरीचे परावलंबित्व उघड होते. आपला पती जो श्रीहरी त्याला वृक्षाशी बांधून सत्यभामेने नारदाला अर्पण केले व सुवर्ण देऊन त्या स्त्रीने त्याला सोडवूनही आणले. रुक्मिणीचे महागुणी पुत्र दृष्टीस पडताक्षणीच जांबुवतीनेही दीन होऊन शुभ संतती प्राप्त होण्याविषयी कृष्णाची प्रार्थना केली. तपश्चर्येचा निश्चय करून तो महातपस्वी शिवभक्त उपमन्युमुनीकडे गेला.

तेथे गेल्यावर उपमन्यूला गुरू करून हरीने पाशुपती दीक्षा घेतली. तेथे त्याने उग्र तपश्चर्या केली. प्रथमतः शिवध्यानाविषयी तत्पर राहून व फलाहार करून एक मास संपेपर्यंत शिवमंत्राचा त्याने जप केला. दुसर्‍या महिन्यापासून जलाहार करून तपश्चर्या करून तो हरी एका पायावर उभा राहून तपश्चर्या करू लागला. तिसर्‍या महिन्यात पादांगुष्ठाच्या अग्रावर उभा राहून व वायुभक्षण करून त्याने तपश्चर्या केली. सहाव्या महिन्यामध्ये त्याच्या भक्तिभावामुळे भगवान रुद्र प्रसन्न झाला व चंद्रकला धारण करणार्‍या त्या शंकराने उमेसह त्याला तेथे दर्शन दिले. तेव्हा ब्रह्मदेव व विष्णूही त्याच्याबरोबर देवांसह होते. यक्ष व गंधर्व हे त्याची सेवा करीत होते.

ह्या वासुदेवाला उद्देशून शंकर म्हणाले, "हे कृष्णा, हे महाविचारी यादवनंदना, मी तुझ्या उग्र तपाने संतुष्ट झालो आहे. काय मनोरथ असतील ते तू कथन कर, मी ते शेवटास नेईन. मनोरथ परिपूर्ण करणारे माझे दर्शन झाल्यानंतर मनोरथ

अवशिष्ट राहण्याचा संभव नाही."

संतुष्ट झालेल्या त्या शंकराला अवलोकन करून भगवान देवकीपुत्राने त्याच्या चरणांवर प्रेमपूर्वक साष्टांग नमस्कार घातला आणि त्याच्या समोर स्थित होऊन तो सुरेश्वर सनातन वासुदेव मेघासारख्या गंभीर वाणीने त्याची स्तुती करू लागला.

कृष्ण म्हणाले, "हे देवाधिदेव, हे जगन्नाथ, हे सर्वभूतदु:खनाशक, हे विश्वयोने, हे दैत्यनाशका, हे त्रैलोक्योत्पादका, तुला नमस्कार असो. हे शूली, हे पार्वतीवल्लभ व दक्षयज्ञविघातक अशा तुला नमस्कार असो. हे सुव्रता, तुझ्या दर्शनाने मी धन्य व कृतकृत्य झालो. तुझ्या दर्शनाने प्रणाम केल्यामुळे आज माझा जन्म सफल झाला आहे. हे जगद्‍गुरो, ह्या संसारामध्ये स्त्रीरूप पाशाने मी बद्ध झालो आहे. हे त्रिलोचना, त्या पाशापासून रक्षण व्हावे याकरता मी तुला शरण आलो आहे.

हे दु:खनाशका, मनुष्ययोनीमध्ये जन्मास येऊन मी खिन्न झालो. गर्भवासामध्ये मला दु:ख प्राप्त झाले. जन्म झाल्यानंतरही कंसाच्या भीतीमुळे गोकुळामध्ये मी दु:खीच होतो. तेथे मी बल्लवांचा आज्ञाधारक असा नंदगोपाल झालो.

हे प्रभो, म्लेंछराजाच्या भीतीने त्रस्त होऊन मी परंपरागत चालत आलेला जो शुभ व दुर्लभ मथुरादेश त्याचाही त्याग करून मी द्वारावती नगरीमध्ये गेलो. हे प्रभो, ययातीच्या शापाने बद्ध झाल्यामुळे मी केवळ धर्मरक्षणतत्पर राहून चांगले समृद्ध राज्यही त्या उग्रसेनाला अर्पण केले. गृहस्थाश्रमामध्ये बंधापासून मुक्त होण्याची वार्ताही दुर्लभ आहे. मी सकाम होऊन सांप्रत पुत्राकरता ही तपश्चर्या केली.

