मागील अध्याय
पुढचा अध्याय


श्रीमद्‌देवीभागवत महापुराण
प्रथमः स्कन्धः
चतुर्दशोऽध्यायः

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

व्यासेन गृहस्थधर्मवर्णनम्

सूत उवाच
दृष्ट्वा तामसितापाङ्गीं व्यासश्चिन्तापरोऽभवत् ।
किं करोमि न मे योग्या देवकन्येयमप्सराः ॥ १ ॥
एवं चिन्तयमानं तु दृष्ट्वा व्यासं तदाप्सराः ।
भयभीता हि सञ्जाता शापं मा विसृजेदयम् ॥ २ ॥
सा कृत्वाथ शुकीरूपं निर्गता भयविह्वला ।
कृष्णस्तु विस्मयं प्राप्तो विहङ्गीं तां विलोकयन् ॥ ३ ॥
कामस्तु देहे व्यासस्य दर्शनादेव सङ्गतः ।
मनोऽतिविस्मितं जातं सर्वगात्रेषु विस्मितः ॥ ४ ॥
स तु धैर्येण महता निगह्णन्मानसं मुनिः ।
न शशाक नियन्तुं च स व्यासः प्रसृतं मनः ॥ ५ ॥
बहुशो गृह्यमाणं च घृताच्या मोहितं मनः ।
भावित्वान्नैव विधृतं व्यासस्यामिततेजसः ॥ ६ ॥
मन्धनं कुर्वतस्तस्य मुनेरग्निचिकीर्षया ।
अरण्यामेव सहसा तस्य शुक्रमथापतत् ॥ ७ ॥
सोऽविचिन्त्य तथा पातं ममन्थारणिमेव च ।
तस्माच्छुकः समुद्‌भूतो व्यासाकृतिमनोहरः ॥ ८ ॥
विस्मयं जनयन्बालः सञ्जातस्तदरण्यजः ।
यथाध्वरे समिद्धोऽग्निर्भाति हव्येन दीप्तिमान् ॥ ९ ॥
व्यासस्तु सुतमालोक्य विस्मयं परमं गतः ।
किमेतदिति सञ्चिन्त्य वरदानाच्छिवस्य वै ॥ १० ॥
तेजोरूपी शुको जातोऽप्यरणीगर्भसम्भवः ।
द्वितीयोऽग्निरिवात्यर्थं दीप्यमानः स्वतेजसा ॥ ११ ॥
विलोकयामास तदा व्यासस्तु मुदितं सुतम् ।
दिव्येन तेजसा युक्तं गार्हपत्यमिवापरम् ॥ १२ ॥
गङ्गान्तः स्नापयामास समागत्य गिरेस्तदा ।
पुष्पवृष्टिस्तु खाज्जाता शिशोरुपरि तापसाः ॥ १३ ॥
जातकर्मादिकं चक्रे व्यासस्तस्य महात्मनः ।
देवदुन्दुभयो नेदुर्ननृतुश्चाप्सरोगणाः ॥ १४ ॥
जगुर्गन्धर्वपतयो मुदितास्ते दिदृक्षवः ।
विश्वावसुर्नारदश्च तुम्बुरुः शुकसम्भवे ॥ १५ ॥
तुष्टुवुर्मुदिताः सर्वे देवा विद्याधरास्तथा ।
दृष्ट्वा व्याससुतं दिव्यमरणीगर्भसम्भवम् ॥ १६ ॥
अन्तरिक्षात्पपातोर्व्यां दण्डः कृष्णाजिनं शुभम् ।
कमण्डलुस्तथा दिव्यः शुकस्यार्थे द्विजोत्तमाः ॥ १७ ॥
सद्यः स ववृधे बालो जातमात्रोऽतिदीप्तिमान् ।
तस्योपनयनं चक्रे व्यासो विद्याविधानवित् ॥ १८ ॥
उत्पन्नमात्रं तं वेदाः सरहस्याः ससंग्रहाः ।
उपतस्थुर्महात्मानं यथास्य पितरं तथा ॥ १९ ॥
यतो दृष्टं शुकीरूपं घृताच्याः सम्भवे तदा ।
शुकेति नाम पुत्रस्य चकार मुनिसत्तमः ॥ २० ॥
बृहस्पतिमुपाध्यायं कृत्वा व्याससुतस्तदा ।
व्रतानि ब्रह्मचर्यस्य चकार विधिपूर्वकम् ॥ २१ ॥
सोऽधीत्य निखिलान्वेदान् सरहस्यान्ससंग्रहान् ।
धर्मशास्त्राणि सर्वाणि कृत्वा गुरुकुले शुकः ॥ २२ ॥
गुरवे दक्षिणां दत्त्वा समावृत्तो मुनिस्तदा ।
आजगाम पितुः पार्श्वं कृष्णद्वैपायनस्य च ॥ २३ ॥