हे सुरेश्वरा, हे जगद्‍गुरो, याचना करण्याची मला लाज वाटत आहे. कारण, सुरेश्वर, भक्तवत्सल व मुक्तिदायक असा तू आराधनेने प्रसन्न झाल्यानंतर कोण बरे मूढ पुरुष तुच्छ व नश्वर फलाची याचना करील ? हे प्रभो, हे जगदीशा, हे शंभो, मायेने माझे अंतःकरण मूढ झाल्यामुळे व स्त्रीने प्रेरणा केल्यामुळे मी मुक्ती देणार्‍या तुझ्याजवळ पुत्रसुखाची याचना करीत आहे. मला वैराग्य उत्पन्न होत नाही, मायापाशाने बद्ध झाल्यामुळे विपुल दु:ख भोगण्याकरता ह्या भूमंडलावर शापामुळे मी नारायण - अंशरूपाने उत्पन्न झालो आहे."

कृष्णाने स्तवन केले असता महेश्वर त्याला म्हणाले, "हे कृष्णा, माझ्या प्रसादाने तुला पुष्कळ पुत्र होतील. तुला एकंदर सोळा हजार व पन्नास स्त्रिया होतील, त्यापैकी प्रत्येकीच्या ठिकाणी तुला महाबलाढय पुत्र होतील."

इतके सांगून प्रसन्न मुद्रेने युक्त असलेले शंकर स्वस्थ बसले असता नम्र झालेल्या मधुसूदनाला देवी पार्वती म्हणाली, "हे कृष्णा, हे नराधिपते, या संसारामध्ये तू सर्व जगतात श्रेष्ठ होशील. हे जनार्दना, तद्‌नंतर शंभर वर्षे संपूर्ण झाल्यावर कोणी एक द्विज व गांधारी यांच्या शापामुळे तुझ्या कुलाचा क्षय होईल. शापमोहीत झालेले तुझे पुत्र संग्रामामध्ये एकमेकांना मारून नाश पावतील. इतरही सर्व यादवांचा तसाच क्षय होईल. तू अर्जुनासह देहत्याग करून स्वर्गाला जाशील. हे कृष्णा, हे मधुसूदना, तू निजधामाला गेल्यानंतर अष्टवत्सूंच्या शापामुळे चोर तुझ्या भार्यांना हरण करून नेतील. शोक करू नकोस."

असे सांगून देव अंतर्धान पावले. कृष्ण द्वारकेला परत आले.

तीच सुरेश्वरी स्वतंत्र असून स्वेच्छेने विहार करणारी आहे. त्या महेश्वरीचेच पूर्ण मनोभावाने सेवन केले पाहिजे. तिच्या सेवनापेक्षा त्रैलोक्यामध्ये अधिक काही नाही.

ज्या कुलामध्ये देवी हे दैवत नाही त्या कुलामध्ये जन्म न होणेच बरे. मी देवीच असून अन्य नाही. ब्रह्म मीच आहे, दु:खभागी मी नाही. अशा अभेदाने त्या अक्षय्य जगदंबिकेचे चिंतन करावे. वेदांचे श्रवण, मनन वगैरे करून गुरुमुखाने हिचे ज्ञान झाल्यावर त्या आत्मरूपिणी देवीचे एकाग्र मनाने नित्य ध्यान करावे.

ब्रह्मा, विष्णु वगैरे देव आणि गौरी, लक्ष्मी इत्यादी देवता ह्या निरंतर त्याच सच्चिदानंदरूपिणी देवीची उपासना करीत असतात.

सूत म्हणाले, "अशा प्रकारे व्यासांनी राजाला विस्तारपूर्वक सर्व काही सांगितले. त्यावेळी त्यांनी जणू काय पाचवा वेदच असे ते श्रीमद्‌भागवत पुराण सांगितले. मी त्यांच्याकडूनच ते ऐकले."

अध्याय पंचविसावा समाप्त - स्कंध ४ था समाप्त

GO TOP