दृष्ट्वा व्यासः शुकं प्राप्तं प्रेम्णोत्थाय ससम्भ्रमः ।
आलिलिङ्ग मुहुर्घ्राणं मूर्ध्नि तस्य चकार ह ॥ २४ ॥
पप्रच्छ कुशलं व्यासस्तथा चाध्ययनं शुचि ।
आश्वास्य स्थापयामास शुकं तत्राश्रमे शुभे ॥ २५ ॥
दारकर्म ततो व्यासः शुकस्य पर्यचिन्तयत् ।
कन्यां मुनिसुतां कान्तामपृच्छदतिवेगवान् ॥ २६ ॥
शुकं प्राह सुतं व्यासो वेदोऽधीतस्त्वयानघ ।
धर्मशास्त्राणि सर्वाणि कुरु भार्यां महामते ॥ २७ ॥
गार्हस्थ्यं च समासाद्य यज देवान्पितॄनथ ।
ऋणान्मोचय मां पुत्र प्राप्य दारान्मनोरमान् ॥ २८ ॥
अपुत्रस्य गतिर्नास्ति स्वर्गो नैव च नैव च ।
तस्मात्पुत्र महाभाग कुरुष्वाद्य गृहाश्रमम् ॥ २९ ॥
कृत्वा गृहाश्रमं पुत्र सुखिनं कुरु मां शुक ।
आशा मे महती पुत्र पूरयस्व महामते ॥ ३० ॥
तपस्तप्त्वा महाघोरं प्राप्तोऽसि त्वमयोनिजः ।
देवरूपी महाप्राज्ञ पाहि मां पितरं शुक ॥ ३१ ॥
सूत उवाच
इति वादिनमभ्याशे प्राप्तः प्राह शुकस्तदा ।
विरक्तः सोऽतिरक्तं तं साक्षात्पितरमात्मनः ॥ ३२ ॥
शुक उवाच
किं त्वं वदसि धर्मज्ञ वेदव्यास महामते ।
तत्त्वेन शाधि शिष्यं मां त्वदाज्ञां करवाण्यलम् ॥ ३३ ॥
व्यास उवाच
त्वदर्थे यत्तपस्तप्तं मया पुत्र शतं समाः ।
प्राप्तस्त्वं चातिदुःखेन शिवस्याराधनेन च ॥ ३४ ॥
ददामि तव वित्तं तु प्रार्थयित्वाथ भूपतिम् ।
सुखं भुंक्ष्व महाप्राज्ञ प्राप्य यौवनमुत्तमम् ॥ ३५ ॥
शुक उवाच
किं सुखं मानुषे लोके ब्रूहि तात निरामयम् ।
दुःखविद्धं सुखं प्राज्ञा न वदन्ति सुखं किल ॥ ३६ ॥
स्त्रियं कृत्वा महाभाग भवामि तद्वशानुगः ।
सुखं किं परतन्त्रस्य स्त्रीजितस्य विशेषतः ॥ ३७ ॥
कदाचिदपि मुच्येत लोहकाष्ठादियन्त्रितः ।
पुत्रदारैर्निबद्धस्तु न विमुच्येत कर्हिचित् ॥ ३८ ॥
विण्मूत्रसम्भवो देहो नारीणां तन्मयस्तथा ।
कः प्रीतिं तत्र विप्रेन्द्र विबुधः कर्तुमिच्छति ॥ ३९ ॥
अयोनिजोऽहं विप्रर्षे योनौ मे कीदृशी मतिः ।
न वाञ्छाम्यहमग्रेऽपि योनावेव समुद्‌भवम् ॥ ४० ॥
विट्सुखं किमु वाञ्छामि त्यक्त्वाऽऽत्मसुखमद्‌भुतम् ।
आत्मारामश्च भूयोऽपि न भवत्यतिलोलुपः ॥ ४१ ॥
प्रथमं पठिता वेदा मया विस्तारिताश्च ते ।
हिंसामयास्ते पतिताः कर्ममार्गप्रवर्तकाः ॥ ४२ ॥
बृहस्पतिर्गुरुः प्राप्तः सोऽपि मग्नो गृहार्णवे ।
अविद्याग्रस्तहृदयः कथं तारयितुं क्षमः ॥ ४३ ॥
रोगग्रस्तो यथा वैद्यः पररोगचिकित्सकः ।
तथा गुरुर्मुमुक्षोर्मे गृहस्थोऽयं विडम्बना ॥ ४४ ॥
कृत्वा प्रणामं गुरवे त्वत्समीपमुपागतः ।
त्राहि मां तत्त्वबोधेन भीतं संसारसर्पतः ॥ ४५ ॥
संसारेऽस्मिन्महाघोरे भ्रमणं नभचक्रवत् ।
न च विश्रमणं क्यापि सूर्यस्येव दिवानिशि ॥ ४६ ॥
किं सुखं तात संसारे निजतत्त्वविचारणात् ।
मूढानां सुखबुद्धिस्तु विट्सु कीटसुखं यथा ॥ ४७ ॥
अधीत्य वेदशास्त्राणि संसारे रागिणश्च ये ।
तेभ्यः परो न मूर्खोऽस्ति सधर्मा श्वाश्वसूकरैः ॥ ४८ ॥
मानुष्यं दुर्लभं प्राप्य वेदशास्त्राण्यधीत्य च ।
बध्यते यदि संसारे को विमुच्येत मानवः ॥ ४९ ॥
नातः परतरं लोके क्वचिदाश्चर्यमद्‌भुतम् ।
पुत्रदारगृहासक्तः पण्डितः परिगीयते ॥ ५० ॥
न बाध्यते यः संसारे नरो मायागुणैस्त्रिभिः ।
स विद्वान्स च मेधावी शास्त्रपारं गतो हि सः ॥ ५१ ॥
किं वृथाध्ययनेनात्र दृढबन्धकरेण च ।
पठितव्यं तदेवाशु मोचयेद्‌भवबन्धनात् ॥ ५२ ॥
गह्णाति पुरुषं यस्माद्‌गृहं तेन प्रकीर्तितम् ।
क्व सुखं बन्धनागारे तेन भीतोऽस्म्यहं पितः ॥ ५३ ॥
येऽबुधा मन्दमतयो विधिना मुषिताश्च ये ।
ते प्राप्य मानुषं जन्म पुनर्बन्धं विशन्त्युत ॥ ५४ ॥
व्यास उवाच
न गृहं बन्धनागारं बन्धने न च कारणम् ।
मनसा यो विनिर्मुक्तो गृहस्थोऽपि विमुच्यते ॥ ५५ ॥
न्यायागतधनः कुर्वन्वेदोक्तं विधिवत्क्रमात् ।
गृहस्थोऽपि विमुच्येत श्राद्धकृत्सत्यवाक् शुचिः ॥ ५६ ॥
ब्रह्मचारी यतिश्चैव वानप्रस्थो व्रतस्थितः ।
गृहस्थं समुपासन्ते मध्याह्नातिक्रमे सदा ॥ ५७ ॥
श्रद्धया चान्नदानेन वाचा सूनृतया तथा ।
उपकुर्वन्ति धर्मस्था गृहाश्रमनिवासिनः ॥ ५८ ॥
गृहाश्रमात्परो धर्मो न दृष्टो न च वै श्रुतः ।
वसिष्ठादिभिराचार्यैर्ज्ञानिभिः समुपाश्रितः ॥ ५९ ॥
किमसाध्यं महाभाग वेदोक्तानि च कुर्वतः ।
स्वर्गं मोक्षं च सज्जन्म यद्यद्वाञ्छति तद्‌भवेत् ॥ ६० ॥
आश्रमादाश्रमं गच्छेदिति धर्मविदो विदुः ।
तस्मादग्निं समाधाय कुरु कर्माण्यतन्द्रितः ॥ ६१ ॥
देवान्पितॄन्मनुष्यांश्च सन्तर्प्य विधिवत्सुत ।
पुत्रमुत्पाद्य धर्मज्ञ संयोज्य च गृहाश्रमे ॥ ६२ ॥
त्यक्त्वागृहं वनं गत्वा कर्तासि व्रतमुत्तमम् ।
वानप्रस्थाश्रमं कृत्वा संन्यासं च ततः परम् ॥ ६३ ॥
इन्द्रियाणि महाभाग मादकानि सुनिश्चितम् ।
अदारस्य दुरन्तानि पञ्चैव मनसा सह ॥ ६४ ॥
तस्माद्दारान्प्रकुर्वीत तज्जयाय महामते ।
वार्धके तप आतिष्ठेदिति शास्त्रोदितं वचः ॥ ६५ ॥
विश्वामित्रो महाभाग तपः कृत्वातिदुश्चरम् ।
त्रीणि वर्षसहस्राणि निराहारो जितेन्द्रियः ॥ ६६ ॥
मोहितश्च महातेजा वने मेनकया स्थितः ।
शकुन्तला समुत्पन्ना पुत्री तद्वीर्यजा शुभा ॥ ६७ ॥
दृष्ट्वा दाशसुतां कालीं पिता मम पराशरः ।
कामबाणार्दितः कन्यां तां जग्राहोडुपे स्थितः ॥ ६८ ॥
ब्रह्मापि स्वसुतां दृष्ट्वा पञ्चबाणप्रपीडितः ।
धावमानश्च रुद्रेण मूर्च्छितश्च निवारितः ॥ ६९ ॥
तस्मात्त्वमपि कल्याण कुरु मे वचनं हितम् ।
कुलजां कन्यकां वृत्वा वेदमार्गं समाश्रय ॥ ७० ॥
इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणेऽष्टादशसाहस्र्यां संहितायां प्रथमस्कन्धे
व्यासेन गृहस्थधर्मवर्णनं नाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥ १४ ॥

[ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ]

शुकाचा जन्म व व्यासांचा शुकाला उपदेश

ती घृताची नावाची अप्सरा असल्याने मला योग्य नाही. अशाप्रकारे चिंतामग्न झालेले व्यासमुनी आपल्याला शाप देतील अशी भीती वाटून तिने शुकपक्ष्यातील स्त्रीचे रुप धारण केले व ती निघून गेली. पक्षीरुप धारण केलेली ती अप्सरा पाहताच व्यास विस्मय चकित झाले. तिचे प्रथम दर्शन झाल्याबरोबर व्यासांचे ठिकाणी काम निर्माण झाला होता. इतकेच नव्हे तर सर्व अवयवांचे ठिकाणीही त्याचा प्रादुर्भाव झाला होता. व्यासमुनीनी मनिनिग्रह करण्याचा प्रयत्न केला. पण बेफाम मनाचे संयम करण्यास ते असमर्थ ठरले. घृत:चिने मोहित केल्यामुळे त्यांचे वीर्य एकाएकी अरणीत पडले. परंतु अरणीत वीर्यपात झाल्याचे लक्षात न आल्याने ते तसेच मंथन करीत राहिले.

त्या अरणीपासून व्यासमुनीसारखा पुत्र उत्पन्न झाला. हविर्द्रव्याच्या योगाने यज्ञात प्रज्वलीत झालेला अग्नी जसा विस्मय उत्पन्न करतो, तसा तो अरण्याकाष्ठापासून झालेला शुकबालक विस्मय उत्पन्न करु लागला. व्यासमुनी ह्या पुत्रदर्शनाने विस्मित झाले. पण वरप्रसादानेच हा पुत्र उत्पन्न झाला आहे. असा त्यानी तर्क केला.

अरणीपासून उत्पन्न झालेला शुक जणू दुसरा अग्नीच वाटावा असा तेजरुप झाला. आनंदमय दृष्टीने व्यासांनी पुत्राकडे पाहिले तेव्हा दिव्य तेजाने युक्त असलेला हा पुत्र म्हणजे जणू दुसरा गार्ह्यपत्य अग्नीच असे त्यांना वाटले. नंतर गंगेवर जाऊन त्यांनी स्नान केले. इतक्यात आकाशातून बालकावर पुष्पवृष्टी झाली. व्यासांनी त्या पुत्राचे जातकर्म केले तेव्हा देवांच्या दुदुंभी वाजू लागल्या, अप्सरा नृत्य करु लागल्या. विश्वावसू, नारद, तुंबर व गंधर्वधिपती त्या पुत्र शुकाला अवलोकन करुन त्या दिव्य व्यासपुत्राची स्तुती करु लागले. सर्व देव व विद्याधर त्याची स्तोत्रे गाऊ लागले. त्या महाभाग्यवान शुकाकरता आकाशातून दंड, शुभ कृष्णाजीन व दिव्य कमंडलू खाली पडली. तो अतितेजस्वी बालक जन्मताक्षणीच वृद्धींगत झाला. कर्मज्ञान यात निपुण असलेल्या व्यास मुनींनी त्याचे उपनयन केले त्याबरोबर त्या महात्म्या शुकाला पित्याप्रमाणेच उपनिषदे, सूत्रे यांची स्फूर्ती झाली त्याच्या उत्पत्तीचे वेळी घृताचीने शुकीचे रुप धारण केल्यामुळे व्यासमुनींने त्याचे नाव शुक ठेवले. उपनयन झाल्यावर शुकाने बृहस्पतीला गुरु केले. ब्रह्मचर्यासंबंधीची सर्व व्रते यथायोग्य केली. उपनिषदे, सूत्रे याबरोबरच संपूर्ण वेद, धर्मशास्त्रे याचे शूकाने गुरुगृही अध्ययन केले व गुरुल दक्षिणा देऊन तो पुन: स्वगृही व्यासमुनींकडे आला.

शुक येताच व्यासमुनींनी त्वरेने उठून प्रेमाने त्याच्या मस्तकाचे अवघ्राण केले व त्याला अलिंगन दिले. त्याला अध्ययनासंबंधी कुशल प्रश्न विचारले. त्याला आश्वासन देऊन शुभ आश्रमात ठेवले. नंतर शुकाचा विवाह करावा असा त्यांनी विचार केला आणि मुनीकन्यांची चौकशी करण्यास सुरवात केली. ते आपल्या पुत्राला म्हणाले, " हे निष्पापा तू वेदासह सर्व धर्मशास्त्रांचे अध्यायन केले आहेस. आता तू विवाह कर. गृहस्थाश्रम स्वीकारुन तू देव व पितर यांना उद्देशून याग कर आणि मनोहर पत्नीचा स्वीकर करुन मला ऋणमुक्त कर. कारण निपुत्रिकाला सद्गती प्राप्त होत नाही, स्वर्गप्राप्ती तर नाहीच. म्हणून तू गृहस्थाश्रमाचे अवलंबन करुन मला सुखी कर. हे महाभाग्यशाली विचारी पुत्रा माझी मोठी आशा तू पूर्ण कर.

हे महाज्ञानी शुका, महाघोर तपश्चर्या केल्यामुळे तू मला अयोनीसंभव व देवरुप पुत्र झाला आहेस. ह्यास्तव मज पित्याचे रक्षण कर, अशा प्रकारे प्रपंचाविषयी अतिशय अनुरुक्त असलेले शुकाचे जनक सन्निध जाऊन शुकाला सांगताच तो विरक्त शुक म्हणाला- हे वेदव्यास, हे धर्मज्ञ, हे महाविचारी, हे आपण काय बोलत आहात! आपण मला तत्वज्ञानाचा उपदेश करा म्हणजे मी आपली इच्छा पूर्ण करीन."

व्यास म्हणाले, "हे पुत्रा, मी तुझ्यासाठी शंभर वर्षे तपश्चर्या केली. मोठे कष्ट सोसले, नंतरच शिवाच्या आराधनेमुळे मला तू प्राप्त झालास. राजाची प्रार्थना करुन मी तुला वित्त देईन. म्हणून महाभाग्यशाली पुत्रा, तारुण्य प्राप्त होताच तू सुखाचा उपभोग घे."

शुक म्हणाला , तात, दु:खरहित सुख मनुष्यलोकात कोणते आहे ते मला सांगा. प्राज्ञजन दु:खयुक्त सुखाला सुख म्हणत नाहीत. स्त्रीचा स्वीकार केल्यावर मला तिच्या अधीन होऊन राहावे लागेल. पराधीन व स्त्रीजित पुरुषाला कसले सुख लाभणार "शृंखलांनी जखडलेला पुरुष मुक्त होऊ शकेल पण स्त्री व पुत्र यांच्या बंधनातील

पुरुष मुक्त होणार नाही. विष्ठ व पुत्र ही ज्यात असतात त्या उदरापासून देहाची उत्पत्ती झाली आहे आणि स्त्रीदेह तर अगदीच तन्मय आहे. असल्या स्त्री देहावर कोण ज्ञानवंत पुरुष प्रेम करील! ब्रह्मर्षे मी अयोनी संभवातून उत्पन्न झालो आहे. तेव्हा योनीसंबंधाचा विचार माझ्या मनात कसा उत्पन्न होईल. मी पुढेही योनीपासून जन्मप्राप्तीची इच्छा करीत नाही. कारण अदभूत आत्मसुखाचा त्याग करुन विष्ठासुखाची इच्छा मी का करु! शिवाय आत्म्याचे ठिकाणी रममाण होणारा पुरुष इतर सुखाविषयी उत्सुक असतो असे नाही. वेदपठण करुन मी त्यांचा विचार केला पण कर्ममार्गप्रवर्तक व हिंसामयच वेद मी पठण केले. बृहस्पती गुरु अज्ञानामुळे व्याप्त होऊन प्रपंचात मग्न झाला आहे तेव्हा दुसर्‍याचा उद्धार करण्यास तो कसा समर्थ असणार !

रोगग्रस्त वैद्य ज्याप्रमाणे दुसर्‍याचा रोगाचा चिकित्सक असावा त्याप्रमाणे हा गृहस्थाश्रमी पुरुष मज मुमुक्षूचा गुरु म्हणजे विटंबनाच आहे. म्हणूनच गुरुला प्रणाम करुन मी आपल्या सन्निध आलो. तस्मात संसाररुपी सर्पाला मी भितो म्हणून आपण त्यापासून माझे रक्षण करा. सूर्याला अथवा ज्योतिषचक्राला ज्याप्रमाणे विश्रांती मिळत नाही त्याचप्रमाणे संसारी लोकांचे भ्रमण कधीच थांबत नाही. आत्मतत्वाच्या विचारांचा त्याग करुन संसारात काय सुख मिळणार! हे संसारसुख म्हणजे कीटकांना विष्ठेमध्ये वाटणार्‍या सुखाप्रमाणे आहे. वेदशास्त्राचे अध्ययन केल्यावरही ते संसाराला अनुरुक्त असतात त्या इतके मूढ कोणीही नाही.

श्वाच, अश्व, सूकर ह्यांच्याप्रमाणेच त्यांची योग्यता समजावी. दुर्लभ असा मनुष्य जन्म प्राप्त होऊन आणि वेदशास्त्राचे अध्ययन करुनही जर पुरुष संसारबद्ध झाला तर मुक्ती प्राप्त होण्याचा संभवच नाही. पुत्र, स्त्री, गृह यात आसक्त होऊन राहिलेल्या पुरुषाला पंडित म्हणतात याचेच आशर्य वाटते. सत्व, रज, तम या तीन मायागुणांनी जो जो पुरुष संसारात बद्ध होत नाही तोच विद्वान बुद्धीमान व शास्त्रपारंगत मानला पाहिजे. संसारातून मुक्ती होईल तेच पठण करावे. संसारबंधने दृढ करणार्‍या अध्ययनांचा काय उपयोग पुरुषाला ग्रहण म्हनजे बंधन प्राप्त होते म्हणून गृह संज्ञा मिळाली. या गृहरुप कारागारात कोणते सुख आहे? यात काहीच सुख नसल्यामुळे मी याला भीत आहे. दैववशात फसलेले मंदबुद्धी पुन: संसारात गुरफटत असतात."

व्यास म्हणतात, गृह हे बंधनागार नसून बंधने प्राप्त होण्याचे दुसरेही काही कारण नाही. कोणताही गृहस्थ मनाच्या आसक्तीने मुक्त झाला की तो मुक्त होतो . न्यायाने द्रव्य मिळवून वेदोक्त कर्मे यथाविधी करणारा, श्राद्ध करणारा सत्यवचनी शुद्ध गृहस्थासही मुक्ती मिळते. मध्य काली व्रतस्थ ब्रह्मचारी, वानप्रस्थ , यति हे सर्वदा गृहस्थाश्रमी पुरुषाचेच अवलंबन करतात तसेच श्राद्ध, अन्नदान, मधुर भाषण ह्यांनी धर्मनिष्ठ गृहस्थाश्रमी इतरांवर उपकारच करतात. सारांश गृहस्थाश्रमापेक्षा श्रेष्ठ धर्म पाहण्यात व ऐकिवात नाही. वसिष्ठ वगैरे ज्ञानी आचार्यानीही त्याचे अवलंबन केले हे महाभाग्यवान पुत्रा, वेदविहित कर्मे करणार्‍यास काय बरे असाध्य आहे? स्वर्ग, मोक्ष, उत्कृष्ट जन्म ह्यापैकी ज्याचे इच्छा होईल ते पुरुषाला प्राप्त होते. एका आश्रमातून दुसर्‍या आश्रमात जावे असेच धर्मावेत्त्यांचे म्हणणे आहे. म्हणून तू अग्नीहोम घे आणि दक्ष राहून सर्व कर्मे कर.

हे धर्मज्ञ पुत्रा, देव, पितर व मनुष्य ह्यांचे यथाविधी संतर्पण करुन पुत्र उत्पन्न करुन त्याला गृहस्थाश्रमी करुन गृहाचा त्याग कर व उत्कृष्ट व्रत कर. वानप्रस्थ आश्रम व संन्यास वृत्तीचे अवलंबन कर. हे पुत्रा अविवाहित पुरुषाची पाचही इंद्रिये अजिंक्य व मद उत्पन्न करणारी आहेत. त्यांचे संयमन व्हावे म्हणून स्त्रीचे पाणीग्रहण करुन वृद्धावस्थेस गेल्यावर तप करावे असे शास्त्रवचन आहे. हे शुका, निराहार व जितेंद्रिय राहून तीन हजार वर्षे दुर्घट तपश्चर्या केल्यावर देखील, महातेजस्वी विश्वामित्र मुनी मेनकेवर मोहित होऊन तिच्यासह वनात राहिला . त्याच्या वीर्यापासून शकुंतला नामक सुकन्या उत्पन्न झाली. धीवरकन्या काली दृष्टी पडताच माझा पिता पराशराने मदन बाणांनी पीडित होऊन नौकेतच त्या कन्येचा स्वीकार केला. इतकेच नव्हे तर ब्रह्मदेवही आपल्या कन्येला पाहून मदन विव्हल होऊन तिच्यामागे धावू लागला, तेव्हा रुद्राने मूर्च्छित करुन त्याचे निवारण केले. म्हणून हे शुभ पुत्रा तू माझे हिताचे सांगणे ऐक आणि कुलिन कन्यका करुन वेदमार्गाचे अवलंबन कर.


अध्याय चवदावा समाप्त

GO TOP